Agra

Miasto w północnych Indiach, w stanie Uttar Pradeś [Uttar Pradesh], położone nad rzeką Dźamuną (Dżamuna, [Jamuna]), 200 km na południe od Delhi , 363 km na zachód od stolicy stanu, Lucknow (➤ mapka)(➤ mapka). Dzisiejsza Agra liczy około 1 700 000 mieszkańców; jest ważnym węzłem komunikacyjnym oraz miastem uniwersyteckim. Jako dawna stolica imperium Wielkich Mogołów jest nadzwyczaj ważnym ośrodkiem turystycznym - do zabytków najwyższej klasy należy potężna twierdza zbudowana przez Akbara Wielkiego, słynne mauzoleum Tadź Mahal ([Tadż Mahal, [Taj Mahal]), a także położony niecałe 40 km na zachód od Agry zespół architektoniczny znany jako Fatehpur Sikri. Najbliże lotnisko, Kheria Airport, znajduje się ok. 5 km na południowy zachód od centrum; do miasta dojeżdża też kolej.

Różne źródła podają różne informacje co do czasu założenia miasta. Wydaje się pewne, że było to jeszcze w I tysiącleciu n.e., choć stała się Agra miastem ważnym dopiero w XVI wieku, najpierw, gdy w 1506 roku muzułmańscy władcy regionu przenieśli tu stolicę tzw. sułtanatu delhijskiego, i następnie, gdy w 1526 roku zostali pokonani przez Babura, założyciela dynastii Wielkich Mogołów, który także w Agrze ustanowił stolicę swego państwa, utworzonego na podbitych terenach północnych Indii. Rozkwit miasta przypadł na okres panowania wnuka Babura, Akbara Wielkiego [Jalaluddin Muhammad Akbar], żyjącego w latach 1542-1605 trzeciego cesarza z dynastii Wielkich Mogołów, wybitnego przywódcy politycznego i dowódcy wojskowego, ale znanego rówież jako władca oświecony i tolerancyjny, także w kwestiach religijnych. Gdy Akbar przejął władzę w 1556 roku po wczesnej śmierci swego ojca, Humajuna, nastał najlepszy okres historii miasta - stało się ono jedną z największych i najbogatszych metropolii ówczesnego świata (z ok. 750 tys. mieszkańców).

Wprawdzie w 1571 roku Akbar rozpoczął, w miejscu wioski Sikri, ok. 40 km na zachód od Agry, budowę nowej stolicy (zob. Fatehpur Sikri) - jednak już w 1578 roku nowo wybudowane miasto, w którym zaczęło brakować wody pitnej, zostało opuszczone. Stolica została przeniesiona na krótko do Lahore, potem ponownie do Agry, skąd mogolskim imperium rządzili najpierw syn Akbara, Dźahangir (Dżahangir, [Jahangir], następnie wnuk, Szachdźahan (Szachdżahan, [Shah Jahan vel Shah Jehan]). Ostatecznie syn tego ostatniego, Aurangzeb, fanatyczny wyznwaca islamu, w 1658 roku przeniósł stolicę do Delhi. Agra utraciła wówczas swe dawne znaczenie polityczne, choć pozostała ważnym ośrodkiem handlowym i centrum kulturalnym. W 1803 roku Agrę zdobyła brytyjska Kompania Wschodnioindyjska i odtąd, aż do uzyskania przez Indie niepodległości, dzieje miasta były już związane z historią Indii brytyjskich.


Najważniejsze zabytki Agry to tzw. Czerwony Fort , położony nad Dźamuną, na wschód od centrum dzisiejszej Agry, oraz słynne mauzoleum Tadź Mahal , jeszcze nieco dalej na wschód.

Zbudowany na planie półksiężyca Czerwony Fort (w angielskojęzycznej literaturze zwany na ogół "Agra Fort", choć nazwa "Red Fort" też jest używana), początkowo pomyślany jako twierdza, później pełniący raczej funkcję rezydencji, został zbudowany na polecenie Akbara w latach 1565-1573 i przez pewien czas stanowił ośrodek władzy mogolskiego imperium.

Cały kompleks, zbudowany częściowo z czerwonego piaskowca, częściowo z białego marmuru, jest zespołem budowli zamkniętych wewnątrz potężnych podwójnych blankowanych murów, o wysokości do 20 metrów i łącznej długości około 2,5 kilometra. Całość otoczona jest fosą.

Wejście do Czerwonego Fortu prowadzi dziś przez monumentalną bramę Amar Singh . Do najważniejszych budowli wewnątrz twierdzy należą:

• Dźahangiri Mahal [Jahangiri Mahal] vel Dźehangiri Mahal [Jehangiri Mahal] - bodaj największy z pałaców wewnątrz murów twierdzy, wybudowany przez Akbara w latach 1565-1569;
• Diwan-i-Am – sala audiencji publicznych, gdzie cesarz przyjmował sprawozdania urzędników i rozpatrywał sprawy państwowe (podobno w tym pomieszczeniu stał niegdyś słynny tzw. "Pawi Tron", przewieziony poźniej przez Aurangzeba, prawnuka Akbara, do Delhi, a w 1739 roku zrabowany przez Persów podczas najazdu szacha Iranu Nadira [Nader Shah, Nadir Shah]; jednak według niektórych źródeł tron stał nie tu, lecz w sali audiencji prywatnych);
  
  
  
• Diwan-i-Khas – sala audiencji prywatnych, gdzie władca przyjmował dyplomatów i najważniejszych dygnitarzy; tu zachował się tzw. Takht-i-Jahangir, wykonany w 1602 roku z czarnego onyksu tron Dźahangira, syna Akbara, aż do 1610 roku pozostający w twierdzy Allahabad, gdzie 8 lat wcześniej, jeszcze za życia Akbara, został wykonany na polecenie przyszłego cesarza w czasie, gdy rezydował w Allahabadzie zbuntowany przeciwko ojcu;

• Musamman Burdź [Musamman Burj] - pałac w kształcie ośmiokątnej wieży z tarasem, skąd doskonale widać Tadź Mahal (w Musamman Burdź spędził ostatnie 8 lat życia i zmarł Szachdźahan, więziony przez swojego syna Aurangzeba);
• Khas Mahal – prywatna rezydencja władców, z białego marmuru, uchodząca za najpiękniejszy pałac w Czerwonym Forcie; na szczególną uwagę zasługuje usytuowane między Dźahangiri Mahal i Khas Mahal pomieszczenie zwane Pałacem Luster, wyposażone w dekorację z mozaiki szklanej, pełniące funkcję królewskiej garderoby.

Warto też zwrócić szczególną uwagę na dwa meczety:

• meczet Moti Masdźid [Moti Masjid] (Meczet Perłowy) – wykonany z marmuru, uważany za jeden z najpiękniejszych meczetów Indii
• meczet Nagina Masdźid [Nagina Masjid] (Meczet Klejnotu) - przeznaczony podobno dla dam dworu

oraz na

• Anguri Bagh - geometrycznie zaaranżowany ogród złożony z 85 kwiatowych segmentów, z fontanną w środku, podzielony na cztery części oddzielone alejkami.

Zbudowane z białego marmuru mauzoleum Tadź Mahal, powstało w latach 1632-1653 na polecenie wnuka Akbara, Shachdźahana, dla uczczenia pamięci jego trzeciej żony, Mumtaz Mahal, zmarłej w 1631 roku przy porodzie czternastego dziecka. Mauzoleum, łączące elementy architektury perskiej, tureckiej i indyjskiej, jest jednym z najwspanialszych przykładów architektury Mogołów i jest powszechnie uważane za jeden z najwybitniejszych zabytków kultury w ogóle, w Indiach i na świecie.

Za głównego projektanta mauzoleum uważany jest Ustad Ahmad Lahauri, choć pracował nad nim cały zespół architektów i budowniczych oraz (podobno) 20 tysięcy rzemieślników.

Cały kompleks Tadź Mahal, zajmujący obszar blisko 40 hektarów, jest otoczony wysokim ogrodzeniem. Jedyne wejście prowadzi przez ogromną bramę (w polskiej literaturze przedmiotu nazywaną często "Bramą Saraceńską") wykonaną z czerwonego piaskowca. Szeroki kanał, prowadzący od wejścia do właściwego mauzoleum stanowi oś symetrii całości; do oddalonego o 300 m mauzoleum idzie się wyłożonymi marmurem drogami, biegnącymi po obu stronach kanału.

Grobowiec, wysoki na 74 m, stoi na cokole. Jest zwieńczony kopułą centralną o wysokości 35 m, w kształcie cebuli, ze szczytem w kształcie lotosu; ta z kolei otoczona jest czterema mniejszymi kopułami w narożach, powtarzającymi kształt kopuły głównej. W narożach większego kwadratu obejmującego cokół, na którym stoi groobowiec, wznoszą się wysokie na ponad 40 m minarety. Całość jest niezwykle bogato zdobiona, inkrustowana kością słoniową i kamieniami połszlachetnymi, częściowo pokryta mozaikami i wersetami z Koranu. We wnętrzu turyści mogą zobaczyć cenofaty, symboliczne grobowce Mumtaz Mahal (w centrum) i (obok) samego Szachdźahana; prawdziwe ich groby znajdują się w podziemiach mauzoleum.

Na zachód od grobowca stoi meczet ; od wschodu, w identycznej odległości, bliźniaczy budynek pełniący rolę domu gościnnego .


W najbliższej okolicy Agry warto, oprócz Czerwonego Fortu i Tadź Mahal, zobaczyć mauzoleum I'timad-ud-Dalauh; nieco dalej jest do Fatehpur Sikri oraz do grobu Akbara Wielkiego.

• I'timad-ud-Dalauh - to pochodzący z lat 1622-28 grobowiec teścia cesarza Dźahangira, sprawującego na jego dworze funkcję wezyra. Marmurowy, bogato zdobiony grobowiec, położony 4,5 km na północny wschód od Agry jest o wiele mniejszy niż Tadź Mahal, ale według niektórych źródeł stanowił wzór dla architektów i budowniczych tego ostatniego.
• Fatehpur Sikri - to zespół architektoniczny położony 37 km na zachód od Agry, zbudowany przez Akbara Wielkiego na początku lat 80. XVI w. jako nowa stolica imperium, wkrótce jednak opuszczony z powodu braku wody pitnej; obok Czerwonego Fortu i Tadź Mahal trzeci "obowiązkowy" cel turystyczny w rejonie Agry.
• W odległości ok. 10 km na północ od Agry, w pobliżu autostrady prowadzącej do Delhi, znajduje się grobowiec Akbara Wielkiego, otoczony rozległym ogrodem. Budowę rozpoczął podobno sam Akbar, ale ukończona została przez jego syna, Dźahangira. Nieopodal można też zobaczyć grobowiec jednej z żon Akbara, matki Dźahangira, Mariam Zammani.