Sarnath

Miejscowość w północnych Indiach, położona w stanie Uttar Pradeś [Uttar Pradesh], 13 kilometrów na północny wschód od Waranasi [Varanasi]; miejsce, w którym Budda wygłosił swoje pierwsze kazanie (➤ mapka)(➤ mapka). Jedno z czterech najświętszych miejsc buddyzmu, obok miejsca urodzenia, miejsca przebudzenia i miejsca śmierci Buddy (zob. niżej), odwiedzane przez licznych pielgrzymów i turystów.

Istnieją różne opowieści dotyczące początków Sarnath oraz wyjaśniających nazwę miejscowości. Najczęściej przytacza się legendę, według której pewnego dnia pewien bodhisattwa ("istota oświecona", przepełniona altruizmem, skłonna do poświęcenia się dla innych, mogąca wcielać się w ludzi i zwierzęta), wcielony w jelenia, zaoferował własne życie wzamian za ocalenie życia łani, którą chciał zabić polujący wówczas w okolicy król. Poruszony tym władca postanowił wówczas stworzyć park jeleni. Słowo "Mrigadava" (jedna z dawnych nazw Sarnath) oznacza podobno "Park Jeleni", a słowo "Sarnath" ma być skróconą wersją słowa "Saranganath", które oznacza "Władcę Jeleni". Hodowla danieli, prowadzona w istniejącym do dziś parku, ma nawiązywać do tej historii.

Tym jednak, co przyciąga dziś do Sarnath pielgrzymów i turystów, nie są jelenie, lecz fakt, że tu właśnie miało mieć miejsce jedno z kluczowych wydarzeń w życiu Buddy, założyciela buddyzmu.

Budda (ok. 563-483 p.n.e.) urodził się jako Siddhartha Gautama w rodzinie Śakjów panującej nad niewielkim królestwem w północnych Indiach. W wieku 28 lub 29, a może 30 lat, żyjący dotąd w luksusie, w pałacu swego ojca, zniechęcony do dotychczasowego życia książę wybrał się w podróż po królestwie - i podczas tej podróży spotkał się z tym, o czym wcześniej niczego nie wiedział: ze starością, chorobą, śmiercią, ale także z ideą ascezy jako sposobu ucieczki od cierpienia. Poruszony tym, co zobaczył, opuścił dom, by praktykując ascezę i oddając się medytacjom zrozumieć istotę cierpienia i znaleźć sposoby wyzwolenia się od niego.

Ostatecznie, po kilku latach praktykowania skrajnej ascezy, zrezygnował z niej jako właściwego sposobu życia, nie zaprzestał jednak medytacji - i wreszcie, po 49 dniach spędzonych przy drzewie mądrości w miejscu zwanym Bodh Gaja "przebudził się": zrozumiawszy, że przyczyną cierpienia jest pożądanie i że pożądanie to można przezwyciężyć - doznał stanu oświecenia, stał się Buddą. Z Bodh Gaja udał się do Sarnath; tu, odnalazłszy pięciu ascetów, z którymi przedtem przez kilka lat przebywał (lecz którzy opuścili go, gdy odrzucił ascezę jako istotę właściwego sposobu życia), wygłosił do nich pierwsze kazanie na temat "Wprawienia w Ruch Koła Dharmy (Prawd)", zwane Dharmaczakraprawartana. Kazanie to - zawierające istotę jego nauki - stało się aktem założycielskim buddyzmu. Asceci zostali przekonani, stali się pierwszymi uczniami Buddy, przez niego samego wyświęconymi na mnichów (pali bhikkhu), zalążkiem świętej wspólnoty oświeconych. Po porze deszczowej, którą Budda przeczekał w świątyni Mulagandhakuti Vihara, społeczność jego uczniów rozrosła się do 60; zostali wówczas rozesłani, by wszędzie, gdzie dotrą, głosić zasady nowego systemu.


Powstała w ten sposób religia rozkwitła w Sarnath pod rządami dynastii Maurjów, zwłaszcza po tym, jak ok. 250 roku p.n.e. panujący wówczas Aśoka zwany Wielkim przeszedł na buddyzm; w miejscu pierwszego kazania Buddy Aśoka zbudował wysoką na 34 m stupę (typową dla buddyzmu świątynię o charakterystycznej konstrukcji, kształcie i przeznaczeniu) i postawił kolumnę.

Szczyt świetności Sarnath przypada na czasy Imperium Guptów (IV-VI wiek n.e.); w 640 roku 1,5 tys. kapłanów skupionych było w 30 klasztorach. Sarnath było w tym okresie głównym ośrodkiem wczesnych szkół buddyjskich, które oddziaływały również na sąsiednie państwa, szczególnie Chiny.

W następnych stuleciach doszło jednak do upadku buddyzmu w Indiach i Sarnath straciło na znaczeniu. Pod koniec XII stulecia miasto zostało złupione i zniszczone przez wojska muzułmańskie, świątynie zostały zrujnowane, a później, w okresie panowania w Indiach islamu, stały się miejscem pozyskiwania materiału budowlanego.

W pierwszej połowie XIX wieku w rozbieranej starożytnej stupie Dharmaradźika [Dharmarajika], zbudowanej przez Aśokę (do dzisiaj zachowały się tylko jej fundamenty) przypadkowo odkryto relikwie.

Pozostałości stupy zabezpieczyła grupa brytyjskich archeologów, która odkryła też inne budowle, w tym siedem klasztorów, a także znalazła kolumnę Aśoki z głowicą przedstawiającą cztery lwy. Przebadano też wnętrze stupy Dhamekh, znajdując w niej zabytki z V-VI wieku.

Obecne Sarnath - to stanowisko archeologiczne, park z ruinami dawnych świątyń (i hodowlą danieli, nawiązującą do legendarnych początków miasta), wokół którego powstają nowe klasztory budowane przez buddystów z całego świata. W samych Indiach liczba wyznawców buddyzmu jest dziś stosunkowo niewielka (ok. 7 mln), jednak ogólną liczbę buddystów szacuje się na ok. 400 mln (według niektórych szacunków nawet więcej), a Sarnath, jako jedno z najważniejszych miejsc tej religii, jest stale odwiedzane przez licznych pielgrzymów (zwłaszcza w maju, gdy obchodzone jest święto Buddha Purnima).
Stupa Dhamekh, zwana też "stupą Mądrości" bądź "Stupą Szesnastu Bram", została wybudowana prawdopodobnie w 249 r. p.n.e. przez Aśokę Wielkiego dokładnie w miejscu legendarnego kazania Buddy. Potężna konstrukcja ma wysokość 34 m i średnicę 28,3 m (uważa się, że Aśoka postawił za swojego życia około 80 tys. tego typu budowli). Stupa była kilkakrotnie przebudowywana; ściany podstawy pokrywają delikatne wzory geometryczne i roślinne, wizerunki ptaków oraz ludzi, typowe dla stylu architektonicznego epoki Guptów.

W bezpośrednim sąsiedztwie Stupy Dhamekh znajdują się ruiny świątyni Mulagandhakuti Vihara, miejsca pobytu Buddy po wygłoszeniu pierwszego kazania. Przed wejściem do budowli widać pozostałości kolumny Aśoki, która mierzyła niegdyś 20 metrów. Jej sławny kapitel (przechowywany w pobliskim Muzeum Archeologicznym) - to rzeźba przypominająca kształtem kwiat lotosu, składająca się z czterech lwów symbolizujących prawdy buddyzmu (rzeźba ta stała się godłem Indii i znajduje się na obecnej fladze państwowej).


Poza stupą Dhamekh i pozostałościami Stupy Dharmaradźika warto w Sarnath zwrócić uwagę także na pozostałości jeszcze innej świątyni tego typu - stupy Chaukhandi.

• Stupa Chaukhandi pierwotnie została zbudowana prawdopodobnie jako tarasowa świątynia w okresie Guptów między IV a VI wiekiem, aby uczcić miejsce, w którym Budda spotkał się ze swoimi pierwszymi uczniami, po przybyciu do Sarnath z Bodh Gaja (miejsca "przebudzenia"). W XVI wieku stupa została zmodyfikowana - poprzez wybudowanie ośmiokątnej wieży.

Mulagandhakuti Vihara - to współczesny klasztor o nazwie identycznej z nazwą wspomnianej wyżej starożytnej świątyni. Otoczony jest dużym terenem z dobrze utrzymanymi trawnikami i ogrodami. Jego wnętrze zdobią malowidła autorstwa japońskiego malarza Kosetsu Nosi, przedstawiające sceny z życia Buddy i opowieści z Jataki - relacje uczniów Buddy o cudach czynionych przez Buddę. Przed wejściem znajduje się wielki dzwon z brązu (dar rodziny królewskiej z Japonii). Naturalnej wielkości złote popiersie Buddy umieszczone jest w sanktuarium.

Przed klasztorem zasadzono w 1931 roku święte drzewo Buddy, przeszczepione z pierwowzoru rosnącego w miejscowości Anuradhapura na Sri Lance (podobno sadzonkę drzewa, pod którym Siddhartha Gautama doznał oświecenia i stał się Buddą, zabrali niegdyś ze sobą syn i córka Aśoki Wielkiego, podróżując na wyspę zwaną dziś pod nazwą Sri Lanka; uważa się więc, że drzewo w Anuradhapura jest potomkiem figowca z Bodh Gaja).
Świątynia dżinistyczna w Sarnath [Digambara Jain Temple] - leży na południowy zachód od Stupy Dhamekh. Wewnątrz świątyni znajdują się piękne freski, przedstawiające życie Mahaviry, założyciela obecnej wersji dżinizmu. Religia ta ukształtowała się w VIII-VI wieku p.n.e. (częściowo w opozycji w reakcji na silnie zrytualizowany braminizm); pod pewnymi względami jest dość podobna do buddyzmu, choć jej zasady bardziej podkreślają duchową niezależność i równość wszystkich istot żywych, ze szczególnym naciskiem na brak przemocy. Dżinizm kwitł w Indiach głównie w Uttar Pradeś, części stanu Orisa i części Radżastanu; miał istotny wpływ na religijne, etyczne, myślenie sfer politycznych i gospodarczych w Indiach. Obecnie liczbę wyznawców dźinizmu ocenia się na ok. 4,5-5 mln (z czego 98% w Indiach).


Za cztery święte miejsca buddyzmu uważa się:

• Lumbini - miejsce narodzin Buddy (miejscowość w południowym Nepalu)
• Bodh Gaja - miejsce jego przebudzenia (miejscowość w północno-wschodnich Indiach, w stanie Bihar)
• Sarnath - miejsce, w którym Budda wygłosił swoje pierwsze kazanie
• Kuśinagara [Kushinagar] - miejsce śmierci Buddy (w północnych Indiach, w stanie Uttar Pradeś)