Krynica-Zdrój

Miasto (ponad 11 tys. mieszkańców) w południowej Polsce, położone w Beskidzie Sądeckim, na wysokości 560-650 m n.p.m., w dolinie potoku Kryniczanka i jego dopływów, 139 km na południowy wschód od Krakowa , 33 km na południowy wschód od Nowego Sącza (➤ mapka)(➤ mapka). Jedno z najsłynniejszych polskich uzdrowisk, znane co najmniej od połowy XIX wieku. Całoroczna miejscowość wypoczynkowa i turystyczna, w zimie popularny ośrodek narciarski. Nazwa Krynica-Zdrój jest obecną nazwą urzędową; do 2001 roku obowiązywała krótsza nazwa Krynica, najczęściej używana. Dojazd z Nowego Sącza drogą 75 i następnie, od miejscowości Krzyżowka, drogą 981.

Krynica została założona w połowie XVI wieku. Od drugiej połowy XIX wieku jest znana jako uzdrowisko; pierwsze domy zdrojowe powstały tu nawet wcześniej, już w końcu XVIII wieku. Gwałtowny rozwój zawdzięcza Krynica przede wszystkim działalności Józefa Dietla (1804-1878), rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego, wybitnego lekarza, twórcy balneologii, w latach 1866–1874 prezydenta Krakowa (od jego nazwiska bierze nazwę główna ulica miejscowości - Bulwary Dietla), a później Rudolfa Zubera (1858-1920), geologa i podróżnika, profesora Uniwersytetu Lwowskiego, który na początku drugiej dekady XX wieku odkrył w Krynicy źródła silnej szczawy alkalicznej, noszącej dziś nazwę wody "Zuber".

Szacuje się, że już w końcu XIX wieku przyjeżdżało do Krynicy kilka tysięcy kuracjuszy rocznie. Na początku XX wieku powstały kolejne wille i pensjonaty, w 1911 roku doprowadzono do Krynicy linię kolejową; w tym samym roku Krynica uzyskała prawa miejskie. Pod koniec okresu przyjeżdżało rocznie do Krynicy prawie 40 tys. gości, w tym wiele osobistości - przedstawicieli arystokracji, świata polityki, elit naukowych i artystycznych z kraju i zagranicy.

Krynica-Zdrój jest dziś dużym ośrodkiem lecznictwa uzdrowiskowego i sanatoryjnego, gdzie leczy się m.in. choroby układu krążenia oraz choroby układu trawiennego i moczowego.

Miasto jest jednym z większych polskich ośrodków sportów zimowych. Narciarstwo zjazdowe można uprawiać na Górze Parkowej i na zboczach Jaworzyny Krynickiej , najwyższego wzniesienia w okolicy, o wysokości 1114 m n.p.m. Na Górę Parkową można wjechać koleją ziemno-linową z 1937 roku, a na Jaworzynę - kolejką gondolową. Stosunkowo niedaleko jest też do ośrodka narciarskiego Dwie Doliny Muszyna – Wierchomla , gdzie działa najdłuższy w Polsce wyciąg krzesełkowy (➤ mapka).

W lecie Krynica-Zdrój może stanowić dobre miejsce uprawiania turystyki pieszej, rowerowej lub dla innych form aktywnego wypoczynku.

Za centrum Krynicy uważa się okolice głównej arterii miasta, zwanej Bulwarami Dietla , biegnącej łagodnym łukiem wzdłuż potoku Kryniczanka, oraz stanowiącego cięciwę tego łuku fragmentu Alei im. Leona Nowotarskiego. Przy Bulwarach Dietla zachowały się najstarsze i najbardziej znane wille przyjmujące kuracjuszy już w drugiej połowie XIX wieku, jak "Willa Białej Róży", "Biały Orzeł", "Węgierska Korona", "Świteź", "Węgierska Korona", "Witoldówka" czy "Wisła", a także willa "Romanówka" , w której mieści się Muzeum Nikifora (zob. niżej). W tym rejonie, przy Al. Nowotarskiego 2, stoi też duży, neorenesansowy budynek sanatorium "Stary Dom Zdrojowy" z 1889 roku, z zachowaną oryginalną salą balową i innymi reprezentacyjnymi pomieszczeniami, oraz rozbudowaną infrastrukturą zabiegową.

Zamieszczone zdjęcie przedstawia wnętrze Pijalni Głównej , zbudowanej w 1971 roku w stylu modernistycznym pijalni wód mineralnych, o łącznej powierzchni ponad 4,5 tys. m², oferującej wody "Jan", "Tadeusz", "Zdrój Główny", "Słotwinka" i słynną wodę "Zuber", mieszczącej także salę widowiskową, ogród zimowy i liczne sklepiki z pamiątkami. Kiedyś stała w tym miejscu najstarsza pijalnia wód "Słotwinka", zbudowana (w stylu drewnianego "chińskiego" pawilonu) w początkach XIX wieku na krynickim deptaku nad zdrojem głównym, później, na początku drugiej połowie XIX wieku, przeniesiona do Parku Słotwińskiego, dziś otwarta tylko w lecie i oferująca wylącznie wodę "Słotwinka". Obok pijalni "Słotwinka" działał niegdyś w Parku Słotwińskim cieszący się popularnością pawilon koncertowy; dziś mieści się w nim restauracja.

Obok Pijalni Głównej, na północ od niej stoi przy Al. Nowotarskiego muszla koncertowa z okresu międzywojennego (z wbudowaną tablicą pamiątkową ku czci Jana Kiepury (zob. niżej), a dalej, przy Al. Nowotarskiego 7 - modernistyczny budynek sanatorium "Nowy Dom Zdrojowy" zbudowany w latach 1938-1939 według projektu Witolda Minikiewicza, otwarty niedługo przed wybuchem II wojny światowej. W pobliżu "Nowego Domu Zdrojowego" warto rzucić okiem na inne zabytki Krynicy: "Stare Łazienki Mineralne" i "Łazienki Borowinowe" z drugiej połowy XIX wieku, a także na pomnik Adama Mickiewicza z 1906 roku.

Najważniejszym bodaj zbytkiem sakralnym w Krynicy jest drewniany Kościół Przemienienia Pańskiego , zbudowany w latach 1863-1864 w pobliżu deptaku, u stóp Góry Parkowej jako kaplica uzdrowiskowa na potrzeby kuracjuszy.

Warto wiedzieć, że Krynica była pierwotnie wsią zamieszkałą w większości przez Łemków należących do kościoła grekokatolickiego; dlatego pierwsza kaplica rzymsko-katolicka (podobna zresztą do licznych w okolicy łemkowskich cerkwi) powstała w drugiej połowie XIX wieku, pierwszy kościół rzymsko-katolicki - jeszcze poźniej, zaś parafia w Krynicy została erygowana dopiero w 1925 roku.

Po wybudowaniu nowego murowanego Kościoła Najświętszej Marii Panny Wniebowziętej w latach 1887-1892 (później, w latach 30. XX wieku powiększonego i przebudowanego), kaplica Przemienienia Pańskiego straciła na znaczeniu, choć nabożeństwa bywają tu wciąż odprawiane.

KRYNICA-ZDRÓJ
Hotel "Patria"
fot. BP
• Jednym z bardziej znanych zabytków w Krynicy jest "Patria", stojący przy ulicy Pułaskiego 35, ok. 1 km na północny wschód od centrum luksusowy modernistyczny hotel, wybudowany na początku lat 30. XX wieku (otwarty na Boże Narodzenie 1933 roku) przez wybitnego polskiego śpiewaka Jana Kiepurę (1902-1966). Hotel, zaprojektowany przez znanego architekta Bohdana Pniewskiego, stał się najnowocześniejszym hotelem w Krynicy, z pokojami o najwyższym standardzie, obrotowymi drzwiami wejściowymi, windmi, centralnym ogrzewaniem, centalą telefoniczną, luksusową restauracją, tarasem widokowym na dachu, kortami tenisowymi i basenem, a także - z ekipą hotelową o najwyższych kwalifikacjach. Uważa się, że hotel Kiepury dorównywał najlepszym europejskim obiektom tego typu - toteż tu zatrzymywały się ówczesne osobistości (m.in. przyszła królowa holenderska, księżna Juliana z mężem, księciem Bernardem, w podróży poślubnej), tu także zatrzymywał się oczywiście sam Kiepura z żoną, Martą Eggerth, gdy przyjeżdżał do Polskie w przerwach między występami na zagranicznych scenach operowych. Po wojnie hotel przejęło państwo - od roku 1948 Patria" jest siedzibą sanatorium, której obecnym właścicielem jest Spółka Skarbu Państwa "Uzdrowisko Krynica-Żegiestów" S.A.
  
  Od 1967 roku, w drugiej połowie sierpnia, organizowany jest w Krynicy Europejski Festiwal Opery i Operetki im. Jana Kiepury. Koncerty odbywają się na krynickim deptaku, w "Starym Domu Zdrojowym" i w Pijalni Głównej; szacuje się, że festiwal przyciąga rocznie ok. 60 tys. gości.

KRYNICA-ZDRÓJ
Muzeum Nikifora
fot. BP
• Muzeum Nikifora, poświęcone Nikiforowi Krynickemu (właściwie Epifaniuszowi Drowniakowi), malarzowi pochodzenia łemkowskiego, urodzonemu w 1895 roku w Krynicy (zmarł w Domu Pomocy Społecznej w Foluszu koło Jasła w 1968 roku) i na cmentarzu w Krynicy pochowanemu, pod koniec życia uznanego za jednego z najwybitniejszych prymitywistów w skali światowej, prezentuje kilkadziesiąt prac artysty. Muzeum, mieszczące się w willi "Romanówka" przy Bulwarach Dietla, otwarte w połowie lat 90. XX wieku, jest oddziałem Muzeum Okręgowego w Nowym Sączu (gdzie zgromadzony jest największy zbiór obrazów i rysunków Nikifora).