Ostrzyhom / Esztergom

Ostrzyhom / Esztergom - to liczące ok. 28 tys. mieszkańców miasto na Węgrzech, położone w północnej części kraju, w komitacie Komárom-Esztergom, 46 km na północny zachód od Budapesztu (➤ mapka)(➤ mapka). Jedno z najstarszych miast węgierskich, pierwsza stolica Węgier. Zwana "węgierskim Watykanem" siedziba prymasów węgierskiego kościoła rzymskokatolickiego, najbardziej znana z ogromnej Bazyliki św. Wojciecha, największego kościoła Węgier, odwiedzanego przez ponad milion turystów rocznie.

Miasto leży na prawym brzegu Dunaju , wzdłuż którego biegnie granica ze Słowacją; po przeciwnej stronie rzeki leży słowackie Štúrovo , dawniej noszące nazwę "Párkány". Łączący te miejscowości, długi na 500 metrów Most Marii Walerii (Mária Valéria híd), biorący swą nazwę od imienia arcyksiężniczki Marii Walerii, córki cesarza Franciszka Józefa I i cesarzowej Elżbiety, został zbudowany w 1895 roku, zniszczony w 1919 roku, odbudowany w 1927 roku, lecz ponownie zniszczony w grudniu 1944 roku przez wycofujące się wojska niemieckie, i ponownie odbudowany oraz otwarty dopiero w 2001 roku (wcześniej działała przeprawa promowa). Markerem oznaczona jest wąska odnoga Dunaju, zwana Małym Dunajem, oddzielająca tzw. Wyspę Prymasowską (Prímás-sziget), z terenami rekreacyjnymi, promenadą i ośrodkami sportów wodnych.

Tereny, na których leży dzisiejsze miasto Esztergom, były zamieszkałe już w czasach prehistorycznych. W IV wieku p.n.e. zajęli je Celtowie, potem znalazło się pod kontrolą Rzymu. Po upadku Cesarstwa Rzymskiego osiedlały się tu różne ludy, w tym słowiańskie. Pod koniec IX wieku zajęli je Węgrzy; jeden z pierwszych władców węgierskich, książę Géza (w literaturze polskiej nazywany Gejzą), ojciec pierwszego króla Węgier, św. Stefana I, panujący w drugiej połowie X wieku, wybrał Esztergom na swą rezydencję. Wzniesiony wówczas na wzgórzu nad Dunajem zamek pozostał rezydencją królewską oraz ośrodkiem politycznym, administracyjnym i gospodarczym państwa Węgrów do połowy XIII wieku, gdy po mongolskiej inwazji siedziba władców węgierskich została przeniesiona do Budy. Był również od początku dziejów Węgier jako kraju chrześcijańskiego siedzibą prymasów Węgier i najważniejszym miejscem kościoła rzymskokatolickiego na Węgrzech - pozostając siedzibą archidiecezji ostrzyhomsko-budapeszteńskiej do dnia dzisiejszego. W 1543 roku, po zdobyciu Esztergomu przez Turków, miasto, pozostając ważnym ośrodkiem kultury węgierskiej, stało się stolicą jednej z jednostek administracyjnych Imperium Osmańskiego. Później wielokrotnie przechodziło z rąk do rąk (było odbierane Turkom i ponownie przez nich zdobywane), bo dopiero po zwycięstwie Sobieskiego pod Wiedniem w 1683 roku znaleźć się na dłużej w granicach państwa Habsburgów. Dziś miasto jest ważnym centrum kulturalnym i jedną z najpopularniejszych destynacji turystycznych północnych Węgier, przyciągającym każdego roku ponad milion turystów z kraju i zagranicy.


Najważniejszym i najbardziej znanym zabytkiem Ostrzyhomia jest bez wątpienia ogromna, stojąca na wyysokim brzegu Dunaju, przy rozległym placu znanym jako Plac św. Stefana (Szent István tér), klasycystyczna Bazylika św. Wojciecha (Esztergomi bazilika). Część wzgórza na południe od Bazyliki zajmują pozostałości Zamku Królewskiego (Esztergomi vár), mieszczące muzeum historyczne . U stóp wzgórza zamkowego rozciąga się dzielnica Víziváros, za której centralny punkt uważa się Plac Mindszenty'ego (Mindszenty tér), z kościołem jezuitów i Pałacem Arcybiskupim, w którym ma swą siedzibę Muzeum Chrześcijaństwa (Keresztény Múzeum).

Niecały kilometr na południowy wschód od Placu Mindszenty'ego, w pobliżu Placu Rakoczego (Rákóczi tér), ważnego węzła komunikacyjnego, gdzie z drogi 11 wjeżdża się na ulicę prowadzącą w kierunku granicznego Mostu Marii Walerii , leży Plac Szechenyiego (Széchenyi tér), trzeci (obok Placu św. Stefana i Placu Mindszenty'ego) najważniejszy plac Ostrzyhomia, przy którym lub w pobliżu którego stoją godne uwagi zabytkowe budynki, w tym Ratusz i dwa kościoły - kościół św. Piotra i św Pawła oraz kościół franciszkanów . Dla części turystów interesująca może być wizyta na wzgórzu św. Tomasza (Szent Tamás), na południowy wschód od wzgórza zamkowego i na północ od rejonu Placu Szechenyiego, z barokową kalwarią z końca XVIII wieku.

Bazylika św. Wojciecha w Ostrzyhomiu (Esztergomi bazilika, Nagyboldogasszony- és Szent Adalbert-főszékesegyház) - to największy i najważniejszy kościół na Węgrzech, siedziba arcybiskupa Ostrzyhomia i Budapesztu pełniącego jednocześnie funkcję prymasa Węgier. Stoi w miejscu, gdzie już w X wieku istniała świątynia poświęcona św. Wojciechowi (w której miał być ochrzczony, a poźniej koronowany św. Stefan) i gdzie w XII wieku wzniesiona została pierwsza romańska katedra pod wezwaniem Wniebowzięcia NMP i św. Wojciecha, później przebudowana w stylu gotyckim, w 1543 roku podczas walk z Turkami zniszczona i później tylko częściowo odbudowana (z pierwszej katedry zachowała się tylko jedna kaplica - wykonana na początku XVI wieku z czerwonego marmuru renesansowa kaplica Bakócza).

Ostrzyhomska bazylika w jej obecnym klasycystycznym kształcie została zaprojektowana przez Pála Kühnela, Jánosa Páckha i Józsefa Hilda i zudowana w latach 1822-1869. Wysokość kopuły wynosi 71,5 metra. We wnętrzu warto zwrócić uwagę m.in. na ołtarz główny oraz dwie kaplice - kaplicę św Stefana oraz (po stronie południowej) wspomnianą kaplicę zbudowaną przez arcybiskupa Tamása Bakócza, będącą jedynym na Węgrzech renesansownym zabytkiem zachowanym w całości. Warto też zwiedzić skarbiec katedralny oraz ogromną kryptę w stylu staroegipskim, w której spoczywa m.in. znany z bohaterskiej postawy w czasie drugiej wojny światowej, a poźniej w czasach komunistycznych kardynał József Mindszenty, prymas Węgier w latach 1945-1974, od którego nazwiska bierze nazwę wspomniany wyżej centralny plac dzielnicy Víziváros. Od kwietnia do października, przy dobrej pogodzie, turyści mogą (po schodach) wejść na kopulę Bazyliki, skąd rozciąga się niezwykle rozległy widok. Warto też zwrócić uwagę na organy, największe na Węgrzech i jedne z największych w Europie.

Położoną na południe od Bazyliki część wzgórza zamkowego zajmują pozostałości Zamku Królewskiego , którego budowę rozpoczęto już w X wieku, za panowania księcia Gézy i kontynuowano za panowania św. Stefana. Po przeniesieniu stolicy Węgier do Budy Esztergom stracił znaczenie centrum politycznego i administracyjnego, a w następnych stuleciach zabudowania zamkowe z różnych powodów (m.in. w wyniku działań wojennych) zaczęły popadać w ruinę. Prace mające na celu odtworzenie dziejów dawnej rezydencji królewskiej oraz prace restauracyjne rozpoczęto dopiero w latach 30. XX wieku. Dziś niektóre elementy dawnego Zamku Królewskiego są wciąż terenem wykopalisk, inne mieszczą muzeum historyczne (Esztergomi Vármúzeum), otwarte dla wycieczek z przwodnikiem.

Víziváros, niegdyś samodzielne miasto, jest dziś dzielnicą Esztergomu, położoną u stóp wzgórza zamkowego, między nim a Małym Dunajem . Za główny plac Víziváros uważa się, jak wspomniano, Plac Mindszenty'ego (Mindszenty tér).

Przy placu, od strony zachodniej, stoi oznaczony markerem barokowy kościół jezuitów (Loyolai Szent Ignác) zbudowany w latach 1728-1738 w miejscu wcześniej istniejącego kościoła. W czasie drugiej wojny światowej kościoł został poważnie zniszczony, ale w drugiej połowie XX wieku podjęto prace restauracyjne.

Do kościoła od północnego zachodu przylega Pałac Prymasowski będący siedzibą arcybiskupa Ostrzyhomia i Bydapesztu. W pałacu mieści się też Muzeum Chrześcijańskie (Keresztény Múzeum), a także biblioteka i archiwa. Muzeum, uchodzące za trzecie największe muzeum diecezjalne na świecie po (Watykanie i Monachium), dysponuje niezwykle bogatą kolekcją węgierskich i europejskich dzieł sztuki od XIII do XIX wieku (malarstwo, rzeźba, złotnictwo, zegary, ceramika, i in.). Przy Placu Mindszenty'ego znajduje się także barokowy budynek mieszczący muzeum historyczne (Balassa Bálint Múzeum), a niedaleko placu, ok. 200 metrów na wschód, przy ulicy Pázmány Péter - Biblioteka Katedralna (Bibliotheca Ecclesiae Metropolitanae Strigoniensis, Főszékesegyházi Könyvtár), najstarsza i największa tego rodzaju biblioteka na Węgrzech.

Trzecim, obok wzgórza zamkowego i Víziváros, interesującym z turystycznego punktu widzenia rejonem Ostrzyhomia są okolice Placu Széchenyi'ego , położonego w miejscu, gdzie niegdyś znajdował się pierwszy rynek Esztergomu (jako odrębnego królewskiego miasta). Przy placu lub w jego pobliżu stoi m.in. budynek dzisiejszego ratusza (Városháza, Vak Bottyán palota), większość urzędów publicznych, restauracje i kawiarnie, budynki mieszkalne, a także dwa zabytkowe kościoły: barokowy kościół św. Piotra i św. Pawła (Szent Péter és Pál), zbudowany w końcu XVII wieku w miejscu wcześniejszej świątyni, której początki sięgają XIII wieku, oraz również barokowy kościół franciszkanów pod wezwaniem św. Anny (Belvárosi ferences templom, Szent Anna-templom) z początków XVIII wieku wzniesiony na pozostałościach XIII-wiecznego kościoła i klasztoru.