Zgorzelec / Görlitz

Zgorzelec (nieco ponad 30 tys. mieszkańców) i Görlitz (ok. 55 tys. mieszkańców) - to miasta leżące obok siebie, na granicy polsko-niemieckiej, po dwu stronach Nysy Łużyckiej, 165 km na zachód od Wrocławia , 112 km na wschód od Drezna (➤ mapka)(➤ mapka). Przed 1945 rokiem stanowiły jeden organizm miejski: obecny Zgorzelec był prawobrzeżnym przedmieściem Görlitz. Na tej stronie traktujemy je tak, jakby były ponownie jednym miastem i używamy nazwy Zgorzelec / Görlitz lub krócej - Zgorzelec. Zgorzelec / Görlitz leży tuż przy drodze europejskiej E40, która stanowi najlepszy dojazd do miasta (po stronie niemieckiej jest to autostrada 4, po stronie polskiej - autostrada A4; przejście graniczne - Jędrzychowice): zjechać można po polskiej lub po niemieckiej stronie granicy.

Pierwsze wzmianki o Zgorzelcu pochodzą z drugiej połowy XI i pierwszej połowy XII wieku; już wówczas przebiegały tędy ważne europejskie szlaki handlowe. W 1220 roku miejscowość uzyskała prawa miejskie. W 1346 roku Zgorzelec stał się współzałożycielem i ważnym członkiem tzw. Związku Sześciu Miast skupiającego królewskie miasta Górnych Łużyc, powołanego dla ochrony przebiegających przez nie szlaków handlowych. Przez następne 200 lat Związek odgrywał znaczną rolę polityczną, a Zgorzelec był jednym z najważniejszych miast między Erfurtem a Wrocławiem, liczącym w pierwszej połowie XVI wieku ponad 10 tys. mieszkańców. Upadek Związku zaczął się w połowie XVI wieku, gdy Ferdynand I, król Czech i Węgier, nałożył na miasta Związku karę za nie udzielenie mu wsparcia w bitwie pod Mühlbergiem w 1547 roku, cofając przywileje, konfiskując posiadłości i nakładając olbrzymią kontrybucję.


Odtąd, aż do Kongresu Wiedeńskiego w 1815 roku, Zgorzelec, nękany wieloletnimi działaniami wojennymi, najpierw podczas wojny trzydziestoletniej, później w czasie najazdu szwedzkiego i wojen śląskich, wreszcie podczas wojen napoleońskich, nie odgrywał już takiej roli, jak wcześniej, choć pozostawał ważnym ośrodkiemm kulturalnym Łużyc. Po Kongresie Wiedeńskim Związek Sześciu Miast przestał istnieć, miasto - jako Görlitz - zostało włączone do państwa pruskiego, by wraz z nim znaleźć się ostatecznie, po 1871 roku, w granicach Niemiec.

Po II wojnie światowej lewobrzeżna część miasta znalazła się w granicach utworzonej wówczas tzw. Niemieckiej Republiki Demokratycznej, a prawobrzeżna została przyłączona do Polski. Kontakty między nimi, wbrew oficjalnym zapewnieniom władz jednego i drugiego państwa o wiążacych je dobrych stosunkach, zostały mocno ograniczone.

Po upadku komunizmu i po zjednoczeniu Niemiec powstały warunki do ponownego stworzenia z Görlitz i Zgorzelca jednego organizmu miejskiego. Odbudowano i otwarto mosty, w tym pieszy most na Nysie Łużyckiej (Most Staromiejski, Altstadtbrücke) zniszczony przez wycofujące się wojska niemieckie w 1945 roku, w 1998 roku oba miasta proklamowały powołanie Europamiasta Zgorzelec/Görlitz (Europastadt Görlitz/Zgorzelec), a w 2004 ubiegały się wspólnie o przyznanie tytułu Europejskiej Stolicy Kultury (który jednak w 2006 przyznano niemieckiemu Essen).


Ani Zgorzelec, ani Görlitz nie uchodzą za miejscowości szczególnie atrakcyjne dla turystów i rzadko są opisywane w przewodnikach. Są jednak warte odwiedzenia - zwłaszcza Görlitz, które szczęśliwie nie było zniszczone podczas działań wojennych w 1945 roku (walki o sforsowanie Nysy Łużyckiej toczyły się na północ od miasta) i gdzie zachował się oryginalny układ urbanistyczny z bardzo rozległą starówką i licznymi zabytkami.

Po polskiej stronie dwoma miejscami, na które warto zwrócić uwagę, są dom przy ulicy Ignacego Daszyńskiego 12 , w którym mieszkał Jacob Böhme (1575-1624), mistyk, gnostyk i filozof religii, autodydakta, z zawodu szewc, przez wiele autorytetów uważanego za jednego z najwybitniejszych myślicieli niemieckich, oraz regionalne Muzeum Łużyckie . Budynek muzeum widoczny jest na zdjęciu jako pierwszy budynek z prawej strony, dom Jacoba Böhmego - to dom z czerwoną elewacją, przed widoczną kawiarnią z parasolami.

Po niemieckiej stronie za główne atrakcje uchodzą: ewangelicki kościoł farny św. Piotra i Pawła, zwany najczęściej Peterskirche , zabudowa Starego Miasta z dwoma rynkami, Dolnym (Untermarkt) i Górnym (Obermarkt) , pozostałości fortyfikacji miejskich, a także kościół św. Mikołaja (Nikolaikirche) z przylegającym cmentarzem i kompleks sakralny zwany Heiliges Grab .


Zdjęcie przedstawia widok z Mostu Staromiejskiego w kierunku kościoła św. Piotra i Pawła . Na pierwszym planie widać jeden z zabytkowych młynów zgorzeleckich, Vierrademühle , zaś na lewo od kościoła tzw. Waidhaus , znany również jako Renthaus - najstarszy świecki budynek w mieście (wielokrotnie przebudowywany i pełniący w różnych okresach różne funkcje), którego początki sięgają podobno pierwszej połowy XII wieku.

Peterskirche - to największy halowy kościół w Saksonii, z pięcioma nawami, charakterystycznym pokrytym miedzianą blachą dachem i dwiema neogotyckimi wieżami. Stoi w miejscu, gdzie już wcześniej, co najmniej od początków XIII wieku, istniała późnoromańska bazylika (z której zachował się portal). W 1423 roku rozpoczęto budowę świątyni w stylu gotyckim, zaczynając od krypty św. Jerzego (pod prezbiterium), konsekrowanej w 1475 roku; dalsze prace trwały jednak co najmniej do połowy XVI wieku. W 1691 roku, w wyniku wielkiego pożaru, kościół (zwłaszcza wnętrze, z wyjątkiem malowideł ściennych kaplicy św. Jerzego) uległ znacznym zniszczeniom; wkrótce jednak przystąpiono do odbudowy. W barokowym wnętrzu na szczególną uwagę zasługuje zachowany prospekt organowy z 1703 roku (słynne zgorzeleckie "organy słoneczne", "Sonnenorgel"); sam instrument, zbudowany w tym samym czasie, nie zachował się. W końcu XIX wieku dobudowano dwie wysokie na 84 m neogotyckie wieże.


Dolny Rynek (Untermarkt) , pochodzący z XIV wieku, stanowi centralny punkt starego Görlitz. Stary Ratusz , stojący w pobliżu południowo-zachodniego narożnika Dolnego Rynku, powstał prawdopodobnie w połowie XIV wieku, później jednak - podobnie jak wiele innych elementów zabudowy starówki - był wielokrotnie przebudowywany (np. wieża ratuszowa, zbudowana w XIV wieku, była przebudowana na początku XVI wieku). Za najciekawszy element Starego Ratusza uchodzą schody, pochodzące z lat 1537-1538.

Ze Starym Ratuszem sąsiaduje Nowy Ratusz , widoczny na zdjęciu poniżej; na środku stoi Hotel Börse , a od południowej strony - barokowa fontanna Neptuna , zbudowana w 1756 roku.

Markerem oznaczony jest budynek zwany Schönhof, zbudowany w 1526 roku (później przebudowany, w XVI i w XVII wieku), mieszczący dziś Muzeum Śląskie (Schlesisches Museum zu Görlitz); jest to podobno jeden z najstarszych domów mieszczańskich w całych Niemczech.

W pobliżu Dolnego Rynku, przy Neiβstraβe 30, w miejscu oznaczonym markerem stoi Barockhaus - najsłynniejszy barokowy budynek w Görlitz, zachowany w kształcie z lat 1727-1729. Mieści się tu dziś muzeum miejskie, ze zbiorami zbiory grafik i obrazów, mebli, porcelany, aparatury naukowej, a także z bogatą bilbioteką. Częśc muzeum poświęcona jest Jacobowi Böhme. Sąsiedni budynek, pochodzący z drugiej połowy XVI wieku, zwany jest "Domem Biblijnym", z uwagi na przedstawiające sceny ze Starego i Nowego Testamentu płaskorzeźby zdobiące jego fasadę.


Od Dolnego Rynku na południowy zachód biegnie ulica Brüderstraße - w stronę długiego na 250 m Górnego Rynku (Obermarkt) ; na zdjęciu obok widać północno-wschodnią część Górnego Rynku, z wieżą Kościoła św. Trójcy (Dreifaltigkeitskirche) i wieżą Starego Ratusza przy Dolnym Rynku (w głębi z lewej).

Ewangelicki Kościół św. Trójcy powstał w latach 1234-1245 jako kościół przy klasztorze franciszkanów, później był parokrotnie powiększany i przebudowywany. We wnętrzu warto zwrócić uwagę na późnogotycki obraz ołtarzowy Goldene Maria i barokowy ołtarz główny.

Na południowo-zachodnim końcu Górnego Rynku wznosi się 49-metrowa wieża zwana Reichenbacher Turm , zdobiona herbami dawnego Związku Sześciu Miast Łużyckich (udostępniona do zwiedzania), zachowana w kształcie z końca XV wieku (ale zbudowana wcześniej), która była elementem zachodniej części murów obronnych Görlitz; w głębi widoczny jest barbakan Keisertrutz (pełniący dziś także funkcje muzealne).

Poza Reichenbacher Turm oraz Keisertrutz zachowały się też w Görlitz inne elementy dawnych fortyfikacji miejskich: jedna z istniejących niegdyś wielu baszt, zwana Ochsenbastei (przy Uferstraße), wieże Frauenturm i Nikolaiturm, a także fragmenty murów obronnych, w pobliżu Peterskirche.


Szczególne znaczenie dla Görlitz ma Kościół św. Mikołaja (Nikolaikirche), uważany za najstarszy kościół w mieście (fundamenty są datowane na przełom XI i XII wieku), choć dziś nie pełni roli świątyni. Wielokrotnie niszczony, odbudowywany i przebudowywany, ostatecznie, po kolejnej przebudowie w stylu ekspresjonistycznym, stał się w 1925 roku miejscem pamięci ofiar I wojny światowej; czynna jest tu też wystawa poświęcona Jacobowi Böhme (pochowanemu na przylegającym do kościoła cmentarzu).

Jakieś 400 m na zachód od kościoła św. Mikołaja i cmentarza, przy ulicy Heilige-Grab-Straße znajdują się główne elementy zespołu sakralnego zwanego "Heiliges Grab" albo "Görlitzer Jerusalem", ufundowanego w drugiej połowie XV wieku przez Georga Emmericha (1422-1507), kupca pełniącego kilkakrotnie funkcję burmistrza Görlitz. Ów Heiliges Grab, zespół trzech kaplic (Kaplica Świętego Grobu, Kaplica Świętego Krzyża i Kaplica Namaszczenia) stanowiących kopię grobu Chrystusa w Jerozolimie, w wielu źródłach wymieniany jest jako największa w ogóle turystyczna atrakcja Zgorzelca.