Amber

Kompleks radźpuckich fortyfikacji i pałaców, położony ok. 10 km na północny wschód od Dźajpuru (Dżajpur, [Jaipur]), nad jeziorem Maota [ang. Maotha Lake], w miejscowości Amber (dziś stanowiącej dzielnicę Dźajpuru), w północnych Indiach, w stanie Radżastan [Rajasthan] (➤ mapka)(➤ mapka). Jeden z najważniejszych celów turystycznych w rejonie Dźajpuru (z dodatkową szczególną atrakcją polegającą na wjeździe do fortu na grzbiecie słonia); liczbę turystów szacuje się na ponad milion rocznie.

Uwaga. W wielu źródłach i na wielu mapach używane są, zamiast nazw "Amber" i "fort Amber" [ang. Amber Fort], nazwy odpowiednio "Amer" i "fort Amer" [ang. Amer Fort]. Angielska Wikipedia za podstawową uważa formę "Amer"; rządowa indyjska strona turystyczna http://www.rajasthantourism.gov.in, przeciwnie, formę "Amber". W źródłach polskich przeważają nazwy "Amber" i "fort Amber".

Początki miasta sięgają X wieku; ok. 1037 roku miasto, opanowane przez potężny rycerski klan Kaćhwahów, zaczęło pełnić funkcję stolicy radźputów. W końcu XVI wieku - za panowania Akbara, trzeciego cesarza imperium Wielkich Mogołów, którego jedną z żon (i matką pierwszego syna, Salima, późniejszego cesarza Dźahangira [Jahangir]) była córka Bihara Mala, radży Amberu - adoptowany wnuk tegoż radży, radża Man Singh I, panujący w latach 1590-1614, pełniący funkcję głównodowodzącego wojsk Akbara i należący do najściślejszego kręgu zaufanych władcy, rozpoczął, na miejscu wcześniej istniejących struktur obronnych, budowę cytadeli, którą później przez półtora wieku jego następcy (przede wszystkim inny wybitny dowódca wojsk mogolskich, radża Dźaj Singh I (Dżaj Singh, [Jai Singh]) żyjący w latach 1611-1667) rozbudowywali, aż do założenia w 1727 roku przez radżę Dźaj Singha II, w miejscu położonym ok. 10 km na południowy zachód od fortu, nowej stolicy radźpuckiego państwa, od imienia założyciela nazwanego Dźajpurem.


Fort, zwany dziś fortem Amber, zbudowany został w stylu łączącym styl budownictwa hinduskiego z architekturą Mogołów. Jego konstrukcja odznacza się rozmachem, a poszczególne budynki i ich wykończenie świadczą o kunszcie pracujących przy budowie fortu budowniczych i rzemieślników.

Fort leży ok 10 km na północny wschód od Dźajpuru. Po drodze mija się spore jezioro, Man Sagar, z pałacem na wodzie wybudowanym przez Madho Singha, władcę Dźajpuru w latach 1750-1768. Nieco dalej leży mniejsze jezioro, Maota [ang. Maotha Lake], które dostarczało wodę do fortu, leżącego wyżej.

Z okazji wizyty cesarza Akbara w forcie na sztucznym półwyspie założono ogrody Dilaram Bagh , które stały się podobno jego ulubionym miejscem odpoczynku. W pobliżu fortu, przy północno-wschodnim końcu jeziora Maota, znajduje się też inny zespół ogrodów w stylu perskim .

Fort ma cztery wyraźnie oddzielone dziedzińce, pełniące różne funkcje.

Do pierwszego, największego dziedzińca fortu noszącego nazwę Dźaleb Ćauk [Jaleb Chowk] prowadzi Suradź Pol [Suraj Pol] (Brama Słońca), usytuowana od wschodu; podobno widać przez nią wschodzące słońce - stąd nazwa. Dźaleb Ćauk po arabsku oznacza miejsce, gdzie gromadzą się wojska. Dziedziniec był miejscem, gdzie dowódca armii odbierał paradę zwycięstwa po powrocie z wygranych bitew, obserwowaną przez kobiety z królewskiej rodziny przez zakratowane okna. Tu też znajdowały się pomieszczenia dla straży przybocznej władcy oraz stajnie.

Z Dźaleb Ćauk do dalszej części pałacu prowadzą szerokie proste schody. Przez bramę wychodzi się na drugi dziedziniec , gdzie po prawej stronie znajduje się świątynia Sila Devi , a na wprost Diwan-i-Am - sala audiencji publicznych.

Diwan-i-Am ma kształt platformy podwyższonej czterema stopniami, na której znajduje się 27 kolumn; zewnętrzne kolumny są podwójne. Zdobienia łączą elementy hinduistyczne i islamskie; kapitele kolumn są ozdobione głową słonia z podniesioną trąbą, a podstawy - elementami roślinnymi.

Wejście do świątyni zwanej Sila Devi prowadzi przez dwuskrzydłową bramę obitą srebrną blachą; główne bóstwo wewnątrz sanktuarium jest otoczone przez dwa lwy wykonane ze srebra. Według legendy, gdy maharadża Man Singh zabiegał o wsparcie bogini Kali podczas jednej z prowadzonych przez niego kampanii wojennych w Bengalu, bogini, ukazawszy mu się w śnie, rozkazała odzyskać jej posąg leżący na dnie morskim blisko Jessore (obecnie w Bangladeszu) i zainstalować go w świątyni. Po wygranej w 1604 roku bitwie maharadża wydobył z morza kamienną płytę, na której było wyrzeźbione imię Sila Devi i rozpoczął budowę świątyni, w której ostatecznie, po zakończeniu budowy, płyta została umieszczona.


W świątyni Sila Devi podczas święta Navrathri, trwającego dziewięć dnii obchodzonego dwa razy w roku, składane były niegdyś krwawe ofiary ze zwierząt. Rytuał wykonywany był ósmego dnia świąt w przedniej części świątyni, w obecności rodziny królewskiej, oglądany przez licznie zgromadzonych wiernych. Dopiero w 1975 roku zakazano publicznego ofiarowywania zwierząt i ograniczono miejsce tego rytuału tylko do pałacu królewskiego, a w 1980 ostatecznie całkowicie zakazano krwawych ofiar; obecnie dopuszczone są tylko dary wegetariańskie głównie z kwiatów.

Do trzeciego dziedzińca i prywatnych apartamentów władcy, jego rodziny i personelu, prowadzi Ganeśi Pol [Ganeshi Pol] - brama poświęcona hinduistycznemu bogowi Ganeśi, który usuwa wszystkie przeszkody w życiu.

Brama jest bogato dekorowana delikatnymi freskami i mozaikami oraz elementami z drobno rzeźbionych ekranów kratowych (zza których żyjące na dworze kobiety mogły oglądać audiencje publiczne w Diwan-i-Am).

Dziedziniec wypełnia ogród Aram Bagh założony przez wspomnianego wyżej Dźaj Singha, wzorowany częściowo na stylu perskim, częściowo na stylach ogrodów Mogołów. W centrum podzielonego na cztery części ogrodu z geometrycznymi elementami usytuowany jest basen w kształcie gwiazdy z fontanną. Woda w ogrodzie jest prowadzona kaskadami z otaczających pałaców Sukh Niwas i Dźaj Mandir.

Na lewo od bramy Ganeśi stoi dwupoziomowy kompleks pałaców Dźaj Mandir [Jai Mandir] (poziom dolny) - Dźas Mandir [Jai Mandir] (poziom górny) , zbudowany w 1623 roku również w czasie panowania Dźaj Singha. Dźaj Mandir był wykorzystywany jako sala audiencji prywatnych (Diwan-i-Khas). Pałac ten nazywany jest także Śiś Mahal [Sheesh Mahal] (szklanym pałacem, pałacem luster), ponieważ jego ściany i sufity są w całości pokryte intarsjami z luster i kolorowego szkła (sprowadzonego z Belgii). Lusterka są wypukłe, otoczone konstrukcjami z kolorowych folii i farby, oraz pokryte jasnym brokatem, co wzmacniało światło świec używanych wówczas w nocy. Po zmroku płomień świecy odbijający się w maleńkich lustrach osadzonych w suficie Śiś Mahal przekształcał go w rozgwieżdżony nieboskłon.

Dźas Mandir jest także bogato dekorowany, a w skomplikowanych wzorach kwiatowych ze szkła umieszczone jest podobno zaklęcie. Z okien roztacza się piękny widok na jezioro, otaczające wzgórza i inne fragmenty fortu. W pałacu funkcjonowała szczególna klimatyzacja; chłodzenie osiągano na dwa sposoby. Jeden polegał na tym, że łukowe otwory pokrywano aromatyczną trawą, którą zwilżano okresowo wodą, co dawało chłód i miły zapach w pomieszczeniach pałacu. Drugi sposób wykorzystywał krążenie wody, która następnie spływała do ogrodu Aram Bagh w specjalnych kanałach umieszczonych w podłodze pałacu.

Naprzeciwko Dźaj Mandir stoi budynek znany jako Sukh Niwas lub Sukh Mahal; prowadzą drzwi z drzewa sandałowego z intarsjami marmurowymi. W tym budynku także utrzymywana była niska temperatura - przez przepływającą przez otwarty kanał wodę chłodzącą pomieszczenie, a następnie spływającą do ogrodu.

Na południu czwartego dziedzińca znajduje się Pałac Mana Singha I , będący najstarszą częścią kompleksu. Budowa tego pałacu trwała 25 lat i została zakończona w 1599 roku. Pokoje na parterze i piętrze pałacu zdobią freski i kolorowe kafelki. W centralnym punkcie dziedzińca pałacu stoi kolumnowy pawilon Baradhari , który służył jako miejsce spotkań na świeżym powietrzu, występów artystów, itp.

Na piętrze pałacu znajduje się zenana, najmniej dostępna część kompleksu pałacowego; mieszkały tam kobiety z rodziny królewskiej, w tym żony władcy i jego konkubiny, damy dworu, a także personel żeński. Apartamenty noszą wyraźne piętno architektury Mogołów, z ekranami i balkonami, zapewniającymi przestrzeganie reguły purdah (zakrycia twarzy).