Dźajpur [Jaipur]

Duże (ponad 3 mln mieszkańców) miasto w północno-zachodnich Indiach, stolica i największe miasto stanu Radżastan (Radźastan [Rajasthan]), położone na płaskowyżu Malwa, 265 km na południowy zachód od Delhi , 246 km na zachód od Agry (➤ mapka)(➤ mapka). Jeden z najważniejszych celów turystycznych w Indiach, trzeci, obok Delhi i Agry, wierzchołek tzw. "złotego (turystycznego) trójkąta", słynący z licznych zabytków (wchodzących w większości w skład tzw. Pałacu Miejskiego), a także ze stanowiącego szczególną atrakcję obserwatorium astronomicznego - Dźantar Mantar [Jantar Mantar]. Dźajpur ma dobre połączenia lotnicze, kolejowe i autobusowe ze wszystkimi większymi miastami Indii; dojazd samochodem z Delhi - autostradą 8.

Miasto zostało założone przez radźpuckiego władcę Dźaja Singha II [Jai Singh II]. Dźaj Singh II, wszechstronnie wykształcony mąż stanu o wybitnych zdolnościach organizacyjnych, ale także miłośnik sztuki i uczony astronom, żył w latach 1688-1743. Wstąpił na tron w roku 1700, mając 11 lat. W 1727 roku, gdy imperium Mogołów zaczęło chylić się ku upadkowi i zależni od niego lokalni władcy hinduscy mogli zacząć myśleć o większej samodzielności, Dźaj Singh podjął decyzję o budowie - w miejscu, gdzie dziś leży miasto Dźajpur - nowej stolicy swego królestwa, którą wówczas, od XI wieku, był pobliski fort Amber.

Plan układu urbanistycznego miasta i najważniejszych budowli jest dziełem bengalskiego architekta Widjadhara Ćakravartiego [Vidyadhar Chakravarti], który używając starożytnych hinduistycznych zasad rzeźbiarstwa (śilpa śastra [shilpa shastra]) i aranżacji przestrzeni (wastu śastra [vastu shastra]) stworzył jedno z pierwszych kompleksowo zaprojektowanych i zbudowanych według planu miast w Indiach. Stare Miasto, otoczone blankowanymi murami z siedmioma bramami, zwane "Różowym Miastem" [Pink City] z uwagi na koloryt materiału, jaki był użyty do jego budowy, znajduje się dziś w północno-wschodniej części Dźajpuru.

Za najważniejsze zabytki Dźajpuru uważa się zespół pałaców, pawilonów, ogrodów i świątyń, zwany Pałacem Miejskim [City Palace] (markery fioletowe od do oraz ), słynny Hawa Mahal ("Pałac Wiatrów") oraz obserwatorium astronomiczne Dźantar Mantar . Oprócz tych zabytków atrakcją turystyczną w obrębie murów jest też otoczenie Badi Ćaupar [Badi Chaupar] (na końcu ulicy Tripolia Bazaar), dużego placu otoczonego warsztatami rzemieślników, sklepikami i stoiskami ulicznych sprzedawców wszystkiego. W południowej części miasta warto zobaczyć świątynię Lakszmi-Narajan (zwaną też Birla Mandir), a także dwa pałace pełniące dziś funkcję (elitarnych) hoteli: zbudowany w 1835 roku Pałac Rambagh (od 1933 do 1956 roku rezydencja Mana Singha II) i pałac Radź Mahal [Raj Mahal] zbudowany w 1739 roku przez Dźaja Singha II dla jego żony (w XIX wieku pałac pełnił przez pewien czas funkcję siedziby brytyjskiego rezydenta w Dźajpurze, później, w XX wieku, przez pewien czas był rezydencją Mana Singha II, który przeprowadził się tu z Pałacu Rambahgh).


Pierwsze budowle Pałacu Miejskiego zaczęły powstawać w roku 1729, wkrótce po założeniu miasta, jeszcze za panowania Dźaj Singha II; później kompleks był rozbudowywany przez kolejnych władców, aż do XX wieku. Architektura jest mieszaniną stylów mogolskiego i radźpuckiego.

Do najważniejszych budynków kompleksu są zaliczane: Ćandra Mahal [Chandra Mahal], Mubarak Mahal , Diwan-e Khas [Divan-I-Khas], Diwan-e Am [Divan-I-Aam]; także dziedziniec Pitam Ćauk [Pitam Chowk] oraz brama Radźendra Pol [Rajendra Pol] (na zdjęciu obok), pełniąca niegdyś funkcję głównego wejścia do Pałacu Miejskiego.

Na północ od Ćandra Mahal stoi świątynia Gowind Dew , poświęcona Krysznie; na północ od świątyni rozciąga się XVII-wieczny ogród w stylu mogolskim, z pawilonem myśliwskim, zwanym Badal Mahal. Teren na zachód od Pałacu Miejskiego to stadion Ćaugan [Chaugan], gdzie co roku odbywa się słynne Święto Słoni.

Ćandra Mahal uchodzi za najważniejszą budowlę kompleksu. Do pałacu prowadzi brama dekorowana pawiami; budynek ma siedem pięter, z których każde nosi własną nazwę. Z najwyższego piętra rozciąga się podobno rozległy, panoramiczny widok na miasto. Pałac jest w dalszym ciągu siedzibą potomków dźajpurskiej rodziny królewskiej (gdy na maszcie na dachu najwyższej kondygnacji pałacu powiewa flaga, oznacza to, że maharadża Dźajpuru przebywa w pałacu) i większa część budynku jest niedostępna dla zwiedzających. W pomieszczeniach dostępnych dla turystów (dwa najniższe piętra) mieści się muzeum z bogatą kolekcją broni, dywanów, rękopisów, obrazów, luster, dekoracji kwiatowych i różnych przedmiotów, które należały niegdyś do rodziny królewskiej.

Przed Ćandra Mahal, od strony południowej, znajduje się niewielki wewnętrzny dziedziniec, zwany Pitam Ćauk , z czterema małymi rzeźbionymi portalami wyobrażającymi cztery pory roku i poświęconymi różnym bóstwom:

• brama "zielona" [Green Gate, zwana też Leheriya Gate], reprezentująca wiosnę, jest poświęcona bogu Ganeśa [Ganesha];
• brama "lotosu" [Lotus Gate] reprezentuje lato i jest poświęcona bogu Śiwa [Shiva] i jego małżonce Parwati;
• brama "pawia" [Peacock Gate] reprezentuje jesień i jest poświęcona bogowi Wisznu;
• brama "różowa" [Rose Gate], reprezentuje zimę i jest poświęcona bogini Dewi [Devi].

Po przeciwległej w stosunku do Ćandra Mahal stronie dziedzińca Pitam Ćauk znajduje się Sileh Khana , dawna zbrojownia, z interesującą kolekcją uzbrojenia.

Mubarak Mahal - to "Pałac Powitań", zbudowany znacznie poźniej niż pierwsze budynki Pałacu Miejskiego, bo dopiero pod koniec 19 wieku przez maharadżę Madho Singha II, jako ośrodek recepcyjny dla królewskich gości. Na pierwszym piętrze tego budynku mieści się muzeum ze zbiorami różnorodnych tkanin, w szczególności formalnych strojów królewskich, tkanin zdobionych wydrukami blokowymi sanganeri, haftowanych szali, kaszmirskiej chusty i sari z jedwabiu. Ciekawostką jest zestaw obszernych ubrań noszonych przez Madho Singha I, władcy Dźajpuru w latach 1751-1768, który ważył podobno 250 kg.

Diwan-e-Khas , sala audiencji prywatnych udzielanych przez maharadżów, jest pawilonem z marmurową podłogą i dwoma kryształowymi żyrandolami. Warto zwrócić uwagę na dwa ogromne zbiorniki na wodę, zwane Gangajelies, każdy o wysokości 1,6 m, pojemności 4000 litrów i wadze 340 kg, wykonane ze srebra (zarejestrowane w Księdze Rekordów Guinnessa jako największe na świecie naczynia srebrne). Pojemniki te, napełnione świętą wodą z Gangesu, zabrał w podróż do Anglii na koronację Edwarda VII w 1901 roku znany z pobożności maharadża Madho Singh II.

Na wschód od sali audiencji prywatnych znajduje się Diwan-e Am , sala audiencji publicznych - eleganckie pomieszczenie z bogato zdobionym sufitem, utrzymane w żywej kolorystyce królewskiej czerwieni i złota. Obecnie funkcjonuje jako galeria sztuki. Eksponowane są tu miniatury radźpuckie, perskie i mogolskie (warto zwrócić uwagę na obraz Madonny z dzieciątkiem, gdzie Madonna ma mogolskie nakrycie głowy), starożytne teksty, rzadkie oryginalne rękopisy hinduskich świętych pism (m.in. księgi Bhagawadgita [Bhagavad Gita]), kopie opowieści Śiwa Purana [Shiva Purana] w mikroskopijnej kaligrafii, haftowane dywany, szale i dywany z Kaszmiru. Zobaczyć tu również można złoty tron, na którym maharadża zasiadał podczas audiencji, albo który był montowany na słoniu lub noszony przez tragarzy w lektyce, gdy maharadża opuszczał pałac.


Hawa Mahal , czyli "Pałac Wiatrów", traktowany przez niektóre źródła jako część kompleksu Pałacu Miejskiego, ale stojący w pewnym oddaleniu od tegoż komleksu, został zbudowany w 1799 roku przez maharadżę Pratapa Singha, panującego w Dźajpurze w latach 1778-1803. Zaprojektowany został w formie korony boga Kriszny. Jego oryginalna, pięciopiętrowa fasada, uważana za symbol miasta, składa się z setek małych okienek i balkoników z ażurową przesłoną. Głębokość konstrukcji sięga jednego pomieszczenia: cała budowla powstała po to, by umożliwiać kobietom mieszkającym w królewskim haremie obserwowanie życia na ulicy, bez narażania się na niebezpieczeństwo, że ktoś je zobaczy.

Budynek, zbudowany z czerwonego i różowego piaskowca, stoi bardzo blisko placu Badi Ćaupar, przy głównej ulicy, w centrum dzielnicy bazarów. Pałac można zwiedzać; z górnego tarasu rozciąga się rozległy widok na Dźajpur. W budynku mieści się niewielkie Muzeum Archeologiczne, z najstarszymi eksponatami pochodzącymi z II w. p.n.e.
Dźantar Mantar jest największym (i najlepiej zachowanym) z pięciu obserwatoriów astronomicznych zbudowanych przez Dźaja Singha II - obok obserwatoriów w Delhi, Waranasi, Udźdźajnie [Ujjain] i Mathurze (to ostatnie nie zachowało się). Budowa została rozpoczęta w 1728 roku, wkrótce po założeniu miasta, a ukończona w 1734 roku. Obserwatorium składa się z kilkunastu gigantycznych przyrządów astronomicznych, z których niektóre są nadal używane. W 1901 roku, na polecenie panującego wówczas Madho Singha II, obserwatorium było poddane renowacji; dodatkowo wykonano wówczas marmurowe inkrustacje instrumentów.

Głównym zadaniem obserwatorium miało być wykonywanie precyzyjnych pomiarów czasu, wyznaczanie pozycji ciał niebieskich, przewidywanie zaćmień Słońca, określanie innych danych astronomicznych, wyprowadzanie wniosków dotyczących pogody (np. przewidywanie daty nadejścia monsunu lub natężenia upału w lecie, zagrożenia powodzią, itp.), ale także sporządzanie horoskopów astrologicznych. Dzisiaj obserwatorium jest głównie atrakcją turystyczną, ale należy pamiętać, że dla Hindusów - z uwagi na jego funkcję astrologiczną w ramach myśli wedyjskiej - miało ono i ma wciąż jeszcze znaczenie religijne.


Birla Mandir - to nowoczesna świątynia położona w południowej części miasta, u stóp wzgórza Moti Dungri (gdzie niegdyś stała twierdza Śankargarh [Shankargarh], w XX w. przez Mana Singha II przebudowana i przekształcona w pałac, nieodostępny dla zwiedzających), otoczona rozległymi ogrodami. Zbudowana w roku 1988, została ufundowana, podobnie jak wiele innych świątyń hinduistycznych w różnych miejscach w Indiach, przez jedną z najbogatszych i najbardziej znanych rodzin przedsiębiorców indyjskich - rodzinę Birla. Poświęcona jest bogowi Narajanowi [Narayan] (Wisznu w trójcy hinduistycznej) i jego małżonce Lakszmi [Laxmi] - dlatego znana jest również jako świątynia Lakszmi-Narajan [Laxmi Narayan Temple].

Świątynia jest zbudowana z białego marmuru najwyższej jakości (dzięki czemu wygląda szczególnie efektownie w nocy przy silnym oświetleniu). Jej trzy główne kopuły mają jakoby reprezentować trzy różne podejścia do religii. Warto zwrócić uwagę na bogatą dekorację rzeźbiarską, z posągami bogów hiduistycznych, ale także założycieli innych, nie-hinduistycznych wielkich religii (jak Chrystus, Budda i Konfucjusz) oraz posągi wielkich myślicieli, filozofów i świętych (w tym świętych chrześcijańskich) oraz witraże przedstawiające sceny z mitologii hinduskiej. Birla Mandir pełni też rolę muzeum: można tu zobaczyć kosztowności przodków rodziny Birla.


Największą atrakcją turystyczną w okolicy Dźajpuru jest oczywiście dawna stolica państwa radźpuckiego - fort Amber , położona ok. 10 km na połnocny wschód od Dźajpuru. Jadąc z Dźajpuru do fortu mija się jezioro Man Sagar , z pałacem na wodzie, zwanym Dźal Mahal [Jal Mahal], wybudowanym przez Madho Singha, władcę Dźajpuru w latach 1750-1768. Nieco dalej, za jeziorem Man Sagar, po przeciwnej, lewej stronie stronie drogi leży twierdza Dźajgarh [Jaigarh], z zachowaną odlewnią dział, w której można m.in. zobaczyć 50-tonowe działo odlane w 1726 roku (uchodzące za największe na świecie w swej kategorii). Inna twierdza, Ramgarh , leży nieco dalej na północny wschód. Została zabudowana na przełomie XI i XII wieku i jest jedną z najstarszych twierdz Kaćhwahów [Kachhwaha] (oprócz samej twierdzy można tu zwiedzić równie starą hinduistyczną świątynię bogini Dźamwaj Mata [Jamwai Mata] oraz Pałac Ramgarh, stojący na brzegu sztucznego jeziora, zbudowany w I połowie XX w. dla rodziny królewskiej z Dźajpuru - obecnie hotel). Markerem jest oznaczona jeszcze inna twierdza, Nahargarh, leżąca najbliżej centrum Dźajpuru, niegdyś należąca do plemienia Minów, podbitego przez Kaćhwahów, umocniona przez założyciela Dźajpuru, Dźaj Singha II, później rozbudowana przez Madho Singha II, który m.in. zbudował w twierdzy pałac zwany Madhawendra Bhawan, przeznaczony dla jego dziewięciu żon.

• Warto wiedzieć, że co najmniej od XVI wieku, gdy Man Singh I, naśladując zwyczaje panujące na dworze cesarzy mogolskich, sprowadził na swój dwór kilku emalierów z Lahauru [Lahore] (obecnie w Pakistanie), gdzie sztuka ta była rozwinięta, Dźajpur jest jednym z najważniejszych ośrodków złotnictwa w Indiach, jak również ośrodkiem obróbki kamieni szlachetnych. Warsztaty rzemieślników i sklepiki z ich wyrobami można znaleźć w dzielnicy bazarów, w pobliżu placu Bari Ćaupar.