Thira (Santoryn)

Thira [Θήρα] (także: Santoryn [Σαντορίνη]) - to licząca ponad 15 tys. mieszkańców wyspa grecka o powierzchni ok. 73 km², położona w południowo-zachodniej części Morza Egejskiego , ok. 230 km (w linii prostej) od Aten (➤ mapka(➤ mapka)). Wyspa należy do jednostki regionalnej Thira w regionie Wyspy Egejskie Południowe. Jest jedną z najpopularniejszych destynacji turystycznych w Grecji.

Wyspa Thira (w literaturze polskojęzycznej używa się też nazw "Santoryn" lub "Santorini" - zob. niżej) jest największą wyspą małego archipelagu o tej samej nazwie należącego do archipelagu Cyklad, położonego ok. 110 km na północ od wybrzeża Krety. Wyspa jest najbardziej na południe wysuniętym elementem Cyklad. Thira ma powierzchnię ok. 73 km² i jest zamieszkała przez ponad 15 tys. osób. Do gminy Thira należą, oprócz wyspy Thira, jedna zamieszkała wyspa Thirassia oraz cztery niezamieszkałe: Nea Kameni, Palea Kameni, Aspronisi i Christiana; cała gmina ma powieerzchnię 90,623 km². Archipelag jest pozostałością kaldery wulkanicznej utworzonej w wyniku silnej erupcji, do której doszło ok. 1600 roku p.n.e., i która, być może, była przyczyną upadku kultury minojskiej na Krecie.

O ile wiadomo, niegdyś jedna wyspa obejmująca cały dzisiejszy archipelag była zamieszkała już w czasach prehistorycznych, co najmniej od ok. 3000 roku p.n.e.. Została opuszczona przez jej mieszkańców, przedstawicieli cywilizacji, która osiągnęła swój szczyt w pierwszych trzech czy czterech stuleciach drugiego tysiąclecia p.n.e., po wielkim trzęsieniu ziemi, a przed wspomnianym wyżej wybuchem wulkanu. Po katastrofie powstało kilka wysp, przez pewien czas niezamieszkanych, później ponownie zasiedlonych, najpierw przez Fenicjan, następnie przez Dorów. Pozostałości dawnej cywilizacji zostały odkryte w połowie XIX wieku, przy okazji wydobywania popiołu wulkanicznego wykorzystywanego do budowy Kanału Sueskiego. Rozpoczęte w latach 60. XX wieku systematyczne prace wykopaliskowe odsłoniły "greckie Pompeje" - dobrze zachowane ruiny dużego miasta z zaawansowaną infrastrukturą, wielopoziomowymi domami mieszkalnymi, pomieszczeniami ozdobionymi malowidłami ściennymi i freskami, zachowanymi meblami i przedmiotami codziennego użytku, inskrypcjami, itp. Przykryte dachem rozległe stanowisko archeologiczne Akrotiri jest jedną z najważniejszych atrakcji turystycznych Thiry.

Dziś turystyka jest (obok przemysłu winiarskiego opartego na rodzimej odmianie winogron Assyrtiko) główną gałęzią gospodarki wyspy gminy. Markerem oznaczone jest lotnisko, położone niecałe 6 km od centrum Firy, głównego miasta Thiry; markery i oznaczają odpowiednio dwa porty na wyspie: nowy (Athinios [Όρμος Αθηνιού Θήρας]) z przystanią promową, oraz stary, przyjmujący mniejsze jednostki. Duże statki wycieczkowe zostają zakotwiczone w pobliżu brzegu, a osoby przybywające w ten sposób są przewożone na wyspę łodziami. Poza główną miejscowością wyspy, Firą, oraz wspomnianym stanowiskiem archeologicznym Akrotiri, do głównych miejscowości i ważniejszych atrakcji wyspy należą miejscowości Oia (ok. 10 km od Firy, można dojść w ciągu ok. 3 godzin widowiskową ścieżką wzdłuż brzegu kaldery), znana z pięknych zachodów słońca, Perissa (plaże) oraz Kamari (czarna żwirowa plaża). Warto także odwiedzić drugie ważne (obok Akrotiri) stanowisko archeologiczne na wyspie, znane jako Thera ([Αρχαία Θήρα]) oraz klasztor Moni Profiti Ilia ([Ιερά Μόνη Προφήτου Ηλία Θήρας]). Można także skorzystać z licznych ofert wycieczek na pobliskie wyspy, w tym Nea Kameni , Palea Kameni i Thirasię .


Fira [Φηρά], licząca ok. 2 tys. mieszkańców, jest głównym miastem wyspy, niezwykle malowniczo położonym na skraju wysokiej na ok. 300 m kaldery (nazwa "Fira" pochodzi od alternatywnej wymowy tradycyjnej nazwy "Thira"). Markerem oznaczony jest główny plac miejscowości, Plateia Theotokopoulou ([πλατεία Θεοτοκόπουλου]). Do Firy można dojechać z południa, z portu Athinios lub z z południowego wschodu z lotniska. Mniejsze statki dopływają do starego portu , skąd można się dostać do Firy kolejką linową (markerem oznaczona jest górna stacja), na ośle, albo pieszo.

Atrakcją Firy jest niezwykle malownicze położenie miasta, typowa dla Cyklad biało-błękitna architektura, oraz wspaniały panoramiczny widok z wielu punktów miejscowości na kilkanaście kilometrów kaldery i pozostałe wyspy archipelagu. Szczególną atrakcją może być wspomniany już spacer ścieżką brzegiem kaldery na północ, w stronę miejscowości Oia. W samej miejscowości można odwiedzić Muzeum Archeologiczne ; godne uwagi są też niektóre kościoły. Warto jednak wiedzieć, że poza tym zbyt wielu atrakcji turystycznych w Firze nie ma, ceny są dość wysokie, a niekiedy przekraczająca granice rozsądku masowość ruchu turystycznego - wyraźnie widoczna.


Oia [Οία] liczy ok. 1500 mieszkańców. Pierwsze wzmianki o miejscowości pochodzą z XI wieku i dotyczą okresu poprzedzającego panowanie weneckie. Najlepszy okres Oia przeżywała pod koniec XIX wieku i na początku XX wieku, gdy jej mieszkańcy dysponowali łącznie 130 żaglowcami obsługującymi szlaki handlowe. Później jednak miasto podupadło, z powodu załamania się handlu morskiego przejętego przez konkurencję (w tym przez szbko rozwijający się Pireus), upadku rolnictwa i emigracji. W 1956 roku miasto nawiedziło silne trzęsienie ziemi, a po nim kolejna fala emigracji, po której w mieście zostało zaledwie paręset osób.

Dziś Oia, niezwykle malowniczo usytuowana na stromym zboczu kaldery, na wysokości ok. 150 m n.p.m., z charakterystycznymi dla Cyklad biało-błękitnymi domami, niekiedy wbudowanymi w skały, słynąca z widoków rozciągających się niemal z każdego miejsca, a zwłaszcza ze spektakularnych zachodów słońca, jest jedną z największych atrakcji turystycznych Santorini i całego archipelagu Cyklad. Jednym z najczęściej odwiedzanych punktów widokowych są okolice ruin zamku niegdyś należącego do jednej z weneckich rodzin. Do atrakcji turystycznych miejscowości należą też odrestaurowany kościół Panagia Platsani ([Παναγία Πλατσανή]) oraz Muzeum Morskie ([Ναυτικό Μουσείο]), mieszczące się w dawnym XIX-wiecznym dworze.


W literaturze polskojęzycznej używa się najczęściej, jako nazwy wyspy Thira, nazwy "Santoryn", w literaturze anglojęzycznej - "Santorini". Naza ta została nadana wyspie w XIII wieku i pochodzi od imienia świętej Ireny (Santa Irini), której była niegdyś poświęcona katedra w miejscowości Perissa; oficjalną nazwą wyspy jest jednak dawna nazwa grecka - Thira.