Uwaga. Stosujemy pliki cookies. Więcej informacji.

Stambuł

Turcja (➤ mapka)(➤ mapka)
Stambuł [İstanbul] - to jedno z największych (ok. 15 mln mieszkańców) miast Europy i świata, największe miasto Turcji, położone w pobliżu północno-zachodniego krańca kraju, 454 km na północny zachód od od Ankary (➤ mapka)(➤ mapka), nad Morzem Marmara i cieśniną Bosfor (po obu stronach cieśniny, europejskiej i azjatyckiej), łączącą Morze Marmara z Morzem Czarnym (➤ mapka)(➤ mapka). Najważniejszy ośrodek gospodarczy, finansowy, naukowy i kulturalny Turcji, wielki międzynarodowy węzeł komunikacyjny (zob. niżej). Jedno z najważniejszych miast w historii Europy, założone przez Greków w VII wieku p.n.e. jako Bizancjum, od 330 roku n.e. znane jako Konstantynopol, w latach 330-395 stolica Cesarstwa Rzymskiego, poźniej stolica Cesarstwa Bizantyńskiego. W 1453 roku miasto zostało zdobyte przez Turków i stało się stolicą Imperium Osmańskiego (pozostając nią aż do 1923 roku, gdy stolicą Republiki Tureckiej, po upadku Imperium Osmańskiego, stała się Ankara) oraz jednym z najważniejszych miejsc świata islamu. Z uwagi na historyczne i kulturowe dziedzictwo miasta, ale także z uwagi na jego obecne znaczenie, Stambuł jest jedną z najpopularniejszych destynacji turystycznych w skali światowej, odwiedzaną przez ponad 10 mln turystów rocznie.

STAMBUŁ
widok od północnego wschodu w stronę meczetu Sulejmana Wspaniałego
fot. JD
Głównym międzynarodowym lotniskiem Stambułu jest port lotniczy Atatürk Havaalanı , położony niecałe 20 km na południowy zachód od centrum miasta; drugie lotnisko międzynarodowe, Sabiha Gökçen , znajduje się ok. 50 km na południowy wschód od centrum Stambułu, w azjatyckiej części miasta (➤ mapka)(➤ mapka). Główny handlowy port morski oznaczony jest markerem . Statki pasażerskie przybijają do przystani po stronie europejskiej, w pobliżu mostu Galata (Galata Köprüsü); w tej okolicy znajdują się też przystanie żeglugi lokalnej i floty statków turystycznych. Głównym dworcem kolejowym w europejskiej części miasta jest Sirkeci Garı , otwarty w 1890 roku z myślą o słynnym pociągu Orient Express (który po raz pierwszy przejechał trasę z Paryża do Stambułu rok wcześniej), po stronie azjatyckiej - Haydarpaşa Garı . Samochodem z Europy dojeżdża się autostradą O-3 do dużego węzła komunikacyjnego , położonego w pobliżu tzw. murów Teodozjusza, wyznaczających granice dawnego Konstantynopola; stąd można jechać prosto w kierunku starego Stambułu, albo pojechać na północny wschód autostradą O-1, która przechodzi nad długą i wąską zatoką Bosforu, znaną jako Złoty Róg , mostem Haliç Köprüsü , a następnie biegnie na wschód i dalej na południowy wschód do słynnego, długiego na 1074 m Mostu Bosforskiego (Boğaz Köprüsü) - pierwszego mostu łączącego Europę z Azją, oddanego do użytku w 1973 roku, w 50. rocznicę proklamowania Republiki Tureckiej (➤ mapka)(➤ mapka).


Pierwsze ślady obecności ludzi w rejonie dzisiejszego Stambułu pochodzą z czasów prehistorycznych. W pierwszej połowie VII wieku p.n.e. pojawili się tu Grecy z Megary, zakładając kolonię Chalkedon [Χαλκηδών] u wejścia do cieśniny Bosfor, na jej azjatyckim brzegu, a wkrótce potem, około 660 roku p.n.e. - pierwszą miejscowość na zachodnim brzegu, w ważnym strategicznie miejscu na skrzyżowaniu dróg handlowych (morskiej prowadzącej cieśniną Bosfor i lądowej z Półwyspu Bałkańskiego do Anatolii), na półwyspie między Morzem Marmara a Złotym Rogiem, pod nazwą Byzantion [Βυζάντιον], pochodzącą od imienia przywódcy tej grupy kolonistów, Byzasa.

Od połowy II wieku p.n.e. Bizancjum było sprzymierzone z Rzymem, później weszło w skład Cesarstwa Rzymskiego. W IV wieku n.e. cesarz rzymski Konstantyn I Wielki przebudował miasto, nazwał je początkowo "Nowym Rzymem" (później przyjęta została nazwa "Konstantynopol") i w 330 roku przeniósł tu stolicę cesarstwa.
STAMBUŁ
Hagia Sophia
fot. JD
Gdy po śmierci Teodozjusza I Wielkiego w 395 roku Cesarstwo Rzymskie ropzadło się na (łacińską) cześć zachodnią i (grecką) cześć wschodnią, Konstantynopol stał się stolicą Cesarstwa Wschodniorzymskiego, które po roku 476, gdy zmuszony został do ustąpienia ostatni cesarz zachodniorzymski, Romulus Augustus, stało się jedynym spadkobiercą dawnego imperium, nazwanym wiele stuleci poźniej przez historyków Cesarstwem Bizantyńskim. Konstantynopol, podobnie jak całe państwo, którego był stolicą, miał w ciągu swej długiej historii okresy lepsze i gorsze. W każdym jednak razie, położony w strategicznym miejscu na skrzyżowaniu odwiecznych szlaków handlowych, ale także w miejscu strategicznie ważnym z militarnego punktu widzenia, z trzech stron otoczony wodą, a od strony lądu chroniony potężnymi, wielokrotnie rozbudowanymi łańcuchami fortyfikacji, nie tylko przez ponad tysiąc lat (z wyjątkiem krótkiego okresu po 1204 roku, gdy na kilkadziesiąt lat opanowali miasto łacińscy krzyżowcy, uczestniczący w IV wyprawie krzyżowej) skutecznie bronił się przez atakami różnych wrogów (w tym Persów, Arabów, Bułgarów i Turków), lecz przez niemal cały ten czas funkcjonował jako jedno z największych i najwspanialszych miast średniowiecznego świata grającego rolę ośrodka politycznego, handlowego, naukowego i kulturalnego, a także religijnego, zwłaszcza po roku 1054, gdy doszło do ostatecznego rozdziału zachodniej i wschodniej tradycji chrześcijaństwa i Konstantynopol stał się siedzibą patriarchatu jednej z najważniejszych do dzisiaj cerkwi prawosławnych.

STAMBUŁ
Błękitny Meczet
fot. JD
Pod koniec XIV wieku tereny otaczające Konstantynopol zajęli rosnący w siłę Turcy Osmańscy. Pierwsze próby zdobycia miasta (obleganego w 1390 roku przez wojska Bajazyda I, sułtana osmańskiego w latach 1389-1402, a poźniej w 1422 roku przez wojska jego wnuka, Murada II, panującego w latach 1421-1444 i 1446-1451) były nieskuteczne. Jednak w 1453 roku syn Murada II, Mehmed II Zdobywca, panujący w latach 1444-1446 i 1451-1481, po długim, trwającym od 7 kwietnia do 29 maja oblężeniu, zdobył miasto - i data ta, kończąca erę Cesarstwa Bizantyńskiego, a przyjmowana też przez wielu jako umowna data końca epoki Średniowiecza, była zarazem początkiem historii Stambułu (znanego światu jednak wciąż pod nazwą "Konstantynopol") jako stolicy Imperium Osmańskiego. Szczyt potęgi imperium Osmanów przypadł na okres panowania Selima I Groźnego (1470-1520) i jego syna, Sulejmana Wspaniałego (1494-1566), gdy w granicach ogromnego imperium obejmującego Europę południowo-wschodnią, Anatolię i tereny na południe i południowy wschód od Morza Czarnego, w tym część Półwyspu Arabskiego, Syrię, Palestynę, Jordanię i Egipt, a także południowe wybrzeża Morza Śródziemnego dzisiejszej Libii, Tunezji i Algerii, znalazły się takie miasta, jak Bagdad i Damaszek, Mekka i Medyna, Jerozolima i Kair, co w szczególności pozwoliło przenieść do Stambułu siedzibę kalifatu, dzięki czemu miasto stało się centrum całego ówczesnego świata islamu.

STAMBUŁ
dzielnica Beyoğlu i wieża Galata
fot. JD
Po śmierci Sulejmana I Wspaniałego imperium osmańskie zaczęło podupadać, przez cały jednak okres jego istnienia, aż do wybuchu pierwszej wojny światowej, w stolicy imperium powstawały wspaniałe pałace (takie jak pałac Topkapi, zbudowany przez zdobywcę miasta, Mehmeda II, w latach 1459-1465, czyli w pierwszych latach istnienia imperium, lub pałac Dolmabahçe, zbudowany dla sułtana Abdülmecida I w roku 1856, a więc w czasie, gdy słabnące państwo osmańskie w coraz większym stopniu ulegało wpływom mocarstw europejskich), równie wspaniałe meczety (takie jak wzniesiony na początku drugiej połowy XVI wieku meczet Sulejmana Wspaniałego lub zbudowany na początku XVII wieku przez sułtana Ahmeda I tzw. Błękitny Meczet) i inne budowle lub całe zespoły urbanistyczne - dziś podziwiane przez miliony odwiedzających Stambuł turystów. Pierwsza woja światowa, po zakończeniu której Turcja, biorąca udział w działaniach wojennych po stronie państw centralnych, znalazła się w grupie państw przegranych, przyniosła koniec imperium osmańskiego. W 1923 roku powstała Republika Turecka, ze stolicą w Ankarze; 7 lat poźniej zaprzestano nazywania dawnej stolicy Imperium Osmańskiego Konstantynopolem - wymuszając, również w odniesieniu do kontaktów międzynarodowych, używanie, jako jedynej dopuszczalnej, tureckiej nazwy "Stambuł".


Stambuł jest położony nad Morzem Marmara i cieśniną Bosfor łączącą Morze Marmara z Morzem Czarnym. Miasto składa się z trzech głównych części, z których dwie leżą na zachodnim, europejskim brzegu Bosforu, a jedna po stronie azjatyckiej. Najbogatsza w zabytki z czasów bizantyńskich i osmańskich jest dzielnica Fatih, zajmująca obszar mniej więcej pokrywający się z obszarem XV-wiecznego Konstantynopola, położona na półwyspie między Morzem Marmara a Złotym Rogiem (Haliç), rozciągająca się od tzw. cypla pałacowego (Sarayburnu) na wschodzie do ulicy 10 Yil i ulic stanowiących jej przedłużenie w kierunku północno-wschodnim, biegnących mniej więcej wzdłuż Murów Teodozjusza (zob. niżej). Połączenie między dzielnicą Fatih, dzielnicą Beyoğlu położoną na północny wschód od Złotego Rogu i dzielnicą Üsküdar w azjatyckiej części Stambułu zapewnia w dużej mierze bardzo rozbudowana sieć żeglugi lokalnej. Połączenie drogowe między trzema częściami miasta stanowią wspomniane już wcześniej mosty przez Złoty Róg i przez Bosfor oznaczone markerami i , a w samym centrum - most Galata (Galata Köprüsü) i położony nieco dalej na północny zachód most Atatürka (Atatürk Köprüsü, zwany też Unkapanı Köprüsü).

Jak wspomniano, większość głównych zabytków Stambułu znajduje się w dzielnicy Fatih, zwłaszcza w jej wschodniej części, z trzech stron otoczonej wodą. Na cyplu pałacowym, w pobliżu miejsca, gdzie łączą się wody Bosforu i Złotego Rogu, stoi labirynt budowli i pawilonów składających się na pałac Topkapi , funkcjonujący przez prawie cztery stulecia jako siedziba sułtanów osmańskich; w pobliżu pałacu znajduje się jedno z najważniejszych muzeów Turcji, stambulskie Muzeum Archeologiczne . Na południowy zachód od terenów zespołu pałacowego leży rozległy plac (zwany też parkiem) Sultanahmet (Sultan Ahmet Parkı). Po jego północno-wschodniej stronie wznosi się jedna z najsłynniejszych świątyń świata, kościoł Mądrości Bożej, Hagia Sophia , pierwotnie świątynia chrześcijańska, później meczet, dziś muzeum. Po stronie przeciwnej stoi tzw. Błękitny Meczet (Sultan Ahmet Camii), jedna z najważniejszych świątyń świata islamu, wzniesiona na początku XVII wieku przez sułtana Ahmeda I. Markerem oznaczony jest drugi z najbardziej znanych meczetów Stambułu, meczet Sulejmana Wspaniałego (Süleymaniye Camii). Między placem Sultanahmet a meczetem Sulejmana rozciąga się dzielnica bazarów, ze słynnym Wielkim (Krytym) Bazarem (Kapalı Çarşı); marker oznacza inny znany bazar, zwany Targiem Korzennym (lub Bazarem Egipskim - Mısır Çarşısı), stojący w pobliżu dwu ważnych meczetów - Nowego Meczetu (Yeni Camii) i meczetu Rüstema Paszy (Rüstem Paşa Camii). Marker oznacza słynący z bizantyńskich fresków i mozaik kościół Zbawiciela na Chorze (Kriye Camii), a marker pozostałości pałacu cesarza bizantyńskiego Konstantyna VII Porfirogenety (Tekfur Sarayi); w pobliżu stoi też kilka innych świątyń, w tym zespół sakralny będący siedzibą Patriarchatu Greckiego Kościoła Prawosławnego (Ortodoks Patrikhanesi). Na północny wschód od Złotego Rogu leży dzielnica Beyoğlu, z główną ulicą handlową Stambułu, İstiklal Caddesi , oraz głównym placem - placem Taksim , a także z charakterystyczną wysoką na 60 m wieżą Galata (Galata Kulesi). Dalej na północny wschód leży dzielnica Beşiktaş, której głównym zabytkiem jest XIX-wieczny pałac Dolmabahçe (Dolmabahçe Sarayi). Azjatycka część Stambułu uchodzi za mniej atrakcyjną z turystycznego punktu widzenia i jest rzadziej odwiedzana, chociaż tu także warto rzucić okiem na kilka interesujących miejsc, położonych niezbyt daleko od przystani Üsküdar .


Pałac Topkapi
Pałac Topkapi (Topkapı Sarayı) był przez prawie 400 lat rezydencją władców Imperium Osmańskiego. Jego budowę rozpoczął Mehmed II wkrótce po zdobyciu Konstantynopola w 1453 roku; później cały zespół był wielokrotnie przebudowywany i rozbudowywany. Pałac był siedzibą władców imperium do połowy XIX wieku - w 1856 roku sułtan Abdülmecid I przeniósł centrum administracyjne państwa do pałacu Dolmabahçe (zob. niżej. Po proklamowaniu Republiki Tureckiej zespół pałacowy Topkapi - rozległy teren z czterema dziedzińcami ( - ), licznymi budowlami, meczetami, pawilonami, ogrodami - został przekształcony w muzeum. Szczególną atrakcję (a dla muzułmanów cel pielgrzymek) stanowią pomieszczenia , w których eksponowane są najświętsze relikwie islamu (takie, jak płaszcz proroka Mahometa czy dwa z jego mieczy). Poza tym udostępnione są zwiedzającym m.in. skarbiec cesarski oraz (eksponowane w różnych miejsach zespołu Topkapi) kolekcje ceramiki, szkła i sreber, szat sułtańskich, dywanów, powozów, broni i uzbrojenia, miniatur i manuskryptów, a także zbiory malarstwa (w tym kolekcja portretów sułtanów). Pierwotnie cały zespół zajmował niemal cały obszar cypla, poźniej część ogrodów pałacowych została zamieniona na park publiczny (Gülhane Parkı ).

Markerem oznaczony jest tzw. pierwszy dziedziniec zespołu pałacowego Topkapi. Wchodzi się tu (bezpłatnie) tzw. Bramą Cesarską (Bab-ı Hümayun), zwaną też Imperialną lub Sułtańską, zbudowaną w 1478 roku za panowania sułtana Mehmeda II Zdobywcy (odrestaurowaną w XIX wieku). Na placu w pobliżu bramy stoi rokokowa fontanna , zbudowana w 1728 roku za czasów sułtana Ahmeda III (i zwana Fontanną Ahmeda III), uchodząca za jedną z najpiękniejszych fotann Stambułu z tego okresu.

STAMBUŁ
Hagia Eirene
fot. JD
Z zachowanych na tym dziedzińcu budynków na szczególną uwagę zasługuje bizantyjski kościół znany jako Hagia Eirene (Aya İrini Kilisesi), stojący w miejscu, gdzie w IV wieku, jeszcze za panowania Konstantyna I Wielkiego, powstała na ruinach świątyni przedchrześcijańskiej pierwsza katedra Konstantynopola pod wezwaniem Pokoju Bożego. Świątynia ta spłonęła w 532 roku (podczas tzw. powstania Nika); została jednak odbudowana, potem zaś jeszcze dwukrotnie przebudowana. Po zdobyciu Konstantynopola przez Turków kościół (wyjątkowo) nie został przekształcony w meczet, lecz pełnił różne funkcje, m.in. mieścił się tu arsenał broni; dziś świątynia jest salą koncertową i miejscem, gdzie organizowane są wystawy.

Na drugi dziedziniec (wejście jest już płatne) wchodzi się przez kolejną bramę, zwaną Bramą Pozdrowień (Babüsselam), albo Bramą Środkową, zbudowaną też jeszcze za czasów Mehmeda II, ale poźniej przebudowaną za panowania Sulejmana I Wspaniałego w trzeciej dekadzie XVI wieku.
STAMBUŁ
przed wejściem do pałacu Topkapi
fot. JD
Na tym dziedzińcu, otoczonym z czterech stron pocieniami, znajdowało się wówczas administracyjne centrum Imperium Osmańskiego; tu także odybwały się uroczystości państwowe. W zbudowaniach po południowo-wschodniej stronie dziedzińca mieściły się niegdyś kuchnie pałacowe (dziś eksponowane są tu m.in. naczynia kuchenne, szkło, srebra, ceramika, w tym m.in. chińska porcelana). Po przeciwnej stronie znajduje się Dîvan-i Hümâyûn, "Dywan" - miejsce, gdzie zbierała się rada sułtańska, a także najwyższa budowla zespołu pałacowego Topkapi, znana jako Wieża Sprawiedliwości (Adalet Kulesi), zbudowana za panowania Mehmeda II, a później przebudowana i powiększona w czasach Sulejmana I Wspaniałego. Na drugim dziedzińcu można też obejrzeć kolekcję cesarskich powozów, a także wystawę zbroi i uzbrojenia.

W pobliżu "Dywanu" i Wieży Sprawiedliwości jest wejście do pomieszczeń prywatnych, Haremu (dodakowa opłata, osobna kasa), gdzie po zwiedzeniu niewielkiej części z kilkuset sal składających się na prywatną część pałacu wychodzi się na trzeci dziedziniec (Enderûn), na który można też z drugiego dziedzińca (jeśli rezygnuje się ze zwiedzania Haremu) przejść kolejną bramą, znaną jako Brama Szcześcliwości (Babüssaade).

STAMBUŁ
na terenie zespołu pałacowego Topkapi
fot. JD
Zaraz za wejściem na trzeci dziedziniec znajduje się Sala Audiencyjna (Arz Odası) z salą gtronową, a nieco dalej - kolejny budynek, zbudowany w 1719 roku na rozkaz sułtana Ahmeda III, mieszczący bibliotekę (III. Ahmed Kütüphanesi). W otaczających dziedziniec budynkach, gdzie niegdyś mieściła się pałacowa szkoła (czy raczej uczelnia), przygotowująca do służby państwowej urzędników i wojskowych, eksponowane są inne kolekcje zgromadzone w Topkapi, m.in. kolekcja szat sułtańskich, a także kolekcja miniatur i manuskryptów. W północno-wschodnim narożniku dziedzińca mieści się cesarski skarbiec , z legendarną kolekcją klejnotów, kosztowności, tronów, orderów, przedmiotów używanych przez sułtanów podczas różnych uroczystości, ozdobnej broni, dzieł sztuki, itp. Po przeciwnej stronie, w narożnku północno-zachodnim , znajdują się wspomniane wyzej, stanowiące cel pielgrzymek muzułmanów pomieszczenia (Has Oda / Kutsal Emanetler), gdzie przechowywane są święte skarby islamu, z których znaczna część została przewieziona do Stambułu po podboju części Półwyspu Arabskiego i Egiptu przez Selima I Groźnego, który w 1517 roku przyjął tytuł kalifa, religijnego zwierzchnika muzułmańskiego świata.

STAMBUŁ
na terenie zespołu pałacowego Topkapi
fot. JD
Czwarty dziedziniec pałącu Topkapi - to zespół pawilonów rozsianych wśród ogrodów: jest tu m.in. Pawilon Erewański (Revan Köşkü), zbudowany w latach 1635-1636 przez sułtana Murada IV, panującego w latach 1623-1640, dla uczczenia zdobycia Erewania, i Pawilon Bagdadzki (Bağdad Köşkü), zbudowany w 1639 roku dla uczczenia zdobycia Bagdadu, słynący z widoku w stronę Złotego Rogu Pawilon Iftar (İftariye Köşkü), zbudowany przez sułtana Ibrahima I (brata Murada IV), panującego w latach 1640-1648, a także tzw. Wielki Pawilon (Mecidiye Köşkü), zbudowany w 1840 roku na rozkaz sułtana Abdülmecida I, jako jeden z ostatnich budynków dodanych do pałacu Topkapoi przed przeniesieniem siedziby sułtanów do pałacu Dolmabahçe. Bramą oznaczoną markerem można przejść z czwartego dziedzińca do wspomnianego wyżej parku Gülhane.

Markerem na mapce zamieszczonej powyżej zaznaczone jest otwarte w 1891 roku Muzeum Archeologiczne (Arkeoloji Müzesi) - jedno z najważniejszych muzeów w Turcji, dysponujące jednymi z największych w skali światowej zbiorami archelogicznymi. W budynku głównym eksponowane są przedmioty pochodzące z okresu starożytnej Grecji i Rzymu. Do zespołu Muzeum Archeologiczngo należą dwa inne stojące obok budynki: w jednym mieści się Muzeum Starożytnego Wschodu, w drugim (znanym jako "pawilon fajansowy", będący jednym z najstarszych elementów zespołu pałacowego Topkapi) eksponowana jest kolekcja tureckich płytek i wyrobów ceramicznych. Do najważniejszych eksponatów stambulskiego Muzeum Archeologicznego należą m.in.: tzw. sarkofag Aleksandra (marmurowy grobowiec z końca IV wieku p.n.e., zwany sarkofagiem Aleksandra, gdyż przedstawia zwycięstwo Aleksandra Wielkiego nad Persami), tzw. traktat z Kadesz (tablica z najstarszym na świecie zachowanym tekstem traktatu pokojowego, zawartego w 1269 roku p.n.e. między Egipcjanami a Hetytami), pochodzące z II wieku p.n.e. elementy tzw. Wielkiego Ołtarza Zeusa z Pergamonu oraz płytki z babilońskiej Bramy Isztar z VI wieku p.n.e. (zarówno ołtarz, jak i brama są eksponowane w Muzeum Pergamońskim w Berlinie), element (lew) z Mauzoleum w Halikarnasie z IV wieku p.n.e. (uważanego za jeden z siedmiu antycznych cudów świata), sarkofagi z IV i V wieku n.e., w których prawdopodobnie spoczywały szczątki kilku pierwszych cesarzy bizantyńskich, itp.


Sultanahmet, Hagia Sophia, Błękitny Meczet i okolice
Plac Sultanahmet to rozległy plac (lub może teren parkowy) położony na południowy zachód od zespołu pałacowego Topkapi, położony między dwoma najważniejszymi zabytkami Stambułu, kościołem Mądrości Bożej, Hagia Sophia i Błękitnym Meczetem . Nazwa placu pochodzi od imienia panującego w latach 1603-1617 sułtana Ahmeda I, fundatora Błękitnego Meczetu.
STAMBUŁ
Błękitny Meczet
fot. JD
Podłużny plac At Meydani położony na północny zachód od Błękitnego Meczetu zajmuje miejsce dawnego rzymskiego hipodromu, zbudowanego na początku III wieku n.e. podczas odbudowy Bizancjum po wojnie domowej, podczas kórej miasto zostało całkowicie zniszczone przez Septymiusza Sewera. Z hipodromu pozostało niewiele - nie zachowała się m.in. kolumna zwieńczona kwadrygą, zrabowaną podczas IV wyprawy krzyżowej i przewiezioną do Wenecji (dziś w muzeum Bazyliki św. Marka). Zachowały się natomiast: obelisk Konstantyna , pochodzący prawdopodobnie z IV lub V wieku, odrestaurowany w X wieku przez Konstantyna VII Porifrogenetę (później jednak pozbawiony zdobiących go brązowych płyt, wywiezionych, podobnie jak wspomniana przed chwilą kwadryga, do Wenecji), tzw. Kolumna Wężowa datowana na V wiek p.n.e., symbolizująca zwycięstwo Greków nad Persami w bitwie pod Platejami, przywieziona w 324 roku do Konstantynopola przez Konstantyna I Wielkiego ze Świątyni Apollina w Delfach (też częściowo zniszczona), a także datowany na XV wiek p.n.e. (również częściowo uszkodzony) tzw. obelisk egipski , przywieziony pod koniec IV wieku z Egiptu przez Teodozjusza I Wielkiego.

Marker oznacza tzw. Łaźnie Roksolany (Haseki Hürrem Sultan Hamamı, zwane też Ayasofya Haseki Hamamı), stojące w pobliżu Hagia Sophia, zbudowane za panowania Sulejmana I Wspaniałego w XVI wieku jako łaźnie publiczne, przeznaczone m.in do użytku wiernych odwiedzających Hagia Sophia, gdy świątynia ta pełniła funkcję meczetu.
STAMBUŁ
cysterna bazylikowa
fot. JD
Markery oraz oznaczają odpowiednio dwie niezwykłe konstrukcje - ogromne, zbudowane w okresie bizantyńskim podziemne sztuczne zbiorniki na wodę (zbiorników takich istniało w okresie bizantyńskim kilkaset): tzw. Cysternę Bazylikową (Yerebatan Sarayi lub Yerebatan Sarnıcı) powstałą za czasów Justyniana w 532 roku i mającą zaspokajać zapotrzebowanie na wodę tzw. Wielkiego Pałacu cesarzy bizantyńskich, który stał na terenie obecnego Sultanahmet, na tarasach zstępujących od hipodromu do przystani nad morzem Marmara, i tzw. Cysternę 1001 kolumn (Binbirdirek Sarnıcı), wcześniejszą, bo z IV wieku, ale mniejszą (obecnie mieści się tu kompleks handlowy). Marker oznacza Muzeum Dywanów Vakiflar (Vakıflar Halı Ve Kilim Müzesi), mieszczące się w tzw. Pawilonie Sułtańskim Błękitnego Meczetu, ze zbiorem różnego rodzaju dywanów z okresu od XVI do XIX wieku, marker - Muzeum Mozaik (Mozaik Müzesi), w odkrytej w latach 30. XX wieku części wspomnianego wyżej Wielkiego Pałacu cesarzy bizantyńskich, marker - Muzeum Sztuki Tureckiej Muzułmańskiej (Türk ve İslam Eserleri Müzesi) w dawnym pałacu Ibrahima Paszy, najwybitniejszego wielkiego wezyra Sulejmana I Wspaniałego, wreszcie marker tzw. Ośrodek Rzemiosła w Stambule, mieszczący się w dawnej medresie (Mehmed Efendi Medresesi), gdzie można przyjrzeć się pracy miejscowych rzemieślników.

STAMBUŁ
meczet Sokollu Mehmeda Paszy
fot. JD
Warto też, zwiedzając rejon Błękitnego Mecztu, pamiętać jeszcze o dwóch godnych uwagi zabytkach, położonych niedaleko: o kościele św.św. Sergiusza i Bachusa (centurionów rzymskich, którzy po przejściu na chrześcijaństwo zginęli śmiercią męczeńską), znanym też jako "mała Hagia Sophia", zbudowanym w 527 roku za panowania Justyniana I Wielkiego (po zdobyciu Konstantynopola przez Turków przekształconym w meczet) oraz o meczecie Sokollu Mehmeda Paszy (Sokollu Mehmed Paşa Külliyesi) z drugiej połowy XVI wieku, zbudowanym przez Sokollu Mehmeda Paszę, wielkiego wezyra sułtana Selima II, słynącym z bogatego wystroju wnętrza, w szczególności z dekoracji całej ściany wokół rzeźbionego mihrabu iznickimi płytkami ceramicznymi.
Hagia Sophia (gr. Ἁγία Σοφία, tur. Ayasofya) - to dawny chrześcijański kościół Mądrości Bożej, najważniejsza świątynia w Cesarstwie Bizantyńskim, katedra patriarchów i miejsce koronacji cesarzy, przez wieki uważana za symbol kościoła bizantyńskiego, a zarazem za jeden z najwspanialszych obiektów architektury wszystkich czasów. Po zdobyciu Konstantynopola przez Turków w 1453 roku została przekształcona w meczet, od 1934 roku funkcjonuje jako muzeum.

STAMBUŁ
Hagia Sophia
fot. JD
STAMBUŁ
Hagia Sophia, wnętrze
fot. JD
Pierwszy kościół w miejscu, gdzie dziś wznosi się Hagia Sophia, powstał w latach 326-360 za panowania Konstantyna I Wielkiego i jego następcy, Konstancjusza II. Na początku V wieku kościół spłonął, lecz został szybko odbudowany. W 532 roku, za panowania Justyniana I Wielkiego, podczas powstania ludowego zwanego powstaniem Nika świątynia została ponownie zniszczona, lecz ponownie, na polecenie Justyniana I, odbudowana i konsekrowana w obecności cesarza w 537 roku. W tym kształcie, w jakim kościół wówczas powstał, przetrwał do dzisiaj; był później jeszcze kilkakrotnie uszkadzany lub częściowo niszczony (trzęsienia ziemi, pożary), lecz za każdym razem odbudowywany. W 1204 roku, podczas IV wyprawy krzyżowej, świątynia została ograbiona przez rycerstwo zachodnie. Później przez kilkadziesiąt lat, w okresie istnienia Cesarstwa Łacińskiego, Hagia Sophia była kościołem katolickim, by stać się ponownie świątynią prawosławną po odzyskaniu w 1261 roku Konstantynopola przez Michała VIII Paleologa dla Cesarstwa Bizantyńskiego. Ostatnie nabożeństwo chrześcijańskie odbyło się tu 28 maja 1453, w przeddzień zdobycia Konstantynopola przez Turków. Po przejęciu miasta sułtan Mehmed II Zdobywca polecił przekształcenie świątyni w meczet; odpowiednio zmienione zostało wnętrze (mihrab, minbar, itp.), później dobudowane zostały minarety, a następnie powstały kolejne budynki i obiekty (mauzolea, fontanny, itp.) otaczające dawny kościół. Po upadku imperium osmańskiego i powstaniu Republiki Tureckiej Hagia Sophia przez pewien czas pełniła funkcję meczetu, jednak w 1934 roku, na polecenie prezydenta Republiki Tureckiej, Mustafy Kemala Atatürka, została przekształcona w muzeum.

STAMBUŁ
Hagia Sophia, wnętrze
fot. JD
Hagia Sophia, przez pewien czas największa świątynia chrześcijańska na świecie, ma cechy bazyliki, ale zarazem jest zbudowana na planie centralnym o wymiarach 71 × 77 m. Ma trzy nawy; centralną część nawy środkowej przykrywa wsparta na pendentywach kopuła o średnicy 31,5 m; wysokość od posadzki do najwyższego punktu kopuły przekracza 50 m. Konstrukcja opiera się na czterech filarach, oraz 107 kolumnach, oddzielających podwójnymi rzędami nawy boczne z emporami. Najcenniejszymi elementami wnętrza są mozaiki, z których większość powstała po okresie ikonoklazmu, w IX wieku lub później (choć zachowały się elementy dekoracji oryginalnej z VI wieku); wystrój wnętrza został w znacznym stopniu zniszczony przez Turków po przekształceniu świątyni w meczet, część jednak udało się po roku 1934 odsłonić i udostępnić odwiedzającym.
Błękitny Meczet (Sultan Ahmet Camii) powstał w latach 1609-1616 za panowania sułtana Ahmeda I, według projektu osmańskiego architekta Sedefkâra Mehmeta Aği; miał okazać się budowlą jeszcze wspanialszą niż stojąca po przeciwnej stronie placu Sultanahmet Hagia Sophia. Nazwa "Błęitny Meczet" odnosi się do dekoracji z iznickich płytek ceramicznych w kolarach błękitu i zieleni. Świątynia jest uważana za jeden z najlepszych przykładów tzw. "klasycznego okresu" architektury i sztuki islamskiej w Turcji. Cały kompleks - jak to zwykle ma miejsce w przypadku meczetów - obejmuje oprócz samej świątyni wiwle innych budynków - medresę, mauzolea, fontanny, itp. Meczet ma aż sześć minaretów, każdy z dwoma lub trzema balkonami.

STAMBUŁ
Błękitny Meczet, dziedziniec wewnętrzny
fot. JD
Meczet jest zbudowany na planie kwadratu (51,65 m x 53,40 m). Na zewnętrzny dziedziniec z fontanną (midhą) do rytualnych ablucji prowadzi pięć bram; z zewnętrznego dziedzińca trzy bramy prowadzą na dziedziniec wewnętrzny o wymiarach równych wymiarom sali modlitw (na którym też jest fontanna, pełniąca jednak tylko rolę ozdobną), otoczony krużgankami przykrytymi 30 kopułami. Do wnętrza meczetu z dziedzińca wewnętrznego prowadzi tylko jedna brama (są natomiast dwa wejścia z dziedzińca zewnętrznego). Centralna część sali modlitw jest przykryta kopułą o średnicy 22,4 m, wznoszącą się w najwyższym punkcie na ponad 40 m nad poziom posadzki i uzupełnioną czterema półkopułami. Światło do meczetu dostaje się przez ponad 250 okien (kiedyś ozdobionych witrażami, które jednak nie zachowały się). W dekoracji ścian dominują iznickie płytki ceramiczne, mihrab i minbar są wyrzeźbione z białego marmuru. We wnętrzu warto też zwrócić uwagę na arabeski zdobiące wnętrza kopuły i półkopuł oraz na dywany wyściełające posadzki. Ponieważ meczet jest czynną świątynią, część przeznaczona dla wiernych jest oddzielona od części udostępnionej dla turystów.

STAMBUŁ
Błękitny Meczet
fot. JD
STAMBUŁ
Błękitny Meczet, dziedziniec
fot. JD

STAMBUŁ
Błękitny Meczet, wnętrze
fot. JD



Między cyplem pałacowym i placem Sultanahmet a bulwarem Atatürka
Bulwar Atatürka (Atatürk Bulvarı) - to szeroka aleja biegnąca od skrzyżowania oznaczonego markerem najpierw na północ, potem na północny wschód, prostopadle do jednego z dwóch zachowanych odcinków tzw. akweduktu Walensa, zbudowanego w 375 roku na rozkaz cesarza Walensa i działającego jako część ogromnego systemu zaopatrującego miasto w wodę do XIX wieku. Bulwar Atatürka przechodzi pod akweduktem w miejscu oznaczonym markerem i prowadzi dalej w stronę mostu Atatürka łączącego dzielnicę Fatih z dzielnicą Beyoğlu; na południe od punktu w stronę Morza Marmara biegnie ulica Gazi Mustafa Kemal Caddesi. Najważniejszym zabytkiem tego wschodniej części dzielnicy Fatih, miedzy cyplem pałacowym i rejonem lacu Sultanahmet a bulwarem Atatürka, jest meczet Sulejmana Wspaniałego z początku drugiej połowy XVI wieku. Dzielnica między placem Sultanahmet a meczetem Sulejmana - to dzielnica bazarów, targów, sklepów i warsztatów, z tzw. Wielkim Bazarem oraz tzw. Targiem Korzennym , położonym bardziej na północ, bliżej Złotego Rogu i mostu Galata . Zwiedzając ten rejon, warto pamiętać o kilku znajdujących się tu meczetach, uważanych za ważne zabytki Stambułu: w tym o meczecie Bajazyda i meczecie Nuruosmaniye w pobliżu Wielkiego Bazaru, tzw. Nowym Meczecie i meczecie Rüstema Paszy w pobliżu Targu Korzennego, meczecie Książęcym , meczecie Kalenderhane i meczecie Tulipanowym na południowy zachód od meczetu Sulejmana, a także o tzw. kolumnie Konstantyna wzniesionej w 330 roku (później wzmocnionej specjalnymi metalowymi pierścieniami - stąd jej nazwa: Çemberlitaş) oraz o mauzoleum sułtana Mahmuda II (Sultan Iı. Mahmut Türbesi), zbudowanym w stylu empire w 1863 roku.

Meczet Sulejmana Wspaniałego (Süleymaniye Camii), uchodzący za jeden z dwóch najważniejszych, obok Błękitnego Meczetu, meczetów Stambułu, został wybudowany za panowania Sulejmana I Wspaniałego na zboczu jednego ze wzgórz, na których leży miasto, schodzącym do Złotego Rogu. Budowniczym meczetu był jeden z najsłynniejszych architektów tureckich, Sinan, nadworny architekt pięciu sułtanów osmańskich (od Sulejmana I do Mehmeda III), twórca prawie 400 budowli, w tym prawie 150 meczteów. Meczet Sulejmana (a raczej cały zespół budowli obejmujących obok świątyni także medresę, instytucje dobroczynne i oświatowe, szpital, fontanny do ablucji, itp.) powstał w latach 1550-1557; w drugiej połowie XVII wieku, za panowania sułtana Mehmeda IV, został zniszczony w pożarze, ale wkrótce potem odbudowany.

STAMBUŁ
meczet Sulejmana Wspaniałego
fot. JD
STAMBUŁ
meczet Sulejmana Wspaniałego, wnętrze
fot. JD
Meczet, zbudowany na planie prostokąta o wymiarach 57 x 60 m, jest drugim pod względem wielkości, po Błękitnym Meczecie, meczetem Stambułu (może pomieścić 5 tys. osób). Kopuła nad salą modlitw ma średnicę 26,5 m i wysokość 50 m, oparta jest na czterech filarach i dwóch półkopułach. Meczet ma cztery minarety. Dziedziniec jest otoczony podcieniami opartymi na 24 kolumnach, a przykrytymi 28 kopułami.

Na cmentarzu za meczetem, od strony południowo-wschodniej, znajduje się mauzoleum Sulejmana Wspaniałego (gdzie pochowali zostali też Sulejman II i Ahmed II, a także córka Sulejmana I - Mihrimah), a także, obok mauzoleum Sulejmana, grobowiec jego małżonki - Roksolany (Hürrem Sultan).
Jednym z najczęściej odwiedzanych przez turystów miejscem w dzielnicy rozciągającej się między placem Sultanahmet a meczetem Sulejmana jest tzw. Wielki Bazar , zwany też Krytym Bazarem (Kapalı Çarşı).

STAMBUŁ
na Wielkim Bazarze
fot. JD
Został założony przez Mehmeda II Zdobywcę w 1453 roku, zaraz po zdobyciu miasta, w miejscu, gdzie w czasach bizantyńskich funkcjonował plac targowy. Jest jednym z największych obiektów tego typu w Turcji - zajmuje powierzchnię ok. 30 hektarów i stanowi labirynt zadaszonych, pokrytych zdobionymi sklepieniami kilkudziesięciu ulic z tysiącami sklepów, sklepików, witryn, straganów, lad, itp., ale też z lokalami gastronomicznymi, fontannami i meczetami. Sprzedaje się tu wszystko. Bazar był wielokrotnie niszczony (min. w wyniku trzęsień ziemi i pożarów) i wielokrotnie odnawiany i powiększany. Na bazar prowadzi wiele wejść. Jednym z najpopularniejszych wejść jest brama Çarşıkapı, usytuowana od strony południowej, w pobliżu placu Bajazyda (Beyazit Meydani), położonego na południe od terenów Uniwersytetu Stambulskiego (które z kolei sąsiadują z leżącym na północ od nich meczetem Sulejmana), i meczetu Bajazyda , na który warto zwrócić uwagę choćby dlatego, że uchodzi za najstarszą osmańską świątynię w Stambule. Na zachód od wspomnianej bramy jest wejście na sąsiadujący z Wielkim Bazarem tzw. Targ Antykwaryczny dziedziniec bukinistów, położony także w miejscu dawnego bizantyńskiego targu. Inne popularne wejście na Wielki Bazar znajduje się w pobliżu jego południowo-wschodniego narożnika, w pobliżu meczetu Nuruosmaniye , zbudowanego w latach 1748-1755 w stylu europejskiego baroku (co było jednym z pierwszych tego rodzaju przypadków w Stambule).

STAMBUŁ
na Targu Korzennym
fot. JD
Targ Korzenny , zwany też Bazarem Egipskim (Mısır Çarşısı) , leży na północ od Wielkiego Bazaru, w pobliżu nabrzeża Złotego Rogu znanego jako nabrzeże Eminönü i południowego przyczółka mostu Galata . Nazwa "Bazar Egipski" odnosi się do czasów, gdy handlowano tu głównie przyprawami przywożonymi z Egiptu. Bazar w kształcie zbliżonym do obecnego powstał w XVII wieku jako część tzw. Nowego Meczetu (Yeni Cani), którego budowę zaczęto w końcu XVI wieku, lecz wkrótce przerwano głównie z powodów finansowych, by wznowić prace dopiero w drugiej połowie XVII wieku, gdy można było sfinansować dokończenie budowy z dochodów z bazaru.

STAMBUŁ
meczet Rüstema Paszy
fot. JD
Nowy Meczet był jedną z ostatnich dużych budowli sakralnych Osmanów w Stambule. Po przeciwnej stronie Targu Korzennego stoi inny godny uwagi meczet, zwany meczetem Rüstema Paszy (Rüstem Paşa Cami), zbudowany wcześniej, w latach 1561-1562, przez wspomnianego już wyżej Sinana dla Rüstema Paszy, który był zięciem Sulejmana Wspaniałego (mężem jego córki Mihrimah) i wielkim wezyrem.

Plan architektoniczny meczetu Rüstema Paszy nie wyróżnia się niczym szczególnym. Świątynia uchodzi jednak za jedną z najpiękniejszych w Stambule, głównie z uwagi na nadzwyczaj bogatą dekorację wnętrza płytkami ceramicznymi z Izniku z motywami tulipanów i wzorami geometrycznymi.
Na południowy zachód od meczetu Sulejmana stoją jeszcze trzy inne meczety, o których warto wspomnieć. Markerem oznaczony jest meczet Książęcy (Şehzade Camii) zbudowany przez Sinana w 1548 roku dla Sulejmana Wspaniałego, który chciał uczcić w ten sposób pamięć zmarłego młodo syna Mehmeda (było to pierwsze dzieło Sinana zrealizowane dla tego sułtana), markerem - meczet Tulipanowy (Laleli Camii), zbudowany w latach 1759-1763 i uchodzący za najlepszy przykład tureckiego baroku w Stambule, zaś markerem - meczet Kalenderhane, położony niedaleko wspomnianego wyżej akweduktu Walensa, pierwotnie kościoł bizantyński, między VI a XII wiekiem wielokrotnie niszczony i odbudowywany, a po zdobyciu Konstantynopola przez Turków przekształcony w meczet.


Zachodnia część dzielnicy Fatih: między bulwarem Atatürka a murami Teodozjusza
Mury Teodozjusza (Teodos Iı Surları) - to łańcuch podwójnych murów z umocnionymi bramami i wieżami, zbudowany przez cesarza Teodozjusza II w latach 412-422. Mury ciągną się na odcinku ok. 6,5 km mniej mniej więcej od miejsca, gdzie stoi tzw. Twierdza Siedmiu Wież (Yedikule), na północ, wzdłuż linii, którą biegnie dzisiejsza ulica 10. Yıl Caddesi i jej przedłużenia w stronę południowego przyczółka mostu Haliç Köprüsü . Budowę samej twierdzy zaczęto już w czasach bizantyńskich; w 1455 roku, po zdobyciu Konstantynopola, został rozbudowana i włączona w południowy odcinek fortyfikacji (a później jeszcze zmodyfikowana). Część murów w latach 50. XX wieku rozebrano, by umożliwić rozbudowę infrastruktury drogowej Stambułu; duża część jednak, wraz z kilkoma bramami, zachowała się do dnia dzisiejszego.

W pobliżu twierdzy, na północny wschód od niej, zachowały się pozostałości (mury zewnetrzne, portal, kilka kolumn) najstarszego zachowanego w Stambule i niegdyś ważnego kościoła chrześcijańskiego, kościoła Jana Chrzciciela klasztoru Studios , zbudowanego w 463 roku przez cesarza Marcjana. Świątynia była kościołem klasztornym jednego z działających w Konstantynopolu zakonów, przez pewien czas będącym ważnym ośrodkiem religijnym Cesarstwa Bizantyńskiego (w kościele przechowywana też była jako najświętsza relikwia głowa św. Jana Chrzciciela, zabrana jednak przez łacinników podczas IV wyprawy krzyżowej). Po upadku Konstantynopola kościół został przekształcony w meczet, a w końcu XIX wieku opuszczony, z uwagi na zniszczenia, spowodowane trzęsieniem ziemi.

STAMBUŁ
kościół Zbawiciela na Chorze
fot. JD
Marker oznacza meczet Kara Ahmed Paszy zwany też meczetem Gazi Ahmeda Paszy (Gazi Ahmet Paşa Cami), zbudowany przez Sinana dla Kara Ahmeda Paszy, pełniącego przez pewien czas obowiązki wielkiego wezyra Sulejmana, a marker - położony nieco dalej na północ kościół Zbawiciela na Chorze (Kariye Camii, Kariye Müzesi), słynący z nadzwyczaj pięknych mozaik i fresków bizantyjskich. Nie jest pewne, kiedy kościół został zbudowany; najprawdopodobniej w VI wieku (choć niektóre źródła sugerują okres wcześniejszy). W każdym razie wiadomo, że jeśli kościół (i cały zespół sakralny, którego był częścią) powstał w VI wieku, to w stuleciach następnych był wielokrotnie niszczony, odbudowywany i przebudowywany, a jego obecny kształt jest zbliżony do tego, w jakim istniał w pierwszych dekadach XIV weku. Z tego właśnie okresu pochodzą wspomniane mozaiki i freski, ufundowane przez Teodora Metochitę (1270-1332), arystokratę, w pewnym okresie jednym z najbogatszych ludzi w Cesarstwie Bizantyńskim, od 1321 roku tzw. Wielkiego Logotetę, czyli zwierzchnika centralnej administracji cesarstwa, ale też polihistora (filozofa, poetę, matematyka i astronoma). W czasach osmańskich kościół został przekształcony w meczet; od 1948 roku funkcjonuje jako muzeum (Kariye Müzesi).

Będąc w okolicach kościoła Zbawiciela na Chorze warto pamiętać o położonych niedaleko pozostałościach pałacu Konstantyna VII Porfirogenety , będącego w ostatnich stuleciach istnienia Cesarstwa Bizantyńskiego siedzibą cesarzy. W czasach osmańskich w części zachowanych zabudowań pałacu działała wytwórnia płytek ceramicznych na potrzeby oznaczonego markerem meczetu zwanego meczetem Eyüpa (Eyüp Sultan Camii), zbudowanego w 1458 roku (jako pierwszy meczet po zdobyciu Konstantynopola) dla uczczenia pamięci Eyüpa - Abu Ajjuba (Ayyuba), towarzysza i przyjaciela proroka Mahometa, który zginął podczas pierwszego (nieudanego) oblężenia Konstantynopola przez Arabów w VII wieku i którego grób miał zostać w cudowny sposób odnaleziony podczas oblężenia Konstantynopola w 1453 roku. Oryginalny meczet Eyüpa nie istnieje (zawalił się w wyniku trzęsienia ziemi); w 1800 roku, za panowania Selima III, na jego miejscu wzniesiono nową świątynię. Meczet jest jednym z najważniejszych świętych miejsc dla wyznawców islamu; od czasów Mehmeda II Zdobywcy na jego dziedzińcu odbywała się część ceremonii składających się na intronizację nowego sułtana.

Z innych zabytków położonych między bulwarem Atatürka a północnym odcinkiem murów Teodozjusza za najważniejsze uchodzą:
    STAMBUŁ
    Patriarchat Greckiego Kościoła Prawosławnego, bazylika św. Jerzego, wnętrze
    fot. JD
  • kościół Theotoks Pammakaristos (Fethiye Camii) - bizantyński kościoł Matki Bożej Radosnej, który po zdobyciu Konstantynopola przez Turków był przez pewien czas siedzibą Patriarchatu Greckiego Kościoła Prawosławnego, a pod koniec XVI wieku został przez Murata III przekształcony w meczet,
  • Patriarchat Greckiego Kościoła Prawosławnego (Ortodoks Patrikhanesi), zespół sakralny będący siedzibą patriarchatu od XVII wieku, którego głównym elementem jest bazylika św. Jerzego z 1720 roku,
  • cerkiew św. Stefana , ufundowana w drugiej połowie XIX wieku przez społeczność mieszkających w Stambule Bułgarów, którzy odłączyli się od kościoła greckiego,
a także położone bliżej bulwaru Atatürka
  • barokowy, zbudowany w XVIII wieku za panowania Mustafy III meczet zwany Meczetem Zdobywcy (Fatih Camii), stojący w miejscu, gdzie kiedyś stał chrześcijański kościoł Świętych Apostołów, miejsce pochówku większości cesarzy bizantyńskich (za salą modlitw meczetu są grobowce Mehmeta II Zdobywcy i jego małżonki, Gülbahar), oraz
  • XII-wieczny kościół Chrystusa Pantokratora (Zeyrek Camii), ufundowany przez cesarza bizantyńskiego Jana II Komnena i cesarzową Irenę (oboje są tu pochowani), po zdobyciu Konstantynopola przez Turków przekształcony w meczet.


Na północny wschód od Złotego Rogu: Beyoğlu i Beşiktaş
STAMBUŁ
wieża Galata
fot. JD
Beyoğlu - to dzielnica położona na wzgórzu, w europejskiej części Stambułu, na północny wschód od Złotego Rogu. Z dzielnicy Fatih prowdzą tu dwa mosty, most Galata i most Atatürka . Kiedyś ten obszar był nazywany Pera (Πέρα) - taka nazwa używana była od Średniowiecza do początków XX wieku; w części źródeł używana jest także nazwa Galata. W Średniowieczu na wzgórzu za Złotym Rogiem gościli często kupcy europejscy, w szczególności z Genui i Wenecji. Po IV wyprawie krzyżowej, w czasach Cesarstwa Łacińskiego (1204-1261) panowali tu Wenecjanie; potem, po odzyskaniu Konstantynopola przez Cesarstwo Bizantyńskie, tereny te, z pomoc w pokonaniu łacinników, otrzymali Genueńczycy - oni właśnie zbudowali w 1348 roku wysoką na ponad 60 m, pokrytą stożkowym hełmem wieżę znaną jako wieża Galata (w miejscu wcześniejszej wieży, zniszczonej przez krzyżowców), uważanej dziś za jeden z symboli Stambułu i widocznej na niemal wszystkich panoramach miasta. W czasach osmańskich wieża pełniła różne funkcje (m.in. więzienia, magazynu portowego, itp.); w drugiej połowie XX wieku została odrestaurowana i obecnie jest dostępna dla turystów (punkt widokowy, klub, restauracja, sklep z pamiątkami, itp.).

STAMBUŁ
İstiklâl Caddesi
fot. JD
Od czasów osmańskich dzielnica Pera, dziś Beyoğlu, była dzielnicą cudzoziemców - mieszkali tu Grecy, osiedlali się Żydzi, Arabowie, Ormianie i in. W XVI wieku Pera stała się dzielnicą ambasad (dzisiaj, po przeniesieniu stolicy do Ankary, jest dzielnicą konsulatów). W XIX wieku zaczęli się tu też osiedlać Europejczycy i cała dzielnica stała się najbardziej podobną do miast europejskich dzielnicą Stambułu, zarówno pod względem wyglądu, jak infrastruktury. Tu wcześniej niż w Starym Stambule powstały ośrodki biznesowe i finansowe, pojawiła się elektryczność, telefony, nowoczesna publiczna komunikacja (już w 1875 roku otwarto w dzielnicy Pera krótką linię kolei podziemnej, jako drugą na świecie, po Londynie), otwarte zostały szkoły zagraniczne (gdzie mogli się też kształcić młodzi Turcy), działała (i działa do dziś) większość kościołów i świątyń służących innym niż muzułmanie wspólnotom religijnym. Dziś dzielnica Beyoğlu pozostaje biznesowym i finansowym centrum Stambułu, dzielnicą handlową oraz centrum życia kulturalnego miasta, chociaż według wielu źródeł poczynając od drugiej połowy XX wieku jej kosmopolityczna atmosfera i nowoczesność jest dzisiaj mniej widoczna niż dawniej. Za centrum dzielnicy Beyoğlu uważa się plac Taksim , a za główną ulicę - długi na ok. 1,5 km deptak znany jako İstiklâl Caddesi , z licznymi sklepami, kawiarniami, restauracjami, klubami, winiarniami, a także teatrami, kinami, księgarniami i galeriami sztuki.

STAMBUŁ
widok z meczetu Sulejmana Wspaniałego w stronę Beyoğlu
fot. JD
Zwiedzając dzielnicę Beyoğlu warto pamiętać o otwartym w 2004 roku Muzeum Sztuki Nowoczesnej (Istanbul Modern Sanat Müzesi), a także o Muzeum Pera (Pera Müzesi). Obie instytucje udostępniają ekspozycje stałe i organizują wystawy czasowe. Szczególne muzeum - Divan Edebiyatı Müzesi - poświęcone klasycznej literaturze osmańskiej, mieści się w dawnym klasztorze mewlewitów (derwiszów tańczących) (Mevlevi Tekkesi).

Najważniejszym zabytkiem dzielnicy Beşiktaş, położonej w europejskiej części Stambułu na północy wschód od Beyoğlu, jest Pałac Dolmabahçe (Dolmabahçe Sarayı).

STAMBUŁ
pałac Dolmabahçe
fot. JD
Pałac został zbudowany w połowie XIX wieku na polecenie sułtana Abdülmecida I, jako pierwszy pałac w Stambule w stylu europejskim, z cechami neoklasycyzmu, baroku i rokoko. Od 1853 roku pałac był siedzibą sułtanów i siedzibą centrum administracyjnego Imperium Osmańskiego (wcześniej rolę tę pełnił omówiony wyżej Pałac Topkai). Pałac, mimo że powstał w okresie, gdy Imperium Osmańskie chyliło się już ku upadkowi, odznaczał się ogromem (45 tys. m2 powierzchni, prawie 1500 okien, prawie 300 sal, itp.) oraz niesłychanym przepychem (materiały użyte do budowy, wystrój wnętrza, schody, żyrandole, meble, dywany, dzieła sztuki, itp.). Po powstaniu Republiki Tureckiej pałac oddano do dyspozycji prezydenta, Mustafy Kemala Atatürka, który będąc w Stambule zatrzymywał się tu (zajmując niewielki apartament) i który tu zmarł w 1938 roku. Po śmierci Atatürka część pałacu (obejmującą wspomniany apartament) przekształcono w muzeum, dostępną dla zwiedzających (wyłącznie z przewodnikiem, jedną z dwu możliwych tras, z których jedna prowadzi przez część oficjalną pałacu, Selamlık, a druga przez część prywatną, Harem).

Poza pałacem Dolmabahce w dzielnicy Beşiktaş są jeszcze dwie godne uwagi główne atrakcje turystyczne: jedną jest Muzeum Wojskowe (Askerî Müze), drugą park Yıldız . Muzeum, poświęcone historii wojskowości tureckiej od zdobycia Konstantynopola do XX wieku, uchodzi za jedno z najważniejszych tego rodzaju muzeów na świecie. Szczególną atrakcją dla części turystów mogą być odbywające się tu występy kapeli janczrskiej, kontynującej tradycje orkiestr wojskowych towarzyszących działaniom wojennym Turków od czasów Osmana I. Park Yıldız, założony jako ogród jednego z pałaców osmańskich, dziś jest jednym z największych publicznie dostępnych parków miejskich w Stambule, z zespołem pawilonów i willi (w wiekszość z XIX i XX wieku), z których część funkcjonuje jako obiekty muzealne.


Azjatycka część Stambułu: dzielnica Üsküdar
Jak już wspomniano wyżej, azjatycka część Stambułu, uważana za mniej atrakcyjną, jest rzadziej odwiedzana przez turystów. Za jeden z jej ważniejszych zabytków uchodzi barokowy Pałac Beylerbeyi (Beylerbeyi Sarayı), zbudowany w latach 1861-1865 dla sułtana Abdula Aziza na miejscu pałacu z ogrodem założonego przez Murada IV w pierwszej połowie XVII wieku. Pałac miał być letnią rezydencją władców, w której można by przyjmować zagranicznych gości (m.in. w 1869 roku zatrzymała się tu cesarzowa Eugenia, żona Napoleona III, w drodze na uroczystość inauguracji Kanału Sueskiego). Dziś jest udostepniony zwiedzającym. Pałac znajduje się w pobliżu azjatyckiego przyczółka Mostu Bosforskiego ; można tu dojechać samochodem albo (wygodniej) dopłynąć statkiem do przystani noszącej tę samą nazwę, co pałac.

Inne ważniejsze zabytki azjatyckiej części Stambułu położone są niedaleko przystani Üsküdar Należą do nich trzy meczety zbudowane przez Sinana - meczet Semsi Paszy (Şemsi Paşa Camii) z 1580 roku, ufundowany przez wielkiego wezyra Semsi Ahmeda Paszę, tzw. meczet przy Przystani (İskele Camii), położony tuż przy przystani Üsküdar, zbudowany w latach 1547-1548 dla sułtanki Mihrimah, córki Sulejmana Wspaniałego (zwany też meczetem Mihrimah - Mihrimah Sultan Camii), oraz tzw. Stary Meczet sułtanki Matki (Valide-i Atik), zbudowany dla Nur Banu, żony Selima II i matki Murada III, położony nieco dalej, na wzgórzu nad Üsküdar, ukończony w 1483 roku (jako ostatnia praca Sinana).

STAMBUŁ
azjatycki brzeg Bosfrou, na pierwszym planie wieża Leandra
fot. JD
Markerem zaznaczone są koszary, zbudowane przez Selima III w 1799 roku, zajmowane przez wojsko i niedostępne dlamturystów, z wyjątkiem kilku pomieszczeń zajmowanych niegdyś przez Florence Nightingale (1820-1920), angielską pielęgniarkę (uważaną za twórczynię nowoczesnego pielęgniarstwa), działaczkę społeczną i publicystkę.

Oznaczona markerem tzw. wieża Leandra (przez Turków nazywana Wieżą Panny - Kuz Kulesi) z XVII wieku, stojąca na wysepce koło wybrzeża Üsküdaru, pełniąca niegdyś różne funkcje, dziś (po przebudowie) jest publicznie dostępna - mieści m.in. restaurację i dyskotekę.

Markery i oznaczają, jak już wspomniano wcześniej, odpowiednio główny port handlowy Stambułu i dworzec Hajdarpoaszy (Haydarpaşa Garı), obsługujący pociągi z Anatolii, zbudowany w stylu neoklasycystycznym według projektu niemieckich architektów Otto Rittera von Kühlmanna i Hellmutha Cuno, oddany do użytku w 1908 roku.


Informacje dodatkowe
  • Szczególną atrakcją Stambułu może być rejs statkiem turystycznym po wodach Bosforu, ze spektakularnymi widokami na większość głównych zabytków miasta, omówionych wyżej. Dodatkowo warto zwrócić uwagę na dwie twierdze, usytuowane niedaleko drugiego (obok Mostu Bosforskiego ) mostu na Bosforze, Fatih Sultan Mehmet Köprüsü,położonego bardziej na północ, oznaczonego markerem (przebiega tędy autostrada O-2, stanowiąca odcinek drogi E80).

    Twierdza Anadolu Hisarı , znana w polskiej literaturze jako Twierdza Azja, zbudowana w 1398 roku przez sułtana Bajazyda I, nie jest udostępniana turystom. Stojąca po zachodniej stronie Bosforu twierdza Rumeli Hisarı (Twierdza Europa, Twierdza Rumelijska) powstała w 1452 roku i odegrała istotną rolę w operacjach wojennych podczas oblężenia Konstantynopola przez Turków w 1453 roku, zakończonego zdobyciem miasta. Odrestaurowana na początku drugiej połowy XX wieku, jest jednym z miejsc, gdzie w ramach Festiwalu Sztuki i Kultury, organizowanego corocznie w Stambule na przełomie czerwca i lipca, odbywają się przedstawienia teatralne.

Galeria zdjęć

STAMBUŁ
widok z cypla pałacowego na Bosfor
fot. JD
STAMBUŁ
widok z meczetu Sulejmana Wspaniałego na dzielnicę Beyoğlu
fot. JD
STAMBUŁ
widok z meczetu Sulejmana Wspaniałego na Złoty Róg
fot. JD
STAMBUŁ
widok ze statku na wodach Bosforu
fot. JD

STAMBUŁ
widok na dzielnicę Beyoğlu
fot. JD
STAMBUŁ
widok w stronę meczetu Sulejmana
fot. JD
STAMBUŁ
widok ze statku na Nowy Meczet
fot. JD
STAMBUŁ
widok ze statku

STAMBUŁ
na terenie zespołu płacowego Topkapi
STAMBUŁ
na terenie zespołu płacowego Topkapi
STAMBUŁ
na terenie zespołu płacowego Topkapi
STAMBUŁ
na terenie zespołu płacowego Topkapi

STAMBUŁ
na terenie zespołu płacowego Topkapi
STAMBUŁ
na terenie zespołu płacowego Topkapi
STAMBUŁ
na terenie zespołu płacowego Topkapi
STAMBUŁ
na terenie zespołu płacowego Topkapi

STAMBUŁ
na terenie zespołu płacowego Topkapi
STAMBUŁ
na terenie zespołu płacowego Topkapi
STAMBUŁ
Hagia Eirene
STAMBUŁ
Hagia Eirene

STAMBUŁ
Hagia Sophia, wnętrze
STAMBUŁ
Hagia Sophia, wnętrze
STAMBUŁ
Hagia Sophia, wnętrze
STAMBUŁ
Hagia Sophia, wnętrze

STAMBUŁ
Hagia Sophia, wnętrze
STAMBUŁ
Hagia Sophia, wnętrze
STAMBUŁ
Hagia Sophia, wnętrze
STAMBUŁ
Hagia Sophia, wnętrze

STAMBUŁ
Hagia Sophia, wnętrze
STAMBUŁ
Hagia Sophia, wnętrze
STAMBUŁ
Błękitny Meczet, wnętrze
STAMBUŁ
Błękitny Meczet, wnętrze

STAMBUŁ
Błękitny Meczet, wnętrze
STAMBUŁ
Błękitny Meczet, wnętrze
STAMBUŁ
meczet Sulejmana Wspaniałego
STAMBUŁ
meczet Sulejmana Wspaniałego

STAMBUŁ
meczet Sulejmana Wspaniałego
STAMBUŁ
meczet Sulejmana Wspaniałego, wnętrze
STAMBUŁ
meczet Sulejmana Wspaniałego, cmentarz
STAMBUŁ
meczet Sulejana Wspaniałego

STAMBUŁ
meczet Rüstema Paszy
STAMBUŁ
meczet Rüstema Paszy
STAMBUŁ
meczet Rüstema Paszy
STAMBUŁ
meczet Rüstema Paszy

STAMBUŁ
cysterna bazylikowa
STAMBUŁ
cysterna bazylikowa
STAMBUŁ
kościół Zbawiciela na Chorze
STAMBUŁ
kościół Zbawiciela na Chorze, wnętrze

STAMBUŁ
kościół Zbawiciela na Chorze, wnętrze
STAMBUŁ
kościół Zbawiciela na Chorze, wnętrze
STAMBUŁ
kościół Zbawiciela na Chorze, wnętrze
STAMBUŁ
kościół Zbawiciela na Chorze, wnętrze

STAMBUŁ
kościół Zbawiciela na Chorze, wnętrze
STAMBUŁ
kościół Zbawiciela na Chorze, wnętrze
STAMBUŁ
na Wielkim Bazarze
STAMBUŁ
na Wielkim Bazarze

STAMBUŁ
na Targu Korzennym
STAMBUŁ
na Targu Korzennym
STAMBUŁ
na Targu Korzennym
STAMBUŁ
na Targu Korzennym

STAMBUŁ
na Targu Korzennym
STAMBUŁ
meczet Sokollu Mehmeda Paszy
STAMBUŁ
Patriarchat Greckiego Kościoła Prawosławnego, bazylika św. Jerzego, wnętrze
STAMBUŁ
Patriarchat Greckiego Kościoła Prawosławnego, bazylika św. Jerzego, wnętrze