Fatehpur Sikri

Zespół architektoniczny dawnej stolicy Wielkich Mogołów, położony w północnych Indiach, w stanie Uttar Pradeś [Uttar Pradesh], ok. 180 km na południe od Delhi , ok. 330 km na zachód od stolicy stanu, Lucknow , 37 km na zachód od Agry (➤ mapka)(➤ mapka). Doskonale zachowany kompleks, zbudowany w XVI wieku, jest jednym z najczęściej odwiedzanych celów turystycznych w północnych Indiach.

Miasto powstało w czasach Akbara Wielkiego (Dźalala ad-Dina Muhammada Akbara), żyjącego w latach 1542-1605 trzeciego cesarza z dynastii Wielkich Mogołów (wnuka założyciela dynastii, Babura), wybitnego przywódcy politycznego i dowódcy wojskowego, ale znanego rówież jako władca oświecony i tolerancyjny, także w kwestiach religijnych. Po przejęciu władzy w 1556 roku po wczesnej śmierci swego ojca, Humajuna, Akbar początkowo obrał za stolicę imperium Agrę, później jednak postanowił zbudować w pobliżu Agry nową stolicę. Budowa została rozpoczęta w 1571 roku, w miejscu wioski Sikri, gdzie podobno suficki pustelnik Salim Ćisti [ang. Salim Chisti] przepowiedział cesarzowi, iż ten będzie miał trzech synów, z których pierwszy przyjdzie na świat wkrótce, a w przyszłości odziedziczy po Akbarze cesarską koronę. Według tej opowieści Ćisti miał nawet zabić własnego syna, aby jego dusza mogła się wcielić w pierworodnego potomka cesarza - w każdym razie, gdy w 1569 roku urodził się pierworodny syn Akbara, późniejszy cesarz Dźahangir (Dżahangir, [Jahangir]), władca rozkazał rozpoczęcie budowy nowej stolicy, a po śmierci sufickiego mędrca, wzniósł w Fatehpur Sikri na jego cześć wspaniały grobowiec z białego marmuru, uważany dziś za jeden z najważniejszych zabytków mogolskich w Indiach.

Fatehpur Sikri nie było jednak długo stolicą imperium Wielkich Mogołów. Okazało się rychło, że systemy nawadniające całego kompleksu, położonego daleko od rzeki, są niewydolne - i już w 1585 roku z powodu braku wody pitnej miasto zostało opuszczone, a stolicę przeniesiono do Lahaur [ang. Lahore], a potem ponownie do Agry.

Zbudowany z miejscowego piaskowca o charakterystycznej barwie kompleks Fatehpur Sikri - z przestronnymi dziedzińcami, rozległymi pałacami i otwartymi pawilonami chłodzonymi licznymi kanałami, stawami i zbiornikami z wodą - jest doskonałym przykładem połączenia stylów architektury muzułmańskiej, hinduskiej i perskiej. Podzielony jest na wyraźnie oddzielone od siebie dwie części - świecką i sakralną.


Głównym zabytkiem części sakralnej jest meczet Dźama Masdźid [Jama Masjid] - prawdopodobnie najwcześniej, bo w latach 1571-1572, zbudowana część całego kompleksu. Na dziedzińcu meczetu stoi piękny, marmurowy grobowiec Salima Ćistiego , uznawany dzisiaj za jeden z najdoskonalszych przykładów sztuki Mogołów. Pielgrzymi przybywają tu, by się pomodlić i zawiesić wstążeczkę na drzwiach grobowca - co ma im zapewnić wieloletni dobrobyt i szczęście. Biel marmuru, z którego grobowiec jest zbudowany, kontrastuje z barwą otaczających go obiektów z piaskowca. Ciekawa jest budowa ścian - wydrążone płyty marmurowe, wyglądające jak koronka, powodują, że z zewnątrz nie widać, co się dzieje w środku, natomiast ze środka można obserwować plac. Taka konstrukcja zapewnia dodatkowo ciągły przewiew wiatru. Obok grobowca Salima Ćistiego znajduje się grób jego wnuka, słynnego dowódcy wojsk mogolskich, znanego jako Islam Khan .

Na dziedziniec meczetu prowadzą monumentalne bramy. Najbliżej części świeckiej kompleksu znajduje się Badśahi Darwaza [Badshahi Darwaza] (Brama Królewska); za ważniejszą jednak uchodzi ogromna brama Buland Darwaza  (Brama Zwycięstwa), pełniąca rolę łuku triumfalnego, wybudowana w latach 1576-1577, dla uczczenia jednego z kluczowych militarnych sukcesów Akbara. Brama, wraz z prowadzącymi do niej schodami, wznosi się na wysokość 54 m. Uwagę wielu turystów przyciąga jedna z inskrypcji w głównym wejściu, napisana w języku perskim. Wygląda tak: "عیسی پسر مریم (در آنان می شود صلح) گفت :' جهان است پل ، عبور بیش از آن است ، اما هیچ ساخت خانه بر آن او امیدوار است که برای یک روز ، ممکن است برای ابدیت امیدواریم ، اما ماندگار جهان اما ساعت آن را صرف در دعا و نماز برای استراحت است نهان ". Co tłumaczy się zazwyczaj: "Jezus, syn Marii, powiedział: świat jest mostem, przejdź po nim, ale nie buduj na nim domów. Ten, kto ma nadzieję na godzinę, może mieć nadzieję na wieczność. Świat trwa godzinę. Spędź ją na modlitwie, bo reszta jest ukryta."

W części świeckiej dominuje pałac i sale audiencyjne ze ścianami bogato dekorowanymi motywami geometrycznymi i roślinnymi. Część północno-wschodnia służyła cesarzowi do pełnienia funkcji państwowych; znajduje się tam między innymi Diwan-i-Khas - Sala Audiencji Prywatnych, z oryginalnym wnętrzem: środek sali zajmuje rzeźbiona ośmiokątna kolumna o kwadratowej podstawie, podtrzymująca sześciometrowy okrągły tron cesarski, do którego prowadzą kamienne mosty z czterech rogów sali. Diwan-i-Am - to Sala Audiencji Publicznych, mieszcząca się w najbardziej na wschód wysuniętej części zespołu pałacowego. W centralnej części zespołu zwraca uwagę Anup Talao - ozdobny basen z usytuowaną centralnie platformą i prowadzącymi do niej czterema mostami.

Południowo-zachodnia część zespołu pałacowego miała charakter prywatny; obejmowała w szczególności zenanę, mogolski harem, pomieszczenia przeznaczone dla kobiet. Do najciekawszych zabytków zalicza się pałac Dźodha Bai [Jodh Bai], z kopułami w typowym stylu muzułmańskim, zaś kolumnami w stylu hinduskim. Inne budowle to m.in. wyróżniający się się oryginalnym kształtem Birbal Hawan (zbudowany być może dla samego Akbara, według innych źródeł dla Hindusa znanego jako Radża Birbal, piastującego na dworze cesarskim urzędy ministra, wezyra, doradcy, uważanego za faworyta władcy) i budynek będący zapewne pałacem chrześcijańskiej żony cesarza, zwany - z uwagi na bogate złote zdobienia - "Złotym Domem".

Szczególną architekturą odznacza się Panć Mahal [Panch Mahal]. Pałac ma pięć kondygnacji i przypomina w budowie domek z kart. Kolejne kondygnacje są coraz mniejsze i zwieńcza je ćhatri, typowy dla północnych Indii element architektoniczny przypominający baldachim, oparty na czterech kolumnach i przykryty kopułą. Najniżej położona kondygnacja jest oparta na 84 filarach, z których każdy ma indywidualny wzór; łącznie kolumn w całym budynku jest 176. Kolumnady były niegdyś wypełnione kamiennymi ekranami, pozwalającymi - podobnie jak ściany w grobowcu Salima Ćistiego - osobom przebywającym w środku obserwować to, co się dzieje na zewnątrz, ale nie pozwalającymi osobom będącym na zewnątrz zajrzeć do środka.