Płock

Miasto (ok. 125 tys. mieszkańców) w centralnej Polsce, w województwie mazowieckim, położone nad Wisłą, 120 km na północny zachód od Warszawy , 114 km na północ od Łodzi (➤ mapka)(➤ mapka). Jedno z najstarszych miast na Mazowszu i w Polsce, historyczna stolica regionu, w latach 1079-1138 stolica Polski. Od 1075 roku siedziba diecezji. Dziś Płock jest liczącym się ośrodkiem przemysłowym (duże zakłady chemiczne) i kulturalnym, zaś ze względu na zabytki architektury i muzea - jednym z najważniejszych na Mazowszu celem turystycznym. Za główną atrakcję Płocka uważa się tzw. Wzgórze Tumskie, z pozostałościami zamku książąt mazowieckich oraz katedrą, jedną z najstarszych w Polsce. Warte odwiedzenia jest Muzeum Diecezjalne, a także Muzeum Mazowieckie, z bardzo bogatą kolekcją sztuki secesyjnej.

Przyjmuje się, że Płock został założony w końcu X wieku - jako siedziba pierwszych władców z dynastii Piastów, księcia Mieszka I i króla Bolesława Chrobrego, który prawdopodobnie wzniósł pierwsze (zapewne drewniano-ziemne) fortyfikacje w miejscu znanym jako Wzgórze Tumskie, na skarpie wznoszącej się na ok. 50 m nad prawym brzegiem Wisły. Pierwsze budowle murowane, w tym romański kościół, powstały zapewne w drugiej połowie XI wieku, za panowania Władysława Hermana. W 1075 roku, za panowania Bolesława Śmiałego, utworzone zostało w Płocku biskupstwo - odtąd miasto jest nieprzerwanie siedzibą diecezji. W latach 1130-1144 ówczesny biskup płocki, pochodzący z terenów dzisiejszej Belgii Aleksander z Malonne wzniósł nową katedrę romańską, która zastąpiła wcześniej istniejącą świątynię i - oczywiście ze zmianami wynikającymi z licznych przebudów - przetrwała do dzisiaj jako jedna z najstarszych katedr w Polsce.

W latach 1079–1138 Płock pełnił rolę stolicy państwa polskiego i siedziby ówczesnych władców - w tzw. kaplicy królewskiej w katedrze przechowywane są sarkofagi ze szczątkami Władysława I Hermana i jego syna, Bolesława III Krzywoustego. W 1138 roku, po śmierci Bolesława Krzywoustego, w wyniku podziału Polski na dzielnice, Płock stał się stolicą Mazowsza i siedzibą książąt mazowieckich.

Ów okres względnej (czasami większej, czasami bardziej ograniczonej) samodzielności Mazowsza, mimo częstych, zwłaszcza w XII i XIII wieku, napadów (m.in. Prusów i Litwinów) i porażek militarnych, był okresem rozwoju regionu i Płocka jako jego stolicy. Około 1180 roku założona została w Płocku szkoła prowadzona przez benedyktynów przy kolegiacie św. Michała Archanioła, która przetrwała do dziś (obecnie Liceum Ogólnokształcące) jako najstarsza szkoła w Polsce. W 1237 roku Płock otrzymał po raz pierwszy prawa miejskie (na prawie chełmińskim).

Szczególnie korzystne dla rozwoju Płocka były lata 1351-1370, gdy król polski Kazimierz Wielki (będący jednocześnie jednocześnie księciem płockim) powiększył miasto, nadał mu liczne przywileje, zbudował nowy murowany zamek i otaczające miasto fortyfikacje z podwójnym pasem murów obronnych z trzema bramami i fosą (na przełomie XVIII i XIX wieku mury rozebrano). W 1495 roku, po śmierci ostatniego księcia płockiego Janusza II, księstwo płockie zostało przyłączone przez króla Jana Olbrachta do Polski - pozostając jego częścią, jako województwo płockie, aż do czasu rozbiorów.

W XV i XVI wieku Płock pozostawał ważnym polskim ośrodkiem gospodarczym (zwłaszcza po tzw. pokoju toruńskim w 1466 roku), a także kulturalnym i artystycznym. W XVII wieku jednak - w wyniku kilku katastrofalnych pożarów, klęski głodu, epidemii, a także wojen szwedzkich i następnie wojny północnej - miasto zaczęło podupadać. W 1793 roku, w wyniku drugiego rozbioru Polski, Płock został włączony do Prus i nigdy już, nawet po powrocie do Polski po I wojnie światowej, nie odzyskał dawnej świetności. Druga wojna światowa i okupacja niemiecka (podczas której miasto nosiło nazwę Schröttersburg) ponownie zahamowały rozwój miasta, powodując w szczególności ogromne straty w ludziach. Dziś Płock, liczący ok. 125 tys. mieszkańców, jest liczącym się ośrodkiem przemysłowym i kulturalnym, zaś ze względu na zabytki architektury i interesujące muzea - jednym z najważniejszych na Mazowszu celem turystycznym.


Płock leży nad szeroką na ok. 8 km doliną Wisły, w rejonie dużego zbiornika wodnego utworzonego zaporą we Włocławku. Główna część miasta położona jest na wysokim, prawym brzegu Wisły . Najniżej położona część miasta, dolina Wisły, leży na wysokości 58 m n.p.m., zaś Wzgórze Tumskie - na wysokości 105 m n.p.m. Brzegi Wisły łączą dwa mosty: stary , zabytkowy most drogowo-kolejowy, noszący nazwę Mostu Legionów Józefa Piłsudskiego, pochodzący z roku 1938 (częściowo zburzony w czasie wojny i zrekonstruowany w 1950 roku), oraz nowy , tzw. Most Solidarności z dwoma 65-metrowymi pylonami i pięcioma przęsłami, w tym najdłuższym w Polsce przęsłem głównym o rozpiętości 375 m (➤ mapka)(➤ mapka).

Turyści zaczynają zazwyczaj zwiedzanie Płocka od Wzgórza Tumskiego, gdzie można zobaczyć pozostałości zamku książęcego oraz zwiedzić katedrę , uważaną za najcenniejszy zabytek miasta.

Początki płockiego zamku sięgają drugiej połowy XIII wieku, gdy książę mazowiecki Bolesław II zbudował na terenie grodu na Wzgórzu Tumskim wieżę obronną. W jej pobliżu Kazimierz Wielki zbudował w XIV wieku gotycki zamek, który do końca XV wieku był rezydencją książąt mazowieckich. W 1532 roku budowla uległa częściowemu zniszczeniu (w wyniku osunięcia się skarpy wiślanej). Jej część została rozebrana, częśc przebudowana, część przekazana opactwu benedyktynów, którzy zbudowali między dwiema ocalałymi wieżami zamku kościół i klasztor; później benedyktyni zostali przeniesieni do Pułtuska, a opactwo ponownie przebudowano i przeznaczono na seminarium duchowne. Później zabudowania pełniły różne funkcje - obecnie należą do Diecezji Płockiej, a w dawnym opactwie mieści się część Muzeum Diecezjalnego, gdzie można podziwiać najcenniejsze przedmioty ze skarbca katedralnego (druga część muzeum, z kolekcją malarstwa, rzeźby i rzemiosła artystycznego mieści się w stojącym obok katedry dawnym budynku muzeum). Z pierwotnego zamku książęcego zachowały się dwie gotyckie wieże, tzw. Szlachecka i tzw. Zegarowa.


Płocka bazylika katedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny została wzniesiona w pierwszej połowie XII wieku przez ówczesnego biskupa płockiego, Aleksandra z Malonne, konsekrowana w 1144 roku. Katedra, choć zachowała do dziś pierwotne romańskie elementy i uważana jest za jedną z najstarszych katedr w Polsce, była wielokrotnie przebudowywana. W XIV wieku dobudowane do niej dwie wieże. W 1530 roku, po pożarze, został odbudowana przez włoskich architektów w stylu renesansowym. W początkach XX wieku został ponownie przebudowana, według projektu Stefana Szyllera; otrzymała wówczas też nowe wyposażenie. Podczas drugiej wojny światowej katedra została częściowo zniszczona, po wojnie odbudowana.

Za najcenniejsze elementy płockiej katedry uważa się tzw. kaplicę królewską (widoczną na jednym ze zdjęć zamieszczonych wyżej), gdzie przechowywane są sarkofagi dwóch władców Polski - Władysława I Hermana i Bolesława III Krzywoustego, oraz kopia tzw. "drzwi płockich".

"Drzwi płockie" - to brązowe, romańskie drzwi, zamówione dla katedry płockiej przez Aleksandra z Malonne i wykonane w połowie XII wieku w Magdeburgu. O ile wiadomo, oryginał "drzwi płockich" został zrabowany podczas wyprawy wojennej litewskiego księcia Mendoga, który w odwecie za sojusz Mazowsza z Zakonem Krzyżackim dokonał w 1262 roku najazdu na Płock. Oryginał wywiezionych wówczas drzwi znalazł się (i pozostaje tam do dziś) w soborze św. Zofii w Nowogrodzie, w kruchcie płockiej katedry można natomiast podziwiać ich replikę (na zdjęciu obok).


Poza katedrą warto w Płocku zobaczyć co najmniej dwa inne kościoły rzymskokatolickie: kościół św. Bartłomieja i kościół św. Jana Chrziciela (oznaczone na zamieszczonej wyżej mapce markerami odpowiednio i ). Pierwszy z nich był ufundowany przez Kazimierza Wielkiego, w XVIII wieku przebudowany (po osunięciu się skarpy wiślanej) - m.in. dobudowano wówczas barokowe wejście do kościoła od strony Starego Rynku. We wnętrzu warto zwrócić uwagę na ołtarz z pierwszej połowy XVII wieku.

Widoczny na zdjęciu obok Kościół św. Jana Chrzciciela (reformatów) - to jednonawowa świątnia zbudowana w latach 1758-1771. Warto zwrócić uwagę na zachowane pierwotne wyposażenie (ołtarze, konfesjonały, ambonę). Zabudowania obok kościoła to budynki klasztorne, przejęte po kasacji zakonu w 1864 roku przez seminarium duchowne.


Idąc od katedry ulicą Tumską na północ w ciągu kilku minut dochodzi się do trapezoidalnego (zaprojektowanego na początku XIX wieku) Placu Narutowicza , uchodzącego za główny plac Płocka, dawniej zwanego Rynkiem Kanonicznym, jako że otaczały go w większości budynki należące do kanoników kapituły płockiej (nazwa placu została zmieniona tuż przed drugą wojną światową). W pierzei południowo-zachodniej stoi dawny pałac biskupi - dziś mieści się w nim siedziba sądu (okręgowego i rejonowego); w budynku obok ma siedzibę Towarzystwo Naukowe Płockie (jedno z najstarszych towarzystw naukowych w Polsce). W tzw. Domu pod Opatrznością, zamykającym północno-zachodni bok placu, przechowywane są zbiory założonej w 1820 roku Biblioteki Zielińskich. W południowo-wschodniej pierzei stoi budynek odwachu, obok, przy ulicy Mostowej - tzw. Dom pod Trąbami (dawna kanonia).

Ulica Tumska biegnie dalej od Placu Narutowicza do Nowego Rynku ; początkowo pełniła rolę drogi dojazdowej do katedry, poźniej stała się główną ulicą handlową miasta.

W budynku przy ul. Tumskiej 8, widocznym na zdjęciu obok) mieści się Muzeum Mazowieckie - jedno z najstarszych i najciekawszych muzeów w Polsce, słynące z bogatej, największej w Polsce kolekcji sztuki secesyjnej. Muzeum, założone w 1820 roku, powstało z połączenia zbiorów Towarzystwa Naukowego Płockiego i Szkoły Wojewódzkiej. Obecną siedzibą Muzeum Mazowieckie dysponuje od 2005 roku, wcześniej korzystało z sal w budynkach m.in. "Małachowianki" i Towarzystwa Naukowego Płockiego. Zbiory Muzeum obejmują Dział Sztuki, Dział Historii, Dział Archeologii, Dział Numizmatyki i Dział Etnografi. Oznaczony markerem oddział etnograficzny mieści się w zaadaptowanym spichlerzu nad Wisłą, przy ulicy Kazimierza Wielkiego, kilka minut spaceru na zachód od Starego Rynku.

Ulica Grodzka , której historia sięga XIII wieku, zabudowana dziś neoklasycystycznymi kamienicami z XIX wieku, łączy Plac Narutowicza ze Starym Rynkiem Równolegle do niej biegnie ulica Małachowskiego , przy której stoi budynek, w którym dziś mieści się "Małachowianka" - Liceum Ogólnokształcące im. Marszałka Stanisława Małachowskiego , kontunuujące tradycje jednej z najstarszych szkół w Polsce: założonej około 1180 roku szkoły prowadzonej przez benedyktynów przy kolegiacie św. Michała Archanioła. W kompleksie zabudowań dzisiejszej szkoły zachowały się m.in. pozostałości budownictwa romańskiego i gotyckiego. Uczniami "Małachowianki" byli m.in. Prezydent II RP Ignacy Mościcki oraz pierwszy Premier III RP, Tadeusz Mazowiecki. Imię Stanisław Małachowskiego, Marszałka Sejmu Wielkiego, żyjącego w latach 1736-1809, szkoła przyjęła w 1921 roku, funkcjonując wówczas jako gimnazjum (w liceum została przekształcona po drugiej wojnie światowej).

Głównym budynkiem stojącym przy Starym Rynku jest Ratusz , zaprojektowany przez wybitnego architekta Jakuba Kubickiego (1758-1833), twórcy m.in. Belwederu i Placu Zamkowego w Warszawie, a także tzw. Arkad Kubickiego, zbudowany w latach 20. XIX wieku. W 1831 roku ratusz płocki był miejscem ostatniego posiedzenia Sejmu Królestwa Polskiego.

PŁOCK
Katedra Mariawitów
fot. PL
• Warto wiedzieć, że Płock jest siedzibą władz Kościoła Starokatolickiego Mariawitów, odłamu chrześcijaństwa powstałego na przełomie XIX i XX wieku w konsekwencji objawień, jakich jakoby dostąpiła polska zakonnica Feliksa Kozłowska, znana jako siostra Maria Franciszka. Początkowo mariawici działali w ramach kościoła katolickiego, po ekskomunice w 1906 roku zostali z tej wspólnoty wyłączeni, a w 1935 roku podzielili się na różne grupy, z których jedną stanowi grupa płocka.
  
  Widoczna na Świątynia Miłosierdzia i Miłości (oznaczona na zamieszczonej wyżej mapce markerem ) została zbudowana w latach 1911-1914; cały kompleks budynków obejmuje świątynię i klasztor, zbudowane w stylu neogotyku angielskiego na planie litery E.