Arles

Miasto (ok. 50 tys. mieszkańców) we Francji, w regionie Prowansja-Alpy-Lazurowe Wybrzeże, w departamencie Bouches-du-Rhône (Delta Rodanu), położone 27 km na południowy wschód od Nîmes i 80 km na północny zachód od Marsylii (➤ mapka)(➤ mapka). Arles znane jest przede wszystkim z zabytków rzymskich (m.in. wielka arena z I wieku n.e.) i romańskich (Église Saint-Trophime z XII wieku), a także - jako miasto Vincenta van Gogha, który mieszkał tu i tworzył w latach 1888-1889.

Miasto zostało założone jako kolonia grecka w VI wieku p.n.e. (zwana Theline); wkrótce potem zostało zdobyte - czy raczej odbite - przez Celtów (stanowiących rdzenną ludność regionu) i wówczas nosiło nazwę Arelate. W 123 roku p.n.e. zdobyli je Rzymianie i odtąd było jednym z najważniejszych ośrodków imperium; po pokonaniu przez Juliusza Cezara w 49 roku p.n.e. Marsylii rola Arles, położonego w kluczowym miejscu nad Rodanem, na strategicznym skrzyżowaniu ówczesnych szlaków komunikacyjnych, jeszcze wzrosła - stąd szybki rozwój, powstanie murów obronnych i forum, budowa areny, teatru i innych budowli, z których część przetrwała do dziś. W wiekach IV-V kwaterowały tu wojska rzymskie. W okresie późnego cesarstwa Arles było ważnym centrum chrystianizacji Galii (wzmianki o pierwszym biskupie pochodzą z III wieku). W 476 roku zostało zdobyte przez Wizygotów.

Później miasto wielokrotnie przechodziło z rąk do rąk. W połowie IX wieku stało się stolicą frankońskiego tzw. Królestwa Arles, obejmującego Burgundię i część Prowansji, niszczone jednak w powtarzających się najazdach różnych nieprzyjaciół zaczęło tracić na znaczeniu, choć miało też lepsze okresy - np. w XII wieku było przez pewien czas rezydencją Fryderyka Barbarossy, który nadał Arles prawa miejskie. W 1378 roku cesarz Karol IV przekazał to, co pozostało z Królestwa Arles, Delfinowi Francji - późniejszemu królowi francuskiemu Karolowi VI; odtąd historia Arles związana związana była z historią Francji.

Najważniejszym zabytkiem Arles pochodzącym z czasów rzymskich jest ogromna Arena (Les Arènes) z I wieku n.e., zwana też amfiteatrem; inne zabytki antyczne - to teatr , termy Konstantyna , kryptoportyk i nekropolia Les Alyscamps ; zob. niżej. Markerem oznaczone jest położenie Musée de l'Arles et de la Provence antiques.

Najważniejszym zabytkiem romańskim, położonym przy Place de la République , jest kościół św. Trofima i sąsiadujący z nim klasztor, ze słynnym dziedzińcem i krużgankami. Z pobytem w Arles Vincenta Van Gogha wiążą się La Fondation van Gogh oraz L'Espace van Gogh (zob. niżej). Szczególną atrakcją Arles jest uważane za najlepsze w Prowansji muzeum etnograficzne - Museon Arlaten (29, rue de la République), założone w 1896 roku przez prowansalskiego poetę, laureata literackiej nagrody Nobla z 1904 roku, Frédérica Mistrala.


Arena (Les Arènes) w Arles pochodzi z I wwieku n.e. Była jedną z największych: ma 136 m długości i 109 m szerokości; dwa piętra, z 60 arkadami każde, mogły pomieścić ponad 20 tys. widzów. Po upadku Cesarstwa Rzymskiego arena została przekształcona w twierdzę; potem stała się źródłem materiałów budowlanych, wreszcie - schronieniem dla bezdomnych, właściwie niemal odrębnym osiedlem z paroma setkami domów, kaplicami, placem, itp. Pierwotny kształt (po wywłaszczeniach i wyburzeniach) został przywrócony dopiero w 1830 roku.

Obecnie odbywają się tu różne imprezy, z których najważniejszymi są walki byków. Wiele źródeł podaje, że są to walki "według reguł prowansalskich", gdzie nie chodzi o zabicie byka, tylko o zerwanie ozdób z rogów zwierzęcia; jednak podczas Wielkanocy, a także w pierwszy weekend września organizowane są tu także walki "w stylu hiszpańskim", gdzie byki są zabijane.


Głównym placem Arles jest Place de la République . Stoi przy nim ratusz (zbudowany w latach 1673-1675 według planów J. Hardouin-Mansarta) i najważniejszy kościół Arles - kościół św. Trofima, a na środku - egipski obelisk o 15-metrowej wysokości, odnaleziony kiedyś w amfiteatrze i w 1676 roku postawiony na placu.

Kościół św. Trofima (Église Saint-Trophime) przy Place de la République, wraz z sąsiadującym z nim słynnym klasztorem, uważany jest za jedno z najważniejszych dzieł architektury romańskiej w regionie.

Kościół pochodzi z XII wieku; obecna kwadratowa dzwonnica - z XIII wieku (gdy zastąpiła wcześniej istniejącą), z górnym piętrem przebudowanym w XVII wieku; klasztor - częściowo z XII wieku, a częściowo z XIV wieku Kościół pełnił kiedyś funkcję katedry, siedziby arcybiskupstwa w Arles. Po Rewolucji Francuskiej stracił znaczenie; obecnie jest kościołem parafialnym; od 1882 roku bazyliką mniejszą. W katedrze w 1365 roku koronował się cesarz Karol IV, podobnie jak jego poprzednik Fryderyk Barbarosssa.

Doskonale zachowany (odrestaurowany w latach 90. ubiegłego stulecia) portal kościoła św. Trofima powstał między 1180 a 1190 rokiem. Przedstawienie Sądu Ostatecznego, podobnie jak kolumny krużganka klasztoru św. Trofima, uważane jest za jedno z najwybitniejszych osiągnięć w zakresie rzeźby romańskiej w Prowansji.

• Poza Areną, najważniejszymi zabytkami rzymskimi w Arles są: teatr , termy Konstantyna , kryptoportyk i nekropolia - Les Alyscamps . Z teatru pozostało niewiele - fragmenty posągów, dwie kolumny, pozostałości sceny i widowni; po upadku Cesarstwa Rzymskiego był miejscem pozyskiwania materiałów budowlanych, a potem na długi czas zniknął pod nowszą zabudową; został ponownie odkryty w pierwszej połowie XIX wieku, w czasie prowadzonych wykopalisk archeologicznych. Niewiele też zostało z term Konstantyna (Thermes de Constantin), pochodzących z IV wieku. W podziemiach XVII-wiecznej kaplicy zachował się kryptoportyk (Cryptoportique du Forum), skład dawnego forum, zbudowany pod koniec I wieku p.n.e. Les Alyscamps - to antyczny cmentarz, niegdyś o wielkim znaczeniu - tu był pochowany św. Trofim, a także, według legendy, tytułowy bohater Pieśni o Rolandzie. Później cmentarz uległ stopniowej dewastacji (dziś jest aleją, przy której można oglądać puste sarkofagi) - pozostał jednak miejscem kultowym: Dante opisał je w Boskiej Komedii, malowali je Van Gogh i Gaugin. W Musée de l'Arles et de la Provence antiques, oznaczonym na mapce markerem , można zobaczyć eksponaty znalezione w Arles, pochodzące z różnych okresów historii, w tym sarkofagi z Les Alyscamps, fragmenty posągów z Théâtre Antique, itp.

• W latach 1888-1889 mieszkał przez kilkanaście miesięcy w Arles Vincent Van Gogh, rezydując przez pewien czas w słynnym "żółtym domu" (dziś już nieistniejącym) i tworząc wówczas ponad 300 dzieł (obrazów i rysunków), w tym również tych najsłynniejszych (choć żadne z nich nie pozostało w mieście). W Arles też, po znanym incydencie samookaleczenia w grudniu 1888 roku, znalazł się w szpitalu L'Hotel-Dieu d'Arles (pl. F. Rey), skąd później przeniósł się do zakładu w Saint-Rémy-de-Provence; ów stary szpital w Arles funkcjonuje obecnie jako przestrzeń wystawowa, centrum dzieł artysty, tzw. L'espace Van Gogh. Dzieła różnych artystów współczesnych, nie tylko malarzy, związane z twórczością Van Gogha, można też zobaczyć w La Fondation van Gogh (24bis, Rond Point des Arènes).

• Kilka kilometrów na półncny wschód od Arles, przy drodze D17 prowadzącej do Fontvieille, można zwiedzić słynne Opactwo Montmajour (L'abbaye Saint-Pierre de Montmajour) - dawne opactwo benedyktyńskie, założone w 948 roku. Pod koniec X wieku opactwo Montmajour stało się jednym z najbogatszych opactw w regionie; od XI wieku było miejscem pochówku władców Prowansji. W czasie Rewolucji Francuskiej klasztor został zniszczony, potem przeszedł w ręce prywatne i popadł w ruinę, ale w XIX wieku został odrestaurowany i uchodzi dziś za jedną z ważniejszych atrakcji turystycznych Prowansji.
• Arles leży w miejscu, gdzie zaczyna się delta Rodanu, rozgałęziającego się tu na dwie odnogi: Grand Rhône (wschodnią) i Petit Rhône (zachodnią) - obszar o powierzchni 930 km², stanowiący właściwie wyspę, otoczoną dwiema odnogami rzeki i od południa Morzem Śródziemnym, nazywany jest Camargue. Część powierzchni Camargue zajmują jeziora, część bagna, część piaszczyste wydmy. Cały teren, ze swoistą florą i fauną (m.in. wiele gatunków ptaków, w tym flamingi, sławne "białe konie z Camargue", itp.) - jako "Parc Naturel Régional de Camargue" - jest pod ochroną. Znaczenie turystyczne Camargue ma przed wszystkim dla miłośników dzikiej przyrody (umiejących zabezpieczyć się przed komarami, stanowiącymi tam plagę); poza tym za miejsca warte zwiedzenia uważa się miejscowość Saintes-Maries-de-la-Mer , cel corocznych pielgrzymek Romów oddających hołd swej patronce, św. Sarze, oraz średniowieczną fortecę Aigues-Mortes , zbudowaną kiedyś jako twierdzę portową, dziś oddaloną od morza o ok. 5 km. Dla amatorów interesująca może też być informacja, że na terenie Camargue hoduje się byki przeznaczone do walk na arenach (również hiszpańskich).

• Św. Trofim, któremu poświęcony jest główny kościół w Arles, był pierwszym tamtejszym biskupem (jednym z biskupów wysłanych w III wieku przez papieża Fabiana do Galii). Od IX wieku w Arles rozwinął się kult świętego - u jego grobu zatrzymywały się pielgrzymki zmierzające do Santiago de Compostela.
• Corocznie w Arles ma miejsce kolejna edycja znanego międzynarodowego festiwalu fotografii, "Rencontres d'Arles"; w Arles ma też siedzibę École Nationale Supérieure de la Photographie, jedna z najważniejszych uczelni fotograficznych we Francji.