Bregaglia

Bregaglia - to zamieszkała przez ok. 1600 osób gmina w Szwajcarii, położona w dystrykcie Maloja, w kantonie Gryzonia, na wysokości od 696 do 1815 m n.p.m. Większa część gminy leży w dolinie Val Bregaglia, mniejsza w Górnej Engadynie. Z Churu , stolicy Gryzonii, do Promontogno, gdzie znajduje się siedziba gminy, jest 110 km, z Mediolanu , stolicy Lombardii, z która Bregaglia sąsiaduje - 131 km (➤ mapka)(➤ mapka). Przez całą gminę, od oznaczonej markerem granicy z gminą Sils im Engadin (Segl) w Engadynie do granicy z Włochami () biegnie droga 3 (➤ mapka)(➤ mapka).

Gmina Bregaglia powstała 1 stycznia 2010 roku przez połączenie wcześniej istniejących gmin Vicosoprano, Stampa, Soglio, Bondo i Castasegna, położonych w większości w szwajcarskiej części doliny Val Bregaglia, częściowo w Górnej Engadynie, w rejonie przełęczy Malojapass . Siedziba gminy znajduje się w miejscowości Promontogno , ok. 3,5 km od granicy z Włochami. Większość mieszkańców gminy mówi dialektem lombardzkim; używane są też języki retoromański, niemiecki i włoski.

Główne miejscowości to: Maloja , Casaccia , Pranzaira , Vicosoprano , Borgonovo , Stampa , Castelmur , Promontogno , Bondo , Soglio i Castasegna .

Główną atrakcją gminy Bregaglia są dla większości turystów otaczające ją Alpy Retyckie - grupy Oberhalbstein i Albula na północnym zachodzie i na północy, pasmo Bregaglia (Bergell) na południu i zachodnia część grupy Bernina na wschodzie. Zarówno dolina Val Bregaglia, jak rejon przełęczy Maloja dysponują bogatą ofertą turystycznych szlaków górskich o różnym stopniu trudności, od łatwych (choć na ogół dość długich), poprzez poważne wyprawy dostępne dla osób przygotowanych, doświadczonych i dobrze wyposażonych; osoby o wystarczających kwalifikacjach znajdą tu też trudne drogi wspinaczkowe, zwłaszcza w rejonie doliny Val Bondasca . Teren gminy może też być interesujący dla osób uprawiających kolarstwo górskie, a Jezioro Silsersee przyciąga zwolenników sportów wodnych. W zimie można uprawiać, zwłaszcza w rejonie przełęczy Maloja, narciarstwo biegowe; na zboczach Piz Alea, szczytu wznoszącego się na południowy wschód od przełęczy, działa też w zimie mały ośrodek narciarski.

Osoby zainteresowane historią i kulturą regionu znajdą w wielu miejscowościach gminy cenne zabytki architektury z różnych okresów historycznych, od czasów rzymskich, poprzez Średniowiecze do czasów nowożytnych, warte odwiedzenia muzea (z których za najciekawsze uchodzi muzeum doliny Val Bregaglia mieszczące się w budynku znanym jako Ciäsa Granda w miejscowości Stampa), oraz liczne ślady życia i twórczości wybitnych związanych z regionem artystów, zwłaszcza artystycznej rodziny Giacomettich wywodzącej się ze Stampy, a także Giovanniego Segantiniego, jednego z najwybitniejszych przedstawicieli realistycznego symbolizmu, który ostatnie 5 lat życia spędził w Maloi.



Maloja (po włosku Maloggia, w języku retoromańskim Malögia) leży na przełęczy Malojapass, na wysokości 1809 m n.p.m. Liczy ok. 300 mieszkańców. Dawniej część gminy Stampa, dziś jest stolicą dystryktu Maloja, obejmującego obok gminy Bregaglia także Górną Engadynę. Początki turystyki w rejonie przełęczy sięgają końca XIX wieku, gdy belgijski arystokrata i przedsiębiorca, Camille de Renesse (1836-1904), podczas rekreacyjnego pobytu w 1880 roku w Sankt Moritz, wpadł na pomysł zbudowania w Engadynie "alpejskiego Monte Carlo", miejscowości wypoczynkowej z kompleksem hotelowym, kąpieliskami i polami golfowymi dla europejskiej arystokracji. Z tego okresu pochodzą m.in.: luksusowy hotel znany dziś jako Maloja Palace, wieża Torre Belvedere będąca pozostałością po budowanej dla siebie przez hrabiego de Renesse rezydencji, a także neogotycki kościół ewangelicki (pierwotnie anglikański) stojący przy wjeżdzie do miejscowości od strony Engadyny.

Okolice Maloi są znakomitym terenem dla osób zainteresowanych turystyką pieszą i rowerzystów. Maloja może też być dobrą bazą do zwiedzania zarówno całej doliny Val Bregaglia, jak Górnej Engadyny, a z uwagi na bliskość jeziora Silsersee, słynącego z doskonałych warunków dla uprawiania żeglarstwa i surfingu, dobrym miejscem na wakacje dla osób zainteresowanych sportami wodnymi. W zimie w okolicach Maloi można uprawiać narciarstwo biegowe (Maloja jest miejscem startu słynnego organizowanego corocznie biegu narciarskiego znanego jako Engadin Skimarathon). Na zboczach Piz Alea, wysokiego na 2159 m szczytu wznoszącego się na południowy wschód od przełęczy, działa też w zimie mały ośrodek narciarski (Skigebiet Aela-Maloja), z 3 km tras zjazdowych.





Casaccia - to mała miejscowość położona 5 km na południowy zachód od przełęczy Malojapass, przy drodze 3. Casaccia jest ważnym punktem większości szlaków turystycznych (pieszych i rowerowych) wytyczonych w dolnie Val Bregaglia, np. słynnego szlaku znanego jako "Via Panoramica" prowadzącego stąd do Soglio. Leży na najwyższym piętrze doliny Val Bregaglia, na wysokości 1458 m n.p.m., w miejscu, gdzie z drogą prowadzącą z Engadyny przez przełęcz Maloja i dolinę Val Bregaglia łączy się dawniej używana droga transalpejska, prowadząca do doliny Val Bregaglia z Bivio w dolinie Oberhalbstein przez przełęcz Septimerpass 2310 m n.p.m., będącą od Starożytności do co najmniej XVI wieku jednym z najważniejszych przejść przez Alpy.

Majważniejsze zabytki Casaccia - to ruiny dawnego kościoła pielgrzymkowego San Gaudenzio, wzniesionego w drugiej dekadzie XVI wieku w miejscu wcześniejszego kościoła i będącego jednym z największych późnogotyckich kościołów w Gryzonii, który jednak już w 1551 roku został poważnie zniszczony i sprofanowany przez mieszkańców po przyjęciu przez nich Reformacji, oraz budynek nazywany Convento (Cuvent), zbudowany w 1520 roku i służący jako zajazd osobom tędy podróżującym.








Vicosoprano jest jedną z większych miejscowości położonych w dolinie Val Bregaglia (liczy ok. 450 mieszkańców) i uchodziła dawniej za główną miejscowość doliny. Miejscowość, zasiedlona już we wczesnym Średniowieczu (pierwsze wzmianki o niej pochodzą z końca XI wieku) leży na wysokości 1067 m n.p.m., nad płynącą dnem doliny rzeką Mera.

Do ważniejszych zabytków Vicosoprano należą zabytkowe kościoły (S. Trinità oraz San Cassiano). W centrum miejscowości warto zrócić uwagę na stojący w pobliżu głównego placu z małą kamienną fontanną dawny budynek władz administracyjnych i sądy, zwany Pretorio (Vogthaus), zbudowany w 1583 roku (z dobudowaną okrągłą wieżą, Senvelenturm, używaną niwgdyś jako więzienie), sześciopiętrową wieżę mieszkalną (La Torr) wzniesioną w XIII lub XIV wieku, przebudowaną w 1580 roku przez Rudolfa von Salisa (później jeszcze parokrotnie przebudowywaną), zabytkowy most na Merze, a także na graffiti i szlacheckie herby zdobiących okazałe domy dawnych patrycjuszy. Vicosoprano, ze względu na swe centralne położenie, może być dobrą bazą wypadową do zwiedzania całej doliny Val Bregaglia.





Borgonovo - to mała wieś położona na wysokości 1027 m n.p.m., między Vicosoprano a Stampą (dawniej stanowiąca część gminy Stampa), z licznymi pięknymi zabytkowymi domami mieszkalnymi z XVII i XVIII wieku, zbudowanymi przez rodziny Baldi, Santi i Perico-Bakdini). Paręset metrów na zachód od kamiennego łukowego mostu oznaczonego markerem przebiegającego nad główną drogą, na zachodnim krańcu wsi, wznosi się na południe od szosy (w miejscu gdzie wcześniej stał kościół katolicki wzmiankowany już w 1327 roku) ewangelicki kościół San Giorgio , wzniesiony w 1694 roku. Warto zwrócić uwagę na przedstawiający wjazd Jezusa do Jerozolimy witraż Augusta Giacomettiego w ścianie od strony wschodniej i inne cenne elementy wnetrza, z XVII i XVIII wieku. Na przykościelnym cmentarzu są pochowani trzej przedstawiciele wspomnianej wyżej słynnej artystycznej rodziny Giacomettich, Givanni Giacometti (1868-1933), jeden z jego synów, Alberto (1901-1966) i kuzyn, Augusto (1877-1947).



Stampa, rodzinna miejscowość Giacomettich, jest jedną z najszerzej znanych miejscowości gminy Bregaglia. Leży na wysokości 994 m, nad rzeką Mera (w dialekcie lombardzkim, którym mówi większość mieszkańców: Maira), między Vicosoprano a zwężeniem doliny Val Bregaglia, w którym na przełomie XIII i XIV wieku stanął zamek i kościół oraz gdzie wzniesiono fortyfikacje strzegące przejścia między górną i dolną cześcią doliny, Sopraporta i Sottoporta (zob. Castelmur).

Do końca 2009 roku Stampa była siedzibą osobnej gminy, składającej się z dwóch nie połączonych ze sobą obszarów. Mniejszy z nich obejmował samą Stampę i kilka sąsiadujących z nią miejscowości, w tym miejscowość Coltura na zachód od Stampy, gdzie stoi m.in. zabytkowa budowla znana jako Palazzo Castelmur, a także, na wschód od Stampy, wspomnianą wyżej miejscowość Borgnonovo. Drugą, znacznie większą część gminy stanowiły tereny wokół przełęczy Malojapass i miejscowości Maloja, sięgające na wschód od przełęczy brzegów zachodniej części Jeziora Silsersee.

Za najważniejszą atrakcję Stampy uchodzi tzw. Ciäsa Granda - stojący w pobliżu Mery budynek wzniesiony w 1581 roku, dziś mieszczący przyrodnicze, historyczne i etnograficzne muzeum doliny Val Bregaglia. Niedaleko Ciäsa Granda można też zwiedzić pracownię Giacomettich, mieszczącą się w zaadaptowanej w 1906 roku dawnej stajni..

Warto też, będąc w Stampie, zwiedzić wspomniany wyżej Palazzo Castelmur (w Colturze) oraz stojący na skraju lasu, na zachód od Coltury, zabytkowy ewangelicki kościół św. Piotra (San Pietro), zbudowany pod koniec pierwszej połowy XVIII wieku na fundamentach kaplicy istniejącej w tym miejscu przed przyjęciem przez mieszkańców Reformacji. We wnętrzu warto zwrócić uwagę na Il mattino della resurrezione, dzieło Augusta Giacomettiego z 1915 roku.











Bondo liczy ok. 200 mieszkańców. Leży nad Merą, na wysokości 823 m n.p.m., 3,5 km od granicy z Włochami, u wylotu doliny Val Bondasca , ciągnącej się od Bondo na południowy wschód, w stronę znanych szczytów Alp Retyckich - Piz Badile (3308 m), Piz Cengalo (3369 m), Pizzi Gemelli (3262 i 3225 m) i masywu Sciora (3275 m), słynących z trudnych dróg wspinaczkowych.

Do końca 2009 roku Bondo było samodzielną gminą, do ktorej należało wspomniane wyżej zwężenie doliny Val Bregaglia, Castelmur (zob. wyżej), oraz miejscowość Promontogno (zob. wyżej). Za najbardziej interesujące zabytki Bondo uważa się ewangelicki kościół św. Marcina, z godnymi uwagi wczesnorenesansowymi freskami artystów lombardzkich we wnętrzu, rezydencja wzniesiona w latach 1765-1774 dla jednego z przedstawicieli słynnego gryzońskiego ród Salis, który przez kilka stuleci współdecydował o losach regionu, a także XVII-wieczny kamienny most na Bondasco. Szczególną atrakcją są występujące przy drodze z Bondo do Promontogno tzw. crotti - jaskinie używane tradycyjnie przez miejscową ludność do przechowywania żywności (zob. Sagra dei Crotti).





Soglio, mała, licząca mniej niż 200 mieszkańców miejscowość, z labiryntem wąskich ulic zabudowanych kamiennymi palazzi wznoszonymi od XVI wieku i wspaniałymi widokami na okolice, jest znane od dawna jako jedna z najpiękniejszych miejscowości w dolinie Val Bregaglia i odwiedzane przez tysiące turystów z całego świata.

Główna część Soglio leży na naturalnym tarasie na zboczu góry, po północnej stronie doliny Val Bregaglia. Z wielu miejsc w Soglio rozciągają się spektakularne widoki na dolinę Val Bregaglia, m.in. w stronę doliny Val Bondasca, z lodowcem Bondasca i wspomnianymi wyżej szczytami pasma Bregaglia, ale też na zachód, w stronę włoskiej Valchiavenny.

Pierwsze wzmianki o Soglio pochodzą z końca XII wieku 1186 (według innych źródeł - z początków XIII wieku). Z Soglio wywodzi się słynny gryzoński ród Salis, który przez kilka stuleci współdecydował o losach regionu. Za najważniejszy zabytek uchodzi pochodząca z XVI wieku jedna z rezydencji tej rodziny, dawniej znana jako Casa Battista, dziś pełniąca funkcję hotelu (Hotel Palazzo Salis), słynącego z zachowanych zabytkowych wnętrz; inne palazzi, należące do Salisów lub innych rodzin, budowane tu od stuleci (najstarsze w XV wieku), stoją przy niemal każdej ulicy. W pobliżu wjazdu do miasta i przystanku autobusowego stoi ewangelicki kościół San Lorenzo, wzniesiony w 1354 roku (a więc na długo przed rokiem 1552, gdy mieszkańcy Soglio przyjęli Reformację), później wielokrotnie odnawiany i rozbudowywany, z charakterystyczną wysoką wieżą.





Castasegna - to mała (ok. 200 mieszkańców) miejscowość w najniższej części gminy Bregaglia, położona na wysokości 696 m n.p.m., tuż przy granicy z Włochami. Za najważniejsze zabytki uchodzą: Villa Garbald , dzieło Gottfrieda Sempera, XVII-wieczna zabudowa głównej ulicy miejscowości, Hauptstrasse, oraz dwa zabytkowe kościoły: kościół Santa Trinità, zbudowany w latach 1658-1660 z ośmioboczną dzwonnicą zbudowaną kilkanaście lat później, oraz kościół San Giovanni, o którym pierwsze wzmianki pochodzą z początków XV wieku. Markerem oznaczony jest "Brentan" - jeden z największych w Europie lasów kasztanowców, uprawiany w tradycyjny sposób - przez las poprowadzona jest specjalna ścieżka edukacyjna.