Kraków

Kraków jest drugim, zarówno pod względem powierzchni, jak pod względem liczby mieszkańców, miastem Polski (326,85 km², ponad 750 tys. mieszkańców), położonym w południowej Polsce, nad Wisłą, 294 km na południowy zachód od Warszawy , stolicy Polski (➤ mapka)(➤ mapka). Kraków jest jednym z najstarszych miast Polski, stolicą państwa polskiego do 1795 roku, stolicą diecezji krakowskiej od chwili jej założenia w 1000 roku, głównym miastem historycznej Małopolski. Dziś miasto jest stolicą województwa małopolskiego, ważnym węzłem komunikacyjnym południowej Polski (port lotniczy w Balicach leży ok. 13 km w linii prostej na północny zachód od centrum miasta) i jednym z najważniejszych w skali kraju ośrodków gospodarczych, naukowych, kulturalnych i artystycznych, a także bodaj najważniejszą i najpopularniejszą destynacją turystyczną w Polsce. Większość głównych zabytków Krakowa znajduje się w granicach historycznego centrum (z Bazyliką Mariacką i Sukiennicami na Rynku Głównym), na wzgórzu wawelskim (Zamek Królewski oraz katedra św. Stanisława i św. Wacława) oraz w dzielnicy znanej jako Kazimierz.

Według większości źródeł początki osadnictwa na terenie dzisiejszego Krakowa sięgają IX wieku. Pierwsze wzmianki o mieście pochodzą z początków ostatniej dekady X wieku, gdy Kraków wchodził już w skład państwa Piastów i był jedną z siedzib ówczesnych władców. Na przełomie tysiącleci Kraków stał się siedzibą biskupstwa, w pierwszej połowie XI wieku główną siedzibą książąt z dynastii Piastów, po podzieleniu w ustawie sukcesyjnej przez Bolesława II Krzywoustego państwa piastowskiego na dzielnice - stolicą dzielnicy senioralnej (chociaż później książęta krakowscy stracili faktyczne zwierzchnictwo nad innymi władcami piastowskimi), a w 1320 roku, po koronacji Władysława Łokietka na króla Polski, stałym miejscem koronacji i miejscem pochówku królów Polski i stolicą państwa, którą miasto pozostało formalnie do roku 1795, gdy dokonany został tzw. trzeci rozbiór Polski.

Za najlepszy okres historii Krakowa uważany jest okres panowania Kazimierza III Wielkiego, ostatniego polskiego władcy z dynastii Piastów, króla Polski w latach 1333–1370, oraz okres mniej więcej dwustu lat po jego śmierci, gdy miasto rozwijało się dynamicznie jako stolica państwa Jagiellonów, jednej z najpotężniejszych podówczas dynastii europejskich. W 1364 roku z fundacji Kazimierza III Wielkiego założony został w Krakowie uniwersytet, odnowiony w 1400 roku przez Władysława II Jagiełłę, w końcu XV wieku zbudowany został krakowski Barbakan, a wkrótce potem, w pierwszej połowie XVI wieku, odbudowany został w stylu renesansowym zniszczony w 1499 roku przez pożar Zamek Królewski na Wawelu. Po zawiązaniu w 1569 roku unii lubelskiej i powstaniu Rzeczypospolitej Obojga Narodów Kraków stracił na znaczeniu jako główny ośrodek polityczny i administracyjny: sejmy i elekcje nowych monarchów odbywały sę pod Warszawą, położoną bliżej centrum terytorium Rzeczypospoiltej, a w końcu XVI wieku, za panowania Zygmunta III Wazy, zaczęto do Warszawy przenosić dwór królewski. Do 1795 roku Kraków pozostawał jednak formalną stolicą Rzeczypospolitej Obojga Narodów, miastem koronacji i pochówków królów Polski, a także siedzibą części najważniejszych instytucji państwa, np. skarbca koronnego.

W XVII i XVIII wieku miasto było wielokrotnie zdobywane i niszczone podczas toczących się w Europie wojen, po raz pierwszy w 1655 roku przez Szwedów, później też przez Prusaków, Rosjan i Austriaków. W 1794 roku na krakowskim Rynku Głównym złożył przysięgę Tadeusz Kościuszko rozpoczynając powstanie zwane dziś "kościuszkowskim".

Po przegranym powstaniu miasto najpierw, jeszcze w 1794 roku, zajęli Prusacy (którzy m.in. zrabowali polskie klejnoty i insygnia koronacyjne), a w 1795 roku przejęli je Austriacy. W 1809 roku Kraków został przyłączony do Księstwa Warszawskiego, a po upadku Napoleona i po Kongresie Wiedeńskim, w latach 1815-1846, pełnił funkcję stolicy formalnie niepodległego państwa znanego jako Rzeczpospolita Krakowska (w tym okresie rozpoczęto radykalną przebudowę miasta, obejmującą m.in. zburzenie większości dawnych murów obronnych, zasypanie fosy i utworzenie na miejscu dawnych fortyfikacji parku zwanego Plantami); jednak po tzw. powstaniu krakowskim w 1946 roku miasto zostało włączone do Austrii i pozostało w granicach imperium Habsburgów do końca pierwszej wojny światowej.


W okresie międzywojennym, od 1921 roku, Zamek Królewski na Wawelu był jedną z oficjalnych Rezydencji Prezydenta Polski. W czasie okupacji hitlerowskiej w latach 1939-1945 Kraków pełnił funkcję stolicy tzw. Generalnego Gubernatorstwa. W 1941 roku okupanci utworzyli getto, w którym zamknęli kilkadziesiąt tysięcy osób uznanych za Żydów, w 1943 roku zamordowanych w obozach koncentracyjnych . Zrabowali też i wywieźli do Niemiec liczne dzieła sztuki (z których dużej części nie udało się do dziś odzyskać), a także rozpoczęli przebudowę miasta, które miało stać się miastem niemieckim (co obejmowało zaplanowane systematyczne niszczenie polskiego dziedzictwa kulturowego). W styczniu 1945 roku Kraków został zajęty przez wojska marszałka Koniewa w wyniku operacji przeprowadzonej w taki sposób, by miasto ucierpiało w możliwie najmniejszym stopniu. Dziś, jak wspomniano, Kraków jest jednym z najważniejszych w skali kraju ośrodków gospodarczych, naukowych, kulturalnych i artystycznych, a także bodaj najważniejszą i najpopularniejszą destynacją turystyczną w Polsce, odwiedzaną każdego roku przez rzesze turystów z kraju i z zagranicy.
Większość najważniejszych zabytków i atrakcji Krakowa leży w granicach historycznego centrum miasta, otoczonego wspomnianymi wyżej Plantami , obejmującego Rynek Główny (z kościołem Mariackim , Sukiennicami , wieżą ratuszową i kościołem św. Wojciecha ) oraz jego najbliższe otoczenie (zob. niżej), oraz wysokie na 228 m n.p.m. wzgórze zwane Wawelem (z Zamkiem Królewskim oraz katedrą św. Stanisława i św. Wacława (zob. niżej). W rejonie Rynku Głównego znajduje się kilka zabytkowych kościołów, w tym kościół św. Barbary , kościół dominikanów , kościół franciszkanów , kościół św. Anny i kościół Przemienienia Pańskiego , a także kilka ważnych zabytków świeckich, m.in. Brama Floriańska i Barbakan , stanowiące pozostałości dawnych fortyfikacjach miejskich. Do atrakcji turystycznych w tym rejonie Krakowa zalicza się też Plac Mariacki , Mały Rynek , Plac Szczepański , Plac Matejki , Plac św. Ducha , kilka historycznych ulic (w tym ulicę Floriańską , prowadzącą z Rynku do Bramy Floriańskiej i Barbakanu), kilka ważnych instytucji kultury, m.in. liczne oddziały Muzeum Narodowego (którego położony nieco dalej od centrum gmach główny oznaczony jest markerem ), Galeria Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach, Dom Mehoffera , Muzeum Wyspiańskiego w kamienicy Szołajskich , Muzeum Książąt Czartoryskich , Dom Matejki , Muzeum Historii miasta Krakowa z główną siedzibą w Pałacu pod Krzysztofory (oddziały tego ostatniego muzeum mieszczą się też w Barbakanie i w wieży ratuszowej), dwa historyczne teatry, Stary Teatr przy placu Szczepańskim i Teatr Słowackiego przy placu św. Ducha, a także gmach główny Uniwersytetu Jagiellońskiego z Collegium Maius . W tym rejonie znajduje się także kilka słynnych restauracji, kawiarni i klubów (m.in. restauracja Wierzynek, legendarna Piwnica pod Baranami i Klub Pod Jaszczurami na Rynku Głównym czy kawiarnia znana jako Jama Michalika przy ul. Floriańskiej), a także wiele galerii sztuki, antykwariatów, sklepów z pamiątkami, itp.

Południowa część Starego Miasta, między otoczeniem Rynku a Wawelem, to dawny Okół, ciągnący się wzdłuż biegnącej mniej więcej południkowo ulicy Grodzkiej , jednej z najstarszych ulic Krakowa, reprezentacyjnej cześci traktu handlowego i dojazdu do Zamku Królewskiego ("Drogi Królewskiej"), z licznymi zabytkowymi kamienicami i kilkoma ważnymi zabytkami sakralnymi, do których należą m.in. kościoły św.św. Piotra i Pawła oraz św. Andrzeja , przy placu św. Marii Magdaleny . Markery i oznaczają odpowiednio kościoł św. Trójcy (dominikanów) oraz kościół franciszkanów przy ulicy Franciszkańskiej

Na południe i południowy wschód od historycznego centrum Krakowa leży dzielnica Kazimierz, dawniej będąca osobnym miastem (markerem oznaczony jest Plac Wolnica, pokrywający się mniej więcej z dawnym rynkiem tego miasta) założonym w XIV wieku przez Kazimierza III Wielkiego, początkowo oddzielonym od Krakowa nieistniejącą dziś odnogą Wisły i włączonym do Krakowa dopiero na początku XIX wieku. Północno-wschodnią część Kazimierza stanowiła historyczna dzielnica zamieszkała przez ludność żydowską, która, po wygnaniu jej z Krakowa, zaczęła się tu osiedlać pod koniec XV wieku (tworząc odrębną dzielnicę oddzieloną nawet od Kazimierza własnymi murami miejskimi). Po okresie świetności w XV i XVI wieku Kazimierz zaczął podupadać, a w XIX wieku stał się dzielnicą biedoty (zwłaszcza po tym, jak został zniesiony zakaz osiedlania się Żydów w Krakowie, co spowodowało, że zamożniejsi mieszkańcy Kazimierza się z niego wyprowadzili). Podczas drugiej wojny światowej żydowska ludność Kazimierza została przesiedlona do getta utworzonego w Podgórzu, a zabytki kultury żydowskiej, w tym synagogi, zniszczone lub zdewastowane. Po wojnie jeszcze przez dłuższy czas Kazimierz był dzielnicą zaniedbaną i niebezpieczną. Później jednak Kazimierz zaczęto odbudowywać i dziś dzielnica, z licznymi lokalami gastronomicznymi, klubami, galeriami itp., jest jedną z najpopularniejszych dzielnic Krakowa, odwiedzaną zwłaszcza przez turystów zainteresowanych śladami żydowskiej przeszłości Kazimierza (jedną z atrakcji jest organizowany corocznie Festiwal Kultury Żydowskiej).

Rynek Główny w Krakowie - to wytyczony na początku drugiej połowy XIII wieku główny, mający kształt kwadratu o wymiarach 200 x 200 m, plac Starego Miasta, otoczony zabytkowymi pałacami i kamienicami. Od wschodu do Rynku przylega Plac Mariacki , otaczający kościół Mariacki , a jeszcze nieco dalej na wschód leży Mały Rynek . Wzdłuż południowo-wschodniego boku placu biegnie dawna "Droga Królewska", prowadząca od Bramy Floriańskiej ulicą Floriańską , a na południe od Rynku ulicą Grodzką w stronę Zamku Królewskiego na Wawelu. Na środku Rynku stoją zabytkowe Sukiennice , w pobliżu jego południowo-zachodniego narożnika wieża ratuszowa (pozostałość po dawnym, zburzonym w 1820 roku ratuszu), a w pobliżu wylotu ulicy Grodzkiej - romański kościół św. Wojciecha , jeden z najstarszych w Polsce. Markerem oznaczony jest pomnik Adama Mickiewicza, zaprojektowany przez Teodora Rygiera, odsłonięty w 1898 roku, w 1940 roku zniszczony przez Niemców, w 1955 roku z odnalezionych elementów zrekonstruowany.

Gotycki kościół archiprezbiterialny Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, zwany najczęściej krótko kościołem Mariackim albo bazyliką Mariacką, w 1962 roku podniesiony do godności bazyliki mniejszej, jest, obok katedry na Wawelu, o której będziemy mówili niżej, najważniejszym kościołem Krakowa i jednym z najcenniejszych zabytków Krakowa i całej Polski.

Pierwszy istniejący w tym miejscu drewniany kościół został zniszczony podczas najazdów tatarskich. Na początku lat 20. XIII wieku zbudowano tu pierwszy murowany kościół, a pod koniec XIII wieku, z wykorzystaniem fundamentów wcześniejszej świątyni, gotycki kościół halowy, konsekrowany na początku lat 20. XIV wieku, pod koniec XIV wieku przebudowany na bazylikę, później jeszcze kilkakrotnie przebudowywany i modyfikowany.


W fasadzie kościoła zwaracją uwagę dwie nierównej wysokości wieże. Na wyższej z nich, w dolnej części kwadratowej, w górnej części ośmiobocznej, wznoszącej się na 82 m, nakrytej gotyckim hełmem z końca XV wieku, znajduje się dzwon zegarowy z 1530 roku; z tej wieży, z wysokości 54 m, grany jest co godzinę Hejnał Mariacki, będący jednym z najważniejszych symboli i jedną z najpopularniejszych atrakcji Krakowa. Niższa wieża, kwadratowa, wysoka na 69 m, nakryta neorenesansowym hełmem z końca XVI wieku, miała pełnić rolę dzwonnicy, ale zawieszony w niej dzwon zegarowy z 1530 roku nie jest używany. W elewacji zewnętrznej warto też przyjrzeć się barokowej kruchcie z połowy XVIII wieku oraz znajdującemu się nad nią ostrołukowemu oknu z witrażami, w zaprojektowaniu którego mieli udział Jan Matejko, Józef Mehoffer i Stanisław Wyspiański. Wejście dla zwiedzających znajduje się od stronu Placu Mariackiego, zbudowanego na początku XIX wieku po likwidacji przykościelnego cmentarza.

Wnętrze kościoła tworzy nakryta sklepieniem krzyżowo-żebrowym nawa główna o wysokości 28 m i dwie nawy boczne z przylegającymi kaplicami. Najcenniejszym dziełem sztuki we wnętrzu świątyni jest retabulum ołtarza głównego o wymiarach 13 x 11 m, zwane najczęściej "ołtarzem Zaśnięcia NMP" (od głównej sceny przedstawionej w nastawie), "ołtarzem mariackim w Krakowie" albo "ołtarzem Wita Stwosza", wykonane przez Wita Stwosza w latach 1477-1489 i uchodzące za arcydzieło sztuki rzeźbiarskiej późnego gotyku. Warto też zwrócić uwagę na polichromie i witraże (przy których pracowali wspomniani przed chwilą Jan Matejko, Józef Mehoffer i Stanisław Wyspiański), renesansowe cyborium z połowy XVI wieku, późnobarokowy ołtarz w prawej nawie bocznej z krucyfiksem autorstwa Wita Stwosza, XVII-wieczne stalle, oraz na inne cenne dzieła sztuki (prezentowane m.in. w skarbcu kościelnym).

Sukiennice - to stojący na środku Rynku Głównego zabytkowy budynek, w którym znajdowały się niegdyś kramy, najczęściej z suknem (stąd nazwa). Pierwsze sukiennice w Krakowie powstały w XIII wieku. W połowie XIV wieku, za panowania Kazimierza III Wielkiego zbudowane zostały nowe, gotyckie sukienice, które jednak mniej więcej 100 lat później spłonęły. Zachowany do dziś budynek powstał w wyniku obudowy wcześniejszych sukiennic na początku drugiej połowy XVI wieku i kilku późniejszych przebudów, m.in. przebudowy z drugiej połowy XIX wieku. Obecnie w Sukiennicach znajdują się dwa rzędy kramów (rzemiosło artystyczne, biżuteria, pamiątki, itp.). Na piętrze mieści się Galeria Sztuki Polskiej XIX wieku, stanowiąca oddział Muzeum Narodowego.

W pobliżu wylotu ulicy Grodzkiej stoi jednonawowy, przykryty eliptyczną kopułą romański kościół św. Wojciecha, jeden z najstarszych kościołów w Polsce, pochodzący z XII wieku, w XVII wieku przebudowany w stylu barokowym. Kościół stoi w miejscu, gdzie już w X wieku istniał drewniany kościół (w którym prawdopodobie nauczał św. Wojciech - stąd nazwa), a później kolejny, wzniesiony zapewne w połowie XI wieku. Wyposażenie wnętrza świątyni jest barokowe. W podziemiach można zwiedzić małe Muzeum Archeologiczne. Codziennie wieczorem odbywają się w kościele koncerty muzyki kameralnej. Po przeciwnej stronie Rynku, w pobliżu jego południowo-zachodniego narożnika zwraca uwagę XIV -wieczna, wysoka na 70 m wieża ratuszowa, będąca pozostałością po dawnym ratuszu, zburzonym w 1820 roku, dziś będąca siedzibą jednego z oddziałów Muzeum Historycznego miasta Krakowa.


Do najważniejszych zabytków Krakowa położonych w najbliższym otoczeniu Rynku Głównego (w odległości kilka minut spaceru) należą m.in.:

• po wschodniej stronie Rynku: kościół św. Barbary stojący między Placem Mariackim łączącym się bezpośrednio z Rynkiem Głównym, a Małym Rynkiem
• po zachodniej i północno-zachodniej stronie: akademicki kościół św. Anny i otoczenie Placu Szczepańskiego (w tym Stay Teatr , Muzeum Wyspiańskiego i gmach Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pieknych w Krakowie - tzw. Pałac Sztuki ),
• po stronie północnej i północno-wschodniej: stojący na końcu ulicy św. Jana kościół Przemienienia Pańskiego i Muzeum Czartoryskich , a na końcu ulicy Floriańskiej tzw. Brama Floriańska , a za nią Barbakan , i jeszcze dalej na północny wschód Plac Matejki z pomnikiem Grunwaldzkim , a także stojący przy Placu św. Ducha Teatr Słowackiego.
• na południe od Rynku: wychodząca z jego południowo-wschodniego narożnika ulica Grodzka i stojące w jej pobliżu kościoły dominikanów i franciszkanów .

Kościół św. Barbary - to gotycki jednonawowy kościół stojący obok kościoła Mariackiego, między Placem Mariackim (na który wychodzi fasada poprzedzona kaplicą cmentarną połączoną z kruchtą) a Małym Rynkiem (na który wychodzi apsyda świątyni), zbudowany w latach 1338-1402. Kościół był pierwotnie kościołem cmentarnym. W 1583 roku został przekazany jezuitom (kazania w kościele wygłaszał m.in Piotr Skarga), później przechodził z rąk do rąk; obecnie znowu jest własnością jezuitów, podobnie jak przylegający do niego klasztor. Wnętrze kościoła jest barokowe, ale znajdują się w nim też cenne dzieła sztuki z wcześniejszych okresów, np. krucyfiks z pierwszej połowy XV wieku w ołtarzu głównym i inne rzeźby pochodząca z XV wieku. W kościele pochowany jest Jakub Wujek, pierwszy tłumacz Biblii na język polski.

Kościół św. Anny, kościół akademicki Uniwersytetu Jagiellońskiego, stoi przy ulicy św. Anny pod numerem 13. Jest trzecią świątynią zbudowaną w tym miejscu: pierwszy drewniany kościoł z XIV wieku spłonął w 1407 roku, drugi, murowany, ufundowany przez Władysława II Jagiełłę i wzniesiony w tymże roku w stylu gotyckim, później przebudowany, został zburzony w końcu XVII wieku, by można było postawić większą świątynię mogącą pomieścić pielgrzymów odwiedzających grób Jana Kantego (kanonizowanego w 1680 roku przez papieża Innocentego XI). Trzeci, zachowany do naszych czasów kościół, zbudowany według projektu Tylmana z Gameren, z dwukondygnacyjną fasadą flankowaną dwiema wieżami i z bogatym wnętrzem zaprojektowanym i wykonanym przez Baltazara Fontanę, z licznymi godnymi uwagi dziełami sztuki, uchodzi za jedną z piękniejszych barokowych budowli w Polsce.

Ulicą Jagiellońską można po kilkuminutowym spacerze dojść od Uniwersytetu i kościoła św. Anny do Placu Szczepańskiego. Tuż przed placem, po lewej stronie, stoi budynek legendarnego Starego Teatru, zbudowany w 1843 przez Karola Kremera i Tomasza Majewskiego, później, w pierwszej dekadzie XX wieku, przebudowany przez Franciszka Mączyńskiego i Tadeusza Stryjeńskiego i uważany za jeden z najważniejszych przykładów architektury secesyjnej w Krakowie. W południowo-wschodniej pierzei Placu Szczepańskiego stoi pochodząca z drugiej dekady XIX wieku Kamienica Szołayskich, mieszcząca dziś Muzeum Wyspiańskiego, a także oddział Muzeum Narodowego "Kamienica Szołayskich im. Feliksa Jasieńskiego", zaś po przeciwnej stronie - gmach Towrzystwa Sztuk Pięknych w Krakowie, zwany najczęściej Pałacem Sztuki, wzniesiony na przełomie XIX i XX wieku, zaprojektowany przez Franciszka Mączyńskiego (wzorującego się na wiedeńskim Pawilonie Secesji), także uważany za wybitny przykład krakowskiej secesji.

Na północno-wschodnim końcu ulicy św. Jana stoipochodzący z XVIII wieku kompleks sakralny obejmujący kościół Przemienienia Pańskiego i przylegający do niego klasztor pijarów. W pobliżu - budynek Muzeum Książąt Czartoryskich (ul. św. Jana 19), jednego z najstarszych muzeów w Polsce, otwartego w 1878 roku. Początki kolekcji sięgają zbiorów księżnej Izabeli Czartoryskiej, gromadzonych początkowo w Puławach, później przeniesionych do Krakowa. Do niedawna muzeum było własnością Fundacji Książąt Czartoryskich, a opiekę nad zbiorami sprawowało Muzeum Narodowe w Krakowie; w 1916 roku całą kolekcję wraz z budynkami muzealnymi kupił od Fundacji Książąt Czartoryskich Skarb Państwa. W tej chwili (październik 2017) budynek muzeum jest w trakcie remontu, ale część zbiorów można podziwiać w Arsenale Muzeum Książąt Czartoryskich przy ul. Pijarskiej 8, a najcenniejsze dzieło, Dama z gronostajem Leonarda da Vinci, od maja 2017 roku jest eksponowane w Gmachu Głównym Muzeum Narodowego w Krakowie.

Brama Floriańska - to średniowieczna brama z basztą położona na północno-wschodnim końcu ulicy Floriańskiej, stanowiąca część dawnych murów miejskich. Najstarsze elementy budowli pochodzą z przełomu XIII i XIV wieku; barokowe zwieńczenie zostało dodane w XVII wieku. Wysoka na ok. 35 m brama była niegdyś jedną z ośmiu krakowskich bram obronnych.

W elewacji zewnętrznej Bramy Floriańskiej warto zwrócić uwagę na zdobiące ją płaskorzeźby umieszczone nad wejściem: płaskorzeźbę z orłem piastowskim wykonaną przez Zygmunta Langmana według projektu Jana Matejki nad wejściem od strony Plant i XVIII-wieczną płaskorzeźbę przedstawiającą św. Floriana nad wejściem od strony ul. Floriańskiej. Od zachodu sąsiaduje z Bramą Floriańską wspomniany przed chwilą Arsenał, zbudowany w latach 1565-1566.

Barbakan - to wysunięty najbardziej na północ element dawnych fortyfikacji Krakowa. Został zbudowany w latach 1498-1499 za panowania Jana Olbrachta w stylu gotyckim z siedmioma wieżyczkami, na planie wycinka koła o średnicy wewnętrznej sięgającej ok. 25 m, z murami o grubości przekraczającej 3 m. Pierwotnie był połączony z Bramą Floriańską, której miał bronić; dziś tego połączenia nie ma. Dziś Barbakan jest oddziałem Muzeum Historycznego miasta Krakowa. Organizowane są tu wystawy czasowe, projekcje filmowe, pokazy walk rycerskich lub dawnych tańców dworskich, a także imprezy sportowe.

Na północny wschód od Bramy Floriańskiej i Barbakanu, za Plantami, leży Plac Matejki z tzw. Pomnikiem Grunwaldzkim - pomnikiem konnym króla Władysława II Jagiełły, postawionym tu z Fundacji Ignacego Jana Paderewskiego w 1910 roku (w 500. rocznicę bitwy pod Grunwaldem), zburzonym w 1939 roku przez Niemców, w 1076 roku zrekonstruowanym; przed pomnikiem znajduje się Grób Nieznanego Żołnierza (1976). Kierując się natomiast od Bramy Floriańskiej na południowy wschód dojdzie się po kilku minutach spaceru do Placu św. Duch, przy którym stoi ogromny, eklektyczny gmach Teatra Słowackiego, wzniesionego na początku lat 90. XIX wieku na miejscu wyburzonego kościoła św. Ducha. Otwarty w 1893 roku teatr, początkowo zwany "Teatrem Miejskim", noszący nazwę "Teatru Słowackiego" od 1909 roku, był na przełomie XIX i XX jedną z najważniejszych instytucji kulturalnych Krakowa, skupiającym artystyczne środowisko miasta. W Teatrze Miejskim większość swych dzieł wystawił Stanisław Wyspiański - 16 marca 1901 roku oidbyła się tu prapremiera Wesela, będąca jednym z najważniejszych wydarzeń w historii kultury polskiej. W tym też teatrze w 1894 roku podniesiono po raz pierwszy pełniący funkcję kurtyny słynny olejny obraz Henryka Siemiradzkiego namalowany na lnianym płótnie rozciągniętym na drewnianym blejtramie. Przed wejściem do teatru stoi wzniesiony w 1900 roku pomnik Aleksandra Fredry autorstwa Cypriana Godebskiego.

Jak wspomniano wyżej, z południowo-wschodniego narożnika Rynku Głównego wybiega na południe ulica Grodzka, jedna z najstarszych ulic Krakowa, będąca niegdyś fragmentem szlaku handlowego, a także "Drogi Królewskiej" prowadzącej od Bramy Floriańskiej na Wawel. Idąc tędy od Rynku po paru minutach spaceru dochodzi się do placu, który po stronie wschodniej nosi nazwę Placu Dominikańskiego, a po zachodniej – placu Wszystkich Świętych (na pamiątkę nieistniejącego już kościoła Wszystkich Świętych). Od wspomnianych placów odchodzą odpowiednio ulice: Dominikańska i Franciszkańska. Markerem oznaczony jest na zamieszczonej niżej mapce połączony z konwentem dominikanów kościół Świętej Trójcy (od 1957 roku bazylika mniejsza). Początki kościoła sięgają XIII wieku. Obecny budynek jest wynikiem rekonstrukcji wcześniejszej świątyni zniszczonej w pożarze w 1850 roku.

Markerem oznaczony jest kościół św. Franciszka z Asyżu (od 1920 roku bazylika mniejsza), do którego przylega klasztor franciszkanów. Historia kościoła sięga XIII wieku; w następnych stuleciach świątynia była wielokrotnie odbudowywana po zawaleniu się wieży, pożarach, itp. (m.in. po wspomnianym przed chwilą wielkim pożarze Krakowa w 1850 roku) i przebudowywana. We wnętrzu warto zwrócić uwagę m.in. na ołtarz główny, zaprojektowane przez Stanisława Wyspiańskiego witraże w oknach prezbiterium, wykonaną według projektu Jana Matejki płytę przedstawiającą księcia Bolesława I Wstydliwego (który kościół ufundował i który jest tu pochowany), a także na polichromie w nawie głównej i transepcie. W krużgankach przylegającego do kościoła klasztoru można obejrzeć galerię portretów biskupów krakowskich. Przed kościołem stoi pomnik kardynała Adama Stefana Sapiehy, autorstwa Augusta Zamoyskiego, umieszczony tu w 1976 roku. W pobliżu kościoła, przy ulicy Franciszkańskiej, stoi Pałac Biskupi z "oknem papieskim", stanowiącym dla części turystów jedną z ważniejszych atrakcji Krakowa.

Mnie więcej 300 m na południe od Placu Dominikańskiego, między ulicą Grodzką a ulicą Kanoniczą leży plac św. Marii Magdaleny , na środku którego stoi odsłonięty w 2001 roku pomnik Piotra Skargi autorstwa Czesława Dźwigaja. Od strony północnej przy placu stoi pochodzący z końca XIV wieku, przebudowany w pierwszej połowie XVIII wieku budynek Collegium Iuridicum , dziś siedziba Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego. Od zachodu zamyka plac oznaczona markerem kamienica stojąca przy ulicy Kanoniczej 9, w której mieści się kilka wydziałów Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II. Nieco dalej na południe stoi przy ulicy Kanoniczej Pałac Biskupa Erazma Ciołka , oddział Muzeum Narodowego w Krakowie, z którym sąsiaduje Muzeum Archidiecezjalne .

Najważniejszymi jednak zabytkami w rejonie placu św. Marii Magdaleny są dwa kościoły, stojące po wschodniej stronie ulicy Grodzkiej - kościól św.św. Apostołów Piotra i Pawła oraz kościół św. Andrzeja .

Pierwszy z tych kościołów zaczęto budować (w miejscu, gdzie wcześniej był kościół zniszczony w pożarze w 1455 roku) dla jezuitów, którzy przybyli do Krakowa w 1583 roku. Wzniesiona w latach 1605-1619 świątynia była pierwszą budowlą barokową w Krakowie.

Sąsiadujący z jezuicką świątynią kościół św. Andrzeja, trzynawowa romańska bazylika z nawą poprzeczną i dwiema wieżami, mająca pierwotnie charakter obronny, ma dłuższą historię: świątynia powstała już w drugiej połowie XI wieku i początkowo była głównym kościołem osady Okół. Początkowo opiekowali się nim benedyktyni, później kościół przejeły klaryski, dla których z fundacji Władysława Łokietka wybudowano przylegający do kościoła klasztor. W XVIII wieku dokonano barokizacji wnętrza, ale bryła kościoła zachowała kształt romański. Zarówno w kościele, jak w klasztorze, przechowywane są cenne zabytki, z których najstarsze pochodzą z XIII wieku.

Wawel - to niewysokie, wznoszące się zaledwie parędziesiąt metrów ponad poziom otaczających je dzielnic Krakowa, położone na lewym brzegu Wisły, niegdyś otoczone fortyfikacjami wapiene wzgórze wpisane (wraz z całym Starym Miastem, Kazimierzem i Stradomiem) na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Dwoma głównymi zabytkami na wzgórzu wawelskim są: Zamek Królewski oraz bazylika archikatedralna św. Stanisława i św. Wacława , historyczny kościół koronacyjny królów Polski i miejsce ich pochówku. Markerem na zamieszczonej mapce oznaczony jest zewnętrzny dziedziniec zamkowy, na który można wejść od strony południowej, idąc najpierw ulicą Do Zamku , obok Baszty Senatorskiej i Baszty Sandomierskiej , a następnie obchodząc od południowego zachodu centrum wystawowo-konferencyjne i zaraz za nim skręcając w prawo obok Baszty Złodziejskiej , albo od północy, podchodząc na wzgórze drogą oznaczoną markerem i prowadzącą do przejścia między katedrą a mieszczącym się w Domu Katedralnym, powołanym w 1978 roku przez kardynała Karola Wojtyłę Muzeum Katedralnym , znanym z cennej kolekcji obiektów związanych z katedrą wawelską, obejmującej m.in. przedmioty wcześniej przechowywane w oznaczonym markerem skarbcu katedralnym (w tym tzw. włócznię św. Maurycego, ofiarowaną na zjeździe gnieźnieńskim Bolesławowi I Chrobremu przez cesarza Ottona III i uważaną za pierwsze historyczne insygnium władzy dynastii Piastów).

Markerami , i oznaczone są odpowiednio trzy wieże otaczające katedrę: Zygmuntowska, Zegarowa i Srebrnych Dzwonów. Przejście obok katedry prowadzi na dziedziniec wewnętrzny zamku. Zwiedzając wzgórze wawelskie warto też pamiętać o czynnej w podziemiach oznaczonego markerem budynku z lat 40. XX wieku, wzniesionego na miejscu dawnych kuchni królewskich, wozowni i innych zabudowań (dziś mieści się tu m.in. dyrekcja Państwowych Zbiorów Sztuki na Wawelu), wystawie "Wawel Zaginiony", poświęconej historii wzgórza. Dla części turystów atrakcją może być też Smocza Jama - częściowo udostępniona dla zwiedzających jaskinia krasowa, której nazwa nawiązuje do legendy o kryjącym się tu niegdyś Smoku Wawelskim.

Katedra
Pierwsza katedra na Wawelu (zwana chrobrowską), poświęcona św. Wacławowi, powstała zapewne wkrótce po ustanowieniu na zjeździe gnieźnieńskim w 1000 roku biskupstwa krakowskiego, poza tym jednak niewiele o niej wiadomo. Drugą katedrę, tzw. hermanowską, z której do naszych czasów zachowały się tylko fragmenty (w tym krypta św. Leonarda i dolna cześć wieży Srebrnych Dzwonów) zaczęto budować za panowania Władysława Hermana (stąd nazwa), a ukończono za panowania Bolesława III Krzywoustego. Konsekrowana w 1142 roku romańska świątynia, częściowo zniszczona w pożarze w 1305 (lub 1306) roku, w 1320 roku stała się miejscem koronacji Władysława Łokietka na króla Polski. W tym samym roku rozpoczęto budowę trzeciej, trzynawowej gotyckiej katedry z transeptem i ambitem, konsekrowanej za panowania Kazimierza III Wielkiego w 1364 roku i zachowanej w kształcie zbliżonym do pierwotnego do naszych czasów, chociaż po ukończeniu budowy jeszcze wielokrotnie rozbudowywanej i modyfikowanej, w szczególności poprzez dostawianie i przebudowę kaplic, których dzisiaj jest dziewiętnaście, oraz poprzez barokizację wnętrza świątyni.


Katedra wawelska uważana jest za jeden z najważniejszych zabytków architektury i jedną z największych atrakcji turystycznych Krakowa i całej Polski. Gdy ogląda się kościół z zewnątrz, zwaracają uwagę przede wszystkim trzy wspomniane wcześniej wieże: Zygmuntowska, Zegarowa i Srebrnych Dzwonów. Pierwsza powstała w pierwszej połowie XIV wieku jako baszta obronna wchodząca w skład fortyfikacji wawelskich, później została wraz z przyległymi murami włączona w obręb kościoła, a w XVI wieku podwyższona. Słynny dzwon "Zygmunt" jest jednym z pięciu zabytkowych dzwonów wiszących w wieży. Z wieży Zygmuntowskiej, na którą można wejść po schodach, rozciąga się rozległy widok na Kraków. Wieżę Zegarową, najwyższą dziś budowlę na wzgórzu wawelskim, zaczęto budować w drugiej połowie XIV wieku, później była kilkakrotnie podwyższana, a w drugiej dekadzie XVII wieku została nakryta barokowym hełmem. Trzecia wieża, pochodząca z XV wieku (z dolną częścią będącą XII-wieczną pozostałością katedry hermanowskiej) nosi nazwę Wieży Wikaryjskiej lub Wieży Srebrnych Dzwonów, ponieważ wiszące tam dzwony zawierają domieszkę srebra.

We wnętrzu świątyni centralne miejsce zajmuje baldachimowy ołtarz-mauzoleum św. Stanisława ze Szczepanowa, gdzie przechowywane są sprowadzone w 1254 roku do katedry szczątki świętego. Ołtarz, którego kształt obecny pochodzi z pierwszej połowy XVII wieku, zwany jest też Ołtarzem Ojczyzny Ara Patriae - miejscem, w którym zwycięscy polscy królowie składali wojenne trofea (Władysław II Jagiełło po bitwie pod Grunwaldem i Jan III Sobieski po zwycięstwie nad Turkami pod Wiedniem w 1863 roku). Warto też zwrócić uwagę m.in. na nagrobki Władysława Łokietka, Kazimierza III Wielkiego, Władysława II Jagiełły oraz Władysława III Warneńczyka (cenotaf), późnorenesansowe stalle oraz liczne cenne dzieła sztuki z różnych okresów historycznych. Na uwagę zasługuje także dziewiętnaście kaplic bocznych, w szczególności pierwsza kaplica w południowej nawie bocznej znana jako Kaplica Świętokrzyska, z pochodzącym z 1492 roku nagrobkiem Kazimierza Jagiellończyka autorstwa Wita Stwosza (1492) oraz piąta kaplica w tej nawie, słynna, nakryta złotą kopułą, zaprojektowana przez Bartolomea Berecciego Kaplica Zygmuntowska, uchodząca za jedno z najwybitniejszych dzieł renesansu włoskiego w Polsce, z nagrobkami Zygmunta I Starego, Zygmunta II Augusta i Anny Jagiellonki. W dostępnych dla zwiedzających kryptach pod katedrą pochowani są prawie wszyscy królowie Polski poczynając od Zygmunta Starego (wcześniej nagrobki władców umieszczano w katedrze) oraz arcybiskupi krakowscy. W jednej z krypt, wspomnianej już wyżej krypcie św. Leonarda, leżą także Tadeusz Kościuszko, książę Józef Poniatowski oraz generał Władysław Sikorski, a w Krypcie Wieszczów Narodowych Adam Mickiewicz i Juliusz Słowacki (upamiętnieni są tu też Cyprian Kamil Norwid i Fryderyk Chopin). W krypcie pod wieżą Srebrnych Dzwonów spoczywa Józef Piłsudski, a w jej przedsionku pochowany jest, wraz z żoną Marią, Lech Kaczyński, prezydent Polski w latach 2005-2010.

Zamek Królewski
Zalążek zabudowań zamkowych istniał na wzgórzu wawelskim już w XI wieku. Do poważniejszej ich przebudowy rozbudowy doszło w XIV wieku, za panowania Władysława Łokietka i Kazimierza III Wielkiego, a później, w końcu XIV i na początku XV wieku, za panowania Władysława II Jagiełły. W 1499 roku zamek w takim stanie, w jakim pozostawił go Jagiełło, został zniszczony przez pożar. Obecny kształt zamku pochodzi z pierwszej połowy XVI wieku i jest wynikiem odbudowy rezydencji prowadzonej w latach 1507–1536 w stylu renesansowym w czasach panowania Zygmunta I Starego najpierw przez Francisca Fiorentino, później przez Bartolomea Berecciego. Po kolejnym pożarze w 1595 roku przystąpiono jeszcze raz do odbudowy i rozbudowy zamku, gdy jednak na początku XVII wieku Zygmunt III Waza przeniósł dwór królewski do Warszawy, zamek na wzgórzu wawelskim zaczął stopniowo podupadać, a później, zwłaszcza po utracie przez Polskę niepodległości, popadać w ruinę, mimo pdejmowanych co pewien czas prac remontowych. Do poważniejszych prac restauracyjnych przystąpiono dopiero pod koniec pierwszej dekady XX wieku, po opuszczeniu Wawelu przez wojska austriackie, i są one kontynuowane (z przerwami w okresie pierwszej i drugiej wojny światowej) do naszych czasów (ostatnią gruntowną renowację przeprowadzono w ostatniej dekadzie XX wieku). Dziś zamek jest w całości instytucją kultury (w szczególności nie pełni już, jak to miało miejsce jeszcze w okresie międzywojennym, funkcji rezydencji głowy państwa), funkcjonującą pod nazwą "Zamek Królewski na Wawelu - Państwowe Zbiory Sztuki".

Zamek Królewski na Wawelu, w takim kształcie, w jakim jest dziś dostępny dla zwiedzających, jest dwupiętrową budowlą z dziedzińcem wewnętrzym o kształcie pięcioboku z arkadowymi krużgankami, bramą wjazdową od strony zachodniej i kilkoma wieżami o charakterze mieszkalnym. Stylem przeważającym jest renesans, jest jednak wiele elementów gotyckich, barokowych, a także klasycystycznych. Dziedziniec wewnętrzny otaczają cztery skrzydła zamku (od zachodu, północy, wschodu i południowego wschodu) oraz wspomniany już wyżej XX-wieczny budynek stojący w miejscu dawnych kuchni kólewskich.

Poza dziedzińcem wewnętrznym, na który wstęp jest bezpłatny, dla zwiedzających udostępnionch jest kilkadziesiąt pomieszczeń, w tym na pierwszym piętrze prywatne apartamenty królewskie, a na parterze i na drugim piętrze w skrzydle północnym i wschodnim reprezentacyjne apartamenty królewskie (z których za najbardziej interesujące uchodzą tzw. Sala Poselska ze stropem ozdobionym rzeźbionymi głowami, tzw. głowami wawelskimi, oraz tzw. Sala Senatorska, największe pomieszczenie zamkowe). Wyposażenie sal stanowią zabytkowe meble, obrazy, rzeźby, ceramika, arrasy, itp. Na parterze w północno-wschodnim narożniku dziedzińca znajduje się dostępny dla zwiedzających skarbiec koronny (gdzie eksponowany jest m.in. tzw. Szczerbiec, miecz koronacyjny królów Polski, jedyne zachowane insygnium koronacyjne dynastii piastowskiej, oraz wykonane na początku obecnego stulecia repliki polskich klejnotów koronnych - korony i berła Bolesława I Chrobrego). Ze skarbcem sąsiadują pomieszczenia, w których zgromadzona jest najbogatsza w Polsce kolekcja oręża. Dostępne dla zwiedzających są też przylegające do zamku od południa, wschodu i północy ogrody.

Kazimierz jest w przybliżeniu ograniczony Wisłą oraz ulicą Dietla i linią przebiegającą w mniej więcej równolegle do ulicy Starowiślnej , nieco na północny wschód od niej. W południowo-zachodniej części dzielnicy stoi kilka godnych uwagi kościołów; jej część północno-wschodnia to, jak już wspomniano, dawna dzielnica żydowska.

Pierwszym ze wspomnianych kościołów jest uważana za jeden z najważniejszych zabytków Kazimierza i całego Krakowa bazylika św. Michała Archanioła i św. Stanisława Biskupa i Męczennika , zwana potocznie Skałką lub kościołem Na Skałce. Zachowany do dziś barokowy kościół został zbudowany w latach 1733-1751 w miejscu, gdzie już w XI wieku stała romańska świątynia, a później wzniesiony w XIV wieku kościół gotycki, przejęty w drugiej połowie XV wieku przez paulinów, sprowadzonych przez Jana Długosza. Według legendy w tym właśnie miejscu poniósł meczeńską śmierć św. Stanisław, biskup krakowski, zabity na rozkaz Bolesława II Szczodrego (Śmiałego) i kanonizowany w 1253 roku, o czym ma przypominać ołtarz św. Stanisława w południowej nawie kościoła, w którym przchowywany jest jako relikwia drewniany próg ołtarza ze śladami krwi oraz ślady krwi na ścianie na prawo od ołtarza, chociaż większość historyków jest zdania, że do śmierci biskupa doszło na Wawelu, gdzie został też w 1089 roku pochowany.

W drugiej połowie lat 70. XIX wieku w podziemiach kościoła powstała zaprojektowana przez architekta Teofila Żebrowskiego tzw. Krypta Zasłużonych, gdzie zaczęto chować wybtinych przedstawicieli polskiej nauki i kultury. W krypcie, obok Jana Długosza, spoczywają m.in. Wincenty Pol, Józef Ignacy Kraszewski, Teofil Lenartowicz, Adam Asnyk, Henryk Siemiradzki, Stanisław Wyspiański, Jacek Malczewski, Karol Szymanowski, Ludwik Solski i Czesław Miłosz, a także ojcowie i bracia paulini. W 2005 roku kościół został podniesiony przez papieża Jana Pawła II do godności bazyliki mniejszej.

Dwa inne godne uwagi zabytki sakralne na Kazimierzu - to ufundowany przez Kazimierza III Wielkiego zespół klasztorny augustianów z kościołem św. Katarzyny Aleksandryjskiej i św. Małgorzaty , uważany za jeden z najwybitniejszych przykładów architektury gotyckiej w Polsce, oraz kościół Bożego Ciała (od 2005 roku bazylika mniejsza), również w stylu gotyckim (z barokowym wnętrzem), należący od początku XV wieku do Kanoników Regularnych Laterańskich, w którym pochowany jest m.in. wspomniany wyżej twórca Kaplicy Zygmuntowskie na Wawelu, Bartolomeo Berecci.

Markerem oznaczony jest dawny ratusz kazimierski, pochodzący z XV wieku, później wielokrotnie przebudowywany, stojący na Placu Wolnica , zajmującym część dawnego głównego rynku Kazimierza. W muzeum mieści się dziś krakowskie Muzeum Etnograficzne.

Marker oznacza ulicę Szeroka, która stanawiła dawniej, obok m.in. Placu Nowego , centrum dzielnicy żydowskiej - tu właśnie odbywa się na początku lipca każdego roku koncert finałowy krakowskiego Festiwalu Kultury Żydowskiej. W pobliżu południowego krańca ulicy stoi przylegająca do zrekonstruowanego fragmentu murów obronnych dawnego Kazimierza tzw.Synagoga Stara , jedna z najstarszych zachowanych synnagog w Polsce, zbudowana w XV wieku, później wielokrotnie przebudowywana, odrestaurowana w latach 50. XX wieku, dziś mieszcząca jeden z oddziałów Muzeum Historycznego miasta Krakowa. Pod adresem Szeroka 40 znajduje się wejście do (czynnej jako dom modlitwy) Synagogi Remuh z drugiej połowy XVI wieku. Do synagogi przylega cmentarz Remuh , najstarszy cmentarz żydowski w Polsce i jeden z najstarszych w Europie, w znacznym stopniu zniszczony podczas okupacji niemieckiej, od pewnego czasu porzadkowany i restaurowany. Inne zabytki kultury żydowskiej na Kazimierzu - to m.in. niewielka Synagoga Poppera z pierwszej połowy XVII wieku, Synagoga Wysoka z XVI wieku z salą modlitw znajdującą się na piętrze (stąd nazwa synagogi), Synagogę Izaaka z XVII wieku, niegdyś uważana za najbogatszą na Kazimierzu, a także zbudowana w tym samym stuleciu Synagoga Kupa , północną ścianą przylegająca do fragmentu dawnego muru obronnego Kazimierza. Warto też zwrócić uwagę na stojącą nieco dalej od centrum Kazimierza, zbudowaną w drugiej połowie XIX wieku reformowaną Syngagogę Tempel (zwaną też Synagogą Postępową), z bogatym wystrojem wnętrza i jedynymi zachowanymi w Polsce witrażami synagogalnymi z XIX i XX wieku, stojąca przy ulicy Miodowej biegnącej dalej na północny wschód w stronę nowego cmentarza żydowskiego .

• Mając w Krakowie więcej czasu warto odwiedzić kilka dwnych podkrakowskich wsi, dziś leżących w granicach administracyjnych miasta, z godnymi uwagi zabytkami.
  
  
  
  
  Jednym z najbardziej interesująych jest oznaczone markerem opactwo benedyktynów z kościołem św.św. Piotra i św. Pawła w Tyńcu, ufundowane w XI wieku przez Kazimierza I Odnowiciela lub jego syna, Bolesława II Szczodrego, pierwotnie romańskie, później wielokrotnie niszczone, odbudowywane i przebudowywane, ostatecznie w stylu barokowym i rokoko. Główną atrakcją jest kościół św.św. Piotra i Pawła, z gotyckim prezbiterium i barokową nawą główną. Godne uwagi są też krużganki klasztoru oraz muzeum poświęcone historii opactwa. Drugim ze wspomnianych zabytków jest pochodzący z pierwszej połowy XVII wieku kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i erem oo. kamedułów na Srebrnej Górze, jeden z 9 klasztorów kamedułów istniejących dziś na świecie (wybierając się tam należy pamiętać o surowej regule kamedułów i związanych z tym ograniczeniach w zwiedzaniu). Markerem ozbnaczony jest kościół św. Augustyna i św. Jana Chrzciciela i przylegający do niego klasztor norbertanek, którego początki sięgają połowy XII wieku. Najstarsze zachowane fragmenty kompleksu pochodzą z XIII wieku, obecny wystrój kościoła - z XVIII wieku. Wreszcie, markerem oznaczone jest opactwo cystrsów z z kościołem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Wacława (od 1970 roku bazylika mniejsza) położone w dzielnicy Nowa Huta na terenie dawnej wsi Mogiła. Początki kompleksu sięgają pierwszej połowy XIII wieku, gdy cystersi zostali sprowadzeni do Mogiły z klasztoru w Lubiążu. Opactwo, wielokrotnie odbudowywane po różnego rodzaju zniszczeniach i przebudowywane, z barokową fasadą i odrestaurowanym gotyckim wnętrzem, uważane jst za jedną z najważniejszych budowli sakralnych w Małopolsce.