Wieliczka

Miasto (nieco ponad 20 tys. mieszkańców) w Małopolsce, 12 km na południowy wschód od Krakowa (➤ mapka)(➤ mapka). Główną atrakcją turystyczną jest słynna kopalnia soli, odwiedzana każdego roku przez ponad 1 mln turystów z kraju i zagranicy, wpisana w 1978 roku na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Wieliczka jest jednym ze starszych miast w Polsce - prawa miejskie nadał jej w w 1290 roku książę Przemysław II. Pierwsze ślady warzelnictwa na tym terenie pochodzą wprawdzie już z IX wieku, ale wówczas produkowano sól solankową. W połowie XIII wieku odkryto pokłady soli kamiennej i wkrótce, przede wszystkim w XIV wieku, za panowania Kazimierza Wielkiego, zaczął się szybki rozwój gospodarczy miasta, przynoszącego podobno wówczas aż 1/3 dochodów skarbu państwa (dzięki czemu, przez pewien czas, w okresie największego rozkwitu, Wieliczka była najważniejszym ośrodkiem przemysłowym w Polsce).

W połowie XVII wieku, częściowo na skutek zarazy, częściowo w wyniku "potopu szwedzkiego", zaczął się okres upadku gospodarczego miasta. W 1772 roku, w wyniku I rozbioru Polski, Wieliczka znalazła się pod panowaniem Habsburgów, trwającym (z krótką przerwą w epoce napoleońskiej) do końca I wojny światowej, by dopiero wówczas wrócić na stałe (z przerwą w czasie II wojny światowej) do Polski.

W Wieliczce są dwa rynki, tzw. Rynek Dolny (niegdyś będącym miejscem handlu solą), przy którym znajduje się wejście do najstarszego szybu kopalni, Szybu Regis (XIV wiek), oraz mniej więcej kwadratowy Rynek Górny , bardziej na południe. W połowie drogi między nimi stoi kościół św. Klemensa , skąd idąc na zachód Aleją Jana Pawła II , obok Zamku Żupnego , w ciągu kilku minut dochodzi się do Szybu Daniłowicza .


Główna aatrakcja turystyczna miasta, kopalnia soli "Wieliczka", czynna od XIII wieku, jest jednym z najstarszych zakładów górniczych Europy i jednym z najstarszych zakładów przemysłowych na świecie - eksploatacji ma skalę przemysłową zaprzestano tu stosunkowo niedawno. Dzisiaj kopalnia jest słynnym na cały świat i jednym z najchętniej odwiedzanych obiektów turystycznych w Polsce. Do kopalni schodzi się szybem Daniłowicza z XVII wieku. Udostępniona jest dla zwiedzających część spektakularnego podziemnego labiryntu komór i chodników (ok. 3 km z łącznej długości 300 km), na głębokości od 64 m do 135 m, na trzech poziomach (z istniejących dziewięciu, z najgłębszym leżącym 327 m pod powierzchnią).

Poza kopalnią soli głównymi atrakcjami turystycznymi w Wieliczce są: tzw. Zamek Żupny, kościół św. Klemensa i klasztor franciszkanów.

• Zamek Żupny , pochodzący z przełomu XIII i XIV wieku, później wielokrotnie przebudowywany, przez wiele stuleci był siedzibą zarządu saliny. Obecnie (odrestaurowany po zniszczeniach z czasu II wojny światowej) mieści Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka - jedno z największych muzeów górniczych Europy, m.in. z jedyną na świecie kolekcję drewnianych machin wyciągowych, biblioteką salinarną i zbiorem map górniczych. Część ekspozycji znajduje się na powierzchni, część na III poziomie kopalni soli.
• Kościół św. Klemensa – to klasycystyczny kościół pochodzący w obecnym kształcie z pierwszej połowy XIX wieku, z zachowanymi elementami z wieku XIII i XIV, gdy został pierwonie wzniesiony. Zachowała się też XVII-wieczna kaplica grobowa Morsztynów. Stojąca obok kościoła dzwonnica została ufundowana przez Jana III Sobieskiego po zwycięstwie nad Turkami pod Wiedniem.
• Zespół Kościelno-Klasztorny oo. Franciszkanów-Reformatów z pierwszej połowy XVII wieku, składa się z kościoła wybudowanego w stylu barokowym w latach 1624-1626 oraz nieco poźniej dobudowanego klasztoru z interesującym dziedzińcem.

• Wieliczka już w XIX wieku była przez pewien czas uznana za uzdrowisko uzdrowisko, z pijalnią wód mineralnych i możliwością kąpieli solankowych oraz inhalacji. Od 1964 funkcjonuje w kopalni, na V poziomie, na głębokości ok. 135 metrów, oddział sanatorium leczącego choroby górnych dróg oddechowych (leczy się tu też schorzenia dermatologiczne i alergie).
• Wieliczka jest najbardziej znaną, ale nie najstarszą kopalnią soli w Polsce; najstarszy szyb znajduje się w niedalekiej Bochni, położonej 28 km na wschód.