Iłża

Liczące ok. 5 tys. mieszkańców miasto w południowej części województwa mazowieckiego, położone 136 km na południowy wschód od Warszawy , 31 km nd Radomia (➤ mapka)(➤ mapka). Niegdyś przez stulecia własność biskupów krakowskich, dziś niewielka miejscowość znana głównie z resztek wzniesionego przez nich zamku oraz z tradycji garncarskich. Dojazd z Radomia drogą 9.

Miasto, dziś leżące w ganicach województwa mazowieckiego, założone we wczesnym Średniowieczu, przez stulecia należało do Małopolski, pozostając od XII wieku do 1789 roku (gdy zostało przejęte przez skarb państwa) w rękach biskupów krakowskich. Około 1340 roku w miejscu, gdzie już wcześniej istniał gród obronny, wzniesiono na polecenie biskupa Jana Grota kamienny zamek, w XV i XVI wieku prozbudowany i przekształcony w renesansową rezydencję. Okres od XV do XVII wieku był najlepszym okresem w dziejach Iłży, słynącej wówczas przede wszystkim z wyrobów ceramicznych, ale korzystającej też z położenia przy jednym z ważnych szlaków hadlowych w regionie. W 1576 roku na rynku głównym zbudowano ratusz, do którego w XVII wieku dodano wieżę, a na zamku gościli uczeni, biskupi i królowie, m.in. Władysław Jagiełło, Aleksander Jagiellończyk, Zygmunt III Waza i Władysław IV. Upadek miasta zaczął się w czasach tzw. potopu szwedzkiego (1655-1660), gdy zamek i cała miejscowość została zniszczona przez wojska Rakoczego; w XIX wieku miasto, leżące po 1815 roku w granicach Królestwa Kongresowego, ucierpiało podczas obu powstań, a w XX wieku podczas obu wojen światowych.

Za główny zabytek Iłży uważa się pozostałości zamku biskupów krakowskich , z najstarszymi elementami (z których najbardziej znanym jest okrągła wieża bez szczytu) pochodzącymi z pierwszej połowy XIV wieku, lub być może nawet wcześniejszymi (warto jednak mieć na uwadze, że z zamku pozostały ledwie resztki i że być może większą atrakcją niż sama budowla może być organizowany tu corocznie od 1997 roku, w maju, turniej rycerski). Markerem oznaczony jest kościół farny Wniebowzięcia NMP, pierwotnie wzniesiony w 1326 roku, ponownie w 1603 roku (później jeszcze wielokrotnie niszczony i odbudowywany), a markerem - kościół Św. Ducha z 1448 roku, też kilkakrotnie restaurowany (m.in. w 1922 roku po zniszczeniach z pierwszej wojny światowej oraz dwukrotnie w drugiej połowie XX wieku). Można też rzucić okiem na kamieniczki z początków XX wieku przy Rynku i przy Placu 11 Listopada , a także odwiedzić zabytkowe cmentarze - parafialny (chrześcijański) i żydowski (warto wiedzieć, że pod koniec XIX wieku ludność żydowska stanowiła ok. 40% ogólnej liczby mieszkańców). Dla części turystów atrakcją może też być przejażdżka Starachowicką Koleją Wąskotorową, której północna stacja końcowa, w Iłży, oznaczona jest markerem .