Kars

Dość duże miasto (ok. 75 tys. mieszkańców) w północno-wschodniej Turcji, ok. 1450 km od Stambułu , ok. 1100 km od Ankary , stolicy kraju, niedaleko od granicy z Armenią (➤ mapka)(➤ mapka). Stolica prowincji o tej samej nazwie. Strategicznie położone miasto o długiej i burzliwej historii, z kilkoma interesującymi zabytkami. Dojazd z południowego zachodu (od strony Erzurum ) lub z północy (od strony Ardahanu ) drogą E691, z południowego wschodu (od strony Iğdıru ) drogą D070 (➤ mapka)(➤ mapka). W mieście jest lotnisko (ok. 11 km na południe od centrum) i dworzec kolejowy

Według niektórych źródeł Kars został założony w X wieku; według innych miejscowość istniała już w IX wieku (lub wcześniej) i była wówczas stolicą regionu rządzonego przez jedną z dynastii ormiańskich, przyłączonego w końcu tego stulecia do ormiańskiego królestwa Bagratydów. Przez kilkadziesiąt lat X wieku Kars był nawet stolicą państwa Bagratydów. Po przeniesieniu stolicy do Ani przez ówczesnego władcę Armenii, króla Aszota III, Kars stał się ponownie stolicą regionu formalnie niezależnego, lecz pozostającego w strefie wpływów Królestwa Ani i dzielącego jego historię: od 1045 roku w granicach Imperium Bizantyńskiego, a od 1065 roku - pod rządami Turków seldżuckich, poźniej Gruzinów, Mongołów, wreszcie Turków osmańskich, którzy po zdobyciu Karsu odbudowali jego fortyfikacje i utrzymali władzę nad miastem aż do XIX wieku (mimo podejmowanych w XVIII wieku prób jego zdobycia przez władców Iranu, w tym, w 1731 roku, przez Nadira Szaha).

W XIX wieku rejon Karsu był stałym przedmiotem sporów i konfliktów zbrojnych między Imperium Osmańskim a Imperium Rosyjskim, do których dochodziło podczas kolejnych wojen rosyjsko-tureckich, prowadzonych, z przerwami, przez mniej więcej dwieście lat, od ostatniej ćwierci XVII wieku poczynając: podczas wojny prowadzonej w latach 1806-1812 (gdy miasto zdołało przetrwać rosyjskie oblężenie), podczas wojny prowadzonej w latach 1828-1829, gdy generał Paskiewicz zdobył miasto i wziął do niewoli ponad 10 tys. jeńców wojennych, następnie podczas wojny krymskiej, w roku 1855, gdy Kars, odzyskany wcześniej przez Turków, ponownie został zdobyty przez wojska rosyjskie, wreszcie w 1878 roku, gdy Rosjanie, wcześniej pokonani w wojnie krymskiej i zmuszeni (traktatem z 1856 roku) do oddania Karsu Osmanom, raz jeszcze zaatakowali, by ostatecznie zdobyć miasto i przyłączyć cały region do swego imperium.

Turcy nigdy nie pogodzili się z taką sytuacją i - gdy wybuchła pierwsza wojna światowa - Kars stał się jednym z głównych celów wojsk tureckich i został przez nie zajęty. Prawa Turcji do Karsu potwierdził traktat brzeski z 1918 roku, oznaczający koniec udziału Rosji w wojnie; ponieważ jednak de facto miasto pozostawało w rękach Ormian i "białych" Rosjan, musieli ponownie miasto zdobyć, by wkrótce - pod naciskiem Ormian i wspierających ich wojsk brytyjskich - oddać je Armenii. W 1920 roku Turcy zaatakowali jednak raz jeszcze, zajmując miasto i region - i wówczas, najpierw na mocy traktatu pokojowego między Turcją i Armenią podpisanego w grudniu 1920 roku w San Stefano, a następnie na mocy traktatu z października 1921 roku podpisanego w Karsie, cały region Karsu, ale także Iğdıru i Ardahanu, znalazł się i pozostaje do dziś w granicach Republiki Turcji - mimo, że po powstaniu ZSRR, gdy Armenia stała się jedną z "republik radzieckich", Rosjanie wielokrotnie próbowali doprowadzić do anulowania traktatu z Karsu, a po upadku ZSRR w 1991 i odzyskaniu niepodległości przez Armenię, sporny charakter regionu pozostaje wciąż istotnym elementem skomplikowanych turecko-armeńskich stosunków.

Za najważniejsze zabytki Karsu uchodzą: cytadela (Kars Kalesi) na wzgórzu górującym nad miastem i dawny ormiański kościół, którego historia sięga czasów Bagratydów, dziś przekształcony na meczet (Kümbet Cami). Marker oznacza inny meczet (Evliya Cami), stojący w pobliżu Kümbet Cami, a marker - pochodzący z 1725 roku kamienny most (Taş Köprü) na rzece Kars. Większość przewodników zaleca też zwrócenie uwagi na zabudowę miasta z zachowanymi klasycystycznymi domami, będącymi spuścizną po obecności rosyjskiej w Karsie.


Jak wspomniano, za jeden z głównych zabytków Karsu uważa się widoczną na zdjęciu obok cytadelę Kars Kalesi, usytuowaną na skalistym wzgórzu ponad miastem. W swym obecnym kształcie pochodzi prawdopodobnie z XII wieku, gdy Kars pozostawał w rękach dynastii Zakarydów, podporządkowanej wówczas Gruzji, chociaż uważa się, że przynajmniej część murów obronnych mogła powstać już w czasach Bagratydów.

Według niektórych źródeł twierdzę w Karsie zbudował dopiero sułtan Imperium Osmańskiego Murad III. Według innych źródeł jest możliwe, że dziełem Murada III jest daleko idąca przebudowa fortyfikacji miasta, jest jednak wątpliwe, by powstały one dopiero za jego czasów, skoro można na murach dostrzec symbole chrześcijańskie i ormiańskie inskrypcje.
Drugim z najważniejszych zabytków Karsu jest ormiański kościół św. Apostołów, Surb Arak'elots. Świątynia powstała w latach 30. X wieku, a więc w czasie, gdy Kars był stolicą królestwa Bagratydów. Została zbudowana na planie czterolistnym (tetrakonchos) - kwadratu z czterema pólkolistymi apsydami, i zwieńczona kopułą na cylindrycznym bębnie, ze stożkowym dachem.

W 1579 roku, gdy cały region Karsu znalazł się w granicach Imperium Osmańskiego, kościół został przekształcony na meczet; gdy zaś Kars zajęli Rosjanie - na cerkiew.

W XX wieku kościół był używany jako magazyn, przez pewien czas mieściło się w nim muzeum (od 1963 roku do końca lat 70.), później stał opuszczony. Ostatecznie w 1998 roku został ponownie przekształcony na meczet, zwany Kümbet Cami.

• Warto pamiętać, że niecałe 50 km na południowy wschód od Karsu, tuż przy granicy z Armenią, znajdują się ruiny wspomnianego wyżej średniowiecznego armeńskiego miasta Ani , przez długi czas nieodstępne, dziś udostępnione dla zwiedzających, uważane za jedną z największych atrakcji turystycznych Turcji.
  
  W tym samym kierunku, lecz dużo dalej, bo ok. 190 km od Karsu, leży miasto Doğubeyazıt - dobry punkt wypadowy dla zwiedzenia słynnego pałacu İshak Paşa Sarayı, uważanego za jeden z najwybitniejszych przykładów XVIII-wiecznej architektury osmańskiej, a także dla wycieczki w rejon Araratu .