Warszawa

Warszawa - to liczące ok. 1,75 miliona mieszkańców największe miasto Polski, położone na wysokości 78-121 m n.p.m., nad Wisłą, na Mazowszu, w środkowo-wschodniej części kraju. Założone w drugiej połowie XIII wieku miasto, od 1413 roku stolica Księstwa Mazowieckiego, zostało w 1526 roku wraz z całym Mazowszem przyłączone do Polski i wkrótce potem, po powstaniu w 1569 roku federacyjnego państwa złożonego z Korony Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego, było do 1795 roku najważniejszym, obok Krakowa, miastem Rzeczypospolitej Obojga Narodów, miejscem odbywania sejmów walnych i elekcji królów. Od 1918 roku stolica Polski. Warszawa, prawie całkowicie zniszczona podczas drugiej wojny światowej, została po wojnie odbudowana i dziś jest stolicą państwa i województwa mazowieckiego oraz najważniejszym w kraju ośrodkiem politycznym, gospodarczym, naukowym i kulturalnym, a także ważną destynacją turystyczną, w ostatnich latach odwiedzaną corocznie przez ok. 10 milionów turystów z kraju i zagranicy. Za główne atrakcje turystyczne miasta uważa się zrekonstruowane po zniszczeniach wojennych, w 1980 roku wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO historyczne centrum Warszawy (w tym Zamek Królewski, Stare i Nowe Miasto oraz tzw. Trakt Królewski), otoczony ogrodami pałac królewski w Wilanowie wzniesiony w końcu XVII wieku dla Jana III Sobieskiego, założony w drugiej połowie XVIII wieku przez Stanisława Augusta Poniatowskiego zespół pałacowo-ogrodowy znany jako Łazienki Królewskie, a także niektóre warszawskie muzea (w tym Muzeum Powstania Warszawskiego oraz Muzeum Historii Żydów Polskich Polin).

Pierwsze osady na terenach zajmowanych przez dzisiejszą Warszawę powstawały od IX wieku. Za początki historii miasta uważa się jednak koniec XIII wieku, gdy po zdobyciu i zniszczeniu Jazdowa, jednego z istniejących już wówczas grodów książąt mazowieckich (najpierw w 1262 roku przez Litwinów i Rusinów, później, w 1282 roku, przez księcia płockiego Bolesława II, walczącego o władzę nad całym Mazowszem), kilka kilometrów na północ od Jazdowa wzniesiony został, prawdopodobnie ok. 1300 roku, nowy gród i założona nowa osada, później zwana Starą Warszawą, która po mniej więcej stu latach od lokacji stała się, wraz z założoną wówczas na północ od niej Nową Warszawą, najważniejszym ośrodkiem administracyjnym i handlowym Księstwa Mazowieckiego.

W 1526 roku, po śmierci księcia Janusza III, Mazowsze wraz z Warszawą zostało przyłączone do Polski. Po powstaniu Rzeczypospolitej Obojga Narodów Warszawa stała się miejscem sejmów walnych i elekcji królów. Pod koniec XVI wieku, za panowania Zygmunta III Wazy, zaczęto do Warszawy przenosić dwór królewski, a od 1611 roku przebudowany i rozbudowany Zamek Królewski, stojący w miejscu dawnej siedziby władców Mazowsza, stał się stałą rezydencją króla oraz urzędów centralnych Rzeczypospolitej przeniesionych tu z Krakowa (który jednak pozostał stolicą państwa).

Podczas wojny polsko-szwedzkiej w latach 1655–1658 Warszawa była okupowana przez obce wojska i zniszczona. Została jednak odbudowana za panowania Jana III Sobieskiego i przez następne sto lat, zwłaszcza za panowania Sasów, Augusta II Mocnego i Augusta III oraz za panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego - mimo różnego rodzaju kryzysów i pogarszjącej się sytuacji politycznej Rzeczypospolitej - przeżywała okres rozwoju. W XVIII wieku miały miejsce kolejne przebudowy Zamku Królewskiego, powstała tzw. Oś Saska, założone zostaly Łazienki Królewskie; w tym czasie powstała też pierwsza szkoła o charakterze uczelni wyższej (pijarskie Collegium Nobilium), a także jedna z największych bibliotek ówczesnego świata (Biblioteka Załuskich), rozpoczął działalność Teatr Narodowy (najstarszy teatr istniejacy do dziś w Polsce), utworzono pierwszą w Europie instytucję o charakterze dzisiejszego ministerstwa oświaty publicznej (Komisję Edukacji Narodowej), wreszcie - w Sali Senatorskiej na Zamku Królewskim uchwalono w 1791 roku Konstytucję 3 maja.

Po upadku Rzeczypospolitej Obojga Narodów w wyniku III rozbioru Polski Warszawa została wcielona do Królestwa Prus. Później, w latach 1807-1815, była stolicą podporządkowanego Napoleonowi Księstwa Warszawskiego, po Kongresie Wiedeńskim - stolicą Królestwa Polskiego, połączonego unią personalną z Imperium Rosyjskim. Pomimo częściowej utraty niepodległości miasto rozwijało się, zwłaszcza w latach 1815-1832, gdy obowiązywała Konstytucja Królestwa Polskiego, oraz w latach 1875-1892, gdy obowiązki prezydenta Warszawy pełnił Sokrat (Sokrates) Starynkiewicz. W pierwszym z wymienionych okresów powołany został Uniwersytet Warszawski, przebudowano w stylu klasycystycznym dzisiejszy Pałac Prezydencki, wzniesione zostały takie budynki, jak Pałac Komisji Rządowej Przychodów i Skarbu, Pałac Ministra Skarbu, Teatr Wielki czy Pałac Staszica, wytyczone zostały Aleje Jerozolimskie, na skarpie od wschodniej strony Zamku Królewskiego w Warszawie powstały Arkady Kubickiego, a w Łazienkach Belweder. Zbudowano też drugi (obok istniejącego od 1775 roku mostu łyżwowego) drewniany most na Wiśle, a na Solcu pojawiły się pierwsze maszyny parowe.

Po upadku powstania listopadowego, gdy Konstytucję Królestwa Polskiego zastąpił tzw. Statut Organiczny i gdy zaczął się okres represji politycznych i sankcji gospodarczych ("noc paskiewiczowska"), główną inwestycją w Warszawie stała się początkowo Cytadela, wzniesiona w latach 1832-1834 twierdza (później wielokrotnie przebudowywana), mająca zapewniać Rosjanom kontrolę nad miastem. Jednak już w latach 40. i 50. XIX wieku miasto ponownie weszło w okres rozwoju - przebudowany został Pałac Saski, w 1855 roku rozpoczęto budowę Hotelu Europejskiego, pierwszego wielkiego hotelu w Warszawie, powstawały kolejne pałacyki wzdłuż Alej Ujazdowskich, a w 1859 roku rozpoczęła się budowa tzw. Mostu Kierbedzia, pierwszego w Warszawie stalowego mostu na kamiennych podporach. W pierwszej połowie lat 50. XIX wieku uruchomiono nowy wodociąg, a od 1856 zaczęto na szerszą skalę stosować oświetlenie gazowe obsługiwane przez powstałą w tymże roku Gazownię Warszawską.

Po upadku powstania styczniowego nastąpiła kolejna fala represji i rusyfikacji (czego wyrazem było między innymi wzniesienie na Placu Saskim soboru św. Aleksandra, a także kilku innych cerkwi). Równolegle jednak rozbudowywano infrastrukturę miasta. Warszawa stała się ważnym węzłem kolejowym, w latach 1864-1872 rozpoczęto budowę kanalizacji obejmującej całe miasto, a za prezydentury Starynkiewicza rozpoczęto budowę działającego do dnia dzisiejszego systemu wodociągów i kanalizacji według projektu inżyniera brytyjskiego Williama Lindleya; wtedy też zaczęto instalować w Warszawie centralne ogrzewanie, uregulowany został długi odcinek lewego brzegu Wisły, powstała pierwsza centrala telefoniczna, ulica Miodowa została przebita do Krakowskiego Przedmieścia, dokonano renowacji kolumny Zygmunta i kilku zabytkowych kościołów. Na początku XX wieku rozpoczęto budowę gmachu Fiilharmonii, powstał Hotel Bristol, w 1904 roku uruchomiono Elektrownię Powiśle (wkrótce potem pojawiły się w Warszawie pierwsze latarnie elektryczne), a także rozpoczęto budowę dzisiejszego Mostu Poniatowskiego i doprowadzającego do niego wiaduktu. Na przełomie stuleci Warszawa stała się liczącym się ośrodkiem przemysłowym, a pod względem liczby ludności, przekraczającej 600 tys. mieszkańców, trzecim po Petersburgu i Moskwie miastem leżącym w granicach Imperium Rosyjskiego.

Podczas I wojny światowej, w 1915 roku, Warszawa przeszła w ręce Niemców (wycofujące się wojska rosyjskie zniszczyły wówczas wszystkie cztery istniejące w Warszawie mosty - Kierbedzia, Poniatowskiego oraz dwa mosty łączące brzegi rzeki w rejonie Cytadeli) i pozostała pod okupacją niemiecką do 11 listopada 1918 roku, gdy utworzona wcześniej (w październiku 1917 roku) przez władze okupacyjne Rada Regencyjna przekazała władzę wojskową w Warszawie Józefowi Piłsudskiemu.

Pierwszy okres po odzyskaniu niepodległości nie był dla Warszawy łatwy - zarówno z powodów politycznych (trwająca od 1919 do 1921 roku wojna polsko-rosyjska, w 1922 roku zamach na pierwszego prezydenta II Rzeczypospolitej, Gabriela Narutowicza, w 1926 roku przewrót majowy), jak gospodarczych (wielki kryzys światowej gospodarki w latach 1929-1933). W 1934 roku na stanowisko komisarycznego prezydenta Warszawy powołany został Stefan Starzyński i okres następnych kilku lat był okresem szybkiego rozwoju miasta (infrastruktura, budowa nowych osiedli mieszkaniowych, odbudowa wielu zabytków, podniesienie estetyki ulic i placów, założenie nowych parków, budowa nowej siedziby Muzeum Narodowego oraz założenie muzeów na Zamku Królewskim i w Belwederze, modernizacja dróg dojazdowych do miasta, itp.), zatrzymanego jednak wkrótce przez wybuch wojny.

Podczas drugiej wojny światowej Warszawa, uchodzaca przed wojną za jedno z piękniejszych miast Europy, w 1939 roku licząca już ok. 1350 tys. mieszkańców (w tym ok. 350 tys. ludności żydowskiej), została prawie całkowicie (w 80-90%, wedlug różnych szacunków) zniszczona. Najpierw - podczas bombardowań we wrześniu 1939 roku. Później - w 1943 roku podczas walk i po upadku powstania w getcie. Wreszcie - w 1944 roku, podczas powstania warszawskiego i po kapitulacji powstańców, gdy Niemcy nakazali pozostałym przy życiu mieszkańcom Warszawy opuszczenie miasta i podjęli systematyczne jego niszczenie. Prawobrzeżna Warszawa ucierpiała w nieco mniejszym stopniu niż lewobrzeżna, ponieważ została wyzwolona przez Armię Czerwoną i towarzyszącą jej 1 Armię Wojska Polskiego we wrześniu 1944 roku; lewy brzeg został wyzwolony 17 stycznia 1945 roku.

Odbudowa Warszawy w kształcie przedwojennym była oczywiście z uwagi na skalę zniszczeń niemożliwa. Prawie w całości odbudowane zostało Stare i Nowe Miasto, rejon tzw. Traktu Królewskiego, a także wiele innych historycznych obiektów stojących niegdyś w różnych punktach miasta, aczkolwiek, o czym warto pamiętać, jedne były rekonstruowane w postaci oryginalnej, inne w kształcie, jakie miały w jakimś pośrednim okresie swej historii, inne w postaci zbliżonej do przedwojennej. Z tego powodu, a także z uwagi na to, że kształt urbanistyczny niektórych części miasta został w przybliżeniu zachowany, a w odniesieniu do innych musiał być całkowicie zmieniony, oraz z uwagi na to, że obok odtworzonej dawnej Warszawy mamy do czynienia z rejonami zaprojektowanymi zgodnie z obowiązującą po wojnie doktryną socrealizmu, a z drugiej strony - z obszarami miasta ukształtowanymi w ostatnich latach, w okresie boomu budowlanego po wejściu Polski do Unii Europejskiej, Warszawa nie jest miastem o jednolitym stylu i charakterze. Mimo to, jak wspomniano już wyżej, jest uważana za jedno z najbardziej interesujących, zakorzenionych w historii, ale zarazem dynamicznie się rozwijających miast Europy, dzięki czemu przyciąga corocznie miliony turystów z kraju i zagranicy.


Warszawa leży w środkowym biegu Wisły, po obu stronach rzeki, która jednak (inaczej niż w przypadku wielu inych miast "leżących nad rzeką") nie stanowi, a w każdym razie nie stanowiła do niedawna czynnika integrującego miasto, lecz raczej coś, co oddziela jego dwie główne części: Warszawę lewobrzeżną (z historycznym centrum miasta i jego reprezentacyjnymi dzielnicami) i Warszawę prawobrzeżną, uważaną za "gorszą", biedniejszą i bardziej niebezpieczną część miasta (zwaną często Pragą, choć nazwa "Praga", ściśle rzecz biorąc, odnosi się tylko do dwu dzielnic leżących na prawym brzegu Wisły). Po części wynika to z uwarunkowań historycznych (przez stulecia Warszawa lewobrzeżna i prawobrzeżna rozwijały się jako odrębne miasta, połączone dopiero w końcu XVIII wieku), po części z ukształtowania terenu (ciągnąca się wzdłuż lewego brzegu Wisły, wysoka na parędziesiąt metrów nad poziomem rzeki skarpa, na której leży historyczne centrum miasta, w naturalny sposób nieco oddalone od rzeki), po części wreszcie z faktu, że Wisła nie jest (z wyjątkiem jednego odcinka lewego brzegu) uregulowana, co cieszy ekologów, ale w sposób naturalny uniemożliwia zabudowę w bezpośredniej bliskości rzeki. W ostatnich latach odrębność dwu głównych części Warszwy zaczyna się zacierać, a dystans między nimi maleje: z jednej strony Praga przestaje być uważana za "gorszą" część miasta, a z drugiej strony podejmowane są wysiłki, by obie cześci miasta zbliżyć do rzeki (bulwary, plaże, baseny, przystanie, baseny, ośrodki sportowe, itp.).

Na razie jednak, choć jest w Warszawie 8 mostów drogowych: Północny , Grota-Roweckiego Gdański , Śląsko-Dąbrowski , Świętokrzyski , Poniatowskiego , Łazienkowski i Siekierkowski , to wszystkie są przede wszystkim elementami arterii komunikacyjnych łączących Warszawę lewobrzeżną z prawobrzeżną, nie mającymi (może poza mostem Poniatowskiego) znaczenia turystycznego (np. jako godny uwagi zabytek architekktury czy miejsce spacerów, itp.).

Dzisiejsza Warszawa administracyjnie podzielona jest na 18 dzielnic, z których część: Śródmieście, Żoliborz, Wola, Ochota, Mokotów, Bielany, Bemowo, Ursus, Włochy, Ursynów, Wilanów leży na lewym brzegu, a część: Praga Północ, Praga Południe, Rembertów, Wawer, Wesoła, Targówek, Białołęka na prawym brzegu. Strukturę miasta można ująć jako dwa koncentryczne kręgi, otaczające Śródmieście , wyróżnione na zamieszczonej mapce. Wewnętrzny pierścień dzielnic otaczających Śródmieście stanowią: Żoliborz , Wola , Ochota , Motoków i na prawym brzegu Praga (Praga Południe i Praga Północ ). Zewnętrzny pierścień stanowią: Bielany , Bemowo , Ursus , Włochy , Ursynów , Wilanów , a na prawym brzegu Wawer , Wesoła , Rembertów , Targówek i Białołęka .

Zdecydowana większość atrakcji turystycznych Warszawy leży w Śródmieściu lub w odległości nie większej niż 1-1,5 km od jego granic. Jedynym obiektem zaliczanym do najważniejszych zabytków Warszawy, a położonym dalej od centrum, jest otoczony ogrodami pałac królewski w Wilanowie , będący punktem końcowym tzw. Traktu Królewskiego, zaczynającego się w Śródmieściu na Placu Zamkowym . Markerem oznaczone jest położone niecałe 10 km od centrum miasta, w dzielnicy Włochy, międzynarodowe Lotnisko Chopina, będące największym portem lotniczym w Polsce, zaś markerem - główny warszawski dworzec kolejowy, znany jako Dworzec Centralny.

Śródmieście Warszawy, zajmujące obszar o powierzchni 15,57 km², zamieszkałe przez ok. 120 tys. mieszkańców, formalnie jest podzielone na 9 jednostek niższego rzędu, zwanych osiedlami. Według tzw. Miejskiego Systemu Informacji, systemu oznakowania przedstawionego na charakterystycznych, niebiesko-czerwonych tablicach i tabliczkach, widocznych na ulicach Warszawy, Śródmieście dzieli się na Stare Miasto, Nowe Miasto, Muranów, Powiśle, Śródmieście Północne, Śródmieście Południowe, Solec i Ujazdów. Na północy Śródmieście graniczy z Żoliborzem . Na zachodzie - z Wolą (granicę stanowi ulica Jana Pawła II ) i Ochotą (tu granicę tworzą ulice Chałubińskiego i Aleja Niepodległości ). Na południu granica o bardziej złożonym przebiegu oddziela Środmieście od Mokotowa . Wschodnią granicę stanowi Wisła. Większość dzielnicy leży na wspomnianej wyżej skarpie, biegnącej wzdłuż lewego brzegu Wisły, w pewnym od niego oddaleniu.

Północno-wschodnią część Śródmieścia zajmuje historyczne centrum miasta, zwane Starówką, składające się ze Starego Miasta i Nowego Miasta (historycznie Starej Warszawy i Nowej Warszawy, o których mówiliśmy wyżej); markerami i oznaczone są odpowiednio Rynek Starego Miasta i Rynek Nowego Miasta, położone na północny zachód od placu Zamkowego , zajmującego część terenu, na którym niegdyś stał zamek książąt mazowieckich, a potem Zamek Królewski , jeden z głównych zabytków Warszawy (obok m.in. katedry , wznoszacej się między placem Zamkowym a Rynkiem Starego Miasta). Markerem oznaczona jest kolumna Zygmunta III Wazy (zwana zazwyczaj kolumną Zygmunta), będąca jednym z symboli Warszawy.

Na południowy zachód wybiega z placu Zamkowego ulica Krakowskie Przedmieście , będąca pierwszym, początkowym odcinkiem wspomnianego wyżej Traktu Królewskiego, prowadzącego dalej ulicami Nowy Świat - Aleje Ujazdowskie - Belwederska (a za granicami Śródmieścia ulicą Sobieskiego i na koniec Aleją Wilanowską) do zespołu pałacowo-parkowego w Wilanowie, niegdyś królewskiej rezydencji Jana III Sobieskiego. Drugą główną arterią Śródmieścia, biegnącą mniej więcej równolegle do Wisły i do Traktu Królewskiego, jest ciąg ulic gen. Andersa (od północnych granic dzielnicy z Mokotowem do placu Bankowego ) - Marszałkowska (od placu Bankowego do placu Unii Lubelskiej , położonego na granicy Śródmieścia i Mokotowa). Głównymi ulicami Śródmieścia prostopadłymi do Wisły są: biegnąca na wysokości Mostu Śląsko-Dąbrowskiego Aleja Solidarności (idąca tunelem pod placem Zamkowym), Aleje Jerozolimskie , na wysokości Mostu Poniatowskiego , oraz tzw. Trasa Łazienkowska , na wysokości Mostu Łazienkowskiego . Jedną z ważniejszych ulic Śródmieścia jest też ulica Świętokrzyska biegnąca od oznaczonego markerem ronda na skrzyżowaniu z ulica Kopernika do ronda ONZ , na osi ulicy Jana Pawła II. W pobliżu skrzyżowania Świętokrzyskiej z Kopernika zaczyna się jedna z ważniejszych ulic Powiśla, Tamka , prowadząca w dół w stronę Wisły, na most Świętokrzyski .

Do najpopularniejszych turystycznych rejonów Warszawy, poza Starówką, należą: Krakowskie Przedmieście oraz kwartał między Krakowskim Przedmieściem, Aleją Solidarności, Marszałkowską i Świętokrzyską (z Ogrodem Saskim , placem Teatralnym , placem Piłsudskiego i placem Małachowskiego ), południowy odcinek śródmiejskiej części Traktu Królewskiego (Nowy Świat i Aleje Ujazdowskie), okolice placu Krasińskich i placu Bankowego , a także cały ciąg Marszałkowskiej, od placu Bankowego do placu Unii Lubelskiej. Godne uwagi i często odwiedzane są dwa stosunkowo niedawno otwarte muzea, należące, obok Muzeum Narodowego , do najważniejszych muzeów Warszawy: położone na Muranowie Muzeum Historii Żydów Polskich Polin oraz leżące poza granicami Śródmieścia, na Woli, ale położone niedaleko (ok. 1,4 km od granic Śródmieścia) Muzeum Powstania Warszawskiego . Markerem oznaczone są Łazienki Królewskie, uważane za najpiękniejszy park Warszawy. Szczególną atrakcją może być dla wielu osób taras widokowy na Pałacu Kultury i Nauki , najwyższym budynku w Warszawie. Dla części turystów interesujący może być też spacer po zbudowanej w ostatnich latach i szybko rozwijającej się dzielnicy wieżowców, z których co najmniej kilka ma wysokość ok. 200 m, a kilkanaście ponad 100 m, położonej na pograniczu Śródmieścia i Woli.

Plac Zamkowy jest placem o nieregularnym kształcie, utworzonym w latach 1818–1821 według projektu architekta rządowego Jakuba Kubickiego (1758-1833) po wyburzeniu cześci zabudowań gospodarczych Zamku Królewskiego, nieistniejącej dziś tzw. Bramy Krakowskiej (wówczas jednej z ważniejszych bram miejskich) i innych budynków. Plac, będący w przeszłości sceną wielu ważnych dla Warszawy i dla Polski wydarzeń historycznych, zniszczony w 1939 i 1944 roku, został odbudowany w latach 1949–1958. Na środku placu stoi jeden z symboli Warszawy, kolumna Zygmunta III Wazy (zob. niżej). Od wschodu plac zamyka odbudowany po zniszczeniach wojennych Zamek Królewski , obejmujący też sąsiadujący z nim tzw. Pałac Pod Blachą (o Zamku Królewskim, zob. niżej). Na południe od Zamku Królewskiego biegnie (tunelem pod placem Zamkowym) aleja "Solidarności" (dawniej tzw. Trasa W-Z, będąca pierwszą większą inwestycją komunikacyjną w Warszawie po II wojnie światowej, zrealizowaną w latach 1947–1949).

Markerem oznaczony jest stojący na skraju skarpy wiślanej kościół św. Anny, jeden z ważniejszych kościołów Warszawy (zob. niżej). Od stojącej obok koscioła dzwonnicy z tarasem widokowym można zejść na położony niżej Rynek Mariensztacki , ukształtowany ok. 1865 roku centralny plac niewielkiej osady (jurydyki) utworzonej wcześniej na dawnym terenie pozalewowym, za zgodą króla Augusta III Sasa, przez Eustachego i Marię Potocką, zwanej Mariensztatem (od imienia właścicielki). Osada, zniszczona podczas wojny, została odbudowana w latcah 1948-1949 (jako jedna z pierwszych w Warszawie) wraz z budową Trasy W–Z i Mostu Śląsko-Dąbrowskiego. Nazwę "Mariensztat" nosi też jedna z głównych ulic osiedla. oznaczona markerem .

Wrócić z Mariensztatu na Krakowskie Przedmieście można historyczną ulicą Bednarską , która w latach 1775-1864 była ważną drogą dojazdową do mostu łyżwowego (wówczas jedynego mostu w Warszawie) łączącego centrum Warszwy z Pragą. Ulica była od początku XIX wieku zabudowywana klasycystycznymi kamienicami projektowanymi przez znanych architektów (choć po wybudowaniu mostu Kierbedzia i likwidacji mostu łyżwowego straciła na znaczeniu); przy Bednarskiej działała też do 1939 roku znana drukarnia Samuela Orgelbranda. Bednarska wyprowadza na Krakowskie Przedmieście w rejonie skweru Hoovera (od nazwiska Herberta Clarka Hoovera, w latach 1929-1933 prezydenta USA, wcześniej, po pierwszej wojnie światowej, odpowiedzialnego za amerykańską pomoc żywnościową dla krajów Europy Środkowo-Wschodniej, w tym dla Polski).

Stąd można wrócić do kościoła św. Anny obok siedziby Caritasu ("Res Sacra Miser") i kościoła Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny , sąsiadującego z nim pochodzącego z lat 1860-1861 eklektycznego budynku Resursy Obywatelskiej , dziś mieszczącego m.in. siedzibę Towarzystwa Łączności z Polonią Zagraniczną "Polonia" oraz siedzibę Polskiej Izby Turystyki, wreszcie obok budynku Centralnej Biblioteki Rolniczej (w ogrodzie tego budynku mieści się tymczasowo tzw. Park Miniatur Województwa Mazowieckiego prezentujący miniatury w skali 1:25 istniejących i nieistniejących warszawskich zabytków). W północnej częsci skweru stoi pochodząca z 1863 roku figura Matki Boskiej Passawskiej - drugi, po kolumnie Zygmunta, najstarszy pomnik Warszawy, dzieło rzeźbiarza i architekta Józefa Bellottiego (nazwa figury nawiązuje do obrazu w kościele pielgrzymkowym Matki Boskiej w niemieckiej Passawie, będącego kopią słynnego obrazu ołtarzowego Lucasa Cranacha Starszego znajdującego się w Innsbrucku).

Naprzeciwko kościoła św. Anny jest wylot ulicy Miodowej prowadzącej na północny zachód w stronę Placu Krasińskich. Na skrzyżowaniu Miodowej z ulicą Senatorską łączącą Plac Zamkowy z Placem Teatralnym warto rzucić okiem na elewacje dwu budynków stojących po jego przeciwległych stronach: tzw. pałacu Małachowskich po stronie wschodniej (pierwotnie wzniesionego w stylu barokowym w połowie XVIII wieku, dziś mieszczacego siedzibę siedziba PTTK) oraz, po stronie zachodniej, tzw. pałacu Biskupów Krakowskich , będącego pierwotnie (początki pałacu sięgają pierwszej połowy XVII wieku) warszawską oficjalną rezydencją biskupów krakowskich biorących udział w pracach senatu Rzeczypospolitej Obojga Narodów; nieco dalej przy Miodowej stoi późnoobarokowy pałac Branickich , wzniesiony w latach 40. XVIII wieku dla hetmana wielkiego koronnego Jana Klemensa Branickiego, z dwiema klasycystycznymi oficynami i podwórzem zamkniętym bramą od strony ulicy Podwale .

Markerem oznaczona jest stojąca przy Krakowskim Przedmieściu pod numerem 87 rokokowa kamienica zbudowana w 1660 roku dla Joachima Pastoriusa (lekarza i historiografa królewskiego), uważana za jedną z piękniejszych kamienic rokokowych w Polsce, później kilkarotnie przebudowywana. Kamienica ta, zwana też kamienicą Prażmowskich, Leszczyńskich, Rautenstrauchów lub Dobrycza (od nazwisk jej późniejszych właścicieli), jest wewnetrznie połączona z sąsiadującą od północy (stojącą na Krakowskim Przedmieściu pod numerem 89) kamienicą Johna (od nazwiska jednego z właścicieli) z połowy XVIII wieku. Obie kamienice, zniszczone podczas wojny, zostały rozebrane przy budowie tunelu trasy W-Z, a następnie, z pewnymi modyfikacjami, zrekonstruowane. Dziś mają tu swe siedziby Stowarzyszenie Pisarzy Polskich, PEN Club i Związek Literatów Polskich; w kamienicy Johna znajduje się też wylot schodów ruchomych (pierwszych schodów ruchomych w Polsce) łączących trasę W-Z z Placem Zamkowym.

Wspomniana przed chwilą ulica Podwale biegnie łukiem wzdłuż linii dawnych murów miejskich i fosy otaczających Stare Miasto. W pierwszym okresie swego istnienia była zabudowana kamienicami bogatych mieszczan i arystokracji, później straciła na znaczeniu. Zniszczona podczas wojny, została odbudowana bez budynków po stronie parzystej, dzięki czemu odsłonięte zostały pozostałości murów miejskich. Będąc tu warto zwrocić uwagę na oficyny i podwórze pałacu Branickich (pod numerami 3 i 5) oraz na stojący nieco dalej pomnik Jana Kilińskiego , przywódcy insurekcji warszawskiej z 1794 roku, odsłonięty pierwotnie w 1936 roku na placu Krasińskich. W 1942 roku pomnik został zdemontowany przez Niemców, ale - jako jeden z nielicznych pomników warszawskich - uratowany przed zniszczeniem. Na obecnym miejscu stoi od 1959 roku.

Naprzeciwko Zamku Królewskiego na północny zachód wybiega z Placu Zamkowego ulica Piwna , najdłuższa ulica Starego Miasta, prowadząca aż do skrzyżowania z ulicą Wąski Dunaj . Najważniejszym zabytkiem przy Piwnej jest kościół św. Marcina . Murowany gotycki kościół (pierwotnie kościoł klasztoru augustianów), wzniesiony w XV wieku w miejscu wcześniejszej drewnianej świątyni z polowy XIV wieku, z absydą od strony Piwnej, w XVII wieku został przebudowany - odwrócony o 180^o, a później, w XVIII wieku, ponownie przebudowany i odrestaurowany. Zniszczony w 1944 roku, po wojnie odbudowany. Warto zwrócić uwagę na nowoczesne wnętrze zaprojektowane przez zakonnicę, Annę Skrzydlewską (1930-2017), architekta wnętrz i artystę plastyka, a także na wiszący na bocznym filarze nawy głównej krycyfiks będący dolną częścią XVII-wiecznego krucyfiksu zniszczonego przez Niemców. Świątynia jest jednym z najważniejszych kościołów warszawskiej inteligencji.

W pobliżu północnego końca placu zaczyna się ulica Świętojańska prowadząca do południowego narożnika Rynku Starego Miasta . Najważniejszym zabytkiem przy Świętojańskiej jest Bazylika archikatedralna św. Jana Chrzciciela - katedra achidiecezji warszawskiej, jedna z najstarszych świątyń miasta, wielokrotnie przebudowywana, zrekonstruowana po zniszczeniach wojennych. W pobliżu, przy ulicy Dziekania, mieści się Muzeum Archidiecezji Warszawskiej , zaś na tyłach katedry warto zajrzeć na ulicę Kanonia , której przedłużeniem na północny zachód jest ulica Jezuicka, doprowadzająca do wschodniego narożnika Rynku Starego Miasta. Z katedrą od północnego zachodu sąsiaduje godny uwagi kościół jezuitów . O katedrze i jej najbliższym otoczeniu, zob. niżej.

Zamek Królewski

Historia Zamku Królewskiego w Warszawie sięga czasów założenia miasta na przełomie XIII i XIV wieku, gdy na skarpie wiślanej powstał pierwszy drewniano-ziemny gród mający strzec nowo założonej osady (Starej Warszawy), wkrótce potem przekształcony w murowany zamek, pełniący do 1526 roku funkcję siedziby i ośrodka władzy książąt mazowieckich. Po włączeniu w tymże roku Mazowsza do Królestwa Polskiego zamek ten stał się warszawską rezydencją władców Polski, najpierw Zygmunta I Starego, przedostatniego króla Polski z dynastii Jagiellonów, który jednak, choć parokrotnie był w Warszawie, stale rezydował na Wawelu. Po śmierci króla zamieszkała w Warszawie królowa Bona, a po jej wyjeździe do Włoch w 1556 roku zaczął bywać w Warszawie Zygmunt II August, syn Zygmunta I Starego i Bony, który, przystępując do prac nad unią polsko-litewską, podjął zarazem decyzję o rozbudowie zamku. Stałą rezydencją królewską i siedzibą urzędów Rzeczypospolitej Obojga Narodów zamek warszawski stał się w 1611 roku, za panowania Zygmunta III Wazy. W następnych dekadach, za panowania Zygmunta III Wazy i za panowania jego syna i następcy, Władysława IV, Zamek Królewski przybrał postać zbliżoną do dzisiejszej.

W drugiej połowie XVII wieku i na początku XVIII wieku zamek został kilkakrotnie zajęty, splądrowany, ograbiony i zdewastowany przez obce wojska: parokrotnie przez wojska szwedzkie, przez wojska Rakoczego wspierające Szwedów podczas tzw. potopu, a także przez wojska rosyjskie. Drugi - po czasach Zygmunta III Wazy i Władysława IV - dobry okres historii zamku przyszedł za panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego. Co prawda już wcześniej, za panowania Jana III Sobieskiego, a potem w okresie saskim, za Augusta II Mocnego i Augusta III Sasa, zamek był rozbudowywany, odbudowywany ze zniszczeń i przebudowywany, jednak dopiero Stanisław August przekształcił zamek w rezydencję porównywalną z innymi ośrodkami władzy królewskiej w Europie, wprowadzając daleko idące zmiany we wnętrzach, a także rozszerzając cały zespół zamkowy o tzw. Pałac Pod Blachą (zakupiony przez króla w 1776 roku i później, w 1794 roku, przekazany bratankowi królewskiemu, księciu Józefowi Poniatowskiemu, który wprowadził się do niego w 1798 roku i uczynił z niego na pewien czas jeden z najważniejszych salonów Warszawy) oraz wzniesiony w latach 1780–1784 nowy gmach Biblioteki Królewskiej (jedyny nie zniszczony podczas wojny budynek należący do zespołu Zamku Królewskiego, z zachowaną oryginalną dekoracją architektoniczną zaprojektowaną przez Dominika Merliniego).

Po utracie niepodległości w 1795 roku, Warszawa, jak już wspomniano, znalazła się w zaborze pruskim. W czasach Księstwa Warszawskiego dawny Zamek Królewski miał być, na mocy decyzji Napoleona, rezydencją Fryderyka Augusta I Wettyna. Po Kongresie Wiedeńskim i utworzeniu Królestwa Polskiego (Kongresowego) zamek stał się siedzibą władz tegoż Królestwa, a w 1836 roku - siedzibą namiestników carskich. W latach 1915–1918, gdy Warszawę zajmowali Niemcy, na Zamku Królewskim rezydował generał Hans Hartwig von Beseler. Po odzyskaniu niepodleglości i restauracji zespołu zamkowego, Zamek Królewski stał się, w 1926 roku, rezydencją polskiego prezydenta. Po zajęciu Warszawy przez Niemców w 1939 roku, spalony w wyniku bombardowań zamek został przez Niemców systematycznie obrabowany, a podczas i po kapitulcji powstania warszawskiego prawie całkowicie zniszczony (zachowały się tylko przyziemia, część jednej z wież, budynek Biblioteki Królewskiej i Arkady Kubickiego). Po wojnie zamek został odbudowany dopiero w latach 1971-1988 (cześciowo został udostępniony dla zwiedzających w 1984 roku), jeszcze później wyremontowany został Pałac Pod Blachą, Arkady Kubickiego i częściowo ogrody zamkowe. Dziś zamek, w 1980 roku wpisany wraz ze Starym Miastem na listę światowego dziedzictwa UNESCO, pełni - jako "Zamek Królewski w Warszawie - Muzeum. Rezydencja Królów i Rzeczypospolitej" - funkcję muzeum (choć bywa też wykorzystywany w celach reprezentacyjnych).

Dla zwiedzających udostępnione są: tzw. Apartament Wielki (w tym m.in. Sala Tronowa, Sala Rycerska, Pokój Marmurowy - najstarsze wnętrze w Apartamencie Wielkim, zaprojektowane w pierwszej połowie XVII wieku, Sala Wielka - miejsce ceremonii dworskich, oraz Sala Rady, gdzie w czasach Stanisława Augusta obradowała tzw. Rada Nieustająca), tzw. Apartament Królewski (w tym m.in. Sypialnia, tzw. Pokój Żółty - gdzie odbywały się słynne, wydawane przez Stanisława Augusta obiady czwartkowe, oraz Kaplica Mała - z wystawionymi w nawie regaliami Stanisława Augusta), Sale Sejmowe (w tym Sala Senatorska, gdzie w 1791 roku uchwalona została Konstytucja 3 maja), piwnice zamkowe (w tym niektóre zachowane w postaci autentycznej z XIV-XVI wieku), Pałac Pod Blachą (gdzie można zwiedzić apartament księcia Józefa Poniatowskiego), a także Arkady Kubickiego oraz zamkowy Ogród Górny (Ogród Dolny jest przygotowywany do udostępnienia). Szczegółowe informacje co do możliwości zwiedzania Zamku, godzin otwarcia, ceny biletów itp., można znaleźć na oficjalnej stronie muzeum.

Kolumna Zygmunta

Wysoka na 22 m kolumna Zygmunta III Wazy, ze stojącym na szczycie posągiem z brązu, przedstawiającym króla w rycerskiej zbroi, z szablą i krzyżem w ręku, zwana najczęściej krótko "kolumną Zygmunta", została wzniesiona w 1644 roku przez Władysława IV, syna Zygmunta III. Kolumna, zaprojektowana przez architektów królewskich Wazów, Augustyna Locciego Starszego i Constantina Tencallę, została pierwotnie postawiona przed nieistniejącą dziś tzw. Bramą Krakowską, jedną z bram w murach miejskich Warszawy. Jest najstarszym pomnikiem świeckim w Warszawie, a nawet, według większości źródeł, pierwszą w Europie nowożytnej kolumną z posągiem osoby świeckiej. W ciągu swej historii kolumna ulegała wielokrotnie różnego rodzaju uszkodzeniom (m.in. w czasie tzw. potopu szwedzkiego), kilkakrotnie była też restaurowana, m.in. w latach 1885-1889, gdy wymieniono pierwotny marmurowy trzon kolumny na granitowy, a zarazem przesunięto ją z miejsca, gdzie stała, na inne. Ostatni raz kolumna została zniszczona podczas powstania warszawskiego w 1944 roku, przy czym jednak sam posąg uległ stosunkowo niewielkim uszkodzeniom. Po wojnie kolumna została raz jeszcze odrestaurowana (co objemowało kolejną wymianę trzonu) i postawiona w obecnym miejscu (oddalonym o kilka metrów od poprzedniego) 22 lica 1949 roku, gdy oddawano do użytku trasę W-Z.

Katedra św. Jana i okolice

Katedra warszawska - oficjalnie Bazylika archikatedralna św. Jana Chrzciciela, stoi w miejscu, gdzie już na przełomie XIII i XIV wieku znajdowala się drewniana kaplica zamkowa (w miejscu dzisiejszego prezbiterium), później przekształcona w kościół parafialny ówczesnej Warszawy. Pierwsza murowana budowla, w stylu gotyckim, została wzniesiona pod koniec XIV wieku za panowania Janusza I Starszego, stając się mejscem pochówku książąt mazowieckich. W 1406 roku świątynia stała się kolegiatą, w 1798 roku, po utworzeniu diecezji warszawskiej za pontyfikatu papieża Piusa VI, katedrą, a w 1818 roku archikatedrą. kościół, niemal całkowicie zniszczony przez Niemców w 1944 roku, został zrekonstruowany w latach 1948-1956 według projektu zakładającego przywrócenie pierwotnego, XIV-wiecznego kształtu kościoła, z nową fasadą. Uroczysta konsekracja odbudowanej katedry przez prymasa Stefana Wyszyńskiego miała miejsce 9 czerwca 1960 roku; w tymże roku świątynia otrzymała godności bazyliki mniejszej (basilica minor).

We wnętrzu katedry warto zwrócić uwagę m.in. na sklepienie gwiaździste, ołtarz główny z obrazem Matki Boskiej Częstochowskiej oraz spalone podczas powstania warszawskiego, ale odrestaurowane barokowe stalle z drewnianymi figurami świętych (będące wotum Jana III Sobieskiego za zwycięstwo pod Wiedniem), a także renesansowe nagrobki książąt mazowieckich, klasycystyczny pomnik nagrobny Stanisława Małachowskiego, mauzoleum prymasa Stefana Wyszyńskiego z 1990 roku oraz kaplicę Baryczków. Katedra była sceną wielu ważnych wydarzeń w historii Polski i uważana jest za najważniejszy kościół Warszawy. W katedrze pochowani są m.in. (oprócz osób już wymienionych): król Stanisław August Poniatowski, Ignacy Jan Paderewski, Gabriel Narutowicz, Ignacy Mościcki, arcybiskupi warszawscy, a także Henryk Sienkiewicz. Od 1994 katedra warszawska jest siedzibą Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Organowej "Organy Archikatedry".

Tuż obok katedry stoi zbudowany w latach 1609-1626 z inicjatywy ks. Piotra Skargi kościół jezuitów, z sanktuarium Matki Bożej Łaskawej (Patronki Warszawy), w absydzie nawy głównej. W 1944 roku świątynia została prawie doszczętnie zniszczona, po wojnie odbudowana. Warto zwrócić uwagę na drzwi wejściowe wykonane w 2009 roku przez rzeźbiarza Igora Mitoraja (wcześniej artysta wykonał podobne drzwi dla kościoła Santa Maria degli Angeli w Rzymie), zaś we wnętrzu - m.in. na zabytkowy, XVII-wieczny drewniany krucyfiks, a także na zniszczony w 1944 roku, w 2010 roku zrekonstruowany kenotaf Jana Tarły (1684-1750), jednego z głównych fundatorów Collegium Nobilium, wykonany w polowie XVIII wieku w pracowni Jana Jerzego Plerscha kościoła pijarów, później jednak przeniesiony do jezuitów.

Po przeciwnej stronie katedry, przy ulicy Dziekania, można zwiedzić założone w 1938 roku Muzeum Archidiecezji Warszawskiej, ze zbiorami sztuki sakralnej, sztuki dawnej oraz polskiej sztuki współczesnej. Po wojnie muzeum, reaktywowane w 1978 roku z inicjatywy prymasa Wwyszyńskiego, przez pewien czas mieściło się w kościele św. Trójcy na Solcu, później zostało przeniesione do obecnej lokalizacji. Na tyłach katedry warto zajrzeć na ulicę Kanonia (mającą tu kształt trójkątnego placyku), gdzie na terenie dawnego cmentarza przykościelnego znajdowały się pierwotnie siedziby kanoników sprowadzonych do Warszawy po przeniesieniu kapituły z Czerska. Poza architekturą wąskich kamieniczek (z których jedna ma od strony ulicy Kanonia zaledwie 2 m szerokości) uwagę zwraca ustawiony tu w 1972 roku dzwon odlany w Warszawie w roku 1646 przez Daniela Tyma (tego samego, który wykonał stojący na kolumnie posąg króla Zygmunta III Wazy).

Kościoł św. Anny

Kościół św. Anny, jeden z ważniejszych w Warszawie, był pierwotnie kościołem przy klasztorze bernardynów, ufundowanym przez księżną mazowiecką Annę Fiodorównę. Budowę świątyni rozpoczęto w 1454 roku w stylu gotyckim. W 1507 roku kościół się spalił, został odbudowany, ale spalił się ponownie w roku 1515. Nowy kościół został ukończony w 1533 roku. Plac przed kościołem wielokrotnie był sceną ważnych wydarzeń z historii Polski: m.in. tu właśnie w 1578 roku margrabia Jerzy Fryderyk von Ansbach złożył hołd lenny Stefanowi Batoremu, a w 1611 roku margrabia brandenburski, elektor Jan Zygmunt Hohenzollern - Zygmuntowi III Wazie. Podczas tzw. potopu szwedzkiego, w 1656 roku, kościół przetrwał zajęcie Warszawy, ale w 1657 roku został zniszczony przez sprzymierzone ze Szwedami wojska Rakoczego. Został jednak stosunkowo szybko odbudowany, a mniej więcej sto lat później, w latach 1778-1788 Piotr Aigner dał świątyni charakterystyczną neoklasycystyczną fasadę.

Kościół został częściowo spalony w 1944 roku. Podczas podjętej po wojnie odbudowy, w 1948 roku, gdy prowadzone były równocześnie prace przy budowie trasy W-Z, zauważono niebezpieczne osuwanie się gruntu pod kościołem stojącym na skraju skarpy wiślanej - niebezpieczeństwu udało się jednak zapobiec, umacniając grunt, wzmacniając fundamenty, budując dodatkowe betonowe podpory, itp. Kościół nie ma jednolitego stylu: prezbiterium jest gotyckie, wnętrze barokowe (zbarokizowane w połowie XVIII wieku), fasada, jak wspomniano, klasycystyczna, a pochodząca z 1818 roku dzwonnica - neorenesansowa. Świątynia jest kościołem jednonawowym, z licznmi ołtarzami bocznymi. We wnętrzu warto zwrócić uwagę na freski, ołtarz główny, zabytkowe organy, a także na kaplicę błogosławionego Władysława z Gielniowa. Kościół św. Anny jest głównym kościołem akademickim w Warszawie. Z dostępnego dla zwiedzających tarasu dzwonnicy rozciąga się interesujący widok, w szczególności na plac Zamkowy, Stare Miasto i Krakowskie Przedmieście.


Na północny zachód od placu Zamkowego, w miejscu, gdzie na przełomie XIII i XIV wieku powstała osada będąca zalążkiem dzisiejszej Warszawy, i gdzie później rozwijało się średniowieczne miasto otoczone pierścieniem murów obronnych, leży warszawskie Stare Miasto, prawie całkowicie zniszczone podczas wojny (po upadku powstania warszawskiego zrównane przez Niemców z ziemią), po wojnie, w latach 1949-1953, zrekonstruowane w takim kształcie, w jakim przetrwało do wybuchu wojny. Dziś rejon Starego Miasta, z zabytkowymi malowniczymi kamieniczkami, pracowniami artystycznymi i galeriami sztuki, sklepikami, lokalami gastronomicznymi i niewielkimi muzeami, jest jednym z najpopularniejszych turystycznych rejonów Warszawy.

O południowo-wschodniej części Starego Miasta, położonej między placem Zamkowym Rynkiem Starego Miasta (obejmującej w szczególności okolice katedry św. Jana i południowe odcinki Świętojańskiej , Piwnej i Podwala ) - mówiliśmy wyżej. Sam rynek, uchodzący za największą atrakcję warszawskiego Starego Miasta - to prostokątny plac o wymiarach 90 na 73 metrów, wytyczony równocześnie z lokacją Starej Warszawy i do XVIII wieku pełniący rolę głównego placu miasta. Pierwotna zabudowa placu była drewniana, jednak już w XV wieku zaczęła przeważać zabudowa murowana. Co najmniej od 1429 roku na środku rynku stał ratusz (rozebrany w 1817 roku), otoczony kramami i straganami. Po wielkim pożarze Warszawy w 1607 roku rynek został przebudowany - i zasadniczo w takiej postaci, w jakiej został ukształtowany w XVII i XVIII wieku, zachował się do wybuchu drugiej wojny światowej .

W 1855 roku, gdy uruchamiano w Warszawie pierwszy nowoczesny wodociąg miejski, na środku targowiska na rynku zbudowano wodotrysk ozdobiony rzeźbą Syreny dłuta Konstantego Hegla, później wielokrotnie poddawany renowacjom po różnego rodzaju uszkodzeniach (w tym kilkakrotnie przez wandali) i przenoszony z miejsca na miejsce. Dziś na pierwotnym miejscu, na zaprojektowanym pod koniec XX wieku cokole, stoi kopia rzeźby Hegla (oryginał jest przechowywany w Muzeum Warszawy). Z rynku wybiega łącznie osiem ulic: z narożnika południowego ulice Świętojańska i Zapiecek, ze wschodniego Jezuicka i Celna, z północnego Kamienne Schodki i Krzywe Koło, wreszcie z zachodniego Wąski Dunaj i Nowomiejska , stanowiąca przedłużenie Świętojańskiej i prowadząca w stronę zrekonstruowanego po zniszczeniach wojennych barbakanu wzniesionego około 1548 roku jako element warszawskich murów obronnych (później przebudowanego) przy tzw. Bramie Nowomiejskiej.

Północo-wschodnią pierzeję Rynku Starego Miasta zwykło się od 1915 roku nazywać strona Barssa; przeciwległą, południowo-zachodnią - stroną Kołłątaja. Strona ppołudniowo-wschodnia - to strona Zakrzewskiego, a północno-zachodnia - strona Dekerta.

Przy samym Rynku lub w jego najbliższej okolicy są dwa godne uwagi muzea. Założone w 1936 roku Muzeum Warszawy (do 2014 roku zwane Muzeum Historycznym m.st. Warszawy) gromadzące zbiory związane z historią Warszawy (z zakresu m.in. archeologii, malarstwa, grafiki, rzeźby, rzemiosła artystycznego i numizmatyki), mieści się w jedenastu połączonych ze sobą staromiejskich kamienicach (osiem w pierzei Dekerta i trzy przy ulicy Nowomiejskiej).

Drugim ze wspomnianych muzeów jest działające od 1952 roku muzeum historii literatury (oficjalnie: Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza ), mieszczące się w sześciu połączonych kamienicach Starego Miasta (dwie przy Rynku Starego Miasta i cztery przy ulicy Brzozowej), z głównym wejściem w kamienicy stojącej pod numerem 20 po stronie Barssa.

Pod ośmioma kamienicami po stronie Dekerta oraz jedną kamienicą po stronie Barssa znajdują się udostępnione do zwiedzania piwnice. Z inych kamienic przy Rynku Starego Miasta jedną z najbardziej znanych jest tzw. kamienica Fukierowska stojąca po stronie Kołłątaja, między Rynkiem Starego Miasta a ulicą Piwną (pod adresami Rynek 27 i Piwna 44), dawniej znana z winiarni Fukierów. Dziś na parterze kamienicy mieści się restauracja "U Fukiera". Kamienica jest też siedzibą Stowarzyszenia Historyków Sztuki.

Poza kamienicami stojącymi przy Rynku Starego Miasta warto zwrócić uwagę na zabudowę ulicy Świętojańskiej, ulicy Wąski Dunaj (w tym tzw. kamienicę pod św. Anną na rogu Rynku i ulicy Wąski Dunaj, pochodzącą 1632 roku tzw. kamienicę Salwator, pod numerem 8, oraz pochodzącą z XVI wieku kamienicę Cechu Szewców pod numerem 10, w której mieści się dzisiaj siedziba Muzeum Cechu Rzemiosł Skórzanych im. Jana Kilińskiego ) oraz ulicy Szeroki Dunaj (w tym pochodzącą z XVIII wieku tzw. kamienica Kilińskiego, pod numerem 5).

Poza murami Starego Miasta, lecz w pobliżu, biegną dwie ważne z turystycznego punktu widzenia ulice: wspomniana już ulica Miodowa , zaczynająca się na skrzyżowaniu z Krakowskim Przedmieściem naprzeciwko kościoła św. Anny i prowadząca na północny zachód w stronę skrzyżowania z ulicą Długą i placu Krasińskich oraz północno-wschodni odcinek ulicy Długiej, od skrzyżowania z Miodową do ulicy Freta , jednej z najważniejszych ulic Nowego Miasta.

Przy Miodowej, poza wspomnianymi już wcześniej budynkami w pobliżu skrzyżowania Miodowej z Senatorską, za najważniejsze zabytki uchodzą: po stronie nieparzystej kościół Przemienienia Pańskiego , pałac Paca i tzw. Dom Arcybiskupów Warszawskich , a po stronie parzystej gmach Akademii Teatralnej . Barokowy kościół Przemienienia Pańskiego został zbudowany wraz z klasztorem kapucynów w latach 1683–1694 przez króla Jana III Sobieskiego (jako wotum dziękczynne za zwycięstwa w bitwach pod Chocimiem i pod Wiedniem). Pałac Paca (dziś siedziba Ministerstwa Zdrowia) - to późnoklasycystyczny pałac zbudowany w latach 80. XVII wieku pierwotnie w stylu barokowym dla Dominika Mikołaja Radziwiłła według projektu Tylmana z Gameren, później przebudowany według projektu Henryka Marconiego dla generała Ludwika Michała Paca, który kupił posiadłość w 1823 roku. Odbudowany ze zniszczeń wojennych Dom Arcybiskupów Warszawskich (znany też jako Pałac Arcybiskupi albo pałac Borchów), wzniesiony w drugiej połowie XVIII wieku, od 1843 roku jest siedzibą arcybiskupów warszawskich. Markerem oznaczony jest XVIII-wieczny budynek Collegium Nobilium, będący od 1955 roku siedzibą Akademii Teatralnej (dawniej Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej).

Najważniejszymi zabytkami przy ulicy Długiej, między Miodową a Freta, są: katedra polowa Wojska Polskiego , pałac Raczyńskich oraz kościół św. Ducha . Katedra polowa Wojska Polskiego NMP Królowej Polski stoi w miejscu, gdzie w połowie XVII wieku znajdował się drewniany kościół pijarów, spalony podczas walk ze Szwedami o Warszawę w 1656 roku, a później nowy, murowany kościół konsekrowany w 1701 roku. W 1834 roku kościół ten został przekazany przez władze carskie Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej i funkcjonował jako cerkiew aż do roku 1916, gdy okupacyjne władze niemieckie zwróciły świątynię katolikom, a arcybiskup Aleksander Kakowski przekazał ją wojsku. Kościół, częściowo zniszczony podczas wojny, został odbudowany w latach 1946-1960 i ponownie przekazany wojsku. W podziemiach kościoła można zwiedzić niewielkie Muzeum Ordynariatu Polowego. Pałac Raczyńskich, pochodzący z pierwszej połowy XVIII wieku, później przebudowany, przez kilkadziesiąt lat znajdował się w rękach Raczyńskich, których spadkobierca w 1827 roku sprzedał posiadłość rządowi Królewstwa Polskiego. Budynek pełnił później różne funkcje; dzisiaj mieści Archiwum Główne Akt Dawnych. Kościół św. Ducha (paulinów) pochodzi z początku XVIII wieku. Spalony podczas wojny, po wojnie został odbudowany.

Na północ i na północny wschód od Starego Miasta leży druga część Starówki - Nowe Miasto, również w latach 1939-1945 prawie całkowicie zniszczone, po wojnie zrekonstruowane. Granicę Nowego Miasta od zachodu wyznacza ulica Bonifraterska (przedłużenie Miodowej). Za główną ulicę Nowego Miasta uważa się (zamkniętą dla ruchu samochodów) ulicę Freta , biegnącą od skrzyżowania z Długą i Mostową na północny zachód, w stronę Rynku Nowego Miasta i kościoła franciszkanów .

Markerem oznaczony jest stojący przy Freta kościół św. Jacka, będący częścią zespołu kościelno-klasztornego dominikanów. Kościół został zbudowany w latach 1603-1639 w stylu barokowym, w 1944 roku zburzony przez Niemców, w latach 1947-1959 odbudowany.

Rownież obecna zabudowa ulicy Freta jest w większości pochodzącą z lat 1950-1955 rekonstrukcją XVIII=wiecznych kamienic zniszczonych podczas i po kapitulacji powstania warszawskiego. Jedną z bardziej znanych kamienic przy Freta jest zbudowana w 1770 roku tzw. kamienica Pod Samsonem (pod numerem 5), w której od 2014 roku mieści się Muzeum Marii Skłodowskiej-Curie .

Rynek Nowego Miasta został wytyczony na przełomie XIV i XV wieku między skarpą wiślaną a traktem prowadzącym z Czerska do Zakroczymia jako główny plac lokowanego wówczas miasta - Nowej Warszawy. Pierwotnie zajmował prostokątny obszar o wymiarach 140x120 m, później został przebudowany i dziś ma kształt bardziej zbliżony do trojkąta. W 1944 roku zabudowa Rynku Nowego Miasta została prawie całkowicie zniszczona. W pierzei wschodniej stoi zaprojektowany przez Tylmana z Gameren, barokowy kościół św. Kazimierza z końca XVII wieku należący do zespołu kościelno-klasztornego sakramentek i wraz z klasztorem odbudowany po wojnie. We wnętrzu warto zwrócić uwagę na tablicę upamiętniającą śmierć ok. tysiąca osób, które zginęły pod gruzami zbombardowanego przez Niemców kościoła we wrześniu 1944 roku, gdy mieścił się tu szpital powstańczy.

Na północny wschód od Rynku Nowego Miasta, na skraju skarpy wiślanej, stoi kościół Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny , jeden z najstarszych w Warszawie, pierwotnie kościół parafialny Nowej Warszawy, zbudowany na początku XV wieku, później przebudowany, z późnogotycką dzwonnicą dobudowaną w XVI wieku, zwieńczoną, podobnie jak sam kościół, charakterystycznym szczytem schodkowym. W XIX i XX wieku kościoł był przebudowywany. Uszkodzony we wrześniu 1939 roku, w 1944 roku został przez Niemców spalony. Odbudowany w latach 1947-1966.

Na terenie kościoła stoi pomnik wybitnego polskiego działacza niepodległościowego, Waleriana Łukasińskiego (1786-1868). U podnóża kościoła rozciąga się rozległy park z uruchomionym w 2011 roku kompleksem czterech fontann (zwanym Multimedialnym Parkiem Fontann ); w sezonie letnim odbywają się tutaj półgodzinne pokazy multimedialne "woda-światło-dźwięk" z wykorzystaniem reflektorów LED i laserów.

Na zachód od Starego Miasta leży plac Krasińskich . Od Krakowskiego przedmieścia można tu dojść ulicą Miodową , o której początkowym odcinku mówiliśmy wyżej, i której przedłużeniem, za placem Krasińskich, jest ulica Bonifraterska , stanowiącą granicę między Nowym Miastem a Muranowem. Od ulicy Freta prowadzi do Placu Krasińskich ulica Długa , która za placem biegnie w kierunku Placu Bankowego i kończy się ślepo przy dwykondygnacyjnym budynku w formie czworoboku z dziedzińcem wewnętrznym, w którym mieścił się niegdyś arsenał królewski. Gmach ten został zbudowany w pierwszej połowie XVII wieku za panowania Władysława IV. później był wielokrotnie przebudowywany, zniszczony podczas wojny, w latach 1948-1950 odbudowany. Od 1959 roku jest siedzibą Państwowego Muzeum Archeologicznego .

Od strony południowo-zachodniej stoi przy placu barokowy Pałac Krasińskich , nazywany też Pałacem Rzeczypospolitej. Pałac został zbudowany w latach 1677-1695 dla Jana Dobrogosta Krasińskiego według projektu Tylmana z Gameren. W 1765 roku został zakupiony przez państwo z przeznaczeniem na siedzibę Komisji Skarbowej Koronnej i wyremontowany. Po pożarze w 1782 roku pałac został odbudowany według projektu Dominika Merliniego. Pełnił różne funkcje publiczne. Podczas wojny prawie całkowicie zniszczony, po wojnie odbudowany i oddany do użytku w 1961 roku. Dziś przechowywane są tu zbiory specjalne (rękopisy i stare druki) Biblioteki Narodowej. Na tyłach pałacu rozciąga się Ogród Krasińskich , założony w 1676 roku jako część projektowanego założenia ogrodowo-pałacowego. Od 1766 roku ogród jest otwarty dla publiczności.

Naprzeciwko Pałacu Krasińskich stoi nowoczesny gmach Sądu Najwyższego (mieszczący też inne instytucje), z charakterystycznymi kolumnami, na których umieszczono osiemdziesiąt sześć paremii prawniczych (w języku polskim i łacińskim), pochodzących z różnych źródeł (m.in. z pism jurystów rzymskich).

We wschodniej części placu, naprzeciwko wspomnianej wyżej katedry polowej , znajduje się odsłonięty 1 sierpnia 1989 roku, widoczny na tle kolumn gmachy Sądu Najwyższego, monumentalny Pomnik Powstania Warszawskiego .

Muranów, rozumiany jako historyczna dzielnica Warszawy, przed drugą wojną światową zamieszkały w zdecydowanej większości przez ludność żydowską, podczas okupacji włączony przez Niemców do getta, zajmuje obszar leżący dziś w dwu dzielnicach: w Śródmieściu i na Woli. W rozumieniu Miejskiego Systemu Informacji nazwa "Muranów" odnosi się tylko do północno-zachodniej części dzisiejszej dzielnicy Śródmieście, na północ od Alei "Solidarności" , na zachod od osi ulic Miodowa - Bonifraterska (podczas gdy drugiej części historycznego Muranowa, leżącego dziś w granicach dzielnicy Wola, system ten nadaje nazwę "Nowolipek").

Z turystycznego punktu widzenia najważniejszym i najpopularniejszym miejscem tej części Śródmieścia (poza Pałacem i Ogrodem Krasińskich, o których była mowa wyżej), jest Muzeum Historii Żydów Polskich Polin (słowo "Polin" oznacza Polskę w języku hebrajskim), poświęcone długiej, wielowiekowej historii Żydów w Polsce, od począrków żydowskiego osadnictwa na terenach I Rzeczypospolitej w X wieku - do naszych czasów. Muzeum, łączące funkcje tradycyjnego muzeum i instytucji kulturalno-edukacyjnej, mieści się w nowoczesnym gmachu wzniesionym w latach 2009–2013 według projektu zespołu architektów fińskich.

Przed Muzeum, od strony wschodniej, w pobliżu miejsca pierwszych walk stoczonych przez powstańców z Niemcami podczas powstania w getcie w kwietniu 1943 roku, stoi Pomnik Bohaterów Getta , odsłonięty w piątą rocznicę wybuchu powstania, 19 kwietnia 1948 roku.

Na Muranowie znajdują się też co najmniej trzy inne miejsca pamięci: odsłonięty w 1988 roku przy ulicy Stawki Pomnik Umschlagplatz , stojący na terenie dawnego placu przeładunkowego, z którego w latach 1942–1943 Niemcy wywieźli ponad 300 tysięcy Żydów z warszawskiego getta do obozów zagłady, otwarte w 1965 roku Muzeum Więzienia Pawiak (oddział Muzeum Niepodległości), przypominające o działalności więzienia Pawiak w czasie okupacji niemieckiej (filią tego muzeum jest Mauzoleum Walki i Męczeństwa znajdujące się w dawnej siedzibie Gestapo przy al. Szucha 25), oraz odsłonięty w 1995 roku Pomnik Poległym i Pomordowanym na Wschodzie upamiętniający w szczególności Polaków, którzy stracili życie w Katyniu i w łagrach na Syberii.

Plac Bankowy (w latach 1951-1989 plac Dzierżyńskiego, z rozebranym w 1989 roku, w ramach usuwania symboli związanych z socjalizmem, pomnikiem Feliksa Dzierżyńskiego) nie uchodzi za szczególną atrakcję turystyczną. Jest jednak ważnym węzłem komunikacyjnym, gdzie ciąg ulic gen. Andersa - Marszałkowska , przecina się z Aleją "Solidarności" , a w jego pobliżu stoi kilka budynków, na które warto zwrócić uwagę.

Należą do nich przede wszystkim dwa gmachy pochodzące z pierwszej połowy XIX wieku mieszczące dziś siedzibę władz samorządowych Warszawy i województwa mazowieckiego. Marker oznacza Pałac Komisji Rządowej Przychodów i Skarbu Królestwa Polskiego, zaś marker - połączony z nim Pałac Ministrow Skarbu. Pierwszy jest wynikiem przebudowy barokowego pałacu Leszczyńskich dokonanej w latach 1822-1825, drugi - wynikiem przebudowy w latach 1825-1830 barokowego pałacu Ogińskich. W pierwszym z tych gmachów w latach 1829-1831 pracował Juliusz Słowacki (jako aplikant Komisji); pomnik poety, odsłoniety w 2001 roku, oznaczony jest markerem . Po przeciwnej stronie placu stoi pomnik Stefana Starzyńskiego .

Na północny zachód od placu Bankowego stoi pałac Mostowskich , będący przez pewien czas własnością Tadeusza Mostowskiego (1766-1842), literata, krytyka literackiego, publicysty, polityka, wydawcy, ministra spraw wewnętrznych Księstwa Warszawskiego, a później, w latach 1815-1830, ministra w Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Policji Królestwa Polskiego. Dziś pałac mieści siedzibę stołecznej policji. Z kolei na południowy wschód od placu, przy skrzyżowaniu ulic Senatorskiej i Marszałkowskiej stoi tzw. Pałac Błękitny , zwany też pałacem Zamoyskich (niegdyś należący do kompleksu Pałacu i Ogrodu Saskiego); "błękitny" od koloru blachy pokrywającej dach, zaś "Zamoyskich" dlatego, że należał do Zamoyskich od 1811 do 1944 roku. Markerem oznaczony jest późnobarokowy pałac Przebendowskich, dziś siedziba Muzeum Niepodległości (którego trzema oddziałami są wspomniane wyżej Muzeum Więzienia Pawiak na Muranowie oraz Mauzoleum Walki i Męczeństwa w budynku przy alei Szucha, a także Muzeum X Pawilonu Cytadeli Warszawskiej, o którym będzie mowa niżej).


Ogród Saski - to park miejski położony między placem Piłsudskiego i placem Żelaznej Bramy , od południa ograniczony ulicą Królewską .

Został założony w drugiej ćwierci XVII wieku przez króla Augusta II Mocnego jako ogród przypałacowy przy nieistniejącym dziś pałacu Saskim, rezydencji królewskiej stanowiącej centralny element założenia urbanistycznego znanego jako Oś Saska - biegnąca na odcinku o długości ponad 1,5 km od Krakowskiego Przedmieścia na południowy zachód w stronę dzisiejszego placu Żelaznej Bramy i pałacu Lubomirskich , będącego niegdyś własnością Radziwiłłów, przebudowanego w końcu XVIII wieku w stylu klasycystycznym przez Lubomirskich, od 1938 roku stanowiącego własność Urzędu Miasta Warszawy, odbudowanego ze zniszczeń wojennych, stojącego pierwotnie w innym miejscu, lecz w 1970 roku przesuniętego i obróconego w taki sposób, aby jego kolumnada zamknęła perspektywę głównej alei Ogrodu Saskiego). Przed pałacem Lubomirskich stoi oznaczony markerem , odsłonięty w 2010 roku pomnik Tadeusza Kościuszki, będący repliką pomnika autorstwa Antoniego Popiela, odsłoniętego w 1910 roku Waszyngtonie. Rozległy dziedziniec między Krakowskim Przedmieściem a pałacem Saskim, znany jako plac Saski (ale noszący w przeszłości także inne nazwy), pokrywający się w przybliżeniu z dzisiejszym placem Piłsudskiego, był kiedyś ze wszystkich stron otoczony murem z bramami wjazdowymi, w tym zachdnią bramę wjazdową z wielkimi żelaznymi wrotami (stąd nazwa "Żelazna Brama").

Sam pałac Saski powstał w wyniku trwającej od 1713 do 1724 roku przebudowy wcześniej istniejącego barokowego pałacu należącego do Jana Andrzeja Morsztyna, zakupionego przez Augusta II Mocnego, który do całego kompleksu pałacowo-parkowego przyłączył też dwie inne rezydencje magnackie, jedną, dziś już nieistniejącą, należącą do Sanguszków (znaną później jako pałac Brühla) oraz rezydencję biskupa Teodora Potockiego, później przekształconą w pałac Błękitny , przeznaczony dla Anny Orzelskiej, córki Augusta II Mocnego. Przebudowę całego kompleksu ukończono w latach 30. i 40. XVII wieku, rozbierając w szczególności środkową pałacu i dodając w tym miejscu kolumnadę. W latach 20. XX wieku rozebrano stojący na środku placu Saskiego sobór Aleksandra Newskiego (zbudowany w latach 1894-1912), przed kolumnadą ustawiono pomnik księcia Józefa Poniatowskiego dłuta Bertela Thorvaldsena, a w arkadach pałacu Saskiego umieszczono Grób Nieznanego Żołnierza - jedyny element zabudowy placu Saskiego, który przetrwał powstanie warszawskie i okres systematycznego niszczenia Warszawy przez Niemców po jego kapitulacji.

Ogród Saski , jak wspomniano, był zaprojektowany jako ogród należący do kompleksu pałacu Saskiego i został zalożony jako ogród w stylu francuskim w latach 1724-1728. Był pierwszym ogrodem publicznym w Warszawie - jako że już w 1727 roku został (częściowo) udostępniony publiczoności. Był zdewastowany w czasie insurekcji warszawskiej w 1794 roku, a później, już w czasach Królestwa Polskiego (Kongresowego) został, w latach 1816-1827, przekształcony w krajobrazowy ogród angielski. Cześciowo zniszczony podczas powstania warszawskiego, został po wojnie odtworzony.

Na północ od Ogrodu Saskiego i placu Piłsudskiego leży Plac Teatralny (do którego tak od Krakowskiego Przedmieścia, jak od placu Bankowego można dojść ulicą Senatorską ), przy którym od południa stoi ogromny gmach Teatru Wielkiego , wzniesiony w latach 1825-1833. Zniszczony podczas wojny, został po wojnie, w latach 1947-1965, odbudowany, przekształcony i powiększony, z zachowaniem oryginalnej fasady (od strony placu Teatralnego). Markerami i oznaczone są odpowiednio pomniki Stanisława Moniuszki i Wojciecha Bogusławskiego.

Naprzeciwko Teatru Wielkiego stoi zrekonstruowany Pałac Jabłonowskich z XVIII wieku (dziś siedziba banków), a obok niego pochodzący z lat 1762-1764 pałac Blanka - od nazwiska pochodzącego z Francji bankiera warszawskiego, właściciela pałacu w latach 1777-1797, który budynek przekształcił i rozbudował w stylu klasycystycznym, dobudowując bramę wjazdową. W okresie międzywojennym pałac Blanka był budynkiem reprezentacyjnym prezydenta miasta Stefana Starzyńskiego; 4 sierpnia 1944 roku, podczas obrony gmachu przed Niemcami, poległ tu poeta i żołnierz Armii Krajowej Krzysztof Kamil Baczyński. Dziś pałac jest siedzibą Ministerstwa Sportu i Turystyki. Markerem oznaczoy jest Pomnik Bohaterów Warszawy (Nike), odsłonięty pierwotnie w 1964 roku w miejscu, gdzie dziś stoi odbudowany gmach pałacu Jabłonowskich, później, w 1997 roku, przeniesiony i postawiony na nowym cokole bliżej trasy W-Z.

Na południe od placu Piłsudskiego, po przeciwnej stronie ulicy Królewskiej, leży plac Małachowskiego . Zachęta - to galeria sztuki, jedna z najważniejszych w Warszawie, mieszcząca się w budynku z przełomu XIX i XX wieku. Markerem oznaczone jest Muzeum Etnograficzne, jedno z najstarszych muzeów etnograficznych w Polsce, a markerem - ewangelicki kościół św. Trójcy w Warszawie – główny kościół parafii ewangelicko-augsburskiej św. Trójcy, zbudowany w latach 1777-1781.

Markerem oznaczona jest stojąca na południe od placu Żelaznej Bramy synagoga Nożyków, jedyna przedwojenna (otwarta w 1902 roku) synagoga w Warszawie, która przetrwała drugą woję światową. Jest dziś główną synagogą Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Warszawie.

Jak wspomniano wyżej, Krakowskie Przedmieście , obok Starówki, jest najpopularniejszym rejonem turystycznym w Śródmieściu Warszawy i w całej Warszawie. Jest pierwszym odcinkiem Traktu Królewskiego (pierwszym, jeśli za punkt początkowy przyjmuje się plac Zamkowy, a za końcowy Wilanów). Początek Krakowskiego Przedmieścia, z kościołem św. Anny i jego najbliższym otoczeniem, do skrzyżowania z ulicą Bednarską , omówiliśmy już w jednym z poprzednich rozdziałów. Zamieszczona mapka przedstawia dalszy ciąg Krakowskiego Przedmieścia, od skrzyżowania z Bednarską i skweru Mickiewicza z pomnikiem Mickiewicza (zob. niżej) do pomnika Kopernika , przed pałacem Staszica , zamykającym, jeśli patrzy się na południe, perspektywę Krakowskiego Przedmieścia (chociaż oficjalnym adresem tego pałacu jest już ulica Nowy Świat 72).

Jeśli chodzi o zabytki sakralne, to na Krakowskim Przedmieściu, poza omówionym wcześniej kościołem św. Anny, stoją trzy zabytkowe kościoły: kościół karmelitów , kościół wizytek , i kościół św. Krzyża . Pierwszy z tych kościołów, pokarmelicki kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Józefa Oblubieńca został zbudowany w latach 1661-1681 na planie krzyża z dwiema bocznymi nawami w stylu barokowym; w latach 1762–1780 przebudowano fasadę .Kościół, jako jeden z niewielu budynków w Warszawie, nie został zniszczony podczas drugiej wojny światowej i w latach 1945-1952, dopóki nie odbudowano katedry św. Jana, pełnił rolę prokatedry. Dwa pozostałe kościoły będą omówione niżej.

Z pałaców - za najważniejszy uchodzi pałac Prezydencki , przed którym stoi pomnik księcia Poniatowskiego (o pałacu Prezydenckim, zob. niżej). Po przeciwnej stronie Krakowskiego Przedmieścia stoi pochodzący z drugiej połowy XVII wieku (później parokrotnie przebudowywany) pałac Potockich , spalony przez Niemców w 1944 roku, po wojnie odbudowany w kształcie z końca XVIII wieku. Dziś jest siedzibą Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego; w dawnej kordegardzie pałacowej funkcjonuje galeria sztuki.

Z pałacem Prezydenckim sąsiaduje Hotel Bristol (zob. niżej), za hotelem w dół prowadzi ulica Karowa , jedna z ważniejszych ulic łączących Śródmieście z Powiślem, z charakterystycznym ślimakiem. Zaraz za Karową po lewej stronie (gdy idziemy na południe) znajduje się skwer księdza Jana Twardowskiego (od 1959 roku rektóra pobliskiego kościoła wizytek), z pomnikiem Bolesława Prusa i tzw. ławeczką Twardowskiego . Naprzeciwko skweru wybiega na południowy zachód krótka ulica gen. Michała Tokarzewskiego-Karaszewicza prowadząca na plac Piłsudskiego , między tzw. Domem bez Kantów , wzniesionym w latach 1933–1935 modernistycznym budynkiem Funduszu Kwaterunku Wojskowego, a Hotelem Europejski (od 2018 roku Raffles Europejski Warsaw), zbudowanym w Warszawie w latach 1855–1877 i uchodzącym wówczas za najbardziej prestiżowy i luksusowy hotel miasta. Za skwerem Twardowskiego stoi kościół wizytek (zob. niżej), a przed kościołem, naprzeciwko wylotu ulicy Królewskiej, odsłonięty w 1987 roku pomnik kardynała Stefana Wyszyńskiego .

Za kościołem wizytek zaczyna się teren Uniwersytetu Warszawskiego, z kilkoma zabytkowymi budynkami, w tym pałacem Kazimierzowskim , siedzibą rektóratu, a także pałacem Tyszkiewiczów-Potockich i pałacem Czetwertyńskich-Uruskich (o Uniwersytecie Warszawskim, zob. niżej). Po przeciwnej stronie Krakowskiego Przedmieścia stoi kamienica Grodzickiego z księgarnią naukową im. Bolesława Prusa , a dalej, nieco odsunięty od ulicy, pałac Czapskich , dziś siedziba Akademii Sztuk Pięknej, zajmującej sam pałac i sąsiadujące z nim budynki.

Markerem oznaczony jest kościół św. Krzyża, jeden z najważniejszych kościołów Warszawy (zob. niżej). Stąd jest już tylko kilka kroków do wspomnianego wyżej pomnika Kopernika stojącym przed pałacem Staszica, zamykającym Krakowskie Przedmieście od południa (zob. niżej).

Pomnik Mickiewicza

Neoklasycystyczny pomnik Adama Mickiewicza, zaprojektowany przez Cypriana Godebskiego, został odsłonięty (podczas krótkiej uroczystości, pod kontrolą policji i wojska, sprowadzającej się do poświęcenia pomnika) 24 grudnia 1898 roku, w setną rocznicę urodzin poety. W 1944 roku pomni został zdemontowany przez Niemców. Odtworzony po wojnie, wraz z cokołem i charakterystycznym ogrodzeniem w postaci kutej ozdobnej kraty (ale bez dwuramiennych latarń ustawionych w narożnikach), stanął ponownie na Krakowskim Przedmieściu w 1950 roku (wspomniane latarnie wróciły na miejsce dopiero w latach 80. XX wieku. W styczniu 1968 roku skwer otaczający pomnik był sceną manifestacji studentów protestujących przeciwko zdjęciu Dziadów z afisza Teatru Narodowego.

Pałac Prezydencki

Pałac Prezydencki w Warszawie, stojący między kościołem karmelitów, o którym była mowa wyżej, a Hotelem Bristol, bywa nazywany też pałacem Koniecpolskich (bowiem jego budowę rozpoczął pod koniec pierwszej połowy XVII wieku hetman wielki koronny Stanisław Koniecpolski), Lubomirskich (bo po śmierci Aleksandra Koniecpolskiego pałac kupił hetman polny i marszałek wielki koronny Jerzy Sebastian Lubomirski) i Radziwiłłów (bo później posiadłość znalazła się w rękach Radziwiłłów, którzy w 1818 roku sprzedali ją rządowi Królestwa Polskiego), a także pałacem Namiestnikowskim (bo przez pewien czas pełnił funkcję rezydencji namistników carskich). Pałac był wielokrotnie przebudowywany, m.in. w 1818-1819 roku w stylu klasycystycznym. Po powstaniu listopadowym, gdy siedzibą namiestników Królestwa Polskiego stał się Zamek Królewski, pałac stracił na znaczeniu. Po odzyskaniu niepodległości odrestaurowany w latach 1918-1921 pałac stał się siedzibą rządu II Rzeczypospolitej. Jako jeden z nielicznych przedwojennych budynków rządowych nie został podczas wojny zniszczony.

Po wojnie pałąc początkowo by siedzibą Rady Ministrów, później, gdy rząd przeniósł się do gmachu w Alejach Ujazdowskich, pełnił różne funkcje reprezentacyjne. W 1965 przed pałacem stanęła kopia zniszczonego w 1944 roku przez Niemców pomnika księcia Józefa Poniatowskiego dłuta Thorvaldsena z 1832, zniszczonego w grudniu 1944 przez Niemców. W 1994 roku, po zakończeniu generalnego remontu pałąc stał się oficjalną siedzibą Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej (stąd nazwa: pałac Prezydencki). Zwiedzanie pałacu mozliwe jest tylko grupowo, z przewodnikiem, po uprzedniej rezerwacji; informacji na ten temat należy szukać na oficjalnej stronie Kancelarii Prezydenta.

Hotel Bristol

Hotel Bristol - to pięciogwiazdkowy hotel, pochodzący z przełomu XIX i XX wieku, w latch 30. XX wieku uchodzący za jeden z najlepszych i najbardziej prestiżowych hoteli w Polsce. Podczas drugiej wojny światowej uległ stosunkowo niewielkim zniszczeniom i po remoncie wznowił działalność już w 1945 roku. Później jednak stopniowo podupadał (mimo że hotelowa kawiarnia z wejściem na rogu ulicy Karowej pozostawała niezmiennie popularnym miejscem spotkań) i w 1981 roku został zamknięty. Ponowne otwarcie nastąpiło po długo trwającym remoncie dopiero w 1993 roku (z udziałem premier Wielkiej Brytanii, Margaret Thartcher). Dziś Hotel Bristol należy do jednej z najbardziej preztiżowych sieci hotelowych (The Luxury Collection).

Kościół Wizytek

Kościół wizytek (oficjalnie kościół Opieki św. Józefa Oblubieńca Niepokalanej Bogurodzicy Maryi) - to późnobarokowy kościół, należący do paraii św. Krzyża, konsekrowany w 1761 roku. Warto zwrócić uwagę na charakterystyczną fasadę kościoła, zaś we wnętrzu (jednonawowym, z kaplicami) - na ambonę w kształcie dzioba łodzi oraz ołtarz główny. Budowę kościoła w jego obecnym kształcie rozpoczęto w 1728 roku, w miejscu, gdzie wcześniej stała zniszczona w pożarze w 1695 roku drewniana świątynia należąca do zespołu kościelno-klasztornego sióstr wizytek, sprowadzonych w 1664 roku z Francji do Polski przez Ludwikę Marię Gonzagę. Od 1815 roku kościół wizytek był przez pewien czas kościołem akademickim; w latach 1825–1826 na organach kościoła wizytek grał Fryderyk Chopin, wówczas uczeń Liceum Warszawskiego. Świątynia jest jednym z nielicznych kościołów warszawskich, które przetrwały bez zniszczeń okres drugiej wojny światowej. Od 1960 roku rektorem kościoła wizytek był ksiądz Jan Twardowski.

Uniwersytet Warszawski

Uniwersytet Warszawski - to największy i (obok Uniwersytetu Jagiellońskiego) jeden z dwóch uważanych za najlepsze uniwersytetów w Polsce. Uczelnia została utworzona w 1816 roku przez Komisję Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Królestwa Polskiego, za zgodą cara Rosji Aleksandra I. Po powstaniu listopadowym Uniwersytet Warszawski został, w ramach represji, zamknięty. W 1915 roku polskojęzyczny uniwersytet w Warszawie utworzyły niemieckie władze okupacyjne. Największą polską uczelnią Uniwersytet Warszawski stał się w latach 30. XX wieku. Dziś budynki Uniwersytetu znajdują się w różnych miejscach Warszawy, z kampusem głównym przy Krakowskim Przedmieściu.

Główne wejście na teren Uniwersytetu Warszawskiego prowadzi przez zabytkową bramę, widoczną na jednym ze zdjęć zamieszczonych wyżej. Na terenie kampusu przy Krakowskim Przedmieściu stoją m.in. pałac Kazimierzowski (siedziba rektóratu), dawny budynek Biblioteki Uniwersyteckiej, po przeniesieniu biblioteki do nowej siedziby przy ulicy Dobrej, na Powiślu (zob. niżej) zmodernizowany, Audytorium Maximum, Budynek Porektorski (siedziba Wydziału Orientalistycznego UW i Instytutu Historii Sztuki UW), budynek mieszczacy Instytut Historyczny UW, budynek Wydziału Prawa i Administracji, dawny pałac Czetwertyńskich-Uruskich (siedziba Wydziału Geografii i Studiów Regionalnych), dawny pałac Tyszkiewiczów-Potockich, a także dawna Szkoła Główna (siedziba Instytutu Archeologii Wydziału Historycznego UW). Ine zabudowania użytkowane przez Uniwersytet Warszawski znajdują się w większości w pobliżu kampusu głównego, przy Krakowskim Przedmieściu i Nowym Świecie (m.in. Wydział Filozofii i Socjologii, na którym studiował założyciel niniejszego portalu) oraz na Powiślu (ale także w innych dzielnicach Warszawy).

Kościół Świętego Krzyża

Kościół Świętego Krzyża w Warszawie (od 2002 roku bazylika mniejsza) jest własnością Zgromadzenia Księży Misjonarzy świętego Wincentego á Paulo). Stoi w miejscu, gdzie wcześniej, prawdopodobnie już na początku XVI wieku (a może nawet wcześniej), znajdowała się kaplica, a od 1525 roku kościół, przebudowany w 1615 roku. Obecny kościół, w miejscu wcześniejszej, zniszczonej w czasie tzw. potopu szwedzkiego świątyni, został zbudowany w latach 1679-1696 w stylu barokowym, później, w pierwszej połowie XVIII wieku, rozbudowany. Śwątynia, przynajmniej od czasów Stanisława Augusta Poniatowskiego, była jedną z najważniejszych w Warszawie - tu od 1765 roku król nadawał, w dzień św. Stanisława (8 maja) Order św. Stanisława, tu także odbyło się uroczyste posiedzenie Sejmu Czteroletniego w pierwszą rocznicę uchwalenia Konstytucji 3 maja. Od 1858 roku przed kościołem stoi figura Chrystusa, pierwotnie odlana w cemencie, później w brązie. W paździeniku 1944 roku Niemcy wywieźli figurę z Warszawy, jednak (wraz z pomnikiem Kopernika) porzucili w jednej z wsi polożonych dziś w województwie opolskim, dzięki czemu posąg, odnaleziony przez polskich żołnierzy, nie został zniszczony i już w lipcu 1945 roku, po renowacji, stanął ponownie na dawnym miejscu. Sam kościół uległ podczas wojny zniszczeniu, ale został odbudowany w latach 1945-1953.

Kościół jest trzynawowy, z kaplicami i ołtarzami w każdej z naw. Warto zwrócić uwagę m.in. na ołtarz Najświętszego Sakramentu, znany też jako Ołtarz Ojczyzny, zaprojektowany przez Tylmana z Gameren, zniszczony w 1944 roku, niedawno zrekonstruowany, wyremontowane równieź niedawno (pod koniec pierwszej dekady XXI wieku) XIX-wieczne organy, na których grał Stanisław Moniuszko, pełniący w kościele św. Krzyża funkcję organisty, a także na liczne epitafia (m.in. Ignacego Krasickiego, Zygmunta Krasińskiego, Józefa Ignacego Kraszewskiego, Adama Mickiewicza, Bolesława Prusa, Juliusza Słowackiego, Władysława Sikorskiego, Stanisława Wigury i Franciszka Żwirki). W filarach świątyni wmurowane są urny z sercami Fryderyka Chopina oraz Władysława Reymonta. W dolnym kościele znajdują się m.in. grobowce marszałka Sejmu Wielkiego Stanisława Małachowskiego, księcia Adama Kazimierza Czartoryskiego oraz misjonarza ze Zgromadzenia św. Wincentego á Paulo, działacza charytatywnego, księdza Gabriela Piotra Boduena (Baudouin).

Pałac Staszica i pomnik Kopernika

Zaprojektowany przez Antonia Corazziego klasycystyczny pałac, stojący pod adresem Nowy Świat 72, ale z turystycznego punktu widzenia bardziej należący do Krakowskiego Przedmieścia (i dlatego w tym rozdziale omówiony) został zbudowany w latach 1820‒1823 z inicjatywy Stanisława Staszica dla Królewskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Wielokrotnie niszczony, odbudowywany i przebudowywany pełnił w różnych okresach różne funkcje. W 1939 roku został uszkodzony, w 1944 roku zniszczony, lecz został odbudowany w latach 1946-1950 (od strony ulicy Świętokrzyskiej, przed wojną kończącej się na skrzyżowaniu z Nowym Światem, po wojnie przedłużonej na wschód, dobudowany został wówczas do pałacu budynek szpitala dziecięcego). Po likwidacji Towarzystwa Naukowego Warszawskiego pałac został przekazany Polskiej Akademii Nauk i do dziś mieści się w nim kilka instytutów PAN, a od 1981 roku równiez reaktywowane Towarzystwo Naukowe Warszawskie.

Stojący przed pałacem pomnik Mikołaja Kopernika dłuta Bertela Thorvaldsena, ufundowany przez Staszica, został odsłonięty w 1830 roku przez Juliana Ursyna Niemcewicza. W 1944, po powstaniu warszawskim, pomnik, podobnie jak figura Chrystusa stojąca przed kościołem św. Krzyża, został przez Niemców wywieziony z Warszawy, ale odnaleziony i ponownie ustawiony na dawnym miejscu.


Nowy Świat , jeśli idzie się Traktem Królewskim od strony Placu Zamkowego na południe, zaczyna się, jak już mówiliśmy, przy Pałacu Staszica i biegnie przez skrzyżowanie ze Świętokrzyską i rondo de Gaulle'a do Placu Trzech Krzyży . Stanowi drugi, po Krakowskim Przedmieściu, odcinek Traktu Królewskiego. Nie obituje w wybitne zabytki, ale jest ulicą równie popularną jak Krakowskie Przedmieście, przede wszystkim jako ulica licznych sklepów, sklepików i lokali gastronomicznych - co odnosi się też do całego kwartału między Nowym Światem , Świętokrzyską , Marszałkowską i Alejami Jerozolimskimi (za szczególnie interesującą ulicę hadlową uchodzi Chmielna .

Do bardziej interesujących miejsc turystycznych po zachodniej stronie środkowego odcinka Nowego Światu (między Świętokrzyską a Alejami Jerozolimskimi) można zaliczyć plac Powstańców Warszawy (z wieżowcem zbudowanym w latach 1931-1933 w stylu art déco dla angielskiego Towarzystwa Ubezpieczeń "Prudential", będącym wówczas symbolem nowoczesności Warszawy i najwyższym budynkiem w Polsce, dziś mieszczącym hotel) i pomnikiem Napoleona ; w pobliżu placu stoi budynek Filharmonii Narodowej zbudowany w latach 1900-1901 (później przebudowany), w którym odbywa się co kilka lat Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im. Fryderyka Chopina, a także festiwal muzyczny Warszawska Jesień. Po przeciwnej, wschodniej stronie Nowego Światu znajdują się Uniwersytet Muzyczny (dawniej Akademia Muzyczna), najstarsza i największa uczelnia muzyczna w Polsce, kontynuująca tradycje założonej w 1810 przez Józefa Elsnera i Wojciecha Bogusławskiego, jako jedna z najstarszych w Europie uczelni muzycznych, Szkoły Głównej Muzyki, oraz działajace od 1955 roku w Pałacu Gnińskich (Ostrogskich) biograficzne Muzeum Chopina (zob. niżej).

Skrzyżowanie Nowego Światu i Alej Jerozolimskich, znane jako rondo gen. Charles'a de Gaulle’a , jest jednym z najważniejszych i najruchliwszych skrzyżowań w Warszawie. Warto, będąc tu, zwrócić uwagę m.in. na stojącą na środku sztuczną palmę (projekt artystyczny Joanny Rajkowskiej) zainstalowaną na środku skrzyżowania w 2002 roku, oraz na odsłonięty w 2005 roku pomnik de Gaulle'a autorstwa francuskiego rzeźbiarza Jeana Cardota (będący kopią pomnika stojącego w Paryżu przy Polach Elizejskich), umieszczony przez dużym budynkiem , dziś mieszczacym Centrum Bankowo-Finansowe, a niegdyś - siedzibę tzw. Komitetu Centralnego PZPR, tzn. władz partii komonistycznej rządzącej do 1989 roku w Polsce.

Na wschód od ronda de Gaulle'a, po południowej stronie Alej Jerozolimskich, znajdują się dwa ważne i popularne muzea Warszawy - Muzeum Narodowe (zob. niżej) i Muzeum Wojska Polskiego . Markerem oznaczony jest budynek giełdy, stojący na ulicy Książęcej , jednej z ważniejszych ulic łączących Śródmieście z Powiślem.

Plac Trzech Krzyży , zamykający Nowy Świat, został ukształtowany w pierwszej połowie XVIII wieku. W drugiej połowie tego stulecia zaczęły przy nim powstawać pierwsze murowane budynki, zastępujące dawną zabudowę drewnianą. Jednym z ważniejszych obiektów na placu jest kościół św. Aleksandra , zbudowany w latach 1818-1826 w stylu klasycystycznym według projektu Piotra Aignera na cześć cara Aleksandra I, później przebudowany. Kościół, zniszczony w 1944 roku, został w latach 1949-1952 odbudowany w stylu klasycystycznym, w kształcie sprzed XIX-wiecznej przebudowy, zbliżonym do pierwotnego projektu.

Na południe od kościoła stoją dwie kolmny zwieńczone pozłacanymi krzyżami, wzniesione w pierwszej połowie XVIII wieku za panowania Augusta II. W 1756 roku, na pamiątkę zakończenia brukowania warszawskich ulic, marszałek wielki koronny Franciszek Bieliński postawił w pobliżu tych kolumn posąg świętego Jana Nepomucena trzymającego w rękach krzyż - ostatni z trzech krzyży, do których nawiązuje nazwa placu. Z innych budynków przy placu warto zwrócić uwagę także na klasycystyczny gmach Instytutu Głuchoniemych z 1827 roku, tzw. kamienicę pod Gryfami (pod numerem 18) zaprojektowaną w latach 1884-1886 dla warszawskiego fabrykanta czekolady i cukierków, Juliana Fuchsa, oraz na siedmiopiętrową kamienicę Sukertów, zbudowaną w latach 1913-1914 na rogu ulic Hożej i Mokotowskiej.

Za placem Trzech Krzyży zaczynają się ulica Wiejska idąca w kierunku Sejmu , Mokotowska prowadząca do placu Zbawiciela (o którym będzie mowa w jednym z następnych rozdziałów), oraz Aleje Ujazdowskie stanowiące dalszy ciąg Traktu Królewskiego (zob. niżej).

Marker oznacza działające od 1948 roku, gromadzące zbiory geologiczne Muzeum Ziemi Polskiej Akademii Nauk - pełniące funkcje zarówno muzealne, jak edukacyjne (popularyzacja wiedzy przyrodniczej).

Muzeum Chopina

Muzeum Chopina - to muzeum biograficzne utworzone w 1955 przez Towarzystwo im. Fryderyka Chopina, prezentujące część gromadzonych od 1899 roku (początkowo przez Warszawskie Towarzystwo Muzyczne) chopinianów (rękopisy, listy, fotografie, obrazy, rysunki, grafiki oraz inne pamiątki po kompozytorze).

Muzeum mieści się w barokowym pałacu Gnińskich (Ostrogskich) z końca XVII wieku (póżniej wielokrotnie przebudowywanym), stojącym przy Tamce, jednej z ważniejszych ulic Powiśla. Pałac został spalony przez Niemcow w 1944 roku; po wojnie odbudowany w kształcie zbliżonym do pierwotnego. Oprócz muzeum mieści salę koncertową.

Oddziałem muzeum jest Dom Urodzenia Fryderyka Chopina, w Żelazowej Woli.

Muzeum Narodowe

Muzeum Narodowe, jedno z największych i najważniejszych muzeów w Polsce, zostało założone w 1862 roku jako Muzeum Sztuk Pięknych w Warszawie. Mieści się w zachodnim skrzydle modernistycznego gmachu zbudowanego w latach 1927-1938 (skrzydło wschodnie zajmuje Muzeum Wojska Polskiego). Oddziałami muzeum są m.in. Muzeum w Nieborowie i Arkadii (zob. Nieborów i Arkadia), Muzeum Plakatu w Wilanowie (zob. niżej) i Muzeum Rzeźby w Królikarni na Mokotowie (zob. niżej). Na szczególną uwagę w gmachu głównym zasługują: Galeria Malarstwa Polskiego (kilkaset obrazów artystów polskich od XVI wieku do początków XX wieku), Zbiory Sztuki Starożytnej, Zbiory Sztuki Średniowiecznej, Zbiory Sztuki Orientalnej i Zbiory Polskiej Sztuki Nowożytnej.

Wspomniane przed chwilą Muzeum Wojska Polskiego, gromadzące i prezentujące zbiory poświęcone historii wojskowości oraz historii Polski, działające od 1920 roku, mieści się w gmachu zaplanowanym pierwotnie jako całość dla Muzeum Narodowego od 1933 roku; istnieją plany przeniesienia Muzeum Wojska Polskiego na teren Cytadeli Warszawskiej, na Żoliborzu (zob. niżej).

Na Powiślu, rozumianym na tej stronie jako tereny położone między Traktem Królewskim (od placu Zamkowego do placu Na Rozdrożu ) a Wisłą, poniżej skarpy wiślanej, nie ma zbyt wielu zabytków. Jest jednak kilka miejsc, które, mając w Warszawie nieco więcej czasu, warto odwiedzić.

Do takich miejsc należy nowa siedziba Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego oraz Centrum Nauki Kopernik , instytucja zajmująca się promocją i popularyzacją nauki, otwarta w listopadzie 2010 roku, z inicjatywy Łukasza Turskiego, profesora fizyki teoretycznej, a także kościoł św. Trójcy na Solcu oraz park im. Rydza-Śmigłego ; dla części turystów interesujące może okazać się też niewielkie Muzeum Azji i Pacyfiku (założone w 1973 roku, jedyne tego rodzaju w Polsce).

Jak mówiliśmy wyżej, Biblioteka Uniwersytetu Warszawskiego (BUW), do niedawna mieszcząca się w jednym z budynków na terenie głównego kampusu uniwersytetu przy Krakowskim Przedmieście, od 1999 roku ma siedzibę w nowoczesnym gmachu zajmującym powierzchnię 64 tys m² stojącym na Powiślu, na rogu ulic Dobrej i Lipowej. Przed budynkiem można zobaczyć żeliwną konstrukcję jednego z regałów, na których przechowywano zbiory bliblioteczne w dawnej siedzibie BUW. Wewnętrz warto zwrócić uwagę na tzw. kolumnadę filozofów, z pomnikami wybitnych polskich filozofów i logików działających w XX wieku - Kazimierza Twardowskiego, Jana Łukasiewicza, Alfreda Tarskiego i Stanisława Leśniewskiego. W 2002 roku na dachu biblioteki został otwarty jednym z największych ogrodów dachowych w Europie, składający się z dwu części (górnej i dolnej) połączonych kaskadą wodną. Z tarasu widokowego rozciąga się interesujący widok na Warszawę, Most Świętokrzyski i Wisłę.

Początki kościoła św. Trójcy , stojącego na Powiślu przy ulicy Solec, w jego obecnym kształcie, sięgają końca XVII wieku (pierwszy kościół św. Trójcy w tym rejonie, istniejący już w XIV wieku, od XV wieku pełniący funkcje kościoła parafialnego dla okolicznych osad, stał na rogu dzisiejszych ulic Solec i Ludna, w miejscu, gdzie dziś znajduje się figura św. Barbary); sąsiadujące z kościołem zabudowania klasztorne pochodzą z drugiej połowy XVIII wieku. W drugiej połowie XIX wieku powstała nowa fasada kościoła, a na początku XX wieku kaplica Serca Jezusowego. We wnętrzu warto zwrócić uwagę przede wszystkim na znajdującą się w świątyni od 1726 roku uchodzącą za cudowną figurę Pana Jezusa Nazareńskiego, będącą najstarszym zabytkiem hiszpańskiej sztuki sakralnej w Warszawie. W 1939 roku kościół został poważnie uszkodzony, po wojnie odbudowany. W 2017 roku kardynał Kazimierz Nycz przekazał kościół karmelitom bosym.

Park Marszałka Edwarda Rydza-Śmigłego , noszący tę nazwę od 1992 roku, to zespół kilku parków położonych na terenach dawnej (zniszczonej podczas wojny) zabudowy Powiśla oraz dawnych ogrodów Frascati, częściowo na skarpie wiślanej. W parku znajduje się kilka miejsc pamięci odnoszących się do wydarzeń z okresu drugiej wojny światowej, m.in. odsłonięty w 1975 roku pomnik Chwała Saperom oraz płyta upamiętniająca desant żołnierzy 3. Dywizji 1. Armii Wojska Polskiego (zwana też Płytą Czerniakowską), usiłujących przyjść z pomocą powstańcom warszawskim. . Nad środkiem Powiśla biegnie 700-metrowy wiadukt, będący przedłużeniem Alej Jerozolimskich, prowadzący na Most Poniatowskiego .

Aleje Ujazdowskie - to trzeci, po Krakowskim Przedmieściu i Nowym Świecie, odcinek Traktu Królewskiego, biegnący od placu Trzech Krzyży przez plac Na Rozdrożu do Belwederu (zob. niżej). Cała ulica jest jedną z najładniejszych ulic Warszawy i jedną z najlepszych w Warszawie tras spacerowych, ze stojącymi najpierw po obu stronach, a na południe od Pięknej po stronie zachodniej, licznymi pałacykami i rezydencjami, mieszczącymi dziś m.in. kilka ambasad. Idąc tędy warto zwrócić uwagę m.in. na kamienicę Pod Gigantami z początków XX wieku (pod numerem 24), pałacyk Karnickich (pod numerem 39, dziś siedziba Niemieckiego Instytutu Historycznego), pałacyk Dziewulskich (pod nmerem 33/35, ambasada Bułgarii), pałacyk Wilhelma Ellisa Raua (Aleje Ujazdowskie 27 / Piękna 10a, ambasada Szwjcarii), pałac Rembielińskiego (pod numerem 6a, przy skrzyżowaniu z Piękną, znany też jako pałac Lesserów), pałac Śleszyńskich (pod numerem 25), pałacyk Wielopolskich (pod numerem 15, w latach 1945-2008 ambasada Wielkiej Brytanii) czy pałacyk Sobańskich (pod numerem 13). W rejonie skrzyżowania Alej Ujazdowskich z ulicą Piękną znajdują się też ambasady USA, Kanady i Francji.

Markerem oznaczony jest stojący przy skrzyżowaniu z ulicą Matejki pomnik Ronalda Reagana. W odległości ok. 300 m od tego skrzyżowania na zachód zaczyna się teren należący do Sejmu i Senatu Rzeczypospolitej Polskiej (można tu dojść z placu Trzech Krzyży także ulicą Wiejską ). Kompleks stojących tu budynków zaczęto tu budować wkrótce po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku. W jednym z nich 10 lutego 1919 roku na swym pierwszym posiedzeniu zebrał się Sejm II Rzeczypospolitej. Kilka dni później uchwalono tu tzw. Malą Konstytucję, później, w 1921 roku, tzw. konstytucję marcową, wreszcie w 1935 roku - tzw. konstytucję kwietniową. W pobliżu terenu Sejmu stoi odsłonięty w 1999 roku pomnik Armii Krajowej i Polskiego Państwa Podziemnego .

Po lewej, wschodniej stronie Alej Ujazdowskich na odcinku między ulicą Piękną a placem na Rozdrożu rozciąga się zabytkowy park Ujazdowski , jeden z ładniejszych w Warszawie, założony w końcu XIX wieku jako park krajobrazowy. Jedną z atrakcji parku stanowi staw zaprojektowany przez twórcę nowoczesnego systemu wodociągów i kanalizacji w Warszawie, Williama Heerleina Lindleya. Na terenie parku znajduje się kilka wartościowych rzeźb, m.in. Gladiator Piusa Welońskiego z 1880 roku, Ewa Edwarda Wittiga z 1911 roku czy Perseusz Theodora Gruyere'a z przełomu XIX i XX wieku. Od 1895 roku w pobliżu jednego z wejść do parku od strony Alej Ujazdowskich stoi pomnik Ignacego Jana Paderewskiego zaprojektowany przez Michała Kamieńskiego. W pobliżu tego wejścia, ale po przeciwnej stronie Alej Ujazdowskich, przy skrzyżowaniu z ulicą Chopina, stoi odsłonięty w 2005 roku pomnik generała Stefana Grota-Roweckiego .

W odległości ok. 850 m (10 minut spaceru) od skrzyżowania Alej Ujazdowskich z ulicą Piękną, w ciągu ulicy Marszałkowskiej biegnącej na tym odcinku mniej więcej równolegle do Alej Ujazdowskich, leży plac Konstytucji , wytyczony w 1952 roku jako główny element założenia urbanistycznego, zwanego Marszałkowską Dzielnicą Mieszkaniową, będącą obok Pałacu Kultury i Nauki jedną z najważniejszych podjętych w Warszawie inwestycji okresu socrealizmu. Nazwa placu odnosi się do konstytucji uchwalonej 22 lipca 1952 roku. Plac jest dziś jednym z ważniejszych węzłów komunikacyjnych Warszawy.

W odległości ok. 350 m na południe od placu Konstytucji (i w podobnej odległości od placu Na Rozdrożu) leży plac Zbawiciela , w ostatnich latach modne miejsce spotkań towarzyskich, w tym jedno z najważniejszych w mieście miejsc spotkań hipsterów. Klasycystyczny plac powstał w latach 60. XVIII wieku jako jeden z placów gwiaździstych tzw. Osi Stanisławowskiej, o której będziemy mówili niżej. Obecna nazwa, obowiązująca jako oficjalna od 1922 roku, pochodzi od stojącego przy placu kościoła Najświętszego Zbawiciela . W pobliżu placu znajduje się oznaczony markerem gmach główny Politechniki Warszawskiej.

Kościół Najświętszego Zbawiciela jest jedynym kościołem stojącym w ciągu ulicy Marszałkowskiej. Został wzniesiony w celu uczczenia jubileuszowego roku 1900. Budowa, rozpoczęta w 1901 roku, trwała długo. Kościół został wprawdzie częściowo udostępniony już w roku 1903, a w całości w 1907 roku, ale konsekracja świątyni miała miejsce dopiero w 1927 roku, a prace we wnętrzu trwały aż do wybuchu drugiej wojny światowej. Podczas wojny kościół został poważnie uszkodzony. Odbudowany po wojnie, został udostępniony wiernym w 1948 roku. Kościół jest trójnawową bazyliką z transeptem i kopułą na skrzyżowaniu naw oraz charakterystyczną fasadą kościoła od strony placu Zbawiciela z flankującymi ją dwiema wieżami. We wnętrzu warto zwrócić uwagę na oltarz główny, ambonę, chrzcielnicę i organy, a także na jedyną w kościele kaplicę z obrazem Matki Bożej, częściowo wzorowaną na kaplicy Zygmuntowskiej w katedrze na Wawelu.

Drugi odcinek Alej Ujazdowskich, za placem na Rozdrożu , może być chyba jeszcze lepszą trasą spacerową niż pierwszy odcinek tej ulicy, mimo że jej parzystą stronę na całej długości zajmują budynki rządowe (w tym Kancelaria Prezesa Rady Ministrów (mieszcząca się w zbudowanym w 1900 roku budynku pełniącym pierwotnie funkcję gmachu głównego zespołu Korpusu Kadetów im. Aleksandra Suworowa).

Wybierając się na taki spacer warto, będąc na placu Na Rozdrożu, zaczać od odwiedzenia stojącego w pobliżu, między Trasą Łazienkowską a ulicą Agrykola , Zamku Ujazdowskiego , dziś siedziby Centrum Sztuki Współczesnej, jednej z najbardziej liczących się, obok Muzeum Narodowego i Zachęty, instytucji kultury (zob. niżej).

Zaraz za Agrykolą, po wschodniej stronie Alej Ujazdowskich, zaczyna się otwarty dla publiczności od kwietnia do października (wstęp płatny) Ogród Botaniczny , jeden z najstarszych ogrodów botanicznych w Polsce, założony na początku XIX wieku, od 1916 roku będący pod opieką Uniwersytetu Warszawskiego, prawie całkowicie zniszczony podczas powstania warszawskiego, odtworzony po wojnie. Ogród, z kolekcją 5 tys. gatunków i odmian roślin, prowadzi działalność badawczą, a także popularyzatorską (ścieżki edukacyjne); na terenie ogrodu znajduje się też Obserwatorium Astronomiczne Uniwersytetu Warszawskiego.

Z Ogrodem Botaniczym sąsiadują od południowego wschodu Łazienki Królewskie , najpiękniejszy park Warszawy (zob. niżej); markerami i oznaczone są odpowiednio stojące w Łazienkach, niedaleko Alej Ujazdowskich, pomniki Henryka Sienkiewicza i Fryderyka Chopina. Markerem oznaczony jest pałac zwany Belwederem, pozostający dziś w dyspozycji Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej, a markerem - stojący w pobliżu Belwederu i jednego z wejść do Łazienek pomnik Józefa Piłsudskiego. Stąd na południe, a potem na południowy wschód biegnie do południowych granic Śródmieścia, stanowiąc czwarty odcinek Traktu Królewskiego, ulica Belwederska , a na zachód krótka ulica Bagatela prowadząca do położonego na granicy Śródmieścia i Mokotowa placu Unii Lubelskiej (dokąd można dojść też prosto z placu Na Rozdrożu ulicą Szucha (przy której w jednym z kilku znajdujących się tu budynków rządowych, gmachu Ministerstwa Edukacji, mieści się m.in. Mauzoleum Walki i Męczeństwa, jeden z oddziałów Muzeum Niepodległości).

Zamek Ujazdowski

Zamek Ujazdowski, budowla niegdyś mająca być rezydencją królewską, stoi na terenie dawnego Ujazdowa, w poblżu dzisiejszego placu Na Rozdrożu, na skarpie, nad ciągnącym się na wschód, w stronę Wisły, Kanałem Piaseczyńskim. Kanał i Zamek stanowiły niegdyś ważne elementy tzw. Osi Stanisławowskiej, założenia urbanistycznego przyjętego przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, wzorowanego na wzorach francuskich i mającego łączyć centrum ówczesnej Warszawy z podmiejską rezydencją królewską w Ujazdowie poprzez sieć placów gwiaździstych - którym odpowiadają dzisiejsze place Trzech Krzyży, Na rozdrożu, Zbawiciela, Unii Lubelskiej, a także plac Politechniki.

Początki dzisiejszego Zamku sięgają pierwszej połowy XVII wieku - gdy za panowania Zygmunta III Wazy zaczęto wznosić wczesnobarokowy pałac. W drugiej połowie XVII wieku pałac przeszedł w ręce Stanisława Herakliusza Lubomirskiego, a w latach 60. XVIII wieku roku stał się własnością króla, Stanisława Augusta Poniatowskiego, który, podobnie jak wcześniej Lubomirski, polecił przebudować wnętrza budowli, myśląc przez pewien czas o przekształceniu posiadłości w swoją podmiejską rezydencję. Po zarzucenia przez Stanisława Augusta tego projektu posiadłość została przekazana wojsku z przeznaczeniem na koszary i kolejny raz przebudowana (w stylu klasycystycznym). Od 1809 roku w Zamku Ujazdowskim mieścił się szpital wojskowy.

Zniszczony w 1944 roku zamek został odbudowany w latach 70. XX wieku. Od 1985 roku zamek jest siedzibą Centrum Sztuki Współczesnej.

Belweder

Nazwa "Belweder" odnosi się do klasycystycznego pałacu (a także do całego zespołu pałacowo-parkowego) zbudowanego w latach 1819-1822 według projektu Jakuba Kubickiego w miejscu, gdzie wcześniej stał barokowy pałac zaprojektowany przez Jakuba Fontanę. Budowla składa się piętrowego korpusu głównego oraz dwóch parterowych skrzydeł ustawionych pod kątem prostym do linii centralnej części pałacu. W czasach Królestwa Polskiego, od 1818 roku, Belweder stanowił rezydencję Wielkiego Księcia Konstantego. Później, po upadku powstania listopadowego, cały zespół pałacowo-parkowy, wraz z dołączonymi Łazienkami Królewskimi, pełnił funkcję rezydencji carskiej. W latach 1915–1918 w Belwederze mieszkał niemiecki gubernator. W latach 1918-1922 pałac był siedzibą Naczelnika Państwa, Józefa Piłsudskiego, później, w latach 1922-1926 - siedzibą Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej (najpierw Gabriela Narutowicza, potem Stanisława Wojciechowskiego). Po przewrocie majowym w pałacu ponownie zamieszkał (jako minister spraw wojskowych) Józef Piłsudski. Po śmierci Piłsudskiego w 1935 roku w Belwederze mieściło się poświęcone mu muzeum. Pałac nie został zniszczony podczas wojny (mimo że są dowody, iż Niemcy planowali w 1944 roku wysadzenie go w powietrze). Do 1989 roku pozostawał w dyspozycji władz komunistycznych, później stał się siedzibą prezydentów Polski i do dziś (mimo że od 1994 roku oficjalną siedzibą Prezydenta RP jest pałac Prezydencki przy Krakowskim Przedmieściu) jest zarządzany przez Kancelarię Prezydenta RP.

Stojący przy bocznym wejściu do Belwederu, na placyku, gdzie zbiegają się Aleje Ujazdowskie, ulica Belwederska i ulica Bagatela, pomnk Józefa Piłsudskiego, zbudowany z inicjatywy Jerzego Walldorfa, został odlany ze spiżu na podstawie marmurowego pomnika Piłsudskiego wykonanego jeszcze przed drugą wojną światową, i odsłonięty w 1998 roku.

Łazienki

Zespół pałacowo-ogrodowy znany jako Łazienki Królewskie został założony w XVIII wieku przez Stanisława Augusta Poniatowskiego, który, jak już wspomniano, w latach 60. XVIII wieku roku kupił rozległe tereny w Ujazdowie myśląc o budowie podmiejskiej rezydencji królewskiej. Po zarzuceniu przez króla rozpoczętego projektu przebudowy Zamku Ujazdowskiego, o czym mówiliśmy wyżej, w 1774 roku rozpoczęto na terenie zajmowanym przez dzisiejsze Łazienki Królewskie budowę krajobrazowego parku w stylu angielskim, z licznymi pawilonami i wolnostojącymi rzeźbami. Sam król zamieszkał w pałacu, powstałym w wyniku przebudowy barokowego pawilonu Łaźni (stąd nazwa Łazienek) wybudowanego w latach 80. XVII wieku przez marszałka wielkiego koronnego Stanisława Herakliusza Lubomirskiego według projektu Tylmana z Gameren; rodzina królewska i wyżsi urzędnicy dworscy zamieszkali w innych zabudowaniach. W 1767 do Łazienek został przyłączony Belweder, w którym uruchomiono Królewską Fabrykę Farfurów (naczyń ceramicznych).

Po śmierci króla w 1798 roku Łazienki przeszły na własność jego bratanka, Józefa Poniatowskiego. Później teren kilkakrotnie zmieniał właściciela. W 1817 roku został zakupiony przez cara Aleksandra I, który w 1818 roku wyodrębnił z nich cześć północno-zachodnią z przeznaczeniem na ogród botaniczny, a z drugiej strony ponownie przyłączył do Łazienek kupiony (od innego właściciela) Belweder i porozumiał się z władzami miasta co do udostępnienia całego kompleksu publiczności.

W okresie II Rzeczypospolitej Łazienki Królewskie - jako dawne mienie carskie - stały się własnością Skarbu Państwa; na mocy traktatu ryskiego odzyskano też wywiezione przez Rosjan wyposażenie wnętrz budynków stojących na terenie Łazienek. W 1926 roku w zachodniej części parku, przy Alejach Ujazdowskich, odsłonięto pomnik Fryderyka Chopina, a w 1927 rok w południowo-wschodniej części Łazienek wybudowano hipodrom z drewnianymi trybunami.

W latach 1939-1944 Łazienki Królewskie zostały zdewastowane, ale najważniejsze budynki, w tym pałac Na Wyspie, podobnie jak Belweder, nie zostały zniszczone (mimo że są ślady przygotowań do wysadzenia ich w powietrze). Od 1960 roku Łazienki były oddziałem Muzeum Narodowego, obecnie, od 1995 roku, są samodzielną placówką muzealną noszącą nazwę "Muzeum Łazienki Królewskie w Warszawie". Na terenie ogrodu, zajmującego powierzchnię ok. 76 hektarów (w tym prawie 5 hektarów wód), znajduje się kilkadziesiąt pawilonów (z czego część uważa się za zabytki o szczególnie dużej wartości) i wiele wolnostojących rzeźb. Na teren parku prowadzi 10 bram; kilka z nich jest zaznaczonych na zamieszczonej mapce, m.in uważana za główną brama od strony skrzyżowania ulic Szwoleżerów, Agrykoli i Myśliwieckiej , wejście od Agrykoli (obok pomnika Jana III Sobieskiego), wejście od Alej Ujazdowskich w pobliżu granicy z Ogrodem Botanicznym , wejście od Alej Ujazdowskich w pobliżu pomniku Chopina , brama od ulicy Gagarina i brama od ulicy Podchorążych .

Centrum Łazienek i najpopularniejsze miejsce w parku stanowi rejon wspomnianego tu już kilkakrotnie pałacu na Wyspie (w pobliżu zegar słoneczny i wolnostojące rzeźby). Do innych godnych uwagi obiektów należą m.in. Stara Kordegarda (zbudowana w latach 1791–1792) , Wielka Oficyna (tzw. Podchorążówka, przebudowa, 1815) , Pałac Myślewicki (1775–1779) , Stajnia Kubickiego (1825–1826) , Koszary Kantonistów (Koszary Inwalidów, Domek Ogrodnika), mieszczące Muzeum Łowiectwa i Jeździectwa (1826–1829) , Amfiteatr (1786, przebudowany w 1790) Biały Domek (1774–1776) i Nowa Pomarańczarnia, zwana również Nową Oranżerią (1860) .

Najbardziej znanym pomnikiem jest wspomniany już wyżej secesyjny, odlany w brązie pomnik Fryderyka Chopina przedstawiający kompozytora siedzącą pod stylizowaną wierzbą, zaprojektowany, wraz z otoczeniem, przez Wacława Szymanowskiego i Oskara Sosnowskiego, odsłonięty w 1926 roku. W 1940 roku pomnik został przez Niemców wysadzony w powietrze i zniszczony. Zrekonstruowany (z dużymi trudnościami, ponieważ Niemcy zniszczyli też wszystkie kopie pomnika, jakie udałoim się znaleźć) po wojnie, został ponownie odsłonięty w 1958 roku. Od 1959 roku pod pomnikiem organizowane są, od maja do września, niedzielne koncerty chopinowskie. Spacerując po Łazienkach warto też zwrócić uwagę na wspomniane już pomniki Henryka Sienkiewicza i Jana III Sobieskiego (w pobliżu oznaczonego markerem wejścia od ulicy Agrykola) oraz znajdujące się w różnych miejscach popiersia, m.in. Stanisława Augusta Poniatowskiego, Maurycego Mochnackiego, Cypriana Kamila Norwida, Ignacego Jana Paderewskiego, Stanisława Wyspiańskiego, Józefa Bema i innych.

Wilanów - to dzielnica w lewobrzeżnej części Warszawy, należąca do zewnętrznego pierścienia dzielnic warszawskich i poza jednym ważnym wyjątkiem nie mająca znaczenia turystycznego - tym wyjątkiem jest zespół pałacowo-parkowy w Wilanowie , stanowiący punkt końcowy Traktu Królewskiego, zaczynającego się na placu Zamkowym .

W dzielnicy Wilanów jest też inny zespół pałacowo-parkowy wymieniany niekiedy w przewodnikach turystycznych, mianowicie pałac i park w Natolinie, znany też jako Bażantarnia, położony przy ulicy Nowoursynowskiej 84; warto jednak wiedzieć, że od 1992 roku nieruchomość jest siedzibą Kolegium Europejskiego i nie jest dostępna dla zwiedzających, z wyjątkiem organizowanych od czasu do czasu spacerów z przewodnikiem.

Zespół pałacowo-parkowy w Wilanowie

Początki Wilanowa jako destynacji turystycznej sięgają drugiej połowy XVII wieku, gdy po kupieniu przez króla Jana Sobieskiego w 1677 roku odpowiednich terenów, rozpoczęto budowę królewskiej rezydencji podmiejskiej. Barokowy pałac, otoczony parkiem i różnymi zabudowaniami, został wzniesiony w latach 1681-1696. Po śmierci króla w 1696 roku pałac przeszedł w ręce jego synów, jednak po pewnym czasie z różnych powodów (m.in. z powodu konfliktu spadkowego) zaczął popadać w ruinę i ostatecznie został w 1720 roku sprzedany Elżbiecie Sieniawskiej. W następnych latach dobra wilanowskie wielokrotnie przechodziły z rąk do rąk. W latach 1730-1733 pałac, przebudowany i rozbudowany, w szczególności poprzez dodanie skrzydeł bocznych, dzierżawił August II Mocny.

Później właścicielami Wilanowa byli Czartoryscy i Lubomirscy, a w 1799 roku znalazł się w rękach Stanisława Kostki Potockiego, z którego inicjatywy w 1805 roku w części pałacowych pomieszczeń powstało muzeum (z bogatą kolekcją dzieł sztuki, ale też działem poświęconym pamięci Jana II Sobieskiego i historii Polski), jedno z pierwszych publicznych muzeów w Polsce. Od 1892 roku właścicielami Wilanowa byli Braniccy. W 1945 roku pałac i otaczające go ogrody przeszły na własność państwa i po przeprowadzeniu prac konserwatorskich oraz po odzyskaniu części zbiorów (wywiezionych przez Niemców) został udostępniony zwiedzającym, początkowo jako oddział Muzeum Narodowego. Od 1995 roku cały zespół pałacowo-parkowy jest samodzielnym muzeum działającym obecnie jako Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie.

Park w Wilanowie zajmuje teren o powierzchni prawie 90 hektarów. Poza pałacem stanowiącym najważniejszy element zespołu i największą atrakcje turystyczną Wilanowa na terenie parku znajduje się parędziesiąt mniejszych budynków uznanych za zabytki; do zespołu należą też zbiorniki wodne, fontanny i wolnostojące rzeźby. W sezonie letnim organizowane są w Wilanowie różnego rodzaju wydarzenia kulturalne, w szczególności imprezy muzyczne, z których do najbardziej znanych należą Letnie Koncerty Królewskie w Ogrodzie Różanym oraz Międzynarodowa Letnia Akademia Muzyki Dawnej.

Markerem oznaczone jest Muzeum Plakatu (oddział Muzeum Narodowego), mieszczące się w dawnej ujeżdżalni pałacowej, otwarte w 1968 roku jako pierwsze muzeum plakatu na świecie.


Jak wspomniano, prawie wszystkie najważniejsze zabytki i atrakcje Warszawy znajdują się w dzielnicy Śródmieście lub w jej pobliżu. Omówiliśmy je w tekście zamieszczonym powyżej, w ostatnim rozdziale dodając jeszcze informacje o jedynym zabytku położonym dalej od centrum, tzn. zespole pałacowo-parkowym w Wilanowie. Mając w Warszawie więcej czasu można oczywiście rozszerzyć program zwiedzania, w każdym razie o dzielnice tworzące wewnętrzny pierścień otaczający Śródmieście (pozostałe dzielnice, z wyjątkiem Wilanowa, dla zdecydowanej większości turystów nie mają żadnego znaczenia); tekst poniżej zawiera kilka wskazówek dla osób, które byłyby tym zainteresowane.

Żoliborz

Żoliborz, położony na północny zachód od Śródmieścia, jest najmniejszą pod względem powierzchni dzielnicą Warszawy, głównie rezydencjalną. Niegdyś był uważany za dzielnicę inteligencji warszawskiej i za prestiżowe miejsce zamieszkania (z czym wiązały się wysokie ceny mieszkań) - i ta opinia, choć dziś jest już co najmmniej wątpliwa, wciąż funkcjonuje.

Żoliborz (zwłaszcza południowo-wschodnia część dzielnicy, tzw. Stary Żoliborz) uchodzi też za jedną z ładniejszych dzielnic Warszawy. Jednak miejsc, które można by polecić turystom, jest niewiele: jedną są pozostałości XIX-wiecznej Cytadeli , drugą kościół św. Stanisława .

Cytadela została zbudowana przez Rosjan na rozkaz cara Mikołaja I w latach 1832-1834, po upadku powstania listopadowego, jako twierdza zdolna do sprawowania kontroli nad miastem i prowadzenia ewentualnych akcji pacyfikacyjnych. Mieściło się tu więzienie śledcze (X Pawilon), na terenie Cytadeli dokonywano też egzekucji polskich działaczy niepodległościowych (cmentarz z symbolicznymi grobami ofiar znajduje się przy tzw. Bramie Straceń). Twierdza była w XIX wieku parokrotnie przebudowana, częściowo rozebrana. Obecnie część Cytadeli znajduje się w dyspozycji Wojska Polskiego; mieszczą się tu też Muzeum X Pawilonu Cytadeli Warszawskiej (oddział Muzeum Niepodległości) oraz Muzeum Katyńskie (oddział Muzeum Wojska Polskiego). Trwają prace nad budową większego kompleksu muzealnego, gdzie zostać przeniesione Muzeum Wojska Polskiego oraz Muzeum Historii Polski, dziś mające tymczasową siedzibę przy ulicy Mokotowskiej 33/35.

Modernistyczny kościół św. Stanisława Kostki , stoi w pobliżu głównego placu Żoliborza - placu Wilsona , gdzie zbiegają się ulice Mickiewicza (przedłużenie ulicy gen. Andersa ), Krasińskiego i Słowackiego . Budowę kościoła rozpoczęto w latach 30. XX wieku, świątynia jednak nie została ukończona przed wybuchem wojny. Zniszczona podczas wojny została odbudowana, ukończona i konsekrowana w 1963 roku. Kościół znany jest głównie stąd, że od 1980 roku rezydentem w parafii był zamordowany później przez funkcjonariuszy komunistycznej Służby Bezpieczeństwa ksiądz Jerzy Popiełuszko, który w latach 1982-1984 odprawiał w kościele tzw. Msze za Ojczyznę, przekształcające się w patriotyczne, antykomunistyczne manifestacje. Taką manifestacją był też uroczysty pogrzeb księdza 3 listopada 1984 roku, pochowanego przed frontonem kościoła.

Wola

Dzielnica Wola, położona na zachód od Śródmieścia, częściowo na terenie zamieszkałym przed drugą wojną światowę w większości przez ludność żydowską (a podczas okupacji zajmowanym przez getto), po wojnie funkcjonująca głównie jako dzielnica przemysłowa, niezbyt atrakcyjna jako miejsce zamieszkania i zupełnie nieatrakcyjna dla turystów, dziś także nie jest na ogół polecana przez przewodniki, choć w ostatnich latach przekształca się szybko (przynajmniej we wschodniej części dzielnicy, graniczącej ze Śródmieściem) w jedną z najnowocześniejszych w Warszawie, wielkomiejską biznesową dzielnicę wieżowców, biur, apartamentów, lokali gastronomicznych, itp. Dla części osób odwiedzających Warszawę ten nowy klimat dzielnicy może być jej główną atrakcją. Są jednak też na Woli co najmniej dwa miejsca ważne z turystycznego punktu widzenia w tradycyjnym sensie tego słowa: jednym jest Muzeum Powstania Warszawskiego , zaś drugim zabytkowy Cmentarz Powązkowski , zwany zazwyczaj Powązkami lub Starymi Powązkami.

Muzeum Powstania Warszawskiego (oficjalny adres: ulica Grzybowska 79, główe wejście od ulicy Przyokopowej) mieści się w dawnej Elektrowni Tramwajow Miejskich, położonej niedaleko granicy ze Śródmieściem, nieco na południe od skrzyżowania Alei Solidarności z ulicami Towarową , jedną z ważniejszych ulic Woli, wybiegającą na na północny zachód z placu Zawiszy , i ulicą Okopową , będącą przedłużeniem Towarowej na północ. Otwarte w 2004 roku muzeum, wykorzystujące nowoczesne techniki audiowizualne, dokumentuje wstrząsającą historię powstania warszawskiego oraz historie Polskiego Państwa Podziemnego. Uchodzi za jedno z najbardziej interesujących muzeów w Warszawie i coraz częściej jest niemal obowiązkowym punktem programu zwiedzania miasta.

Zabytkowy Cmentarz Powązkowski (Stare Powązki) jest jednym z najstarszych (założonym w 1790 roku), najważniejszym i najpiękniejszym cmentarzem Warszawy, z tysiącami zdobiących nagrobki rzeźb i różnego rodzaju obiektów małej architektury. Cmentarz leży przy ulicy Powązkowskiej, po jej nieparzstej stronie. Markerem oznaczony jest kościół św. Karola Boromeusza zbudowany w latach 1790-193 według projektu Dominika Merliniego, później znacznie powiększony i przebudowany według planów Józefa Piusa Dziekońskiego. Niewielki początkowo cmentarz zajmuje dziś powierzchnię ok 43 hektarów. Na cmentarzu jest około miliona grobów; wśród pochowanych jest wiele osób ważnych dla historii Polski (w tym wybitnych pisarzy, poetów, artystów, uczonych, lekarzy, prawników, wojskowych, duchownych, itp.). Wraz z położonymi w pobliżu czterema innymi cmentarzami (ewangelicko-augsburskim, ewangelicko-reformowanym, żydowskim i muzułmańskim cmentarzem tatarskim) Stare Powązki tworzą objęty ochroną zespół zabytkowych cmentarzy wyznaniowych.

Ochota

Ochota - to niewielka dzielnica, w większości rezydencjonalna. Głównymi ulicami są Aleje Jerozolimskie , Grójecka , Raszyńska oraz Żwirki i Wigury , prowadząca w stronę Lotniska Chopina. Wszystkie te trzy ulice zbiegają się na placu Zawiszy . Będąc w tych okolicach warto zajrzeć na plac Narutowicza , z pomnikiem Gabriela Narutowicza. Markerem oznaczony jest stojący na rondzie, na którym zbiegają się ulice Wawelska, Raszyńska oraz Żwirki i Wigury, Pomnik Lotnika, będący rekonstrukcją upamiętniającego polskich lotników pomnika znajdującego się niegdyś na placu Unii Lubelskiej, zniszczonego w 1944 roku, markerem - Uniwersytet Medyczny, a markerem - gmach Biblioteki Narodowej. W dzielnicy Ochota leży także część tzw. Pola Mokotowskiego , rozległego terenu zielonego, na którym przed druga wojną światową znajdował się przez pewien czas tor wyścigów konnych oraz lotnisko.

Mokotów i Ursynów

Mokotów jest największą pod względem ludności (ponad 200 tys. mieszkańców) dzielnicą Warszawy, położoną na południe od Śródmieścia; na południe i na połudnowy wschód od Mokotowa leży Ursynów, należący do zewnętrznego pierścienia dzielnic warszawskich. Obie dzielnice pełnią przede wszystkim funkcje rezydencjalne. Do ważniejszych ulic należą ulica Puławska i ulica Sobieskiego . Markerem oznaczona jest tzw. Królikarnia, mieszczaca Muzeum Rzeźby, a markerem - kościół św. Antoniego z Padwy, zbudowany w końcu XVII wieku przez marszałka wielkiego koronnego Stanisława Herakliusza Lubomirskiego, zaprojektowany na planie krzyża greckiego przez Tylmana z Gameren, zaplanowany przez fundatora jako mauzoleum rodzinne. Warto wiedzieć, że kościół nigdy nie był przebudowywany i nie był też poważnie uszkodzony podczas drgiej wojny światowej, dzięki czemu zachował swój pierwotny wygląd i oryginalny barokowy wystrój wnętrza. Markerem oznaczona jest z ważniejszych warszawskich uczelni wyższych, Szkoła Główna Handlowa, położona przy Alei Niepodległości , niedaleko należącej do dzielnicy Mokotów części Pola Mokotowskiego .

Dwa godne uwagi miejsca na Ursynowie zaznaczone są na zamieszczonej mapce markerami oraz . Pierwszy oznacza kościół św. Katarzyny, a drugi - budynek mieszczący dziś rektórat jednej z warszawskich uczelni, Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego. Kościół św. Katarzyny, usytuowany malowniczo na niewysokim wzgórzu, pochodzi, w swym obecnym kształcie, z połowy XIX wieku, lecz jest kościołem parafialnym niewielkiej, uważanej za najstarszą w Warszawie parafii, której historia ma sięgać pierwszej połowy XIII wieku. Przed kościołem stoi Pomnik Męczenników Terroru Komunistycznego 1944-1956, zbudowany z inicjatywy księdza Józefa Maja, odsłonięty w 1993 roku. Wspomniany budynek mieszczący rektórat SGGW został zbudowany w drugiej połowie XVIII wieku przez Izabelę Lubomirską z Czartoryskich (później przebudowany). Pałac miał różnych właścicieli, z których jednym był Julian Ursyn Niemcewicz. Jest zwany pałacem Krasińskich, ponieważ od 1857 roku należał do Krasińskich, którzy w 1906 roku podarowali pałac tzw. Polskiej Macierzy Szkolnej, utworzonej wówczas na terenie Królestwa Polskiego organizacji kulturalno oświatowej mającej prawo do zakładania prywatnych szkół z polskim językiem wykładowym. Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego jest właścicielem nieruchomości od 1956 roku.

Praga Południe

Bramą do dzielnicy Praga Południe jest rondo Waszyngtona , połączone ze Śródmieściem mostem Poniatowskiego . Na południe wybiega z ronda Waszyngtona główna ulica tzw. Saskiej Kępy, uważanej za jeden z najładniejszych rejonów Warszawy (przynajmniej na prawym brzegu rzeki) - ulica Francuska, z licznymi małymi lokalami gastronomicznymi i specyficznym klimatem. Markerem oznaczony jest zabytkowy, założony na początku XX wieku park krajobrazowy, znany jako Park Skaryszewski. W pobliżu ronda Waszyngtona położony jest też Stadion Narodowy zbudowany w latach 2008–2011 przed piłkarskimi Mistrzostwami Europy 2012 (których Polska była współorganizatorem) w miejscu wcześniej tu istniejącego tzw. Stadionu Dziesięciolecia.

Praga Północ

Centrum dzielnicy Prga Północ są okolice placu Wileńskiego , a do najważniejszych ulic dzielnicy należą m.in. ulice Targowa i (prostopadała do Targowej) Ząbkowska . Jak już wspomniano wyżej, do niedawna prawobrzeżna Warszawa, w szczególności Praga Północ, uważana była za "gorszą", zaniedbaną i niebezepieczną część miasta, której unikać powinni nawet mieszkańcy lewego brzegu, tym bardziej turyści. W ostatnich latach sytuacja zaczęła się zmieniać i przynajmniej niektóre rejony Pragi zaczęto uważać za atrakcyjne - ludzie chętniej się tu osiedlają, powstają pracownie artystyczne i galerie, "klimatyczne" sklepiki i lokale gastronomiczne, co nie zmienia faktu, że osoby nie znające miasta powinny tu, zwłaszcza wieczorem i nocą, zachować ostrożność. Osoby zainteresowane historią i teraźniejszością Pragi mogą odwiedzić oznaczone markerem muzeum poświęcone dzielnicy.

W pobliżu placu Wileńskiego stoją dwie godne uwagi świątynie: rzymsko-katolicka katedra św. Floriana oraz prawosławna cerkiew św. Marii Magdaleny . Pierwsza ze wspomnianych świątyń, trzynawowa bazylika z transeptem, z dwiema charakterystycznymi wysokimi wieżami w fasadzie (i trzema niższymi), oficjalnie Bazylika katedralna św. Michała Archanioła i św. Floriana Męczennika, zazwyczaj zwana krótko katedrą św. Floriana, została zbudowana na przełomie XIX i XX wieku, według projektu Józefa Piusa Dziekońskiego. Kościół uchodzi za wybitny przykład polskiej architektury sakralnej. Wysadzony przez Niemców w powietrze we wrześniu 1944 roku, został po wojnie odbudowany. Od 1992 roku kościół jest katedrą diecezji warszawsko-praskiej; od 1997 roku ma tytuł bazyliki mniejszej. Cerkiew św. Marii Magdaleny (oficjalnie: Sobór metropolitalny Świętej Równej Apostołom Marii Magdaleny) została zbudowana w drugiej połowie XIX wieku, gdy szybko rosła liczba ludności rosyjskiej osiedlającej się na terenie dzisiejszej Pragi. W 1921 roku stała się soborem metropolitalnym i wkrótce potem, w 1925 roku, najważniejszą świątynią Polskiego Kościoła Prawosławnego po uznaniu go za autokefaliczny na mocy tomosu patriarchy Konstantynopola - dzięki czemu nie została objeta prowadzoną w okresie międzywojennym akcją rewindykacji cerkwi prawosławnych.

Markerem oznaczony jest Park Praski, a markerem - warszawski Ogród Zoologiczny, od 2017 roku znany na świecie z wyreżyserowanego przez Niki Caro na podstawie książki Diane Ackerman filmu The Zookeeper's Wife, opowiadającego historię Jana Żabińskiego, dyrektóra warszawskiego ZOO w latach 1929-1951 i jego żony Antoniny, którzy w czasie drugiej wojny światowej uratowali ok. 300 Żydów ukrywając ich w ogrodzie.