Agrygent / Agrigento

Agrygent / Agrigento - to miasto liczące dziś ok. 60 tys. mieszkańców, położone na południowym wybrzeżu Sycylii, 127 km na południe od Palermo , 168 km na zachód od Katanii (➤ mapka)(➤ mapka). Miasto zostało założone przez kolonistów greckich w VI wieku p.n.e., pod nazwą Akragas (Ἀκράγας) i przez pewien czas było jednym z najpotężniejszych politycznych i militarnych ośrodków Wielkiej Grecji na Sycylii. Dziś Agrygent jest stolicą rolniczej prowincji o tej samej nazwie i ważnym ośrodkiem handlowym oraz jedną z najważniejszych destynacji turystycznych na Sycylii, słynną głównie z tzw. Doliny Świątyń (Valle dei Templi) - rozległego terenu archeologicznego z pozostałościami świątyń greckich z VI i V wieku p.n.e., uchodzącymi za jeden z najwybitniejszych przykładów architektury i sztuki Wielkiej Grecji i za jedną z największych atrakcji turystycznych na Sycylii. Akragas znane jest też jako miejsce, gdzie urodził się wybitny filozof grecki Empedokles (żyjący prawdopodobnie w latach 490-430 p.n.e.), a Kaos pod Agrygentem - jako miejsce, gdzie urodził się Luigi Pirandello (1867-1936).

Akragas założyli w 582 roku p.n.e. koloniści greccy, mieszkańcy istniejącej już od 688 roku p.n.e. Geli, założonej przez przybyszów z Krety i z Rodos. Na VI i zwłaszcza V wiek p.n.e. przypada okres największej potęgi miasta oraz jego rozkwitu gospodarczego i kulturalnego; w 480 roku p.n.e. koalicja Syrakuz, Geli i Akragas (gdzie rządził wówczas tyran Teron) pokonała w wielkiej bitwie pod Himerą Kartagińczyków dowodzonych przez Hamilkara, ojca Hannibala. W końcu V wieku p.n.e. miasto liczyło podobno ponad 200 tys. mieszkańców (według niektórych źródeł nawet 800 tys.), było otoczone murami obronnymi o długości 10 km, i panowało nad dużą częścią Sycylii. W tym okresie powstała większość świątyń (w tym widoczna na zdjęciu obok tzw. Świątynia Zgody, Tempio della Concordia), których pozostałości przyciągają dziś do Agrygentu rzesze turystów z całego świata.

Po śmierci Terona w 473 roku p.n.e. władzę przejął jego syn Trazydeos, wygnany jednak po dwóch latach przez mieszkańców miasta, którzy - za radą wspomnianego wyżej Empedoklesa i wedle zaproponowanych przez niego reguł - wprowadzili w Akragas ustrój demokratyczny. Miasto funkcjonowało jeszcze jako silny ośrodek gospodarczy i polityczny przez kilkadziesiąt lat, jednak w 406 roku p.n.e, po długim oblężeniu, zostało zdobyte i prawie całkowicie zniszczone przez Kartagińczyków. Po tym wydarzeniu Akragas, choć później zostało częściowo odbudowane, nie odzyskało w pełni dawnej świetności, odradzając się dopiero po 210 roku p.n.e., gdy w wyniku drugiej wojny punickiej znalazło się w rękach Rzymian (którzy zmienili nazwę miasta na Agrigentum) i przez następnych kilka stuleci ponownie przeżywało okres rozwoju, ale już jako miasto pozostające pod panowaniem rzymskim, a nie jako niezależny organizm polityczny.

Po upadku Cesarstwa Rzymskiego miasto doświadczyło kilkakrotnie najazdów barabrzyńców; później, w 535 roku, zdobyte przez Belizariusza, znalazło się na dłuższy czas pod panowaniem Bizancjum. W 828 roku miasto zajęli Arabowie - dynastia berberyjska, która je opanowała, przeniosła centrum miasta na wzgórze (mniej więcej tam, gdzie znajduje się dzisiejszy Agrygent), przebudowując stosownie system fortyfikacji. W 1087 roku Sycylię opanowali Normanowie: za panowania Rogera I ustanowione zostało w Agrygencie biskupstwo rzymskokatolickie, powstały liczne kościoły, nastał kolejny okres dobrobytu i rozwoju (warto wiedzieć, że miasto nosiło wówczas nazwę Girgenti i że nazwa ta była używana aż do 1927 roku, kiedy we Wloszech Mussoliniego przywracano miastom nazwy, pod jakimi znane były w Cesarstwie Rzymskim - odtąd miasto nosi nazwę Agrigento). Po epoce normańskiej miasto podupadło, by odrodzić się ponownie dopiero w XVIII wieku. W 1860 roku entuzjastycznie poparło Garibaldiego i wkrótce znalazło się w granicach zjednoczonych Włoch.

Dla zdecydowanej większości turystów główną atrakcją Agrygentu jest tzw. Dolina Świątyń (Valle dei Templi) - rozległy teren położony na południe od dzisiejszego Agrygentu i nieco niżej niż samo miasto, ale, wbrew nazwie, wcale nie w dolinie, lecz także na biegnącym równoleżnikowo niewysokim grzbiecie górskim, stanowiący niezwykle bogatą (i nie do końca jeszcze przebadaną) strefę archeologiczną, z pozostałościami świątyń greckich zbudowanych w VI i V wieku p.n.e., resztkami murów obronnych Akragas i pozostałościami nekropolii wczesnochrześcijańskiej (po obu stronach głównej drogi biegnącej wzdłuż Valle dei Templi, między świątynią Heraklesa a Tempio della Concordia), a także z rozległą "dzielnicą grecko-rzymską" stanowiącą pozostałość po zespole miejskim z czasów postklasycznych. Najstarsze zabytki Valle dei Templi uchodzą za jeden z najwybitniejszych przykładów architektury i sztuki Wielkiej Grecji i za jedną z największych atrakcji turystycznych na Sycylii, mimo że po większości świątyń (wyjątki stanowią świątynia Hery i Tempio della Concordia) pozostało niewiele - częściowo w wyniku zniszczeń dokonanych przez Kartagińczyków w 406 roku p.n.e., częściowo w wyniku zniszczeń dokonanych dużo poźniej, w czasach chrześcijańskich (gdy np. greckie świątynie, w tym w szczególności gigantyczna świątynia Zeusa, traktowane były jako kamieniołom, źródło materiałów budowlanych), częściowo też na skutek trzęsień ziemi i po prostu upływu czasu.

Nie da się zmieścić szczegółowego opisu Valle dei Templi w kilku akapitach. Na mapce poniżej zaznaczone są tylko główne punkty orientacyjne, a w opisie pod mapką zamieszczamy kilka wskazówek dla turysty chcącego zobaczyć przynajmniej najważniejsze znajdujące się tu zabytki.

Markerami i zaznaczone są dwa główne parkingi dla samochodów osobowych w pobliżu drogi biegnącej w pobliżu świątyń; duży parking oznaczony markerem znajduje się też w pobliżu zespołu sakralnego San Nicola i "dzielnicy grecko-rzymskiej" , przy muzeum archeologicznym (Museo Archeologico Regionale).

Jedną z dobrych strategii zwiedzania Valle dei Templi jest pozostawienie samochodu na tym ostatnim parkingu i rozpoczęcie zwiedzania od wizyty we wspomnianym muzeum, mieszczącym się częściowo w dawnym klasztorze San Nicola (Convento di San Nicola). Eksponowane są tu znaleziska z wykopalisk w rejonie Agrygentu, pochodzące z czasów prehistorycznych, okresu kolonizacji greckiej, a także epoki wczesnochrześcijańskiej. Do najbardziej znanych eksponatów należą: ogromny telamon (atlant) ze świątyni Zeusa (jedyny zachowany z kilkudziesięciu kiedyś istniejących), marmurowy posąg z V wieku p.n.e., znany jako Efeb z Agrygentu, a także kolekcja waz attyckich, ze sławnym Kraterem Dionizosa. Sam kościoł San Nicola został zbudowany w XIII wieku przez cystersów (którzy jako materiałów budowlanych użyli m.in. elementów ruin świątyni Zeusa ). We wnętrzu kościoła warto zwrócić uwagę m.in. na jedną z kaplic ze słynnym sarkofagiem z III wieku z płaskorzeźbą przedstawiającą Fedrę i Hipolita, a także na drewniany XIII-wieczny krucyfiks znany jako le Signore delle Nave. Z tarasu przed kościołem rozciąga się widok na Valle dei Templi.

Wielu turystów zaczyna zwiedzanie Valle dei Templi od okolic parkingu . Markerem na mapce powyżej zaznaczone jest miejsce, gdzie niegdyś stała dorycka świątynia Zeusa Olimpijskiego. Wzniesiona w V wieku p.n.e., według niektórych źródeł być może największa świątynia tego typu w historii (długa na 113 m, a szeroka na 56 m), powstała dla uczczenia zwycięstwa nad Kartagińczykami w bitwie pod Himerą, ale nie została, jak się wydaje, ukończona - to, co już istniało, zostało zniszczone przez Kartagińczyków w 406 roku p.n.e., po czym budowę przerwano. Do dziś pozostało niewiele, podobnie jak z wielu innych świątyń znajdujących się w tej okolicy - np. ze świątyni Kastora i Polluksa z końca V wieku p.n.e. czy z sanktuarium poświęconego Demeter i Persefonie. Nieco więcej zachowało się ze świątyni Heraklesa (Tempio di Eracle), prawdopodobnie najstarszej świątyni w Dolinie Świątyń - dzięki wsparciu, jakiego udzielił Alexander Hardcastle (1872-1933), brytyjski oficer marynarki, filantrop pasjonujący się archeologią, od początku XX wieku mieszkający w Agrygencie, zdołano m.in. postawić na nowo 8 oryginalnych kolumn świątyni Heraklesa, widocznych na zdjęciu powyżej (w pobliżu świątyni stoi dawna rezydencja Hardcastle'a, znana jako "Villa Aurea" , obecnie funkcjonujaca jako centrum informacji o Valle dei Templi).

Na wschód od świątyni Heraklesa i "Villa Aurea" stoi dobrze zachowana dorycka świątynia zwana Tempio della Concordia (nazwa pochodzi od znalezionej w pobliżu łacińskiej inskrypcji dotyczącej jakiegoś porozumienia między zwaśnionymi stronami). Świątynia pochodzi z V wieku p.n.e.; podczas inwazji Kartaginy została zniszczona, lecz została odbudowana w czasach rzymskich, a w 597 roku n.e. przekształcona w bazylikę chrześcijańską. Jeszcze dalej, w pobliżu parkingu oznaczonego markerem , wznosi się również dość dobrze zachowana świątynia Hery (z licznymi kolumnami i nawet z architrawem spoczywającym na kolumnadzie od strony północnej), pochodząca z V wieku p.n.e., także zniszczona w 406 roku p.n.e., lecz później odbudowana.

Na bardzo pobieżne zwiedzenie Valle dei Templi trzeba przeznaczyć minimum pół dnia. Jeśli chce się zwiedzić muzeum archeologiczne, spędzić więcej czasu w "dzielnicy grecko-rzymskiej", pospacerować po zarządzanym przez jedną z włoskich fundacji zajmujących się ochroną środowiska słynnym ogrodzie znanym jako Giardino della Kolymbetra (w rejonie świątyni Zeusa, na zachód od niej), a także dotrzeć do wspomnianych wyżej (lub w ogóle tu nie wymienionych) mniej znanych świątyń i innych zabytków - prawdopodobnie nie wystarczy nawet cały dzień, zwłaszcza że teren jest dość rozległy.


Valle dei Templi jest bez wątpienia główną atrakcją turystyczną Agrygentu. Turysta, który jest zainteresowany nie tylko najdawniejszą historią miasta, znajdzie również w nowszych dzielnicach miasta miejsca godne uwagi.

Spacer można zacząć od katedry (Cattedrale di San Gerlando), której historia sięga XI wieku p.n.e.; najstarsze fragmenty budowli wzniesionej w czasach normańskich można zobaczyć od strony Via Duomo (później świątynia była wielokrotnie przebudowywana i restaurowana). Inne warte zobaczenia kościoły Agrygentu to m.in. Santa Maria dei Greci , świątynia z XIV wieku z reliktami świątyni greckiej, w miejscu której został zbudowany, XVIII-wieczny kościół San Lorenzo (również z pozostałościami wcześniejszej świątyni), a także ufundowany w XIII wieku kościół Santo Spirito i przylegający do niego klasztor cystersów. Na południe od katedry, w miejscu oznaczonym markerem , znajduje się Piazza Pirandello; w okazałym budynku stojącym przy tym placu mieści się ratusz, Municipio, a także najważniejszy teatr Agrygentu, Teatro Pirandello. Idąc stąd jedną z głównych ulic handlowych Agrygentu, Via Atenea , na południowy wschód, po parudziesięciu minutach dochodzi się do dużego skweru sąsiadującego z jeszcze większym placem Piazza Vittorio Emanuele , który stanowi granicę między historycznymi dzielnicami Agrygentu (na zachód od niego), a nowszymi dzielnicami miasta.

Jeśli ma się czas na zwiedzenie również okolic Agrygentu, to warto pojechać w stronę Porto Empedocle , miejscowości biorącej oczywiście nazwę od imienia Empedoklesa (jednego z najważniejszych filozofów greckich przed Sokratesem, urodzonego ok. 490 roku p.n.e. w Akragas). Sama miejscowość nie jest szczególnie interesująca, warto natomiast wiedzieć, że jadąc z Agrygentu w stronę Porto Empedocle przejeżdża się blisko miejsca (oznaczonego markerem ), gdzie stoi wiejski dom, w którym urodził się w 1867 roku włoski dramaturg, laureat literackiej nagrody Nobla, Luigi Pirandello, zmarły w Rzymie w 1936 roku (część budynku zajmuje muzeum poświęcone pisarzowi). Kto jest zainteresowany odwiedzeniem tego miejsca, powinien, jadąc drogą SS115qtr w stronę Porto Empedocle, kierować się na miejscowość Villaseta i tam szukać odpowiednich znaków, kierujących do "Casa Natale de Luigi Pirandello".