Puławy

Dość duże miasto (ok. 50 tys. mieszkańców) w województwie lubelskim (na terenie historycznej Małopolski), na prawym brzegu Wisły, 134 km na południowy wschód od Warszawy , 49 km na północny zachód od Lublina (➤ mapka)(➤ mapka). Niegdyś jeden z najważniejszych w Polsce ośrodków życia kulturalnego i politycznego. Główną atrakcją turystyczną w Puławach jest zespół pałacowo-parkowy (dawna rezydencja Czartoryskich) z końca XVII wieku, pierwotnie zbudowany według projektu Tylmana z Gameren, później wielokrotnie przebudowywany.

Pierwszą osada w miejscu, w którym dziś leżą Puławy, powstała prawdopodobnie na początku XVI wieku. Wiadomo, że przez pewien czas była w posiadaniu Tęczyńskich, potem Zbaraskich, następnie Wiśniowieckich, wreszcie - od połowy XVII wieku - Lubomirskich. W latach 1676-1679 Stanisław Herakliusz Lubomirski (1642-1702), ówczesny marszałek wielki koronny, zbudował w Puławach swą letnią rezydencję. Jego córka, Elżbieta, w 1687 roku wyszła za mąż za Adama Mikołaja Sieniawskiego (1666-1726), późniejszego hetmana polnego koronnego (1702-1706), a następnie hetmana wielkiego koronnego (1706–1726); z kolei ich córka, Zofia, wniosła Puławy jako wiano wychodząc za mąż w 1731 roku za wojewodę ruskiego Augusta Aleksandra Czartoryskiego - w ten sposób miasto stało się, na następne sto lat - własnością Czartoryskich.

Gdy po śmierci Augusta Czartoryskiego jego syn, Adam Kazimierz, żonaty z Izabelą z domu Flemming (córką podskarbiego litewskiego Jana Jerzego Flemminga), zamieszkali w Puławach, tutejszy pałac szybko stał się jednym z najważniejszych w Polsce ośrodków życia kulturalnego i politycznego, goszczącym najwybitniejszych przedstawicieli elit ówczesnej Rzeczypospolitej. W 1794 roku, w odwecie za poparcie, którego Czartoryscy udzielili Kościuszce podczas powstania, wojska rosyjskie zniszczyły ich rezydencję, jednak już w 1796 roku książna Izabela rozpoczęła odbudowę pałacu, a równocześnie wznoszenie nowch budowli w pałacowym parku. Panowanie Czartoryskich w Puławach dobiegło końca po upadku powstania listopadowego: ich majątek został skonfiskowany, oni sami zostali zmuszeni do emigracji, a w 1842 roku władze rosyjskie dokonały nawet zmiany nazwy miasta, przemianowując Puławy na Nową Aleksandrię.

Odtąd miasto nie odgrywało już większej roli w życiu kraju. Bardzo ucierpiało zarówno podczas pierwszej wojny światowej, jak drugiej. W okresie powojennym, w związku z budową w Puławach wielkieggo zakładu przemysłowego (Zakładów Azotowych) miasto rozrosło się i rozwinęło, zasadniczo jednak zmieniając swój charakter.


Główną atrakcją turystyczną Puław jest Pałac Czartoryskich i przylegający do niego rozległy park .

Pałac był zbudowany pierwotnie przez Lubomirskich według barokowego projektu Tylmana z Gameren. W 1706 roku został spalony przez wojska szwedzkie, podczas tzw. trzeciej europejskiej wojny północnej. Sieniawscy i Czartoryscy odbudowali pałac w stylu rokokowym, według projektu Jana Zygmunta Deybla. Później, na polecenie Izabeli Czartoryskiej, na przełomie XVIII i XIX wieku całość została przebudowana w stylu klasycystycznym według projektu Piotra Aignera (1756-1841), wybitnego architekta i teoretyka architektury. Dziś Pałac Czartoryskich jest siedzibą jednej z polskich państwowych placówek naukowych; od 2005 roku wnętrza zabytkowej części pałacu są dostępne dla turystów.

Do pałacu przylega park krajobrazowy o powierzchni 30 hektarów. Założony przez Lubomirskich jako park regularny, w latach 30. XVIII wieku został przekształcony w park w stylu francuskim, a na przełomie XVIII i XIX wieku - w park romantyczny w stylu angielskim.

Z licznych budowli zbudowanych w parku na polecenie Izabeli Czartoryskiej na szczególną uwagę zasługuje tzw. Świątynia Sybilli, wzniesiona w latach 1798-1801 według projektu Piotra Aignera, gdzie powstało muzeum (pierwsze w Polsce i jedno z pierwszych w regionie), mające według koncepcji Izabeli Czartoryskiej gromadzić pamiątki narodowe, by podtrzymywać polską tożsamość narodową i tendencje niepodległościowe. W latach 1801-1809, w pobliżu Świątyni Sybilli, powstał, także według projektu Aignera, tzw. Dom Gotycki, mający pełnić podobne funkcje.