Delhi

Wielki organizm miejski (noszący oficjalnie nazwę "Narodowego Terytorium Stołecznego Delhi") w północnych Indiach, położony na zachodnim brzegu rzeki Dźamuny [Jamuna]; powierzchnia 1483 km², ok. 22 mln mieszkańców. Centrum przemysłowe, naukowe i kulturalne; wielki węzeł komunikacyjny. Liczne zabytki. Na terenie Delhi leży New Delhi (stanowiące administracyjnie oddzielne miasto) - stolica i centrum polityczne Indii. Lotnisko (Indira Gandhi International Airport) położone jest ok. 23 km na południowy zachód od New Delhi. Główna stacja kolejowa znajduje się około 2 km na północ od Connaught Place, blisko centrum Delhi.

Uważa się, że tereny, na których leży dzisiejsze Delhi, były zamieszkałe już w drugim tysiącleciu p.n.e. (lub nawet wcześniej). Pierwszym miastem, które powstało w tym miejscu, była zapewne legendarna stolica państa Pandawów - Indraprastha (wymieniana w starożytnym eposie Mahabharata), założona ok. 1200 roku p.n.e.

Początki dzisiejszego Delhi sięgają roku 736 n.e., gdy Anang Pal z radźpuckiego klanu Tomara założył Lal Kot (położone na południu obecnego "Terytorium Stołecznego"). W 1180 roku miasto zostało podbite przez Prithwiradźa [Prithviraj] należącego do innego klanu rycerskiego, Ćauhan [Chauchan], który przemianował je na Kila Rai Pithora [Qila Rai Pithora], jednak wkrótce potem, w 1192 roku, został pokonany przez muzułmańskiego najeźdźcę, Muhammada Ghoriego (za jego panowania wzniesiono pierwszy meczet w Indiach, Quwwat-al-Islam, z najwyższą na świecie wieżą minaretu Qutub Minar). Po śmierci Muhammada Ghoriego, w 1206 roku, władzę objął jego niewolnik i dowódca wojskowy, Qutb-ud-din Aybak (pierwszy władca z tzw. dynastii niewolniczej), ustanawiając sułtanat Delhi, rządzący prawie całymi Indiami aż do 1526 roku, gdy, pokonując ostatniego sułtana Delhi, miasto zdobył Zahir ad-Din Muhammad Babur, potomek Timura i Czyngis-chana, założyciel imperium Wielkich Mogołów.

Imperium Mogołów przetrwało prawie trzy stulecia, choć miało wrogów i było wielokrotnie atakowane; w szczególności w roku 1739 Delhi zostało splądrowane przez wojska szacha Iranu Nadir Szaha, które m.in. wywiozły z miasta słynny Pawi Tron Wielkich Mogołów, z którego władcy Iranu rządzili do końca swego panowania, jeszcze w XX wieku. Z czasów sułtanatu Delhi i potem panowania Wielkich Mogołów zachowało się na terenie "Stołecznego Terytorium" wiele ważnych zabytków, skupionych wokół siedmiu większych struktur miejskich (zwanych niekiedy "siedmioma dawnymi miastami Delhi"), które kolejni władcy - najpierw z dynastii niewolniczej, a potem z dynastii Mogołów - budowali w różnych miejscach dzisiejszego Delhi, porzucając budowle wzniesione przez poprzedników. Oprócz Lal Kot , były to:

• Siri , zbudowane przez Ala ud-Din Chaldźiego [Alauddin Khilji] w 1303 roku (na południe od Delhi)
• Tughlakabad [Tughluqabad], zbudowane przez Ghijasa ad-Din Tughlaka w latach 1321-1325 (na południe od Delhi, na wschód od Lal Kot)
• Dźahanapanah [Jahanapanah], zbudowane przez Muhammada bin Tughlaka w latach 1325-1351 (między Siri i Lal Kot)
• Feroz Śah Kotla [Kotla Firoz Shah], zbudowane przez Feroz Śaha Tughlaka [Firuz Shah Tughlak] w latach 1351-1388 (na wschód od Connaught Place w New Delhi)
• Purana Kila [Purana Qila], cytadela miasta Dinpanah zbudowane przez Humajuna w latach 1538-1545 (oba w pobliżu legendarnego Indraprastha - miasta znajdującego się na północy, na wschód od India Gate)
• Śahdźahanabad [Shahjahanabad], zbudowane przez Śahdźahana [Shahjahan] w latach 1638-1649 (rejon Czerwonego Fortu i Chandni Ćauk [Chandni Chowk])

W końcu 1803 roku Delhi, pozostające wówczas wciąż jeszcze stolicą podupadającego imperium Wielkich Mogołów, choć nie odgrywające kluczowej roli w skali subkontynentu, zostało zajęte przez wojska brytyjskie. W 1911 roku, za panowania króla Jerzego V, Brytyjczycy podjęli decyzję o nadaniu Delhi statusu stolicy i rozpoczęli daleko idącą przebudowę i rozbudowę miasta (Nowe Delhi / New Delhi). W 1931 roku Delhi zostało oficjalnie uznane za stolicę Indii brytyjskich, a w 1947 roku, po uzyskaniu przez Indie niepodległości, stało się stolicą Republiki Indii.


Nowe Delhi zostało zbudowane w latach 1911-1931 według projektu brytyjskich architektów - Edwina Lutyensa (1869-1944) i Herberta Bakera (1862-1946); członków specjalnego Komitetu Urbanistycznego, utworzonego po podjęciu decyzji o przeniesieniu do Delhi stolicy Indii brytyjskich. Komitet miał zadbać o to, by nowa stolica była godna "perły w koronie" imperum brytyjskiego, stanowiąc symbol brytyjskiej potęgi i supremacji: wyznaczało to ramy, w których musiały się mieścić wszystkie szczegółowe decyzje, w szczególności decyzje co do wyboru i zastosowania symboliki i zapożyczeń z miejscowej architektury hinduskiej, buddyjskiej czy muzułmańskiej.

Herbert Baker jest autorem zespołu budynków Sekretariatu, gmachu Parlamentu (Sansad Bhawan) i bungalowów w otaczającej centrum dzielnicy wybudowanej w stylu miasta-ogrodu. Edwin Lutyens jest twórcą całościowej koncepcji nowej stolicy z siedzibą dla wicekróla i całej administracji imperialnej, obejmującej stworzenie reprezentacyjnego centrum, głównej arterii miasta, wzdłuż której usytuowane są budynki użyteczności publicznej, wytyczenie nowych ciągów komunikacyjnych i handlowych oraz budowę otaczającej centrum dzielnicy mieszkalnej złożonej z 4000 ceglanych, tynkowanych bungalowów o płaskich dachach.

Rashtrapati Bhavan - pałac wicekróla, najważniejsze dzieło Edwina Lutyensa, położony jest na wzgórzu Raisina podkreślając dominującą pozycję władcy; rozciąga się stąd panoramiczny widok na miasto. Budynek jest wzorowanym na Wersalu gigantycznym pałacem o 340 pokojach, długości fasady 192 m i powierzchni zabudowy 18580 m²; za pałacem Lutyens zaprojektował równie wielkie (do obsługi potrzeba 150 ogrodników) i widowiskowe Ogrody Mogołów, gdzie połączył style ogrodów Mogołów w Kaszmirze z bardzo modnymi w Anglii ogrodami Gertrudy Jekyll. W projektowaniu tej budowli Edwin Lutyens włączył do imperialnego, klasycystycznego stylu europejskiego elementy tradycyjne dla budownictwa miejscowego.

Realizacja projektu trwała 20 lat, a jej budżet przekroczył 15 mld funtów. 15 lutego 1931 roku wicekról Lord Irwin oficjalnie zainaugurował New Delhi. Uroczystości trwały dwa tygodnie i miały imperialną oprawę.

New Delhi jest skonstruowane wokół dwóch przecinających się pod kątem prostym centralnych promenad: Rajpath (Droga Króla) i Dźanpath [Janpath] (Droga Królowej, obecnie Droga Narodu). Rajpath, biegnąca równoleżnikowo główna ulica Delhi, prowadzi od Pałacu Prezydenckiego Rashtrapati Bhavan do India Gate i Stadionu Narodowego .

Nieopodal bramy Rashtrapati Bhavan, po obu stronach Rajpath, wznosi się zespół budynków Sekretariatu . W części północnej znajduje się Ministerstwo Finansów i Spraw Wewnętrznych, a w południowej - Ministerstwo Spraw Zagranicznych i Obrony. Znajduje się tu również biuro Premiera. Za budynkami Sekretariatu Rajpath przechodzi w rozległy plac Widźaj Ćauk [Vijay Chowk] (Plac Zwycięstwa), po którego północnej stronie stoi półokrągły gmach Parlamentu - Sansad Bhawan . Dalej, po obu stronach Rajpath rozciągają się wspaniale kultywowane trawniki z rzędami drzew i stawów, a za nimi wznoszą się pałace - Krishi Bhawan, Shastri Bhawan, Nirman Bhawan, Udyog Bhawan, Jawahar Bhawan, Vigyan Bhawan i Patiala House, mieszczące instytucje rządowe. Idąc dalej na wschód, po ok. 2 km dochodzi się do sławnego pomnika zwanego India Gate (Brama Indii) i po kolejnych 600 m - do Narodowego Stadionu Indii .

India Gate stoi na środku placyku otoczonego pałacami Baroda House, Bikaner House, Hyderabad House, Jaipur House (siedziba National Gallery of Modern Art). Budowla, wzorowana na paryskim Łuku Triumfalnym, powstała jako wyraz hołdu dla 90 tys. Hindusów poległych w I Wojnie Światowej i drugiej wojnie afgańskiej w 1919 roku. Nazwiska poległych wyryte są na pomniku. Jest to zarazem Grób Nieznanego Żołnierza. Niedaleko India Gate stoi lekki pawilon z piaskowca, który stanowił niegdyś oprawę pomnika Jerzego V (obecnie jest pusty).

Rajpath jest bardzo ważnym miejscem dla całych Indii: tu odbywają się państwowe uroczystości, manifestacje, pochody, procesje pogrzebowe wybitnych osobistości. W Dniu Republiki, 26 stycznia, organizowana jest wspaniała parada, która jest okazją do zaprezentowania zróżnicowanej indyjskiej kultury i militarnej potęgi. Obchody Dnia Republiki kończą się 29 stycznia wieczorem na Vijay Chowk paradą orkiestr wojskowych i uroczystym capstrzykiem z udziałem Prezydenta Indii.

Na północ od Rajpath rozciąga się najbardziej nowoczesna część miasta. Connaught Place - to olbrzymie rondo, pomyślane jako centrum handlowe i turystyczne Nowego Delhi. Architektura jest wzorowana na wiktoriańskim stylu Royal Crescent w Bath w Anglii. Środek ronda zajmuje Centralny Park z fontanną, o powierzchni 41500 m². Na terenie jest amfiteatr, który może pomieścić 350 widzów. Na terenach zieleni posadzono prawie 700 drzew i 2750 krzewów. Park otoczony jest trzema kręgami. Od najbardziej zewnętrznego kręgu odchodzi promieniście siedem ulic. Prosto na południe ku centrum biegnie Dźanpath [Janpath], przecinając Rajpath. Na zachód od Connaught Place, a na północ od Rashtrapati Bhavan, wznoszą się ważne świątynie różnych religii: m.in. katolicka Najświętszego Serca (1930-1934) w stylu włoskim, anglikańska Odkupienia (1927-1935) inspirowana przez Palladia i sikhijska Bangla Sahib Sarovar . Markerem oznaczona jest hinduska świątynia ku czci Lakshmi (bogini dobrobytu i błogosławieństw losu z 1938 roku), a markerem - stara świątynia Hanumana (inna świątynia Hanumana, której zdjęcia zamieszczamy w galerii na dole strony, jest położona nieco dalej od Connaught Place, na północny zachód).

Na południe od Rajpath wokół Shantipath rozciąga się dzielnica dyplomatyczna z ambasadami budowanymi w swoistych stylach narodowych, tworząc ciekawą wystawę architektury zanurzonej w otaczajacej zieleni. Niedaleko znajduje się muzeum Jawarlaha Nehru (Tin Murti), Gandhi Smriti (Birla House) miejsce, gdzie został zastrzelony Mahatma Gandhi, oraz Indira Gandhi Memorial - muzeum Indiry Gandhi w domu, gdzie mieszkała i została zamordowana; na zdjęciu obok szyba wskazuje miejsce, gdzie Sikhowie z ochrony osobistej dokonali zamachu. Nieco bardziej na wschód wznosi się grobowiec Humajana , a dalej na południowy wschód Świątynia Lotosu . Jeszcze nieco dalej na południe, na południowy zachód od Świątyni Lotosu - stoi Kutb Minar [Qutub Minar], położony w Lal Kot minaret najstarszego meczetu w Indiach Kuwwat-al-Islam [Quwwat-al-Islam]. Zbudowany został z materiałów pochodzących z około dwudziestu świątyń hinduistycznych. W budowli zastosowano po raz pierwszy w Indiach żłobkowania, w czerwonym i żółtym piaskowcu, nadające wieży lekkość i elegancję. Minaret ma pięć kondygnacji; łączna wysokość to 73 m, średnica u szczytu wynosi 3 m, a u podstawy - 14 m.


Grobowiec Humajuna (1508–1556), cesarza Mogołów, zbudowała wdowa po nim Hadżji Begam w latach 1564-1572 zatrudniając perskiego architekta Miraka Mirza Ghijas. Mauzoleum to kompleks budowli otoczonych murem, z czerwonego piaskowca, położonych w rozległym ogrodzie krajobrazowym.

Budowla łączy sztukę indyjską ze sztuką perską, którą charakteryzują wyraźne podkreślenie środkowej osi, symetria, wysokie kopuły i łuki. Do głównego grobowca, który osadzony jest na kwadratowym tarasie o boku długości 46 metrów i wysokość siedmiu metrów, prowadzi łukowato sklepiona brama ozdobiona dwoma sześcioramiennymi gwiazdami. Grobowiec Humajuna jest najwspanialszy w Delhi - reprezentuje wczesny styl architektury Mogołów, którego najdoskonalszym wyrazem jest Tadź Mahal w Agrze. Wewnątrz murów Grobowca Humajana znajdują się grobowiec Isy Khana.
10 tysięcy zwiedzających dziennie odwiedza w New Delhi tzw. Dom Modlitwy Bahaitów (wywodzącej się z Persji wspólnoty wierzącej w jedność całej ludzkości), zaprojektowaną przez irańskiego architekta Fariburza Sahba, znaną, z uwagi na kształt kopuły, jako Świątynia Lotosu , ukończoną w 1986 roku po 10 latach budowy. W indyjskiej kulturze lotos symbolizuje pokój, czystość, miłość i nieśmiertelność. świątynia zdobyła liczne nagrody w konkursach architektonicznych; jest jedną z najbardziej złożonych budowli na świecie, do jej budowy użyto marmuru, cementu, dolomitu i piasku. Główna część budowli ma wysokości około 40 metrów, składa się 27 gigantycznych płatków z białego marmuru, otoczona jest przez dziewięć stawów. Całość wyobraża zanurzony w wodzie kwiat lotosu. Może pomieścić dwa i pół tysiąca osób. Położona jest w południowej części New Delhi, niedaleko rzeki Jamuny w rozległych ogrodach.


Na północ od New Delhi, odgrodzone przez rejon targowy Paharganju, leży stare Delhi - wybudowany przez wnuka Humajana Śahdźahana w XVII-wieku Śahdźahanabad [Shahjahanabad], który po wybudowaniu Tadź Mahal [Taj Mahal] przeniósł stolicę z Agry, aby uświetnić swoją władzę i zrealizować swoje pomysły na kolejne wielkie budowle.

Najwspanialszą budowlą Szachdżahanabadu jest Czerwony Fort , leżący wzdłuż rzeki Jamuny, o ścianach z czerwonego piaskowca. Mur ma długość 2.5 km, obwód 2 km, a jego wysokość waha się od 16 m przy rzece do 33 m od stronę miasta. Rzeka odgrywała rolę fosy – obecnie jej koryto znajduje się 1 km od fortu. Budowę fortu rozpoczęto w 1638 roku i skończono w 1648. Były to czasy apogeum mogolskiej władzy. 11 marca 1783 sikhowie zajęli Czerwony Fort, została zniszczona pewna część budynku. Brytyjczycy wykorzystywali fort jako kwaterę armii.

Czerwony Fort odegrał symboliczną rolę w procesie uzyskania przez Indie niepodległości. 15 sierpnia 1947 na placu przed Bramą Lahore stanowiącej główne wejście do Czerwonego Fortu ostatni wicekról Louis Mountbatten, wnuk królowej Wiktorii, formalnie przekazał władzę w ręce Jawarlaha Nehru - pierwszego premiera niepodległych Indii, który następnie wygłosił przemówienie do narodu. Została wciągnięta na maszt indyjska flaga kończąc w ten sposób okres okupacji brytyjskiej. Na pamiątkę tych wydarzeń każdego roku, podczas obchodów Święta Niepodległości (15 sierpnia), premierzy Indii wygłaszają orędzie do zgromadzonych na wielkim placu obywateli.

Inną wielką budowlą zleconą przez Śahdźahana jest Dżami Masdźid [Jama Masjid] - Meczet Piątkowy), główny meczet Delhi zbudowany w latach 1654-1658. Jest to największa muzułmańska budowla sakralna w Indiach. Położona jest na wzgórzu, do wnętrza prowadzą 3 bramy poprzedzone stromymi, szerokimi schodami. Meczet, inspirowany domem Proroka w Medynie, zbudowany jest z czerwonego piaskowca i białego marmuru. Obszerny dziedziniec, z sadzawką do ablucji, może pomieścić 25 tysięcy osób. Meczet posiada dwa minarety o wysokości 41 metrów. Z dziedzińca roztacza się widok na Czerwony Fort.

Główną ulicą Starego Delhi jest biegnąca równoleżnikowo Chandni Ćauk [Chandni Chowk], od Lahori Darwaza (Lahore Gate) Czerwonego Fortu do Fatehpuri Masdźid (Meczetu Fatehpuri) wybudowanego w 1650 roku przez jedną z żon Śahdźahana. Chandni Ćauk otoczona jest mnóstwem wąskich i malowniczych uliczek, świątyń, meczetów i bazarów, po których najłatwiej poruszać się rikszą. Wśród bazarów wyróżniają się Bazar Gadodia i Bazar Naya obydwa handlujace przyprawami.

Po południowej stronie Chandni Ćauk przy Czerwonym Forcie usytuowana jest świątynia dzinistów odłamu digambara , który prowadzi otwarty dla wszystkich szpital dla ptaków; dalej na zachód znajduje się świątynia sikhijska Sigandź (Sisganj) Gurdwara , a jeszcze dalej, za świątynią Sikhów - Sunehri Masdźid [Sunehri Masjid], z dachu którego perski szach Nadir oglądał masakrę tysięcy mieszkańców Delhi w 1739 roku.


Sikhizm powstał w XV wieku w Pendżabie; twórcą tej religii i pierwszym tzw. guru był Nanak Czand (1469-1539), urodzony w rodzinie wyznającej hinduizm, później na krótko nawrócony na islam, wreszcie, doznawszy objawienia w czasie medytacji, przekonany, że żadna z tych religii, ani hinduizm ani islam, nie odpowiada w pełni prawdziwej istocie Boga. Zaproponowany przez niego system, zawarty w hymnach religijnych, stanowi pewnego rodzaju kontynuację i kompilację obu: z islamu Nanak przejął m.in. monoteizm i egalitaryzm, z hinduizmu praktyki medytacyjne, wiarę w reinkarnację i wegetarianizm. Hymny Nanaka zaczął spisywać (w świętym języku gurmukhi) jego następca; kolejni guru kontynuowali dzieło i organizowali gminy sikhijskie. Dziesiąty guru był ostatnim - uznał, że jedynym tekstem kanonicznym i autorytetem religijnym, jedenastym guru - są święte księgi sikhów już spisane. Oryginał tych ksiąg, Guru Granth, jest przechowywany w Złotej Świątyni w Amritsar.

Sikhizm odrzuca wojny religijne, znosi podziały kastowe, religijne, rasowe oraz uznaje równość obu płci. Wymaga czystości moralnej, samodzielnego utrzymywania się z uczciwej pracy, służby dla społeczności. świątynia sikhijska - gurudwara - to miejsce spotkań modlitewnych wyznawców, bez kapłanów (w sikhizmie nie ma stanu kapłańskiego) i liturgii; centralnym miejscem świątyni jest podwyższenie pod baldachimem, na którym przechowywana jest otwarta i nieustannie czytana kopia świętej księgi Guru Granth. Nieodłącznym elementem każdej gurdwary jest wspólna kuchnia, gdzie każdy odwiedzający świątynię może spożyć darmowy posiłek.
Po północnej stronie Chandni Ćauk za Ratuszem Starego Delhi rozciąga się rozległy i ładnie utrzymany park, w którym znajduje się Mauzoleum Gandhiego a dalej w kierunku rzeki innych bohaterów. Raj Ghat to miejsce kremacji Mahatmy Gandiego upamiętnione czarną marmurową płytą. Ostatnio stało się zwyczajem, że zagraniczni dygnitarze odwiedzający Indie składają kwiaty i wieńce na tej płycie oddając hołd Gandhiemu. Oryginalnie Radź Ghat [Raj Ghat] był nazwą historycznego ghatu Śahdźahanabadu położonego nad brzegami rzeki Dźamuny. W pobliżu Radź Ghat w starorzeczu Dźamuny rozmieszczone są miejsca kremacji innych osobistości, m.in. Jawaharlala Nehru i Indiry Gandhi.



Na północ od Old Delhi powyżej Bramy Kaszmirskiej znajduje się dzielnica, w której mieszkali Brytyjczycy przed wybudowaniem New Delhi. Do pamiątek tego okresu należą: British Residency (rezydencja brytyjskich władz), Telegraph Memorial, kosciół św. Jakuba, cmentarz Nicholsona, Flagstaff Tower, hotel Oberoi Maidens, gdzie mieszkał Edwin Lytens w czasie budowy New Delhi oraz liczne kolonialne rezydencje. Dzisiaj dzielnica jest zaniedbana i trudno dopatrzeć się jej minionej wspaniałości.