Gdańsk

Miasto na prawach powiatu, położone w północnej Polsce, nad Morzem Bałtyckim, 339 km na północny zachód od Warszawy , stolicy państwa, 340 km na północ od Łodzi (➤ mapka(➤ mapka)). Gdańsk jest głównym miastem aglomeracji trójmiejskiej, tworząc z Gdynią i Sopotem tzw. Trójmiasto. (➤ mapka(➤ mapka)). Miasto ważne w historii Polski. Najważniejszy morski port handowy w Polsce, węzeł komunikacyjny. Stolica i główne miasto województwa pomorskiego, centrum gospodarcze, naukowe i kulturalne, a także jeden z najważniejszych ośrodków turystycznych, znany z licznych zabytków architektury, muzeów i innych instytucji kultury.


Gdańsk, szóste pod względem liczby ludności (ok. 470 tys.) miasto w Polsce, leży nad Zatoką Gdańską, w historycznym regionie Kaszub, u oznaczonego markerem ujścia Motławy do zachodniego ramienia ujściowego Wisły, zwanego Martwą Wisłą . Motława wpływa do gdańskiego Śródmieścia od strony południowej i poczynając od miejsca oznaczonego markerem płynie, sztucznie podzielona, trzema nurtami: (od zachodu) Starą Motławą, Nową Motławą i tzw. Opływem Motławy (stanowiącym południowo-wschodnią granicę Śródmieścia i wpadającym do Martwej Wisły w miejscu oznaczonym markerem ). Po opłynięciu Wyspy Spichrzów Stara Motława i Nowa Motława łączą się, tworząc główny nurt Motławy; nieco powyżej tego miejsca od Nowej Motławy oddziela się Kanał na Stępce, który poniżej kolejnej wyspy, Ołowianki , łączy się z Motławą, ok. 500 m przed ujściem Motławy do Martwej Wisły. Wyspa Spichrzów nie ma znaczenia turystycznego. Na Ołowiance znajduje się główna siedziba Narodowego Muzeum Morskiego, zajmująca pięć odrestaurowanych dawnych spichrzów, a także siedziba Polskiej Filharmonii Bałtyckiej, mieszcząca się w zabytkowych, przebudowanych i rozbudowanych budynkach dawnej elektrowni.

Większość atrakcji turystycznych Gdańska znajduje się na terenie tzw. Glównego Miasta i Starego Miasta, między Starą Motławą i Motławą od strony wschodniej a drogą 91 od strony zachodniej, w odległości na ogół nie przekraczającej 500 m od oznaczonej markerem Bazyliki Mariackiej, uważanej za najważniejszy kościół Gdańska. Markerem oznaczony jest Pomnik Obrońców Wybrzeża wzniesiony w 1966 roku na półwyspie Westerplatte przy ujściu Martwej Wisły do Zatoki Gdańskiej dla upamiętnienia obrony polskiej Wojskowej Składnicy Tranzytowej (wówczas eksklawy Rzeczypospolitej Polskiej wewnątrz terytorium Wolnego Miasta Gdańska) zaatakowanej przez Niemców 1 września 1939 roku (poza pomnikiem można na Westerplatte zobaczyć pozostałości dawnej infrastruktury militarnej na półwyspie), zaś markerem - pozostałości Twierdzy Wisłoujście, zabytkowej twierdzy nad Martwą Wisłą, dawniej położonej przy głównym wejściu do portu gdańskiego, najstarszej fortyfikacji nadmorskiej na wybrzeżu polskim. Marker oznacza zabytkową Bazylikę Archikatedralną w Gdańsku-Oliwie, słynną zwłaszcza z organów (zob. niżej), a markery - gdańskie plaże i kąpieliska morskie, odpowiednio w dzielnicach Stogi, Brzeźno i Jelitkowo.


O ile wiadomo, osada rybacka w miejscu, gdzie leży dzisiejszy Gdańsk, istniała już w VII wieku, chociaż pierwsza wzmianka o Gdańsku, w Żywocie świętego Wojciecha (Sancti Adalberti Pragensis episcopi et martyris vita prior), pochodzi z 999 roku. W 997 roku, gdy św. Wojciech miał być w Gdańsku (ta data przyjmowana jest jako początek historii miasta), Pomorze, jak się uważa, było pod kontrolą Mieszka I. Później region usamodzielnił się, pod koniec XIII wieku wrócił na krótko pod kontrolę Królestwa Polskiego, ale w 1308 roku przeszedł w ręce zakonu krzyżackiego, pozostając pod jego władzą do połowy XV wieku, by dopiero po pokoju toruńskim w 1466 roku znaleźć się na ponad 200 lat najpierw w granicach Królestwa Polskiego, a od 1569 roku w granicach Rzeczypospolitej Obojga Narodów, jako jedno z najbogatszych jej miast i ważny ośrodek kulturalny. W 1793 roku Gdańsk znalazł się w zaborze pruskim, w latach 1807-1814, po zdobyciu miasta przez wojska napoleońskie i podpisaniu traktatu w Tylży, był wolnym miastem, a później, od 1815 roku na mocy postanowień Kongresu Wiedeńskiego - ponownie pod panowaniem Prus. Po I wojnie światowej, w 1920 roku, zgodnie z postanowieniami traktatu wersalskiego, Gdańsk stał się ponownie wolnym miastem (Wolne Miasto Gdańsk, nazwa niemiecka: Freie Stadt Danzig). Atak Niemców na placówkę polską na Westerplatte salwami z okrętu "Schleswig-Holstein" uważany jest za symboliczny początek drugiej wojny światowej. W 1945 roku miasto, bardzo poważnie zniszczone, znalazło się na mocy postanowień konferencji poczdamskiej w granicach Polski.

Jeśli chodzi o historię najnowszą, Gdańsk stał się dwukrotnie sceną wydarzeń o znaczeniu historycznym. Najpierw w 1970 roku, gdy (w grudniu tego roku) zostały krwawo stłumione protesty robotników ze Stoczni Gdańskiej (te wydarzenia upamiętnia Pomnik Poległych Stoczniowców, odsłonięty 16 grudnia 1980 roku na placu dziś znanym jako Plac Solidarności, położonym w pobliżu głównej bramy wejściowej do Stoczni Gdańskiej), a następnie w 1980 roku, gdy 31 sierpnia tego roku podpisane zostały w Sali BHP w Stoczni Gdańskiej tzw. porozumienia sierpniowe kończące kolejną falę protestów i strajków, w konsekwencji umożliwiające powstanie pierwszych w powojennej Polsce (i w innych krajach Europy pozostających po drugiej wojnie światowej pod rządami władz komunistycznych) niezależnych związków zawodowych ("Solidarność"). Dziś Gdańsk jest jednym z najważniejszych w Polsce ośrodków gospodarczych, naukowych i kulturalnych, a także jednym z najważniejszych ośrodków turystycznych, z licznymi (odrestaurowanymi po zniszczeniach wojennych) zabytkami i znanymi również poza granicami Polski instytucjami kultury (w tym powołanym w 2007 roku Europejskim Centrum Solidarności).


Większość najważniejszych atrakcji turystycznych Gdańska znajduje się w Śródmieściu, na terenie Głównego Miasta, otaczającego tzw. drogę królewską (ulicę Długą z Ratuszem Głównego Miasta i plac znany jako Długi Targ ) oraz wspomnianą już Bazylikę Mariacką , i Starego Miasta, w północnej części Śródmieścia, z dworcem kolejowym Gdańsk Główny , ratuszem Starego Miasta , tzw. Wielkim Młynem i kościołem św. Katarzyny .

Poza Głównym i Starym Miastem, ale w granicach dzielnicy Śródmieście, znajdują się m.in. mieszczące się w dawnym klasztorze franciszkanów Muzeum Narodowe , z kolekcją malarstwa (której bodaj najcenniejszym elementem jest tryptyk Hansa Mamlinga Sąd Ostateczny z lat 1467-1473), gotyckiej rzeźby sakralnej, skarbcem i kolekcją mebli gdańskich, oraz Narodowe Muzeum Morskie (dawniej Centralne Muzeum Morskie), mieszczące się w kilku odrestaurowanych spichrzach na Ołowiance (oddziałami muzeum są m.in. Żuraw , zabytkowy, zbudowany w pierwszej połowie XV wieku dźwig portowy i jedna z bram wodnych Gdańska, będący największym i najstarszym z zachowanych tego rodzaju urządzeń w Europie, pierwotna siedziba główna muzeum, statek muzeum "Dar Pomorza" stojący w porcie w Gdyni, statem muzeum "Sołdek" stojący na Motławie, a także Muzeum Wisły w Tczewie, Muzeum Zalewu Wiślanego w Kątach Rybackich i Muzeum rybołówstwa nieszczące się w budynku zabytkowego kościoła w Helu). Markerem oznaczona jest Filharmonia Bałtycka im Fryderyka Chopina z siedzibą w dawnej elektrowni na Oławiance.




Główne Miasto (także: Prawe Miasto, nazwa niemiecka: Rechtstadt) - to odrestaurowana reprezentacyjna część gdańskiej dzielnicy Śródmieście, położona na lewym, zachodnim brzegu Motławy, od południa ograniczona ulicą Podwale Przedmiejskie , od zachodu Wałami Jagielońskimi , a od północy ulicą Podwale Staromiejskie , stanowiącą granicę między Głównym Miastem a Starym Miastem.

W centrum Głównego Miasta wznosi się Bazylika Mariacka (o której będziemy mówili niżej). Markerami i , są oznaczone, odpowiednio, dwa inne zabytkowe gdańskie kościoły - kościół św. Mikołaja i kościół św. Jana. Pierwszy z nich, dominikański, o historii sięgającej połowy XIV wieku, był jedynym kościołem w Gdańsku, który nie został zniszczony w 1945 roku, zachowało się też niezwykle cenne zabytkowe wyposażenie wnętrza; kościół nie jest jednak dostępny dla turystów, ponieważ w 2018 roku z powodu złego stanu (grożącego katastrofą) został zamknięty. Cennym gdańskim zabytkiem jest także druga z wymienionych świątyń, kościół św. Jana, poważnie zniszczony w 1945 roku i przez długi czas nie odbudowywany - remont i renowację kościoła rozpoczęto dopiero pod koniec XX wieku. Dziś kościół pełni funkcje religijne, ale jest zarządzany przez Nadbałtyckie Centrum Kultury, dzierżawiące budynek od diecezji gdańskiej i wykorzystujące go jako centrum kultury (koncerty, spektakle, wystawy, itp.).

Bodaj najpopularniejszą trasą turystyczną Głównego Miasta i całego Gdańska jest tzw. droga królewska, zaczynająca się od oznaczonej markerem Bramy Wyżynnej (zwanej też dawniej Bramą Wysoką) - renesansowej bramy w kształcie łuku triumfalnego zbudowanej w latach 80. XVI wieku przez Wilhelma van den Blockego jako element miejskich fortyfikacji i główna brama wjazdowa. Tuż obok Bramy Wyżynnej zachował się XIV wieczny zespół przedbramia - oznaczona markerem Wieża Więzienna połączona z renesansową Katownią; dziś mieści się tu Muzeum Bursztynu, jeden z oddziałów Muzeum Gdańska (z siedzibą główną w Ratuszu Głównego Miasta). Nieco dalej na południowy wschód znajduje się renesansowa Złota Brama , zbudowana w latach 1612-1614 przez Abrahama van den Blockego, której architektura także nawiązuje do rzymskich łuków triumfalnych. Od strony północno-wschodniej do Złortej Bramy przylega późnogotycki budynek z końca XV wieku znany jako Dwór Bractwa św. Jerzego .

Przez Złotą Bramę wchodzi się na reprezentacyjną ulicę Długą , zabudowaną wspaniałymi kamienicami. Jedną z nich jest tzw. Dom Uphagena , o historii sięgającej co najmniej XV wieku, z XVI-wieczną fasadą i dobrze zachowanym wystrojem wnętrza z XVII i XVIII wieku; dziś mieści się tu jeden z oddziałów Muzeum Gdańska. Na końcu ulicy Długiej, w miejscu, w którym dochodzi ona do Długiego Targu, stoi gotycko-renesansowy Ratusz Głównego Miasta z (dostępną dla zwiedzających) charakterystyczną wysoką wysmukłą wieżą (drugą najwyższą, po wieży Bazyliki Mariackiej, wieżą Głównego Miasta), z której rozciąga się rozległy widok na Gdańsk. Najstarsze fragmenty ratusza pochodzą z pierwszej połowy XIV wieku; później budynek był wielokrotnie rozbudowywany i przebudowywany. Ratusz Głównego Miasta jest siedzibą główną Muzeum Gdańska (dawniej Muzeum Historycznego Miasta Gdańska, jeszcze wcześniej Muzeum Historii Miasta Gdańska).

Markerem oznaczony jest Długi Targ, pierwotnie, od XIII wieku, element traktu kupieckiego, dziś mający charakter reprezentacyjnego placu czy rynku. Do najbardziej znanych kamienic przy Długim Targu należą Dwór Artusa , Złota Kamienica ze złoconymi kamiennymi płaskorzeźbami, zbudowana w latach 1609-1618 na zlecenie ówczesnego burmistrza Gdańska Johanna Speymanna, według projektu Abrahama van den Blockego, oraz renesansowa Zielona Brama , zbudowana w latach 1564–1568 jako rezydencja królów polskich (chociaż nigdy jako stała rezydencja królewska nie była wykorzystywana) - dzisiaj Zielona Brama jest siedzibą Gdańskiej Galerii Fotografii (będącej jednym z oddziałów Muzeum Narodowego). Przez Zieloną Bramę wychodzi się z Długiego Targu nad Starą Motławę; dalej na południowy wschód, na Wyspę Spichrzów , prowadzi Zielony Most , zaś na północny wschód biegnie Długie Pobrzeże , którym w ciągu kilku minut można dojść do Muzeum Archeologicznego i Bramy Mariackiej , zabytkowej bramy wodnej z końca XV wieku, i dalej do wspomnianego już wyżej Żurawia ; dalej wzdłuż brzegu Motławy prowadzi Rybackie Pobrzeże .

Wspomniany wyżej Dwór Artusa uchodzi za najwspanialszy budynek przy Długim Targu. Dawniej był miejscem spotkań kupców, dziś mieści jeden z oddziałów Muzeum dańska i pełni funkcję obiektu recepcyjnego. Historia budynku sięga połowy XIV wieku, później był wielokrotnie odbudowywany i przebudowywany; obecny wygląd fasady pochodzi z pierwszej połowy XVII wieku. Warto zwrócić uwagę na zdobiące budynek posągi (w tym posąg Fortuny na szczycie) oraz portal z medalionami, w których umieszczono popiersia Zygmunta III Wazy oraz jego syna, Władysława. Wnętrze stanowi jedna duża sala w stylu gotyckim, dostępna dla zwiedzających.

Przed wejściem do Dworu Artusa znajduje się uważana za symbol miasta zabytkowa fontanna Neptuna z pierwszej połowy XVII wieku, wielokrotnie restaurowana, ostatnio w latach 2011-2012.

Wznosząca się ok 150 m na północ od Dworu Artusa i Fontanny Neptuna Bazylika Mariacka (oficjalnie: Bazylika konkatedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny), jest najważniejszym kościołem Gdańska. Od strony Motławy prowadzi do niego zamknięta dla ruchu samochodowego ulica Mariacka . W latach 1572–1945 Bazylika Mariacka pełniła funkcję kościoła katolickiego i ewangelickiego, od 1986 roku była konkatedrą diecezji gdańskiej (od 1992 roku archidiecezji). Kościół, zbudowany w latach 1346-1502, jest jednym z najwybitniejszych przykładów tzw. gotyku ceglanego oraz trzecią największą na świecie świątynią zbudowaną z cegły (może pomieścić 25 tys. osób). We wnętrzu warto zwrócić uwagę na późnogotycki ołtarz główny z pierwszej połowy XVI wieku i liczne cenne dzieła sztuki. Dostępna dla zwiedzających, wysoka na ponad 80 m wieża jest doskonałym punktem widokowym.

Zwiedzając Główne Miasto warto pamiętać o stojącym ok. 300 m na połnocny zachód od Bazyli Mariackiej budynku Wielkiej Zbrojowni (zwanej też Arsenałem), zbudowanej na początku XVII wieku przez Antoniego van Obberghena, jednego z najwybitniejszych wówczas gdańskich architektów, uważanej za jeden z najlepszych przykładów świeckiej architektury manierystycznej Gdańska. Dziś budynek jest siedzibą Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku.



Stare Miasto, najstarszy obszar historycznego Gdańska, zajmuje północną część dzisiejszej dzielnicy Śródmieście. Poważnie zniszczone w działaniach wojennych w 1945, nie zostało w pełni odbudowane.

Markerem oznaczony jest renesansowy Ratusz Starego Miasta, jeden z ważniejszych zabytków Gdańska. Został zbudowany w w latach 1587-1595 przez Antoniego van Obbergena w miejscu wcześniejszego ratusza z końca XIV wieku; później był kilkakrotnie przebudowywany. Ratusz jest dziś siedzibą Nadbałtyckiego Centrum Kultury. Stojący na wschód od Ratusza Starego Miasta na wyspie na Kanale Raduni Wielki Młyn - to zabytkowy, pochodzący z połowy XIV wieku młyn wodny (niegdyś napędzany wodami Kanału Raduni).

Kościół św. Katarzyny Aleksandryjskiej - to najstarszy, pochodzący z pierwszej połowy XIII wieku, gdy Pomorze Gdańskie było niezależne od Królestwa Polskiego, kościół parafialny w Gdańsku. Rozbudowany w końcu XIV wieku, w latach 1555-1945 był kościołem protestanckim. W kościele znajduje się epitafium oraz grób Jana Heweliusza (1611-1687), gdańskiego astronoma, matematyka i konstruktora instrumentów naukowych. W wysokien na 76 m wieży kościoła mieści się Muzeum Nauki Gdańskiej (dawniej Muzeum Zegarów Wieżowych), jeden z oddziałów Muzeum Gdańska.

Stojący niepodal XIV-wieczny kościół św. Brygidy odegrał istotną rolę w polskiej historii najnowszej w latach 80. XX wieku, gdy najpiew, w roku 1980, był centrum opieki duszpasterskiej nad strajkującymi robotnikami, a po wprowadzeniu stanu wojennego 13 grudnia 1981 roku stał się ważnym ośrodkiem oporu zdelegalizowanej "Solidarności" przeciwko ówczesnym komunistycznym władzom Polski.

Markerem oznaczone jest Europejskie Centrum Solidarnści, powołana w 2007 roku instytucja mająca na celu "upowszechnienie dziedzictwa 'Solidarności' w Polsce i innych krajach oraz czynne uczestnictwo w budowie tożsamości europejskiej", a markerem - wspomniany już wyżej Pomnik Poległych Stoczniowców, upamiętniający ofiary wydarzeń Grudnia 1970. Marker oznacza otwarte w 2017 roku Muzeum II Wojny Światowej, a marker - utworzone w 1979 roku Muzeum Poczty Polskiej w Gdańsku (poświęcone funkcjonującej w latach 1920–1939 Poczcie Polskiej w Wolnym Mieście Gdańsku, w szczególności obronie Polskiego Urzędu Pocztowo-Telegraficznego nr 1 w Gdańsku 1 września 1939).


Oliwa - to dawna wieś klasztorna opactwa cystersów, działającego na Pomorzu Gdańskim od 1188 roku, zlikwidowanego w 1831 roku przez władze zaboru pruskiego. Najważniejszym zabytkiem Oliwy jest oznaczona markerem na pierwszej z mapek zamieszczonych na tej stronie Archikatedra Oliwska (Bazylika archikatedralna Trójcy Świętej), której historia sięga drugiej połowy XIV wieku, chociaż ostateczny, zachowany do dzisiaj kształt kościół uzyskał w 1771 roku. Otoczona parkiem świątynia jest trójnawową bazyliką z transeptem i prezbiterium z obejściem, dwia wieżami o wysokości 46 m flankującymi fasadę oraz barokowym portalem z drugiej połowy XVII wieku. Do kościoła przylega dawny klasztor z gotyckimi krużgankami, w którym w 1660 roku podpisany został pokój między Rzeczpospolitą a Szwecją (zwany pokojem oliwskim), kończący tzw. potop szwedzki. We wnętrzu świątyni, z renesansowymi, barokowymi i rokokowymi elementami wyposażenia, można zobaczyć wiele cennych dzieł sztuki. Kościół jest jednak bodaj najbardziej znany z organów (tzw. wielkich organów oliwskich), zaprojektowanych i zbudowanych przez Jana Wilhelma Wulffa, poźniej jeszcze kilkakrotnie przebudowywanych - brzmienia organów można słuchać podczas dwudziestominutowych koncertów odbywających się zgodnie z harmonogramem, który można znaleźć na oficjalnej stronie Archikatedry.

Warto wiedzieć, że w Oliwie działają dwa oddziały Muzeum Narodowego w Gdańsku: Oddział Sztuki Współczesnej (w tzw.Pałacu Opatów) oraz Muzeum Etnograficane (w tzw. Spichlerzu Opackim). W Oliwie działa też od 1954 roku Ogród Zoologiczny, największy pod względem powierzchni w Polsce.

• Warto wiedzieć, że corocznie w sierpniu odbywa się w Gdańsku, na terenie Głównego Miasta, tradycyjna impreza handlowo-kulturalna, znana jako Jarmark Dominikański (ustanowiona w 1260 roku na wniosek dominikanów bullą papieża Aleksandra IV i odbywająca się początkowo na Placu Dominikańskim, przed kościołem św. Mikołaja). Trwająca trzy tygodnie, przyciągająca każdego roku kilka milionów gości impreza jest, obok jarmarków bożonarodzeniowych czy Oktoberfest, jedną z największych imprez plenerowych w Europie.