Piza / Pisa

Miasto (ok. 90 tys. mieszkańców) w zachodniej Toskanii, nad rzeką Arno, w pobliżu ujścia Arno do Morza Liguryjskiego. Miasto założone przez Etrusków, w czasach rzymskich port wojenny, w Średniowieczu przez pewien czas jedna z największych potęg morskich zachodniej części Morza Śródziemnego. Dziś ważna destynacja turystyczna, najbardziej znana z tzw. Krzywej Wieży oraz z jednego z najstarszych i najsłynniejszych uniwersytetów w Europie. Piza leży w pobliżu skrzyżowania biegnącej wzdłuż zachodniego wybrzeża Włoch autostrady A12 (E80) z autostradą A11 (E76) (Autostrada Firenze-Mare) biegnącą ze wschodu na zachód; od strony Florencji można też dojechać drogą szybkiego ruchu Strada Grande Comunicazione Firenze-Pisa-Livorno (Fi-Pi-Li) (➤ mapka)(➤ mapka). Duże lotnisko (Aeroporto Internazionale Galileo Galilei) jest usytuowane stosunkowo blisko centrum miasta, na południe od drogi Fi-Pi-Li; mniej więcej w połowie drogi od lotniska do centrum leży stacja kolejowa Pisa Centrale.

Miasto zostało założone prawdopodobnie przez Etrusków. W czasach rzymskich było wykorzystywane jako port wojenny. Od 313 roku n.e. siedziba biskupstwa. Po upadku cesarstwa zachodniorzymskiego Piza - dzięki korzystnemu położeniu i silnej flocie - pozostała ważnym centrum handlowym i z czasem stała się potęgą morską zachodniej części Morza Śródziemnego, bogacąc się w szczególności dzięki sukcesom odnoszonym w prowadzonych w XI wieku wspólnie z Genuą wojnach zmierzających do usunięcia Saracenów z Sardynii i Sycylii, a później dzięki udziałowi w wyprawach krzyżowych. Później jednak, po okresie rozkwitu w wiekach XI, XII i w pierwszej połowie wieku XIII, w szczególności po przegranej w 1284 roku wojnie z dawnym koalicjantem, Genuą, Piza zaczęła słabnąć, a gdy dodatkowo osady niesione przez Arno zaczęły zamulać port, proces podupadania miasta uległ przyspieszeniu. W 1406 roku Piza przeszła pod panowanie Florencji; w końcu XV wieku odzyskało wprawdzie na lat kilkanaście niepodległość, lecz w roku 1509 ponownie ją na rzecz Florencji utraciła.

Główną atrakcją turystyczną jest Campo dei Miracoli (zwany też Piazza del Duomo), ogromy płaski trawiasty teren w północno-zachodniej części miasta, na którym wznoszą się: katedra (Duomo) , baptysterium , "Krzywa Wieża" oraz cmentarz (Campo Santo ). W pobliskiej siedzibie arcybiskupstwa (Piazza Arcivescovado 6) mieści się Museo dell'Opera del Duomo.

Na zamieszczonym zdjęciu - widok na Campo dei Miracoli z zachodu na wschód; widoczna katedra i najbardziej znany zabytek Pizy - dzwonnica, Campanile di Santa Maria, zwana "Krzywą Wieżą" ("Torre Pendente"); po lewej stronie baptysterium, w głębi Campo Santo i kopuła dobudowanej w 1594 roku kaplicy Cappella del Pozzo.

Budowę wieży - jako dzwonnicy katedry - rozpoczęto w 1173 roku i już w trakcie budowy, z uwagi na niestabilne podłoże (piaszczysty, mulisty grunt) i zapewne błędy budowniczych (zbyt płytkie fundamenty), budowla zaczęła się przechylać. Mimo nieskuteczności prób "wyprostowania" lub przynajmniej ustabilizowania wieży budowę ukończono w 1350 roku i nawet - w pomieszczeniu na szczycie, o nieco mniejszej średnicy niż wieża - umieszczono siedem dzwonów, co dodatkowo zwiększyło niebezpieczeństwo odchylania się budowli od pionu. W końcu XX wieku, gdy odchylenie przekroczyło 5 metrów, wieżę zamknięto dla publiczności; po wykonaniu stosownych zabezpieczeń, od 2001 roku jest ona (z ograniczeniami) ponownie otwarta.



Katedra Santa Maria Assunta pochodzi z drugiej połowy XI wieku; na początku XVII wieku została odbudowana po pożarze w 1595 roku. Uchodzi za wybitne osiągnięcie pizańskiego stylu architektury romańskiej. Warto zwrócić szczególną uwagę na czterokondygnacyjną marmurową fasadę, zdobioną szklanymi i majolikowymi płytkami, z licznymi kolmnami i arkadami, brązowe drzwi z brązu w południowym ramieniu transeptu (Portale di San Ranieri, wykonane w 1180 roku przez Bonnana Pisana), zachowane fragmenty posadzki z XI wieku, mozaikę Chrystus na Majestacie ukończona przez Cimbauego na początku XIV wieku, freski w kopule (wykonane po pożarze z 1595 roku), a także na rzeźbioną przez Giovanniego Pisana na początku XIV wieku ambonę. Wnętrze katedry mieści też grobowiec zmarłego w 1313 roku cesarza Henryka VII Luksemburskiego.

Okrągłe, podobno największe we Włoszech baptysterium, poświęcone św. Janowi Chrzcicielowi (Battistero di San Giovanni), stojące naprzeciwko fasady katedry od strony zachodniej, zaczęto budować w połowie XII wieku w stylu romańskim według projektu Diotisalviego, a ukończono (Nicolo i Giovanni Pisano) ponad sto lat później w stylu gotyckim. Na szczególną uwagę zasługuje pokryta płaskorzeźbami marmurowa ambona Nicoli Pisana z 1260 roku, nieco wcześniejsza marmurowa chrzcielnica Guida da Como, a także doskonała akustyka wnętrza (prezentowana turystom co pewien czas przez osoby obsługujące zwiedzających baptysterium).

Campo Santo Monumentale - to założony w drugiej połowie XIII wieku cmentarz w postaci prostokątnego budynku z marmurowymi arkadami otaczającego teren, na którym podobno rozsypana jest ziemia z Ziemi Świętej, przywieziona na statkach pizańskich po jednej z wypraw krzyżowych. Można tu zobaczyć grobowce z czasów rzymskich, a także zachowaną część słynnych średniowiecznych fresków (większość tych fresków została zniszczona na skutek bombardowania w czasie II wojny światowej).

W Museo dell'Opera del Duomo (Piazza Arcivescovado 6, kilka minut spaceru od Campo dei Miracoli) eksponowane są sprzęty i szaty liturgiczne, ale także zabytki rzymskie i etruskie oraz inne przedmioty z różnych epok przechowywane niegdyś w katedrze i baptysterium; szczególną uwagę warto zwrócić na hipogryf z X wieku - arabską rzeźbę z brązu stanowiącą łup wojennny pizańczyków z czasów wojen z Saracenami, a także na rzeźby Nicoli i Giovanniego Pisano.


Oprócz wizyty na Campo dei Miracoli warto zrobić przynajmniej dwa spacery: jeden od Piazza dei Cavalieri (kilka minut spaceru na południowy wschód od Campo dei Miracoli) przez ulicę Borgo Stretto do Piazza Garibaldi , Ponte Mezzo , Piazza XX Settembre i dalej ulicą Corso Italia w kierunku południowym, w stronę dworca; drugi nad rzeką Arno nadbrzeżami w obie strony od Ponte Mezzo, gdzie na północnym nabrzeżu, na Lungarno Mediceo, warto zajrzeć do Museo Nazionale di San Matteo , mieszczące się w średniowiecznym klasztorze San Matteo, z kolekcją malarstwa i rzeźby od XII do XVII wieku z regionu Pizy i Florencji, a na południowym nabrzeżu, na Lungarno Gambacorti, warto zobaczyć dwa kościoły, Santa Cristina i (bardziej na zachód) Santa Maria della Spina .

Markerem zaznaczone jest położenie L'Orto Botanico dell'Università di Pisa - najstarszego w Europie ogrodu botanicznego, założonego w latach 1543-1544 z inicjatywy Luki Ghiniego, lekarza i przyrodnika, na polecenie Cosimo I de Medici.

Piazza dei Cavalieri - to plac (o kształcie zbliżonym bardziej do trójkąta niż prostokąta) położony w dzielnicy uniwersyteckiej, niegdyś (przed zdobyciem miasta przez florentyńczyków) centrum życia politycznego.

Największym gmachem stojącym przy placu, od strony północno-wschodniej, jest Palazzo della Carovana (zwany też Palazzo dei Cavalieri), zaprojektowany i zbudowany przez Giorgia Vasariego w latach 1562-1564 na polecenie Cosimo I de Medici, z przeznaczeniem na siedzibę Cavalieri di San Stefano, zakonu rycerskiego założonego przez Cosimo I w 1561 roku (przed pałacem stoi posąg Cosimo I, wykonany wraz z fontanną przed piedestałem w 1596 roku, na zamówienie jednego z synów Cosimo I, Ferdynanda I, przez Pietra Francavillę).

Obecnie Palazzo dei Cavalieri jest siedzibą Scuola Normale Superiore di Pisa, jednego z filarów systemu uniwersyteckiego w Pizie (zob. niżej).

Obok Palazzo dei Cavalieri, przy południowo-wschodnim narożniku placu, stoi kościół Santo Stefano dei Cavalieri z drugiej połowy XVI wieku, także dzieło Vasariego. Początkowo miał jedną nawę, w XVII wieku dodano dwie boczne. W kościele, oprócz godnych uwagi dzieł sztuki, można zobaczyć liczne trofea wojenne zdobyte w bitwach morskich przez Cavalieri di San Stefano, w tym np. proporzec z okrętu flagowego Ali Paszy zdobyty w sławnej bitwie pod Lepanto w 1571 roku.

Wspomniany wyżej kościół Santa Maria della Spina (Lungarno Gambacorti, w pobliżu Ponte Solferino) - to mały kościół zbudowany w 1230 przez rodzinę Gualandi i przebudowany w stylu gotyckim w XIV wieku z przeznaczeniem na przechowywanie relikwii: fragmentu korony cierniowej Chrystusa (spina - cierń, stąd nazwa kościoła, początkowo nazywał się Santa Maria di Pontenovo), ofiarowanego miastu przez bogatego miejscowego kupca. Kościół jest uważany za jedną z najwybitniejszych gotyckich budowli we Włoszch.

Pierwotnie kościół stał nieco niżej i bliżej Arno; dla ochrony przed zniszczeniami w 1871 roku kościół rozebrano i o kilka metrów (z pewnymi mmodyfikacjami) przesunięto.

• W Pizie urodził się w 1564 roku Galileusz - Galileo Galilei (zmarł w 1642 roku w małej miejscowości koło Florencji). Od 1581 roku studiował na Uniwersytecie w Pizie najpierw medycynę, potem matematykę, którą od 1589 w tymże Uniwersytecie przez kilka lat wykładał, dopóki nie przeniósł się, w 1592 roku, na Uniwersytet w Padwie.

• Uniwersytet w Pizie (Università di Pisa) jest jednym z najstarszych i najsłynniejszych włoskich uniwersytetów (jest renomowaną uczelnią również dziś, zwłaszcza w dziedzinie nauk ścisłych). Formalnie założony został w 1343 roku edyktem papieża Klemesa VI, ale w niektórych dziedzinach (np. w dziedzinie prawa) wykłady prowadzone były już od XI woeku. Przez kilkadziesiąt lat w XV wieku - po zajęciu Pizy przez Florencję - był zamknięty, ale poźniej, w 1473 roku, został ponownie otwarty decyzją Lorenzo di Medici.
  
  Uniwersytet w Pizie jest jednym z trzech słynnych uczelni wyższych w Pizie, obok Scuola Superiore Sant'Anna oraz Scuola Normale Superiore di Pisa (z siedzibą w Palazzo della Carovana przy Piazza dei Cavalieri), która założona została w 1810 roku dekretem Napoleona jako filia paryskiej École Normale Supérieure.