Jelenia Góra

Jelenia Góra (nazwa niemiecka: Hirschberg im Riesengebirge, czeska: Jelení Hora) - to miasto (ok. 85 tys. mieszkańców) w południowo-zachodniej Polsce, w województwie dolnośląskim, położone w Kotlinie Jeleniogórskiej, 475 km na południowy zachód od Warszawy, 112 km od Wrocławia , stolicy Dolnego Śląska . Miasto może być dobrą bazą wypadową do zwiedzania Karkonoszy i miejscowości leżących u podnóża tego pasma górskiego. Od 1976 roku w granicach Jeleniej Góry leży (dawniej stanowiące odrębną miejscowość) popularne uzdrowisko Cieplice Śląskie-Zdrój. Dojazd z Wrocławia autostradą A4 i następnie drogą 5 od zjazdu Kostomłoty, albo drogą 3 od zjazdu Legnica.

W miejscu, gdzie dziś leży Jelenia Góra, najprawdopodobniej już w początkach XII wieku istniał słowiański gród, choć jego szybszy rozwój zaczął się nieco później i był związany zapewne z osiedlaniem się tam, za zgodą Bolesława II Rogatki, księcia śląskiego w latach 1241-1248, kolonistów niemieckich. W końcu XIII wieku miejscowość otrzymała prawa miejskie, a w końcu XIV wieku znalazła się pod panowaniem Jagiellonów zasiadających na tronie czeskim. Rozwój miasta, oparty w znacznym stopniu na przemyśle tekstylnym, a częściowo także na przemyśle szklarskim, trwał do wojny trzydziestoletniej. Po wojnie miasto zostało odbudowane, ale po roku 1742, gdy na mocy traktatu prusko-austriackiego kończącego tzw. pierwszą wojnę śląską Śląsk został wcielony do Prus, a zarazem zmieniła się (dla śląskich producentów tkanin na gorszą) sytuacja na rynkach światowych, tkactwo w rejonie Jeleniej Góry upadło.

Lepszy okres dla regionu przyszedł w XIX wieku, po części dzięki pewnemu odrodzeniu przemysłu, a po części w związku z pojawieniem się w rejonie Karkonoszy pierwszych turystów: zaczęto budować hotele i pensjonaty, otwierano restauracje, a doprowadzenie linii kolejowych (zarówno od strony Zgorzelca, jak od strony Wrocławia) przyczyniło się do znacznego zwiększenia liczby gości, tak że już w okresie przed pierwszą wojną światową Jelenia Góra (znana wówczas jako Hirschberg) uchodziła za ważną miejscowość turystyczną w regionie. Po drugiej wojnie światowej miasto (podczas wojny nie zniszczone) zostało, pod nazwą Jelenia Góra, przyłączone do Polski (ludnośc niemiecka, podobnie jak to miało miejsce w innych miejscowościach regionu, została wysiedlona, a na jej miejsce przybyli polscy przesiedleńcy, głównie z terenów wschodnich przedwojennej Rzeczypospolitej). W 1976 roku do Jeleniej Góry zostały przyłączone inne miejscowości, wcześniej stanowiące odrębne jednostki administracyjne (np. Cieplice, zob. niżej), a także tereny położone jeszcze bardziej na południe, graniczące z dzisiejszą Republiką Czeską.


Za centrum miasta uchodzi Plac Ratuszowy , z pochodzącym z lat 1747-1749 klasycystycznym budynkiem ratusza. Obecna zabudowa placu i jego okolic, stylizowana na dawną, pochodzi w większości z lat 70. XX wieku. Przy znajdującym się niedaleko Placu ratuszowego innym olacu, zwanym Placem Kościelnym, wznosi się zabytkowy kościół parafialny św. Erazma i Pankracego - najstarsza, pochodząca z połowy XVI wieku (według niektórych źródeł jeszcze wcześniejsza) świątynia Jeleniej Góry, z wysoką na ponad 50 m wieżą.

Inne godne uwagi obiekty sakralne Jeleniej Góry to:

• od 1957 roku katolicki, ogromny (ponad 4 tys. miejsc siedzących) barokowy kościół Świętego Krzyża , zbudowany na planie krzyża greckiego, wzorowany na kościele św. Katarzyny w Sztokholmie, wzniesiony na początku XVIII wieku dla protestantów (za zgodą katolickiego cesarza Austrii) jako jeden z tzw. "kościołów łaski" (we wnętrzu warto zwrócić uwagę m.in. na umieszczone za ołtarzem organy, kamienną ambonę, a także freski);
• niewielki, pierwotnie katolicki, barokowy kościół z pierwszej połowy XVIII wieku, dziś cerkiew prawosławna św. Apostołów Piotra i Pawła , z częstymi na Dolnym Śląsku krzyżami pokutnymi na północnej ścianie świątyni.

Markerem oznaczone jest miejsce przy al. Wojska Polskiego pod numerem 38, gdzie stoi zbudowany w stylu secesyjnym na początku XX wieku budynek Teatru im. Norwida, w którym w 1945 roku uruchomiono pierwszy teatr na terenach zwanych w Polsce po drugiej wojnie światowej "Ziemiami Odzyskanymi". Marker oznacza z kolei Muzeum Karkonoskie (ul. Matejki 28), gdzie można zobaczyć największą w Polscę kolekcję szkła artystycznego; interesująca jest także etnograficzna część muzeum.

Będąc w Jeleniej Górze warto także rzucić okiem na nieliczne pozostałości dawnych, niegdyś rozbudowanych fortyfikacji miejskich: Basztę Zamkową , stanowiącą wzmocnienie jednej z bram miasta (dziś, po remoncie i przebudowie pełni rolę punktu widokowego), Basztę Grodzką dziś połączoną z budynkiem mieszkalnym, oraz Basztę Wojanowskę , usytuowanej u wylotu ul. Konopnickiej, mieszczącej m.in. zabytkową kaplicę św. Anny. Marker oznacza inną wieżę widokową, stojącą w pewnym oddaleniu od centrum miasta, na szczycie wzgórza, gdzie zachowały się resztki grodu z najdawniejszego okresu istnienia Jeleniej Góry.



Cieplice (➤ mapka)(➤ mapka) (pełna dzisiejsza nazwa: Cieplice Śląskie-Zdrój, historyczna nazwa niemiecka: Bad Warmbrunn), będące od 1976 roku dzielnicą Jeleniej Góry, stanowiły wcześniej odrębną miejscowość. Jej historia wiąże się z istniejącymi tu gorącymi źródłami (stąd nazwa), o których pierwsze informacje pochodzą z drugiej połowy XIIII wieku, gdy ich właścicielami byli joannici, zaknnicy sprowadzeni tu przez jednego z książąt śląskich (później, gdy zakon został zlikwidowany, Cieplice, wraz ze znaczną częścią Kotliny Jeleniogórskiej, znalazły się w rękach arystokratycznego śląskiego rodu Schaffgotschów, ale na początku XV wieku ich część uzdrowiskowa została przekazane cystersom z Krzeszowa).

Centrum Cieplic stanowią okolice Placu Piastowskiego i Parku Zdrojowego . Za główny zabytek uważa się zespół pałacowy Schaffgotschów , zbudowany w stylu klasycystycznym w latach 1784-88, później kilkakrotnie przebudowywany (obecnie pałac należy do Politechniki Wrocławskiej). W Parku Zdrojowym warto zwrócić uwagę m.in. na budynki Zdrojowego Teatru Animacji z pierwszej połowy XIX wieku oraz Sanatorium Uzdrowiskowego "Edward" z połowy XIX wieku. Na południe od Parku Zdrojowego rozciąga się drugi park, zwany Parkiem Norweskim, gdzie w jednym z pawilonów mieści się dziś Muzeum Przyrodnicze.

W okolicach Placu Piastowskiego warto zwrócić uwagę na zabytkowy zespół poklasztorny cystersów z XVI wieku (w XVIII wieku rozbudowany) i sąsiadujący z nim barokowy kościół katolicki św. Jana Chrziciela zbudowany w latach 1712-1714, później przebudowywany (z interesującym ołtarzem głównym, kilkoma kaplicami i z kryptą grobową Schaffgotschów w podziemiach) oraz na tzw. "Długi Dom" (niegdyś element zespołu klasztornego cystersów, dziś m.in. siedziba dyrekcji "Uzdrowiska Cieplice"), a także na stojący po przeciwnej stronie, na wschód od placu, ewangelicki Kościół Zbawiciela wzniesiony w latach 1774-1779.