Katania

Miasto we Włoszech, na Sycylii, położone nad Morzem Jońskim, 98 km na południe od Messyny , 65 km na północ od Syrakuz (➤ mapka)(➤ mapka). Katania jest dużym miastem (ok. 300 tys. mieszkańców), pod względem wielkości drugim (po Palermo) na Sycylii i dziesiątym we Włoszech, stolicą prowincji o tej samej nazwie, ważnym ośrodkiem przemysłowym, węzłem komunikacyjnym, tradycyjnym centrum kulturalnym i artystycznym, a z uwagi na liczne zabytki bardzo popularnym celem turystycznym. Szczególną cechą Katanii jest związek jej dziejów z aktywnością pobliskiej Etny (która wyznacza też koloryt miasta, zbudowanego w dużej części z kamienia lawowego) oraz powtarzającymi się co pewien czas w regionie trzęsieniami ziemi. Ostatnie wielke katastrofy miały miejsce w wieku XVII: w 1669 roku miała miejsce wielka erupcja wulkanu (z kraterów w pobliżu Nicolosi) powodująca ogromne zniszczenia Katanii przez spływającą lawę, natomiast w 1693 roku doszło do katastrofalnego trzęsienia ziemi, które zniszczyło całą południowo-wschodnią część Sycylii. Miasto zostało odbudowane w XVIII wieku, a ponieważ później tak wielkich zniszczeń już nie było, widzimy je dziś jako miasto barokowe; ślady epok wcześniejszych albo zostały całkowicie zniszczone, albo przykryte Katanią XVIII-wieczną.

Uważa się, że Katania została założona ok. 730 roku p.n.e., jako kolonia grecka zwana Κατάνη, przez Greków z Chalkis (którzy wcześniej osiedlili się m.in. w Giardini-Naxos i prawdopodobnie stamtąd rozpoczęli ekspansję na południe). Starożytna historia Katanii była początkowo, w okresie greckim, dość burzliwa - z okresami niezależności, podporządkowania Syrakuzom, sojuszów z Ateńczykami, ale także krótkotrwałych sojuszów z Kartaginą. W czasie pierwszej wojny punickiej Katania - jako jedno z pierwszych miast na Sycylii - opowiedziała się po stronie Rzymu; przyjmuje się, że od 263 roku p.n.e. pozostawała w rękach najpierw Republiki, potem Cesarstwa Rzymskiego, przeżywając wówczas okres względnego spokoju i dobrobytu.


Po upadku Cesarstwa Rzymskiego miasto wpadło w ręce najpierw Wandali, następnie Ostrogotów, potem na dłuższy czas przeszło pod panowanie Bizancjum (pozostając siedzibą bizantyjskiego zarządcy Sycylii). Poźniej z kolei, do roku 1072, panowali w Katanii Arabowie, następnie Normanowie, Hohenstaufowie i Andegaweni. Podczas tzw. nieszporów sycyllijskich w 1282 roku Katania była jednym z głównych ośrodków buntu przeciwko Andegawenom. Po zwycięstwie Hiszpanów Piotr Aragoński został koronowany na króla Sycylii właśnie w Katanii, a miasto stało się siedzibą króla i siedzibą parlamentu. W XV wieku wprawdzie Katania straciła tę funkcję, gdy powstało większe (niż sama Sycylia) Królestwo Aragonii, a Sycylia spadła do roli prowincji; miasto jednak pozostało znaczącym ośrodkiem politycznym, godpodarczym i kulturalnym przez cały długi okres hiszpańskiej dominacji na wyspie, trwający aż do czasów, gdy zapoczątkowane zostały procesy prowadzące do zjednoczenia Włoch.

Głównym placem miasta i punktem, od którego najlepiej zaczynać zwiedzanie Katanii, jest Piazza Duomo , plac położony stosunkowo niedaleko od portu (oznaczonego markerem na jednej z mapek zamieszczonych niżej). Przy Piazza Duomo lub w jego pobliżu zgrupowane są wszystkie najważniejsze zabytki Katanii. Po wschodniej stronie placu wznosi się katedra - Duomo (Cattedrale di Sant'Agata). Po przeciwnej stronie Via Vittorio Emanuele II, ulicy ograniczającej Piazza Duomo od północy, stoi opactwo Badia di Sant'Agata . Na samym placu, po stronie zachodniej, stoi Fontana dell'Elefante , a po przeciwnej stronie Via Vittorio Emanuele II - Palazzo degli Elefanti , siedziba władz miejskich. Z południa na północ przez Piazza Duomo biegnie Via Etnea , najelegantsza ulica Katanii. Jej południowym końcem jest Porta Uzeda - brama z 1696 roku, przez którą przechodzi się do dzielnicy portowej. Idąc z kolei Via Etnea z Piazza Duomo na północ, w kierunku Piazza Stesicoro (zob. niżej) i Villa Bellini , dochodzi się szybko do Piazza dell'Università , z budynkiem (założonej w 1434 roku) uczelni po zachodniej stronie placu, i budynkiem zwanym Palazzo San Giuliano - po wschodniej. Zaraz za Piazza dell'Università, po lewej stronie Via Etnea, warto zwrócić uwagę na piekną fasadę kolegiaty Santa Maria della Consolazione z XVIII wieku. W pobliżu południowo-zachodniego rogu Piazza Duomo stoi Fontana dell'Amenamo .

W odległości ok. 400 m na północny wschód od Piazza Duomo znajduje się inny plac, Piazza Vincenzo Bellini , nazwany tak od nazwiska znanego katańskiego kompozytora romantycznego (autora Normy, Lunatyczki i Purytanów). Po zachodniej stronie placu stoi budynek Teatro Bellini , z salą uchodzącą za oferującą jedne z najlepszych na świecie warunki akustyczne (w innym miejscu, przy Piazza San Francesco d'Assisi 3, w domu, w którym urodził się kompozytor, czynne jest Muzeum Belliniego, oznaczone markererm na jednej z mapek zamiedszczonych niżej). Na południe od Piazza Bellini stoi Palazzo Biscari . Z kolei ok. 200 m na zachód od Piazza Duomo leży Piazza San Francesco d'Assisi , przy którym stoi kościół San Francesco . Od placu San Francesco na północ biegnie jedna z najbardziej interesujących ulic Katanii - Via Crociferi . O Piazza San Francesco i leżących w pobliżu zabytkach (w tym zabytkach rzymskich) zob. niżej.

Będąc w Katanii warto też pamiętać o kilku ważnych zabytkach leżących nieco dalej od cetrum.

• Ok. 600 m na zachód od Piazza Duomo (należy iść Via Vittorio Emanuele II i po ok. 500 m skręcić w prawo w Via Quartarone), przy Piazza Dante, wznosi się San Nicolò l'Arena - ogromny zespół obiektów sakralnych składający się z kościoła (zbudowanego na miejscu klasztoru benedyktynów zniszczonego podczas wybuchu Etny w 1669 roku i zniszczonego parędziesiąt lat poźniej, w 1693 roku, podczas wielkiego trzęsienia ziemi, a na początku XVIII wieku odbudowanego) oraz klasztoru. Szczególną atrakcją jest niedawno (w 1996 roku) odrestaurowany jeden z największych w Europie zegarów słonecznych zbudowany w połowie XIX wieku.
• Niecałe 500 m na południowy zachód od Piazza Duomo stoi Castello Ursino (Piazza Federico di Svevia) - kwadratowy zamek z czterema wieżami w narożach, jeden z nielicznych zachowanych średniowiecznych zabytków Katanii, pochodzący z pierwszej połowy XIII w. (przebudowany w XVI w.), zbudowany dla Fryderyka II Hohenstaufa. Zamek stoi na wzgórzu; pierwotnie podobno stał nad brzegiem morza, ale podczas erupcji Etny w 1669 roku został otoczony przez lawę i w ten sposób od brzegu niejako odsunięty. Część zamku zajmuje muzeum z galerią malarstwa.
• Villa Bellini - to położony na wzgórzu park z egzotyczną roślinnością; rozciąga się stąd interesujący widok na miasto i na Etnę.

Bodaj najważniejszym zabytkiem Katanii jest katedra (Duomo di Catania, Cattedrale di Sant'Agata) - stojący przy Piazza Duomo trzynawowy, zbudowany na planie krzyża łacińskiego główny kościół w Katanii, poświęcony św. Agacie, patronce miasta. Świątynia została zbudowana w XI wieku przez Rogera I; w znacznym stopniu zniszczona w trzęsieniu ziemi z 1693 roku, została zrekonstruowana. Kluczową rolę odegrał tu, podobnie jak w całym procesie odbudowy miasta po wspomnianym trzęsieniu, architekt Giovanni Battista Vaccarini (1702-1768); jego dziełem jest w szczególności uchodząca za arcydzieło barokowa fasada świątyni, zwrócona ku zachodowi.

W przestronnym, niezwykle bogato wyposażonym wnętrzu warto zwrócić uwagę m.in. na główny ołtarz w stylu normańskim z rzeźbionymi stallami z XVI wieku, trzy kaplice - Cappella della Madonna (gdzie są nagrobki kilku członków aragońskiej rodziny panującej), Cappella di Sant'Agata (gdzie za drzwiami po lewej stronie przechowywane są relikwie świętej) i Cappella del SS. Crocefisso (z dużym krucyfiksem i posągami Martki Boskiej i św. Jana Chrzciciela, z drugiej połowy XVI wieku), Drogę Krzyżową, chrzcielnicę z XV wieku (w niszy w prawej nawie) a także na stele nagrobną Belliniego oraz nagrobki biskupów Katanii (w tym biskupa Pietra Gallettiego, zmarłego w 1757 roku).
Opactwo Badia di Sant'Agata - to również arcydzieło Vaccariniego, powstałe w latach 1735-1767 i stanowiące jeden z najważniejszych zabytków barokowej Katanii.

Swiątynia, zbudowana na planie krzyża greckiego, z imponującą kopułą, stoi przy Via Vittorio Emanuele II, naprzeciwko północnej fasady katedry, w miejscu wcześniejszego zespołu sakralnego poświęconego św. Agacie, zniszczonego w trzęsieniu ziemi z 1693 roku. Uwagę zwracają zaokrąglone linie fasady, z gzymsem zwieńczonym trójkątnym tympanonem.

Warte zwiedzenia jest wnętrze - przejrzyste, z białymi ścianami, ale bogato zdobione, z kilkoma wartościowymi dziełami sztuki.
W północno-zachodniej części Piazza Duomo stoi Fontana dell'Elefante - symbol Katanii, zwany też U'liotru, zbudowany przez Vaccariniego w 1736 roku na wzór rzymskiego obelisku z Piazza della Mnerva. W basenie fontanny, na wysokim cokole stoi słoń wyrzeźbiony z kamienia lawowego z czasów rzymskich, dźwigający pokryty hieroglifami obelisk przywieziony z Egiptu, z umieszczonymi na szczycie kulą ziemską, krzyżem i insygiami św. Agaty.

Po przeciwnej stronie Via Vittorio Emanuele II stoi widoczny na zdjęciu bydynek zwany Palazzo degli Elefanti (także dzieło Vaccariniego) - obecnie siedziba władz miejskich.

Południowy bok Piazza Domo stanowi fasada Palazzo dei Chierici. Od wschodu budynek ten wychodzi na odcinek Via Etnea biegnący od katedry do Porta Uzeda , natomiast od zachodu, w pobliżu miejsca, gdzie zaczyna się Via Garibaldi, stoi kolejna fontanna - Fontana dell'Amenamo.

Amenamo - to podziemna rzeka płynąca pod Katanią i pojawiająca się tylko w kilku miejscach, np. w sadzawce w teatrze rzymskim i właśnie tu, w fontannie o tej samej nazwie. Na uliczkach i placykach za Fontana dell'Amenamo codziennie rano odbywa się barwny targ rybny - Mercato della Pescheria, którego atmosfera przypomina atmosferę bazarów Afryki Pólnocnej czy Bliskiego Wschodu, co dla amatorów może stanowić szczególną atrakcję turystyczną.

W odległości ok. 300 m od Piazza Duomo na wschód, miedzy Via Museo Biscari od północnego wschodu a Via Dusmet (dokładniej: Via Beato Cardinale Giuseppe Benedetto Dusmet) od południowego zachodu stoi niewysoki, ale zajmujący dość dużą powierzchnię Palazzo Biscari, z zewnątrz niezbyt imponujący i wyglądający na nieco zaniedbany (choć zdobienia elewacji, zwłaszcza od strony Via Dusmet, zwracają uwagę), ale uchodzący za najpiękniejszy budynek świecki w Katanii.

Budowę zaczęto po trzęsieniu ziemi w 1693 roku i prowadzono przez prawie 100 lat, tworząc największą prywatną rezydencję w mieście (dziś część pałacu jest w rękach prywatnych, część zajmują biura; część można zwiedzać).


Idąc z Piazza Duomo ulicą Via Vittorio Emanuele II w kierunku zachodnim, po ok. 200 m dochodzi się do nieregularnego Piazza San Francesco d'Assisi . Od wschodu stoi przy placu barokowy kościół San Francesco d'Assisi , w którym przechowywane są wykonane z drewna i złocone rzeźby zwane candelore, będące symbolami poszczególnych cechów rzemiślniczych, obnoszone w uroczystej procesji w dniu patronki miasta. Od północy plac zamyka Arco di San Benedetto , łączący Badia Grande i Badia Piccola (być może autorstwa Vaccariniego). Za Arco di San Benedetto zaczyna się Via Crociferi , jedna z najpiękniejszych i najbardziej interesujących ulic Katanii, z licznymi barokowymi budowlami i kościołami: po lewej stronie San Benedetto i San Francesco Borgia , po prawej San Giuliano .

Nieco na zachód od placu można zobaczyć ukryte wśród poźniejszej zabudowy pozostałości Teatro Greco-Romano - teatru z czasów rzymskich (ale prawdopodobnie zbudowanego na miejscu wcześniejszego teatru greckiego) obliczonego na 7 tys. widzów oraz - jeszcze nieco dalej na zachód - pozostałości odeonu .
Idąc z Piazza Duomo ulicą Via Etnea na północ po ok. 550 m dochodzi się do Piazza Stesicoro - dużego podłużnego (położonego równoleżnikowo) placu, gdzie zachowały się resztki rzymskiego amfiteatru z II w. n.e. (częściowo przykrytego późniejszą zabudową). Od zachodu plac zamyka kościół San Biaggio (Sant'Agata alla Fornace ) pochodzący z XVIII w., ale zbudowany na miejscu kaplicy poświęconej patronce Katanii, św. Agacie, która podobno w tym właśnie miejscu zginęła w 251 roku n.e. śmiercią męczeńską, spalona w jednym z ceglanych pieców, które funkcjonowały w tym rejonie w czasach rzymskich. W pobliżu jest też inny kościół, zwany Sant'Agata al Carcere, zbudowany na miejscu więzienia rzymskiego, w którym przetrzymywano św. Agatę przed śmiercią.

• Drugim, obok Vincenza Belliniego, wybitnym twórcą związnym z Katanią, był pisarz Giovanni Verga (autor m.in. I Malavoglia). W mieszkaniu, które przez wiele lat pisarz zajmował i w którym umarł, na drugim piętrze XIX-wiecznej kamienicy (zwanej dziś Casa di Verga) przy Via Sant'Anna 8, urządzono muzeum, w którym można zobaczyć pamiątki po pisarzu.