Pelplin

Miasto i gmina (niecałe 8,5 tys. mieszkańców) w północnej Polsce, w południowej części województwa pomorskiego, nad rzeką Wierzycą, ok. 60 km na południe od Gdańska , ok. 35 km na południowy zachód od Malborka (➤ mapka)(➤ mapka). Od XIV wieku ważny ośrodek katolicyzmu w Polsce. Główne atrakcje turystyczne: słynna bazylika katedralna i interesujące zbiory eksponowane w Muzeum Diecezjalnym.

Dawne dzieje Pelplina związane były z działalnością cystersów, którzy przybyli tu z Bad Doberan w Meklemburgii, gdy książę pomorski Mściwój (Mestwin) II darował im w 1276 roku wieś Pelplin i przyległe tereny. Dominujący nad zespołem klasztornym i całym Pelplinem kościół - funkcjonujący obecnie jako bazylika katedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi - zaczęto budować prawdopodobnie w pierwszej połowie XIV wieku (według niektórych źródeł wcześniej, w końcu XIII wieku); w XIV wieku zbudowany też został przylegający do kościoła od strony południowej czworobok klasztoru, z krużgankiem otaczającym wirydaż. W XIX wieku świątynia została odnowiona i częściowo zrekonstruowana; m.in. dodane zostały neogotyckie gmachy seminarium duchownego. Na południowy zachód od zespołu klasztornego rozciągają się, w kierunku Wierzycy, ogrody biskupie z neoklasystycznym pałacem biskupim z XIX wieku.

Trójnawowa bazylika pelplińska, długa na 84 m, zbudowana na planie wydłużonego prostokąta, z prosto zamkniętym prezbiterium, halowym transeptem oraz dekoracyjnymi sklepieniami gwiaździstymi, jest głównym zabytkiem Pelplina i jednym z najciekawszych zabytków architektury sakralnej w północnej Polsce.

Warto zwrócić uwagę na charakterystyczne ośmioboczne wieże schodkowe flankujące fasadę (zwróconą ku zachodowi) i elewację wschodnią kościoła, jak również na bogate wyposażenie wnętrza, z zespołem 28 ołtarzy z XVII wieku, cennymi gotyckimi stallami z połowy XV wieku, barokową amboną oraz licznymi płytami nagrobnymi. Umieszczone w ołtarzach obrazy stanowią jedyną w swoim rodzaju galerię malarstwa mistrzów tworzących w XVII-wiecznym Gdańsku i okolicach, takich jak Herman Han, Bartłomiej Strobl, Andrzej Stech czy Hans Krieg. Uderza też bogactwo dekoracji rzeźbiarskich.

Będąc w Pelplinie warto zwiedzić usytuowane kilkaset metrów na południowy zachód od pocysterskiego zespołu klasztornego Muzeum Diecezjalne , zajmujące część pomieszczeń kurii biskupiej (dojazd ul. Starogardzką i dalej ul. Szpitalną). Bodaj najsławniejszym eksponatem jest jedyny w Polsce egzemplarz Biblii Gutenberga z 1453 roku; w muzeum przechowywane są jednak także inne cenne zabytki piśmiennictwa, m.in. sześciotomowy śpiewnik z XVII wieku znany jako Tabulatura Pelplińska. Warto też zobaczyć skarbiec, z bogatymi zbiorami dzieł sztuki sakralnej, a także kolekcję rzeźb gotyckich.

• Do początków XIX wieku zespół sakralny w Pelplinie funkcjonował jako opactwo cysterskie. W 1823 roku nastąpiła kasacja opactwa. Dwa lata wcześniej papież Pius VII podjął decyzję o powiększeniu istniejącej od 1243 roku diecezji chełmińskiej i o przeniesieniu do Pelplina jej stolicy z Chełmży; od 1824 roku kościół funkcjonuje jako katedra. W 1829 roku otwarto seminarium duchowne, a w 1836 roku założono szkołę przykatedralną (znane "Collegium Marianum"). W 1992 roku decyzją papieża Jana Pawła II diecezja chełmińska została zlikwidowana; utworzona została natomiast metropolia (i archidiecezja) gdańska oraz diecezje pelplińska i toruńska.
• Niedaleko placu, przy którym wznosi się bazylika, stoi gotycki kościół Bożego Ciała z barokowym wnętrzem; pełniący od połowy XVII wieku funkcję kościołą parafialnego.
• Przy wyjeździe z Pelplina w stronę wjazdu na autostradę A1 przejeżdża się koło tzw. Góry Jana Pawła II, niewysokiej górki, gdzie w 1999 roku papież, w ramach wizyty w Pelplinie, odprawił mszę. Na pamiątkę wizyty papieża postawiono tam 33-metrowy krzyż; miejsce stanowi dziś cel pielgrzymek wiernych.