Strasburg [Strasbourg, Straßburg]

Miasto (ok. 275 tys. mieszkańców) w północno-wschodniej Francji, położone w pobliżu granicy z Niemcami, na lewym brzegu Renu, 491 km od Paryża, 136 km na północ od Bazylei , 148 km na zachód od Stuttgartu , 217 km na południowy zachód od Frankfurtu nad Menem i 229 km na południowy wschód od Luksemburga (➤ mapka)(➤ mapka). Stolica i główne miasto Alzacji oraz departamentu Bas-Rhin. Po francusku zwane Strasbourg, po niemiecku Straßburg. Założone w 12 roku p.n.e. jako rzymski obóz wojskowy miasto o burzliwej historii, leżące na pograniczu dzisiejszej Francji i Niemiec, pozostające przez stulecia w strefie wpływów zarówno francuskiej, jak niemieckiej kultury, a z drugiej strony będące przedmiotem francusko-niemieckich sporów i konfliktów zbrojnych, dziś jest symbolem pojednania między Niemcami a Francją i symbolem jedności całej Europy. Dzisiejszy Strasburg jest siedzibą wielu europejskich instytucji (w tym Rady Europy, Europejskiego Trybunału Praw Człowieka i Parlamentu Europejskiego), ważnym ośrodkiem przemysłowym, handlowym, naukowym i kulturalnym, a także ważnym drogowym, kolejowym i wodnym węzłem komunikacyjnym; uchodzi też za kulinarną stolicę Alzacji. Za najważniejszy zabytek Strasburga uchodzi zbudowana w latach 1176-1439 katedra - Cathédrale Notre-Dame de Strasbourg - uważana za jeden z najwybitniejszych zabytków gotyku w skali światowej; warto jednak zwiedzić całe historyczne centrum miasta (w 1988 roku wpisane jako całość na listę światowego dziedzictwa UNESCO), a także powstałą w okresie między wojną francusko-pruską a pierwszą wojną światową, w latach 1870-1914, dzielnicę niemiecką. Dojazd: z północy autostradą A4, z południa autostradą A35, ze wschodu, przez Ren od niemieckiego miasta granicznego Kehl, drogą 28.

Najwcześniejsze ślady obecności ludzkiej na terenach, na których leży dzisiejszy Strasburg, pochodzą z czasów prehistorycznych. Prawdopodobnie około 1300 roku p.n.e. tereny te zostały zasiedlone przed Protoceltów. Pod koniec III wieku p.n.e. istniała w miejscu dzisiejszego Strasburga celtycka osada handlowa zwana Argentorate. W czasach rzymskich założone zostało w tym miejscu obozowisko dla jednego z legionów, a w 12 roku p.n.e. pojawia się po raz pierwszy odnosząca się do rzymskiego posterunku nazwa Argentoratum - i ta właśnie data uważana jest za datę założenia Strasburga. Później zbudowano tu stały, ufortyfikowany obóz wojskowy, w którym stacjonował rzymski garnizon, i wokół którego powstała szybko rozrastająca się osada. Po przyjęciu chrześcijaństwa miasto stało się ważnym ośrodkiem regionu, również religijnym, a prawdopodobnie już w IV wieku - siedzibą biskupstwa.

W IV wieku tereny wokół Strasburga były sceną toczonych ze zmiennym szczęściem walk Rzymian z Alemanami, później najazdów Hunów, by pod koniec V wieku znaleźć się w granicach państwa Franków. Od IX wieku miasto było już znane pod nazwą czy nazwami zbliżonymi do dzisiejszej (m.in. Strataburgum).

W 842 roku dwaj synowie zmarłego dwa lata wcześniej Ludwika Pobożnego (syna Karola Wielkiego), Ludwik Niemiecki i Karol II Łysy, złożyli w Strasburgu, zawierając sojusz skierowany przeciwko ich starszemu bratu, cesarzowi Lotarowi I (od 840 roku władcy państwa Franków), słynną przysięgę, znaną dziś jako "przysięga strasburska" (fr. Serments de Strasbourg, niem. Straßburger Eide, łac. Sacramenta Argentariae), której wielojęzyczny tekst uważany jest najstarszy dokument w językach staro-wysoko-niemieckim i starofrancuskim. W 843 roku trzej bracia zawarli ostatecznie pokój, dzieląc imerium Karola Wielkiego na trzy części, z których środkowa przypadła Lotarowi, zachodnia Karolowi, a wschodnia Ludwikowi - stąd przysięga strasburska uchodzi za wydarzenie, dające początek historii dwóch wielkich państw Europy, Francji i Niemiec, a Strasburg przez stulecia ulegał odtąd wpływom tak kultury francuskiej, jak niemieckiej, stanowiąc też z drugiej strony, aż do naszych czasów, przedmiot wielowiekowych sporów i konfliktów zbrojnych.

Ustalenia traktatu z 843 roku nie obowiązywały długo. Strasburg, należący początkowo do części należącej do Lotara I, po jego śmierci w 855 roku znalazł się pod kontrolą Ludwika Niemieckiego i przez kilka następnych stuleci pozostawał w strefie wpływów Królestwa Niemieckiego, później, od 962 roku, Świętego Cesarstwa Rzymskiego, zwanego też Rzeszą Niemiecką, już w XI wieku stając się ważnym ośrodkiem rzemiosła i handlu. W 1150 roku Strasburg otrzymał prawa miejskie, a w 1262 roku, po zwycięstwie mieszczan w bitwie pod Oberausbergen (zwanej też bitwą pod Hausbergen) z wojskami biskupa Waltera von Geroldsecka, który usiłował ograniczyć autonomię władz miejskich, uniezależnił się od władz kościelnych i stał się wolnym miastem Rzeszy.

Następne stulecia - to okres rozkwitu miasta jako jednego z najszybciej rozwijających się i najbogatszych miast niemieckich (mimo przypadających na ten czas wydarzeń tak tragicznych, jak epidemia dżumy z 1348 roku i późniejszy pogrom Żydów obwinianych o spowodowanie epidemii, lub tak dziwnych, jak epizody choreomanii w XVI wieku, itp.), a także jako ośrodka naukowego oraz religijnego. W 1439 roku ukończona została budowa katedry. W XIV wieku w Strasburgu działał Eckhart von Hochheim (znany jako Mistrz Eckhart, uważany za głównego przedstawiciela tzw. mistycyzmu nadreńskiego), a później Johannes Tauler, przybywali do miasta także inni ówcześni humaniści, w pierwszej połowie XV wieku działał w Strasburgu Johannes Gutenberg z Moguncji, uważany za twórcę przemysłowej metody druku, na początku drugiej połowy tego stulecia powstały tu pierwsze (nie licząc Moguncji) wydawnictwa w Europie, założone przez Johannesa Mentelina i Heinricha Eggesteina, a na początku XVII wieku Johann Carolus zaczął wydawać w Strasburgu Relation aller Fürnemmen und gedenckwürdigen Historien, uważaną za pierwszą w historii gazetę. Ważną rolę Strasburg odegrał w czasach Reformacji, przyjmując protestantyzm (w czym istotny udział mieli m.in. strasburski polityk i reformator Jacob Sturm von Sturmeck oraz niespokrewniony z nim Johannes Sturm, który, wkrótce po przybyciu do Strasburga w 1537 roku, założył humanistyczną szkołę protestancką, uważaną za zalążek późniejszego Uniwersytetu), co z uwagi na polityczną i intelektualną renomę miasta w znaczym stopniu przyczyniło się to rozpowszechnienia idei Reformacji w całych południowo-zachodnich Niemczech.

W czasie wojny trzedziestoletniej Strasburg pozostał neutralny. Parędziesiat lat później jednak - mimo, że według postanowień pokoju westfalskiego Święte Cesarstwo Rzymskie rezygnowało na rzecz Francji z Alzacji, ale z wyłączeniem Strasburga i Miluzy - w 1681 roku wojska króla Francji Ludwika XIV zajęły miasto, co zostało poźniej usankcjonowane postanowieniami traktatu podpisanego 2 1697 roku w Rijswijk, kończącego wojnę Francji z Ligą Augsburską. Polityka nietolerancji religijnej, prowadzona przez Francję po odwołaniu Edyktu Nantejskiego w 1685 roku, w stosunku do Strasburga została zastosowana z pewną powściągliwością, podobnie jak działania zmierzające do ograniczenia wpływów kultury niemieckiej i rozszerzania wpływów kultury francuskiej (władze miasta zachowały pewną autonomię, działający wówczas protestancki niemieckojęzyczny uniersytet został zamknięty dopiero podczas Rewolucji Francuskiej, itp.), aczkolwiek katedra, przekształcona podczas Reformacji w świątynię protestancką (i w znacznym stopniu zniszczona w wyniku działań zgodnych z ideologią ikonoklazmu wyznawaną przez protestantów), została zwrócona katolikom.

Podczas Rewolucji Francuskiej i w latach następnych autonomia Strasburga została znacznie ograniczona, a wpływy francuskie stawały się coraz silniejsze, co jednak nie przeszkadzało w rozwoju miasta: dzięki powstaniu nowego mostu na Renie, linii kolejowej łączącej Strasburg z Miluzą i kanału łączącego Ren z Rodanem Strasburg zyskał na znaczeniu jako węzeł komunikacyjny, co dodatkowo sprzyjało rozwojowi przemysłu i handlu, a liczba ludności szybko rosła. Znaczne zniszczenia spowodowała wojna francusko-pruska z lat 1870-1871. Po wygranej przez Prusy wojnie Strasburg, wraz z całą Alzacją i częścią Lotaryngii, został na mocy ustaleń traktatu pokojowego z 10 maja 1871 roku podpisanego we Franfurcie nad Menem włączony do nowo powstałego Cesarstwa Niemieckiego. Miasto zostało wówczas znacznie rozbudowane: powstała w latach 1871-1914 bardzo rozległa, zaprojektowana z rozmachem, obejmująca wiele monumentalnych, reprezentacyjnych budowli dzielnica Neustadt (Nowe Miasto), zwana też dzielnicą niemiecką, cesarską albo wilhelmińską, częściowo zniszczona podczas pierwszej i drugiej wojny światowej, ale później odbudowana, uważana jest przez wielu za najlepszy przykład urbanistyki i architektury miast niemieckich przełomu XIX i XX wieku (z których większość została podczas drugiej wojny światowej zniszczona w takim stopniu, że ich w miarę pełna rekonstrucja nie była już możliwa). Jedną ze wspomnianych budowli jest gmach główny Uniwersytetu, podczas Rewolucji francuskiej, jak wspomniano, zamkniętego, ale w 1872 roku otwartego ponownie pod nazwą Kaiser-Wilhelms-Universität. Wokół miasta zbudowano poteżne fortyfikacje, wzniesiono też dwa kościoły garnizonowe.

Pod koniec pierwszej wojny światowej, po abdykacji cesarza Wilhelma II Hohenzollerna, Strasburg, podobnie jak wiele innych miast niemieckich, przeżył krótki okres chaosu (w tym próbę utworzenia lokalnej "Republiki Rad"), zakończony wkroczeniem do miasta, 22 listopada 1918 roku, oddziałów francuskich pod dowództwem generała Henri Gourauda (nazwa jednej z głównych ulic dzisiejszego Strasburga, rue du 22 Novembre, odnosi się do tego właśnie wydarzenia). Na mocy Traktatu Wersalskiego podpisanego 28 czerwca 1919 roku Strasburg znalazł się ponownie w granicach Francji.

Po wybuchu drugiej wojny światowej, w ciągu paru dni, jeszcze przed wypowiedzeniem Niemcom wojny przez Wielką Brytanię i Francję, całe miasto, podobnie jak wiele innych miast francuskich leżących przy granicy z Niemcami, zostało ewakuowane - pozostali tylko żołnierze. Po upadku Francji w czerwcu 1940 roku Strasburg, wraz z całą Alzacją, został ponownie przyłączony do Niemiec i poddany zakrojonej na szeroką skalę regermanizacji i nazyfikacji. Główna synagoga Strasburga została zrównana z ziemią. Zagrożona była katedra, która dla obu walczących stron stała się symbolem narodowym do tego stopnia, że Niemcy podobno planowali przekształcenie kościoła w swoiste sanktuarium niemieckiego narodowego socjalizmu, zaś z drugiej strony 2 marca 1941 roku francuski pułkownik Philippe Leclerc, dowódca oddziałów biorących od grudnia 1940 roku udział w operacji w Libii prowadzonej przeciwko oddziałom włoskim, po zajęciu ważnej strategicznie oazy Kufra przysiągł ("serment de Koufra"), że nie złoży broni, dopóki sztandar francuski nie zawiśnie nad katedrą w Strasburgu. Miasto zostało wyzwolone 23 listopada 1944 roku przez dowodzoną przez Leclerca, wówczas już generała, francuską dywizję pancerną.

Po wojnie Strasburg, odbudowany ze zniszczeń (spowodowanych głównie bombardowaniami alianckimi w latach 1943 i 1944), stopniowo zaczął odgrywać coraz ważniejszą rolę w procesie pojednania francusko-niemieckiego i - szerzej - jednoczenia Europy. Z czasem tu właśnie usytuowano siedziby ważnych instytucji europejskich i międzynarodowych (w tym Rady Europy, Europejskiego Trybunału Praw Człowieka i Parlamentu Europejskiego, ale też np. francusko-niemieckiego kanału telewizyjnego Arte, i innych). Niezależnie od tego miasto odzyskało swe znaczenie jako jeden z najważniejszych europejskich ośrodków przemysłowych, handlowych, naukowych i kulturalnych, ważny europejski węzeł komunikacyjny, a także kulinarna stolica regionu, stając się znaczącą europejską destynacją turystyczną, odwiedzaną rocznie przez miliony turystów z całego świata.

Strasburg leży nad rzeką Ill , w pobliżu miejsca, gdzie Ill wpada do Renu , tuż przy granicy z Niemcami (most graniczny na Renie znajduje się ok. 3 km na wschód od centrum Strasburga), naprzeciwko niemieckiego miasta Kehl, między ciągnącymi się wzdłuż Renu pasmami górskimi Wogezów we Francji i Schwarzwaldu w Niemczech.

Najważniejszą i najczęściej odwiedzaną atrakcją turystyczną Strasburga jest historyczne centrum miasta, zajmujące wyspę ograniczoną dwiema odnogami rzeki Ill, z większością zabytków, w tym katedrą , okolicami Place Kléber , uważanego za centralny plac miasta, i dzielnicą znaną jako Petite France, zajmującą południowo-zachodnią część wyspy, w rejonie na północny wschód od Barrage Vauban i Ponts Couverts . Drugim głównym rejonem turystycznym w Strasburgu jest Neustadt, dzielnica wilhelmińska, zbudowana między wojną francusko-pruską a pierwszą wojną światową, zajmująca rozległy obszar po obu stronach dzisiejszych ulic Avenue des Vosges , Avenue d'Alsace i Avenue de la Fôret-Noire (najważniejsze zabytki leżą przy Avenue de la Liberté, łączącej Place de la République z Place de l'Université ); trzecim - położona na północny zachód od najpopularniejszego parku Strasburga, Parc de l'Orangerie (utworzonego na początku XIX wieku, po Rewolucji Francuskiej, później powiększonego i włączonego do Neustadt w okresie niemieckim) dzielnica instytucji europejskich (Rada Europy, Parlament Europejski, Europejski Trybunał Praw Człowieka, i inne), otaczająca skrzyżowanie dróg wodnych - rzeki Ill i kanału łączącego Ren z Marną (Canal de la Marne au Rhin).
Wyspa Grande Île, na której leży historyczne centrum miasta, ma kształt w przybliżeniu elipsy, z jedną osią o długości ok. 1,25 km, drugą o długości ok. 750 m. Wyspa jest oblana dwiema odnogami rzeki Ill, dokładniej zaś mówiąc - od południa główną odnogą rzeki Ill, natomiast od północy długim na nieco ponad 2 km kanałem zwanym Canal du Faux-Rempart lub Fossé du Faux-Rempart, zbudowanym w latach 1831-1832 (i otwartym dla żeglugi w 1840 roku) w miejscu fosy należącej do systemu dawnych fortyfikacji miejskich. Poza katedrą, ktorej najbliższe otoczenie stanowią dwa sąsiadujące ze sobą place, Place de la Cathédrale i Place du Château , na wyspie jest też kilka innych kościołów, zaliczanych do ważniejszych zabytków Strasburga: Saint-Pierre-le-Jeune , Saint-Pierre-le-Vieux , Saint-Thomas , Saint-Étienne i Temple Neuf . Najważniejsze place Grande Île - to wspomniany już wyżej Place Kléber , uważany za główny plac Strasburga, położone niedaleko katedry Place Gutenberg i Place du Marché Gayot , sąsiadujący z Place Kléber Place de l'Homme de Fer . główny węzeł komunikacyjny Strasburga, oraz Place Broglie , na którym każdego roku organizowana jest najsłynniejsza strasburska impreza, tradycyjny, obchodzony od XVI wieku jarmark bożonarodzeniowy.

Południowo-zachodni kraniec wyspy zajmuje tzw. Petite France, dawna dzielnica garbarzy (ale też młynarzy i rybaków), zabudowana w większości charakterystycznymi dla architektury alzackiej białymi lub kolorowymi domami o konstrukcji szkieletowej, uchodząca za jedną z najbardziej malowniczych i atrakcyjnych turystycznie części miasta. Markerem oznaczona jest zapora na rzece Ill, znana jako Barrage Vauban, stanowiąca niegdyś element fortyfikacji miejskich. Zaraz za zaporą Ill rozgałęzia się na biegnący początkowo na północ wspomniany przed chwilą Canal du Faux-Rempart i główną odnogę rzeki, podzieloną na cztery krótkie kanały, nad którymi przebiegają trzy połączone ze sobą mosty, Ponts Couverts , i które nieco dalej łączą się ze sobą w główny nurt rzeki, kierującej się tu najpierw na wschód, potem na północny wschód. Do najbardziej charakterystycznych miejsc dzielnicy Petite France zalicza się okolice Maison des Tanneurs , dawnej siedziby cechu garbarzy, stojącej przy placu znanym jako Place Benjamin Zix; ale równie malownicza jest cała dzielnica, położona nad wspomnianymi przed chwilą kanałami oraz między lewym brzegiem rzeki a ulicą Grand Rue (którą niektóre przewodniki określają jako główną ulicę Strasburga), w szczególności okolice rue du Bain aux Plantes oraz rue des Dentelles .
Najważniejszym zabytkiem Strasburga jest rzymskokatolicka katedra - Cathédrale Notre-Dame de Strasbourg (Cathédrale de Strasbourg / Liebfrauenmünster zu Straßburg, Straßburger Münster), trójnawowa bazylika z dwunawowym transeptem i połkolistą absydą od strony północno-wschodniej, do której przylegają dwie kaplice, św. Jana Chrziciela (XIII wiek) i św. Andrzeja (XII wiek) (co powoduje, że widziana z góry katedra zamknięta jest od północnego wschodu nie połkoliście, lecz prostokątnie); dwie inne kaplice, św. Marcina (XVI wiek) i św. Wawrzyńca (XV-XVI wiek), zostały dobudowane po północno-zachodniej stronie budowli, a jeszcze jedna, kaplica św. Katarzyny (XIV wiek), po stronie południowo-wschodniej.

Świątynia, zbudowana z różowego piaskowca z Wogezów, słynie przede wszystkim z niezwykle skomplikowanej architektonicznie gotyckiej fasady południowo-zachodniej (zwanej zazwyczaj zachodnią) oraz wysokiej na 142 m wieży północno-zachodniej (wieża południowo-wschodnia, choć była pierwotnie planowana, nie została zbudowana), widocznej nie tylko z niemal każdego miejsca w Strasburgu, ale też z odległości nawet parudziesięciu kilometrów z różnych miejsc w Wogezach czy w Schwarzwaldzie. Fasada południowo-zachodnia oraz elewacja północno-zachodnia wychodzi na Place de la Cathédrale , zaś elewacja południowo-wschodnia na Place du Château . Katedra w Strasburgu uchodzi za jeden z najwspanialszych w skali światowej przykładów gotyku (mimo że zaczęto ją wznosić w stylu romańskim i że wiele zbudowanych w tym stylu elementów zachowało się do dzisiaj). Wieża przez ponad dwa stulecia była najwyższą budowlą świata (od 1647 roku, gdy uderzenie pioruna zniszczyło wysoką na 151 m wieżę Kościoła Mariackiego w Stralsundzie, do 1874 roku, gdy ukończono budowę kościoła św. Mikołaja w Hamburgu, z wieżą wysoką na ponad 147 m) i dzisiaj jest wciąż jedną z najwyższych wież kościelnych na świecie. Na wysokości 66 m znajduje się platforma widokowa, na którą można się dostać pokonując ponad 300 stopni.

Katedrę strasburską zbudowano w miejscu, gdzie w Starożytności stała rzymska świątynia, a poźniej kilka kolejnych kościołów chrześcijańskich (aczkolwiek nie pierwsza katedra w Strasburgu, wzniesiona w końcu IV lub na początku V wieku, której pozostałości, odkryte w połowie XX wieku, znaleziono w rejonie dzisiejszego kościoła Saint-Etienne ).

Za datę rozpoczęcia budowy obecnej katedry w Strasburgu przyjmuje się rok 1176. Pierwsze elementy (krypta, prezbiterium) powstały w stylu romańskim, ale prawdopodobnie już w połowie XIII wieku budowniczowie zaczęli stosować rozwiązania gotyckie. Za arcydzieło dojrzałego gotyku uchodzi słynna fasada południowo-zachodnia (której budowę rozpoczęto zaraz po zakończeniu budowy naw w 1275 roku), z niezwykle bogatą dekoracją architektoniczno-rzeźbiarską (dziś będącą w dużej części kopią dekoracji oryginalnej, zniszczonej w 1793 roku). Warto zwrócić uwagę m.in. na trzy bogato zdobione portale, umieszczoną nad środkowym portalem wspaniałą rozetę (o średnicy ponad 13 m) z witrażem, oraz na wspomnianą już wyżej wysoką wieżę północno-zachodnią. Głównym budowniczym południowo-zachodniej fasady katedry był Erwin von Steinbach. Po jego śmierci w 1318 roku pracami kierowali inni budowniczowie, m.in. Ulrich von Ensingen oraz Johann Hültz, który w 1439 roku ukończył budowę wieży - i ta data przyjmowana jest jako rok zakończenia budowy, chociaż później świątynia była jeszcze kilkakrotnie modyfikowana.

W następnych stuleciach katedra strasburska kilkakrotnie przeżywała trudne okresy. Pierwszym były czasy Reformacji, gdy w 1524 roku radni miejscy podjęli decyzję o przekształceniu świątynię w kościół protestancki i gdy w następującym poźniej okresie ikonoklazmu poważnie zniszczone zostało jego wnętrze. Po zajęciu Strasburga w 1681 roku przez wojska francuskie katedra została zwrócona katolikom, a wnętrze świątyni ponownie przebudowane tak, by odpowiadało zasadom liturgii katolickiej. Poważnie zagrożona była katedra strasburska w okresie Rewolucji Francuskiej, podobnie jak wiele innych kościołów i klasztorów we Francji. Nie tylko zniszczono wówczas większość dekoracji architektoniczno-rzeźbiarskiej katedry (która została odtworzona dopiero w XIX wieku), lecz nawet zastanawiano się nad zburzeniem jej wysokiej wieży, której istnienie nie było zgodne z ideałem "równości" - na szczęście, po przykryciu jej czapką fygijską, odstąpiono od tego zamiaru. Katedra była też uszkodzona w czasie wojny francusko-pruskiej, a także w wyniku bombardowań alianckich w czasie II wojny światowej.

Wnętrze katedry ma 103 m długości i 41 m szerokości; oparte na filarach sklepienie nawy środkowej znajduje się na wysokości ponad 32 m. Najstarszym elementem jest krypta pod prezibterium, pochodząca z XI-XII wieku. Transept i absyda powstąly w pierwszej połowie XIII wieku. Warto zwrócić uwagę m.in. na freski w absydzie, kilkadziesiąt witraży zdobiących okna kościoła z XII-XIV wieku, ambonę z końca XV wieku, chrzcielnicę z połowy XV wieku i prospekt organowy z XIV-XV wieku; na szczególną uwagę w południowo-wschodniej części nawy poprzecznej zasługuje tzw. Filar Aniołów (Piler des Anges) z pierwszej połowy XIII wieku z przedstawieniem Sądu Ostatecznego, a także słynny, wysoki na 18 m zegar astronomiczny z końca XVI wieku, pokazujący dokładną godzinę i datę, dni tygodnia, fazy księżyca, znaki zodiaku, itp.

W lecie w katedrze odbywają się koncerty organowe, a na placu przed katedrą - spektakle son et lumière.

Bardzo blisko katedry, na północny zachód od niej, pod adresem Place de la Cathédrale 16, stoi tzw. Maison Kammerzell (nazwa - od nazwiska kupca Philippe'a Kammerzella, który w XIX wieku był przez pewien czas właścicielem domu), uchodzący za najważniejszy nie-sakralny zabytek Strasburga budynek z XV-XVI wieku, z kamiennym parterem i bogato zdobionym piętrem o konstrukcji szkieletowej (z kolorowymi szybkami w oknach i licznymi drewnianymi rzeźbami); dziś mieści się tu mały hotel i restauracja. Z kolei na rogu rue Mercière (Place de la Cathédrale 10) stoi oznaczony markerem dom z XV-XVI wieku, gdzie przez kilka stuleci do niedawna mieściła się jedna z najstarszych francuskich aptek (o której najwcześniesze wzmianki pochodzą z 1268 roku), znana kiedyś jako apteka Au cerf d'or, poźniej Pharmacie du Cerf.

Będąc na placu katderalnym warto podejść jakieś 200 m na północny wschód, do Place du Marché Gayot , którego okolice są doskonałym przykładem typowej architektury alzackiej; nieco dalej stoi wspomniany wyżej kościoł Saint-Etienne . Jeszcze bliżej niż Place du Marché Gayot, ale po przeciwnej stronie, na południowy zachód od katedry, leży Place Gutenberg ; wspomniana przed chwilą rue Mercière prowadzi do południowo-wschodniego narożnika tego placu. Na środku placu stoi pomnik Gutenberga, a od południowo-zachodniej strony placu - Chambre de Commerce et d'Industrie , renesansowa budowla wzniesiona w latach 1582-1585, wzniesiona jako budynek ratusza (dziś mieści się tu Izba Handlowo-Przemysłowa).

Markerem oznaczone jest położone na południowy wschód od katedry, po przeciwnej stronie Place du Château , muzeum katedralne (Musee de l'Oeuvre Notre-Dame), mieszczące się w kilku cześciowo gotyckich, częściowo renesansowych budynkach z XIV-XVI wieku pierwotnie służących administratorom katedry. Dziś można tu obejrzeć eksponaty związane z katedrą, m.in. gotyckie plany budowy i wiele elementów z jej pierwotnego wystroju, ale też inne dzieła sztuki, w szczególności sakralnej, od XI do XVII wieku, m.in. pochodzący z kościoła w Wissembourgu najstarszy gotycki witraż we Francji z ok. 1070 roku, przedstawiający głowę Chrystysa, kolekcję rzeźby, itp.

Trzy inne ważne strasburskie muzea mieszczą się w Palais Rohan - wielkim klasycystycznym pałacu z pierwszej połowy XVIII wieku (dawnej rezydencji biskupów Strasburga), zbudowanym według projektu królewskiego architekta, Roberta de Cotte'a.

Dziś Palais Rohan jest siedzibą trzech muzeów: Musee des Beaux Arts, Musee Archeologique i Musee des Arts Decoratifs. W pierwszym eksponowana jest bogata kolekcja malarstwa od gotyku po XVIII wiek, z dziełami takich m.in. artystów, jak Memling, Goya, Tintoretto, Veronese, Botticelli, Rubens, van Dyck czy El Greco. Drugie dysponuje jednym z największych we Francji regionalnych zbiorów archeologicznych, obejmującym przedmioty pochodzące z okresu od czasów prehistorycznych do VI wieku, ze szczególnym uzwzględnieniem czasów celtyckich i rzymskich. Trzecie eksponuje dzieła rzemiosła artystycznego, w tym cenną kolekcję ceramiki.

Ulica biegnąca wzdłuż północno-wschodniej elewacji Palais Rohan, rue du Bain aux Roses, prowadzi na południowy wschód, w stronę mostu znanego jako Pont Sainte-Madeleine. Warto przejść na drugą stronę rzeki, na Quai des Batteliers, skąd dobrze widać południowo-wschodnią fasadę Palais Rohan oraz położoną niedaleko przystań statków turystycznych pływających po rzece Ill i kanałach. Idąc Quai des Battelier w górę rzeki, dochodzi się wkrótce do następnego mostu, Pont du Corbeau. Tuż przed nim, na lewym brzegu rzeki, tym samym, na którym jest Palais Rohan i przystań, stoi budynek Grande Boucherie , dawnej rzeźni z XVI wieku, w którego piwnicach mieści się muzeum historyczne (Musée historique) z licznymi interesującymi eksponatami obrazującymi polityczne, ekonomiczne i militarne dzieje miasta.

Zaraz za Pont du Corbeau, po tej samej stronie rzeki, co Grande Boucherie, widać budynek Ancienne Douane , wzniesiony w 1358 roku jako siedziba miejskich służb celnych - kontrolujących transportowane przez Strasburg drogą wodną towary i pobierających opłaty; część pomieszczeń zajmowała też mennica, kantor wymiany walut, a także magazyny. Podczas drugiej wojny światowej budynek został zniszczony, lecz po wojnie odbudowany; dziś mieści się tu restauracja. Po przeciwnej stronie rzeki, przy quai Saint-Nicolas, nabrzeżu bedącym przedłużenie Quai des Batteliers, w trzech zabytkowych budynkach z XVII-XVIII wieku mieści się etnograficzne muzeum alzackie, Musée Alsacien , w którym można zapoznać się z życiem codziennym i kulturą mieszkańców Alzacji w XIX wieku.
Idąc od Pont du Corbeau w górę rzeki, wzdłuż jej lewego brzegu, najpierw rue de la Douane, potem Quai Saint-Thomas, po kilku minutach dojdziemy do skrzyżowania Quai Saint-Thomas z rue Martin Luther i do stojącego w pobliżu tego skrzyżowania kościoła św Tomasza (Saint-Thomas ), romańsko-gotyckiej pięcionawowej halowej świątyni, której budowę zaczęto w końcu XII wieku, a zakończono w pierwszej połowie XVI wieku. Po tym, jak w 1681 roku katedra, przekształcona wcześniej w okresie Reformacji w świątynię protestancką, została zwrócona katolikom, kościół św. Tomasza stał się głównym kościołem protestanckim w Strasburgu i w całym regionie. We wnętrzu warto zwrócić uwagę przede wszystkim na kilka zachowanych nagrobków, w tym na barokowe mauzoleum Maurycego Saskiego z 1776 roku autorstwa Jeana-Baptiste'a Pigalle'a oraz na barokowe organy Johanna Andreasa Silbermanna z połowy XVIII wieku (podobno chwalone za piękne brzemienie przez Mozarta, który był przejazdem w Strasburgu w 1778 roku).

Stąd jest już blisko do wspomnianej wyżej dzielnicy Petite France, jednej z najlepiej zachowanych i uważanych za najbardziej malownicze dzielnic Grande Île. Za jej centrum uważa się Place Benjamin Zix, stojący przy nim Maison des Tanneurs oraz otaczające go ulice; warto jednak zwiedzić całą dzielnicę, w tym ulice położone między lewym brzegiem rzeki a ulicą Grand Rue , w szczególności okolice rue du Bain aux Plantes oraz rue des Dentelles . Za główny zabytek dzielnicy uchodzą Ponts Couverts , biegnące nad główną odnogą rzeki Ill (rozdzieloną w tym miejscu na cztery kanały) trzy połączone ze sobą mosty, strzeżone przez cztery kwadratowe baszty z XIV wieku. Mosty były niegdyś drewniane i zadaszone (stąd nazwa); dzisiejsze mosty pochodzą z początku drugiej połowy XIX wieku. Wieże - to pozostałości po średniowiecznych fortyfikacjach miejskich, do ktorych należały Ponts Couverts. Piękny widok rozciąga się z tarasu Barrage Vauban , zapory, która była częścią fortyfikacji zbudowanych przez Vaubana w latach 1686-1700, za panowania Ludwika XIV, niegdyś mieszczących koszary i chroniących miasto przed ewentualnym atakiem od strony rzeki.

Z zapory Vaubana widać też zaprojektowany przez Adriena Fainsilbera budynek Muzeum Sztuki Nowoczesnej i Współczesnej (The Musée d'Art Moderne et Contemporain ), otwartego w 1998 roku muzeum będącego jednym z największych muzeów tego rodzaju we Francji. W muzeum prezentowane są dzieła malarstwa i rzeźby z okresu od połowy XIX wieku do współczesności, reprezentujące niemal wszystkie liczące się nurty artystyczne. Szczególnie bogata jest kolekcja dzieł urodzonego w Strasburgu abstrakcjonisty Hansa (Jeana) Arpa (1887-1966). Będąc w muzeum warto wyjść na taras kawiarni, skąd rozciąga się rozległa panorama.

Markerem oznaczony jest kościoł Saint-Pierre-le-Vieux, składający się właściwie z dwóch kościołów, katolickiego i protestanckiego; w pierwszym z nich warto zwrócić uwagę na ekspozycję XV-wiecznych drewnianych ołtarzy pochodzących z innych, nie istniejących już dzisiaj kościołów. Od kościoła Saint-Pierre-le-Vieux warto wrócić do centrum wąską handlową ulicą Grand Rue prowadzącą do Place Gutenberg . Rue du 22 Novembre biegnie mniej więcej równoleżnikowo do skrzyżowania z rue des Francs Bourgeois w pobliżu południowo-zachodniego narożnika Place Kléber, a rue du Jeu des Enfants - w stronę Place de l'Homme de Fer.
Place Kléber , sąsiadujący z nim Place de l'Homme de Fer , będący głównym węzłem komunikacyjnym Strasburga oraz położony dalej na północny wschód Place Broglie - to najważniejsze place północnej, pochodzącej głównie z XVIII wieku, części Grande-Île.

Place Kléber leży ok. 500 m na północny zachód od katedry i ok. 400 m od Place Gutenberg .

Nazwa placu pochodzi od nazwiska generała napoleońskiego, Jeana-Baptiste'a Klébera, urodzonego w 1753 roku w Strasburgu (i zamordowanego w 1800 roku w Kairze, gdy Napoleon po kampanii egipskiej pozostawił go w Egipcie na stanowisku komendanta stacjonujących tam wojsk francuskich). Na środku placu stoi zaprojektowany przez Philppe'a Grassa pomnik Klébera, ukończony w 1840 roku; pod pomnikiem od 1838 roku spoczywają szczątki generała.

Północną pierzeję placu stanowi Aubette , budynek dawnej warowni, zbudowany w drugiej połowie XVIII wieku, a zaprojektowany przez architekta Ludwika XV, Jacquesa-François Blondela. Później budowla pełniła różne funkcje, w różnych okresach mieściły się tu urzędy, sala koncertowa, muzeum, sklepy, kawiarnie, itp. W drugiej połowie lat 20. XX wieku wnętrze budynku zostało ozdobione przez Hansa (Jeana) Arpa, Sophie Taeuber-Arp oraz Theo van Doesburga; wkrótce potem, w latach 30. XX wieku ich dzieło (przez entuzjastów zwane "Kaplicą Sykstyńską sztuki współczesnej", ale nie u wszystkich budzące zachwyt) została na polecenie ówczesnych dysponentów budynku zasłonięte i dopiero niedawno odrestaurowane i ponownie udostępnione publiczności.

Na północ od Place Kléber, w odległości mniej więcej 200 m, stoi protestancki kościół Saint-Pierre-Le-Jeune , zbudowana w latach 1250-1320 gotycka czteronawowa bazylika z transeptem i długim prezbiterium oraz krużgankami, po katedrze i kościele św. Tomasza najważniejsza budowla sakralna Strasburga, odrestaurowana pod koniec XIX wieku, zaś na wschód - protestancki kościół Temple Neuf , zbudowany w miejscu, gdzie wcześniej stał kościół dominikanów, całkowicie zniszczony w pożarze w sierpniu 1870 roku.

Place Broglie z trzema rzędami platanów i dwiema fontannami, dawniej znany jako Place du Marché-aux-Chevaux, leży na północny wschód od Place Kléber; jego nazwa pochodzi od nazwiska marszałka François-Marie de Broglie'a,który przez pewien czas był komendantem wojsk francuskich w Alzacji i rezydował w Strasburgu. W okresie Bożego Nardozenia Place Broglie jest miejscem, gdzie organizowany jest tradycyjny strasburski jarmark bożonarodzeniowy (zob. niżej).

Najważniejszymi zabytkami przy Place Broglie są: Hôtel de Hanau , budynek (z głównym wejściem od strony rue Brûlée i fasadą tylną od strony Place Broglie) wzniesiony w latach 30. XVIII wieku na zamówienie ostatniego przedstawiciela rodu Hanau-Lichtenberg, podczas Rewolucji Francuskiej przejęty przez państwo, dziś pełniący funkcję reprezentacyjnego budynku ratusza, oraz neoklasycystyczny gmach Opery (Opéra National du Rhin) zbudowany w 1820 roku. Większość przewodników wspomina też o budynku będącego siedzibą Banque de France zbudowanym w 1925 roku w miejscu, gdzie niegdyś stał dom, w którym w 1792 roku, po wypowiedzeniu wojny przez Francję Austrii, Rouget de Lisle napisał pieśń mającą być pieśnią wojenną Armii Renu, późniejszą "Marsyliankę". Na placu są też trzy pomniki, z których jeden upamiętnia generała Philippe'a Leclerca (pośmiertnie awansowanego do stopnia marszałka) i wyzwolenie Strasburga spod okupacji niemieckiej w 1944 roku.

Na północ i północny wschód od Grande Île rozciąga się bardzo rozległa, zaprojektowana z rozmachem, obejmująca wiele monumentalnych, reprezentacyjnych budowli dzielnica Neustadt (Nowe Miasto), zwana też dzielnicą niemiecką, cesarską albo wilhelmińską. Dzielnica została zbudowana po wygranej przez Prusy wojnie francusko-pruskiej z lat 1870-1871, gdy Strasburg, wraz z całą Alzacją i częścią Lotaryngii, został na mocy ustaleń traktatu pokojowego z 10 maja 1871 roku podpisanego we Franfurcie nad Menem włączony do nowo powstałego Cesarstwa Niemieckiego. Miasto stało się wówczas stolicą niemieckiego "landu" Alzacji-Lotaryngii (Reichsland Elsaß-Lothringen) i już w latach 70. i 80. XIX wieku przystąpiono, z różnych powodów, również propagandowych, do jego rozbudowy, kontynuowanej do wybuchu pierwszej wojny światowej.

. Dzielnica Neustadt zajmuje bardzo rozległy obszar po obu stronach dzisiejszych ulic Avenue des Vosges , Avenue d'Alsace i Avenue de la Fôret-Noire .

Za główny plac dzielnicy uważa się Place de la République , zbudowany jako "Kaiserplatz", podczas okupacji niemieckiej w latach 1940-1944 noszący nazwę "Bismarckplatz. Na środku placu od 1911 roku stał konny pomnik cesarza Wilhelma I dłuta Ludwiga Manzela; w 1936 roku umieszczono tu pomnik poświęcony poległym w pierwszej wojnie światowej, z napisem "À nos morts", przedstawiający symbolizującą Strasburg matkę trzymającą na kolanach umierające dzieci, francuskie i niemieckie.

Wokół Place de la République oraz przy Avenue de la Liberté prowadzącej w stronę Place de l'Université stoi większość z najważniejszych zabytków dzielnicy niemieckiej, w tym:

• dawny pałac cesarski, dziś Palais du Rhin , zaprojektowana przez Hermanna Eggerta neorenesansowa budowla wzniesiona w drugiej połowie lat 80. XIX wieku wzniesiona w latach 1884-1889 dla Wilhelma I, od 1920 roku siedziba międzynarodowej organizacji znanej jako Commission centrale pour la navigation du Rhin (stąd obecna nazwa pałacu);
• dawny gmach parlamentu Alzacji-Lotaryngii, dziś Théâtre National de Strasbourg , zaprojektowany przez Augusta Hartela i Skjolda Neckelmanna, zbudowany w latach 1888-1899;
• gmach biblioteki (Bibliothèque nationale et universitaire de Strasbourg ), także zaprojektowany przez Augusta Hartela i Skjolda Neckelmanna, oddany do użytku w 1895 roku;
• dwa budynki dawnego dawnego ministerstwa Alzacji-Lotaryngii (Trésorerie générale du Bas-Rhin ) i Préfecture de la région Alsace, préfecture du Bas-Rhin );
• gmach Poczty Głównej .

Przy Place de l'Université , placu leżącym już na prawym brzegu rzeki, zaraz za mostem znanym jako Pont d'Auvergne wznosi się, od południowo-wschodniej strony placu, gmach główny Uniwersytetu, Palais universitaire zbudowany w 1884 roku (jako główny gmach Kaiser-Wilhelms-Universität Strassburg) i uważany za jeden z najcenniejszych zabytków architektury wilhelmińskiego okresu Strasburga.

Na południowy wschód od Uniwersytetu biegną, mniej więcej równolegle do siebie, trzy inne znane ulice dzielnicy niemieckiej: rue Goethe , rue de l'Université oraz stanowiący przedłużenie Avenue de la Marseillaise Boulevard de la Victoire . Między pierwszymi dwiema, na terenie parku znanego jako Jardin du Palais Universitaire, usytuowany jest m.in. uniwersytecki ogród botaniczny, The Jardin botanique de l'Université de Strasbourg , a także siedziby kilka specjalistycznych muzeów, eksponujących uniwersyteckie kolekcje przedmiotów z różnych dziedzin (m.in. Musée de Sismologie et Magnétisme terrestre, Musée de minéralogie, itp.), oraz uniwersyteckie obserwatorium astronomiczne. Przy Boulevard de la Victoire, w miejscu oznaczonym markerem , stoi budynek Musée zoologique, jedno z najstarszych muzeów tego rodzaju we Francji, słynące w szczególności z kolekcji ptaków.

Markery i oznaczają dwa kościoły garnizonowe wybudowane w czasach niemieckich: odpowiednio protestancki kościół Saint-Paul i katolicki kościół Saint-Maurice.

Początki historii uniwersytetu w Strasburgu sięgają XVI wieku, gdy Strasburg był wolnym miastem Rzeszy, i gdy z inicjatywy Johannesa Sturma powstała w 1538 roku protestancka szkoła humanistyczna, poźniej przekształcona w tzw. Gymnase Jean-Sturm, a jeszcze później podniesiona do rangi Uniwersytetu. Szkoła przetrwała, jako niemieckojęzyczna uczelnia, okres następujący po przyłączeniu Strasburga do Francji w 1681 roku, by dopiero w czasach Rewolucji Francuskiej ulec przekształceniu w uczelnię francuską. Po wojnie francusko-pruskiej, została ponownie otwarta jako niemiecki Kaiser-Wilhelm-Universität, po pierwszej wojnie światowej stała się znów uczelnią francuską, w pierwszych dniach po wybuchu drugiej wojny światowej ewakuowaną na kilka lat do Clermont-Ferrand (w zajętym przez Niemcy Strasburgu działał wówczas Reichsuniversität Straßburg).

W 1970 roku uczelnia została podzielona na trzy oddzielne instytucje: Université Strasbourg I, później znany jako Université Louis Pasteur (nauki przyrodnicze, techniczne, medycyna), Université Strasbourg II, później Université Marc Bloch (nauki humanistyczne) i Université Strasbourg III, później Université Robert Schuman (prawo, polityka, stosunki miedzynarodowe), jednak w 2009 roku doszło do ponownego połączenia wszystkich trzech uczelni w jedną. Dziś Uniwersytet w Strasburgu jest jedną z największych (prawie 50 tys. studentów, kilka tysięcy wykładowców, budżet sięgający dziś prawie pół miliarda euro) i najważniejszych uczelni wyższych we Francji.

Dzielnica instytucji europejskich leży na północny wschód od historycznego centrum Strasburga (ok 3 km od Place Kléber) i od dzielnicy niemieckiej (ok. 2 km od Place de le Republique), na północny zachód od Parc de l'Orangerie , w pobliżu skrzyżowania dróg wodnych - rzeki Ill i kanału łączącego Ren z Marną (Canal de la Marne au Rhin).

Siedziba Rady Europy leży na prawym brzegu rzeki Ill, na południe od wspomnianego skrzyżowania, w bezpośrednim sąsiedztwie parku; jej siedzibą jest szklano-aluminiowy budynek znany jako Palais de l'Europe z 1977 roku, zaprojektowany przez Henry'ego Bernarda. Na przeciwległym brzegu rzeki, przed skrzyżowaniem z kanałem, wznosi się zbudowana według projektu Arcitecture Studio Europe w 1998 roku siedziba Parlamentu Europejskiego , w której raz na miesiąc odbywają się czterodniowe posiedzenia plenarne. Na tym samym brzegu rzeki, co Rada Europy, ale za kanałem łączącym Ren z Marną, stoi siedziba Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (Richard Rogers, 1994). Oficjalna strona parlamentu: ➤ www.europarl.europa.eu, Rady Europy ➤ www.coe.int, Trybunału ➤ www.echr.coe.int. Informacje na temat możliwości zwiedzania instytucji europejskich można znaleźć na stronach ➤ www.otstrasbourg.fr i ➤ www.strasbourg-europe.eu.

Christkindelsmärik (lub "marché de l'Enfant-Jésus") - to słynny strasburski trydycyjny jarmarak bożonarodzeniowy, odbywający sie corocznie (od końca listopada do końca grudnia), organizowany od 1570 roku, najpierw na placu katedralnym i na Place du Château, u stóp katedry, później na Place Kléber, a od 1870 roku na Place Broglie.