Londyn / London

Londyn / London - to stolica i największe miasto Anglii i Wielkiej Brytanii, zajmujące obszar o powierzchni 1572 km², liczące prawie 10 mln mieszkańców, położone w południowo-wschodniej części kraju, w miejscu, gdzie zaczyna się długie na kilkadziesiąt kilometrów estuarium Tamizy, wpadającej do Morza Północnego. Miasto, założone przez Rzymian pod koniec pierwszej połowy I wieku n.e., dziś jest jednym z największych ośrodków politycznych, finansowych i biznesowych w skali światowej oraz jednym z najważniejszych w Wielkiej Brytanii i w Europie ośrodków nauki, kultury, mediów i rozrywki. Wielki węzeł komunikacyjny, z sześcioma portami lotniczymi obsługującymi metropolię londyńską: Heathrow , City , Gatwick , Stansted , Luton i Southend (➤ mapka(➤ mapka)). Londyn jest jedną z najważniejszych światowych destynacji turystycznych, przyciągającą rocznie ok. 30 milionów odwiedzających. Do najpopularniejszych atrakcji miasta należą zabytki architektury ze wszystkich okresów historycznych (w tym twierdza Tower, katedra św. Pawła, rejon opactwa westminsterskiego i Pałacu Westminsterskiego, pałac Buckingham i inne pałace królewskie), londyńskie parki i ogrody (w tym Królewskie Ogrody Botaniczne w Kew, wpisane, obok Tower, Westminsteru i zabytków dzielnicy Greenwich, na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO), handlowe i rozrywkowe ulice i place West Endu, nowoczesna architektura City of London, a także słynne muzea i galerie, w tym National Gallery, Science Museum, Natural History Museum, Victoria and Albert Museum, British Museum oraz Tate Modern.

Wiadomo, że tereny, na których leży dzisiejszy Londyn, były zasiedlone już w czasach prehistorycznych. Wkrótce po podbiciu Brytanii w 43 roku n.e. Rzymianie założyli miasto Londinium. Miasto szybko się rozwijało i w okresie największego rozkwitu liczyło, jak się uważa, nawet 50-60 tys. mieszkańców, w dużej części przybyszów z różnych rejonów imperium. Po upadku Cesarstwa Rzymskiego na pewien czas podupadło przechodząc w następnych stuleciach wielokrotnie z rąk do rąk (m.in. w wyniku powtarzających się najazdów Wikingów), lecz pod koniec IX wieku, pod rządami Anglosasów, po zajęciu miasta przez Alfreda Wielkiego, zaczęło się ponownie rozwijać w miejscu dawnego Londinium, w granicach starych rzymskich murów obronnych, szybko zyskując na znaczeniu i stając się wkrótce największym i najważniejszym ośrodkiem miejskim Anglii, a następnie Wielkiej Brytanii. Dziś mniej wiecej ten sam teren zajmuje City of London (także: The City lub Square Mile) - odrębne miasto (city) i hrabstwo (county) stanowiące enklawę na terenie tzw. Wielkiego Londynu (Great London), nie zaliczaną do zespołu tworzących Londyn 32 gmin (boroughs), znane jako jeden z największych ośrodków finansowych i biznesowych na świecie.

W XI wieku w innym miejscu położonym na terenie zajmowanym dziś przez Londyn, klika kilometrów na południowy zachód od City, zaczął kształtować się drugi ośrodek miejski - Westminster, rejon wokół istniejącego prawdopodobnie od początków IX wieku (według części źródeł od połowy X wieku) opactwa benedyktyńskiego, dziś znanego jako opactwo westminsterskie, przebudowanego w latach 1045-1050 w stylu romańskim przez Edwarda Wyznawcę, który zmarł 5 stycznia 1066 roku, w kilka dni po konsekracji przebudowanego kościoła i został w nim pochowany. Niecały rok później, 25 grudnia 1066 roku, w nieco ponad dwa miesiące po zwycięskiej bitwie pod Hastings, w kościele opactwa westminsterskiego koronował się na króla Anglii Wilhelm, książę Normandii, później znany jako Wilhelm Zdobywca (który skądinąd wzniósł też w 1078 roku w pobliżu ówczesnego Londynu i dzisiejszego City of London twierdzę Tower, mającą strzec miasta, ale zarazem przypominać jego mieszkańcom o władzy królewskiej). Wspomniana koronacja Wilhelma Zdobywcy była pierwszą koronacją królewską. Później świątynia opactwa westminsterskiego była stałym miejscem koronacji królów Anglii i następnie Wielkiej Brytanii, a także miejscem pochówków władców i innych osobistości, zaś położony w pobliżu Pałac Westminsterski, wzniesiony w pierwszej połowie XI wieku, później rozbudowywany i przebudowywany, stał się ośrodkiem władzy politycznej i rezydencją królewską, mimo że skarbiec królewski, przeniesiony do Londynu, gdy na przełomie XII i XIII wieku miasto stało się stolicą Anglii (wcześniej rolę tę pełnił Winchester), był przechowywany nie w Westminsterze, lecz w twierdzy Tower, a rzeczywistym centrum miasta jako ośrodka finansowego i handlowego pozostawało wciąż zachowujące pewnego rodzaju suwerenność City of London, na początku XIV wieku liczące już ok. 100 tys. mieszkańców.

Szybki rozwój miasta w następnych stuleciach i wzrost jego znaczenia został na krótko zatrzymany w drugiej połowie XVII wieku, gdy w 1665 roku wybuchła w mieście kolejna epidemia dżumy, która zabiła prawdopodobnie jedną piątą ludności Londynu, a we wrześniu 1666 roku - wielki pożar, który zniszczył ok. dwóch trzecich zabudowy City (kilkanaście tysięcy budynków i kilkadziesiąt kościołów, w tym główną świątynię Londynu, katedrę św. Pawła), chociaż, z drugiej strony, prawdopodobnie przyczynił się do wygaśnięcia epidemii. Odbudowane (przy decydującym udziale wszechstronnego uczonego i jednego z najwybitniejszych architektów w historii Anglii, Christophera Wrena) miasto szybko wróciło na ścieżkę dynamicznego rozwoju, rozrastając się terytorialnie we wszystkich kierunkach poza dawne granice wyznaczone przez rzymskie i średniowieczne mury obronne, w szczególności w stronę Westminsteru oraz dzielnic dzisiejszego West Endu, i stając się na co najmniej dwa stulecia - w związku ze wzrostem w XVIII i XIX wieku znaczenia Wielkiej Brytanii jako mocarstwa w skali światowej oraz w związku z rewolucją przemysłową - największym miastem świata.

Dziś Londyn, w wyniku zmian o charakterze globalnym, jakie zaszły na świecie w XX wieku, nie pełni już takiej roli, jaką pełnił wcześniej; pozostaje jednak największym miastem Wielkiej Brytanii i całej Europy, ośrodkiem politycznym o globalnym znaczeniu, jednym z najważniejszych światowych ośrodków finansów i biznesu, wielkim europejskim centrum nauki, kultury, mediów i przemysłu rozrywkowego, a także jedną z najbardziej na świecie zróżnicowanych etnicznie, wielkulturowych metropolii (zamieszkałą w ok. 60% przez ludność białą, w 40% przez przybyszów z Azji, Afryki i Karaibów). Jest też, jak wspomniano wyżej, jedną z najważniejszych i najpopularniejszych destynacji turystycznych, przyciągających corocznie miliony odwiedzających z całego świata.



Oficjalnie terytorium Londynu (Wielkiego Londynu - Greater London) obejmuje 32 jednostki administracyjne zwane boroughs (które na tej stronie będziemy nazywali gminami), z których 12 należy do tzw. Londynu Wennętrznego (Inner London), a pozostałe 20 - do tzw. Londynu Zewnętrznego (Outer London) oraz jedną specjalną jednostkę administracyjną, City of London, będącą enklawą na terenie Wielkiego Londynu. Z turystycznego punktu widzenia - w każdym razie z punktu widzenia osoby, która przyjechała do miasta na parę czy kilka dni i chce zwiedzić najważniejsze miejsca - podział ten nie ma większego znaczenia, bowiem zdecydowana większość zabytków i atrakcji turystycznych Londynu znajduje się w centrum miasta, obejmującym, poza City, rejon twierdzy Tower (położonej formalnie w gminie Tower Hamlets, sąsiadującej z City), Westminster, południową część gminy Kensington and Chelsea, rejon Trafalgar Square, West End oraz część gmin Lambeth i Southwark położonych na prawym brzegu Tamizy; warto odwiedzić też dzielnicę Greenwich, położoną nieco dalej od centrum.

Głównymi atrakcjami City, położonego na północnym brzegu Tamizy we wschodniej części centrum Londynu, są m.in. pozostałości po rzymskiej i średniowiecznej historii miasta, w tym budynek dawnego ratusza, Guidhall , stojący w miejscu rzymskiego amiteatru, najważniejszy kościół Wielkiej Brytanii - katedra św. Pawła (oraz kilka innych zabytkowych kościołów), muzeum historyczne (Museum of London ), a także założony w 1694 roku Bank of England . Szczególną atrakcją jest Monument , wysoka kolumna upamiętniająca pożar Londynu w 1666 roku, z dostępnym dla turystów tarasem widokowym; na wielu odwiedzających robią też wrażenie wieżowce dominujące w nowoczesnej wielkomiejskiej architekturze City. Większość turystów łączy zwiedzanie City z wizytą w twierdzy Tower oraz spacerem po słynnym zwodzonym moście znanym jako Tower Bridge (więcej informacji, zob. niżej).

Drugim głównym rejonem turystycznym Londynu są okolice opactwa westminsterskiego oraz położonych na zachód od opactwa parków królewskich znanych jako St James's Park i Green Park (oba należą do gminy City of Westminster, natomiast oznaczony markerem Hyde Park należy już do gminy Kensington and Chelsea). Od oznaczonej markerem granicy między City of London a City of Westminster biegnie długa na ok. 1200 m ulica Strand doprowadzająca do Trafalgar Square , jednego z najważniejszych placów Londynu. Stąd dalej w tym samym kierunku biegnie The Mall , reprezentacyjna aleja prowadząca do rezydencji królewskiej - pałacu Buckingham . Wznosząca się w pobliżu południowo-wschodniego narożnika Saint James's Park, należąca do opactwa westminsterskiego kolegiata św. Piotra (Collegiate Church of St Peter at Westminster) jest najważniejszą, obok katedry św. Pawła, anglikańską świątynią Londynu; między kolegiatą a Tamizą stoi Pałac Westminsterski , siedziba brytyjskiego parlamentu. Z placu oznaczonego markerem (Parliament Square) wybiega na północ ulica Parliament Street doprowadzająca po paru minutach spaceru do biegnącej w stronę Trafalgar Square ulicy Whitehall , wokół której skupione są najważniejsze brytyjskie budynki rządowe, w tym siedziba premiera, gmach Ministerstwa Spraw Zagranicznych, Ministerstwa Obrony, Admiralicji, itp. (zob. niżej).

Północną pierzeję Trafalgar Square tworzy gmach National Gallery , słynnej londyńskiej galerii malarstwa, jednej z najważniejszych instytucji kultury w Londynie. Dalej, na zachód i na północ od placu rozciąga się tzw. West End, obszar stanowiący właściwe wielkomiejskie centrum Londynu. Granice tego obszaru są definiowane różnie; powszechnie jednak przyjmuje się, że w każdym razie obejmuje dzielnice Mayfair i Soho , a także przynajmniej część dzielnicy Covent Garden . Mieszczą się tu siedziby przedsiębiorstw wszystkich branż (z wyjątkiem wielkich firm finansowych, prawnych, ubezpieczeniowych, itp., działających w City), instytucje naukowe (uczelnie, biblioteki, itp.) i kulturalne (muzea i galerie sztuki, kina, teatry, sale koncertowe, itp.), hotele, sklepy, a także wszelkiego rodzaju lokale gastronomiczne (restauracje, kawiarnie, bary, puby, itp.) i rozrywkowe. Najważniejszymi i placami West Endu są m.in. Piccadilly Circus i Leicester Square . Do najczęściej odwiedzanych przez turystów ulic należą: najsłynniejsza handlowa ulica Londynu, Oxford Street , biegąca na wschód od łuku triumfalnego znanego jako Marble Arch stojącego w pobliżu północno-wschodniego narożnika Hyde Parku , na skrzyżowaniu z Park Lane , ulica Picadilly prowadzaca od tzw. Łuku Wellingtona (Wellington Arch), stojącego w pobliżu południowo wschodniego narożnika Hyde Parku, do Picadilly Circus, słynąca z księgarń i antykwariatów ulica Charing Cross Road , łącząca Trafalgar Square z Oxford Street, oraz Shaftesbury Avenue , łącząca Picadilly Circus z New Oxford Street (przedłużeniem Oxford Street) i uważana za centrum słynnej dzielnicy teatrów West Endu. Inne popularne ulice handlowe - to m.in. ulice Bond Street (formalnie New Bond Street i Old Bond Street) oraz Regent Street , poprzeczne do Oxford Street i Picadilly, a także, w dzielnicy Soho, Carnaby Street więcej informacji, zob. niżej).

Wszystkie wspomniane wyżej rejony Londynu leżą na lewym brzegu rzeki. Po tej samej stronie, na zachód od Westminsteru, leży też gmina Kensington and Chelsea.

Główne zabytki i atrakcje turystyczne gminy znajdują się w jej południowej części, gdzie - poza pałacem Kensington , jednej z rezydencji rodziny królewskiej - na uwagę zasługują dwa duże parki (zaliczane, podobnie jak wspomniane wyżej St James's Park i Green Park, do tzw. królewskich parków Londynu), Hyde Park oraz Kensington Gardens , oraz kilka ważnych instytucji nauki i kultury (w tym trzy muzea, Science Museum , Natural History Museum i Victoria and Albert Museum ) - więcej informacji, zob. niżej.

Na prawym, południowym brzegu Tamizy największe znaczenie turystyczne mają gminy Lambeth i Southwark . Na terenie gminy Lambeth leży m.in. Lambeth Palace (oficjalna rezydencja arcybiskupa Canterbury - honorowego zwierzchnika wspólnoty anglikańskiej), poświecone historii wojskowości Imperial War Museum oraz London County Hall , dawna siedziba lokalnych władz Londynu (dziś siedziba klku instytucji). Na terenie gminy Southwark warto zwrócić uwagę m.in. na nowoczesny, zaprojektowany przez Normana Fostera, otwarty w 2002 roku ratusz, London City Hall ,s i na wysoki na prawie 310 m wieżowiec Shard (The Shard), będący najwyższym budynkiem w Londynie i w Europie, a także odwiedzić słynną galerię sztuki nowoczesnej, Tate Modern .

Gmina Lambeth połączona jest z Westminsterem mostami Vauxhall Bridge , Lambeth Bridge , Westminster Bridge , Hungerford Bridge oraz Waterloo Bridge , natomiast Sothwark - mostami Blackfriars Bridge , Millenium Bridge , Southwark Bridge i London Bridge z City of London, natomiast zwodzonym mostem Tower Bridge z gminą Tower Hamlets. (więcej informacji o atrakcjach turystycznych na południowym brzegu Tamizy, zob. niżej).

Poza obszarami wymienionymi wyżej oraz położoną na południowym wschodzie Londynu gminą Greenwich (ze słynnym Królewskim Obserwatorium Astronomicznym wyznaczającym południk zerowy), której poświęcimy osobny rozdział (zob. niżej), nie ma w Londynie dzielnic czy rejonów, których odwiedzenie wypadałoby zaliczyć do obowiązkowego punktu programu każdego turysty, chociaż jest jeszcze kilka miejsc (położonych nieco dalej od centrum), o których istnieniu warto wiedzieć. Dla części osób atrakcyjna może być wizyta w Canary Wharf , wielkim kompleksie biurowyym położonym we wschodnim Londynie w gminie Tower Hamlets (mogącym zdaniem niektórych źródeł konkurować z City o miano najważniejszego biznesowego centrum miasta), gdzie m.in. stoją trzy spośród najwyższych budynków wielkiej Brytanii (w tym drugi po wspomnianym wyżej wieżowcu Shard budynek w Londynie, znany jako One Canada Square, osiągający 235 m wysokości).

Nie ulega wątpliwości, że warto odwiedzić figurujące od 2003 roku na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO Królewskie Ogrody Botaniczne w Kew (The Royal Botanic Gardens, Kew) - rozległy kompleks ogrodów i szklarni położony w gminie Richmond upon Thames, przyciągający corocznie ponad milion odwiedzających. Markerem oznaczony jest All England Lawn Tennis and Croquet Club w dzielnicy Wimbledon w gminie Merton, organizator najstarszego i bodaj najbardziej prestiżowego z czterech "wielkoszlemowych" turniejów tenisowych, rozgrywanego od 1877 roku corocznie na przełomie czerwca i lipca, a markerem - ogromny (90 tys. miejsc) stadion Wembley otwarty w 2007 roku w miejscu (w dzielnicy Wembley w gminie Brent), gdzie od 1923 roku istniał "stary" Wembley, jeden z najsłynniejszych i najbardziej znanych stadionów piłkarskich na świecie, wyburzony w 2003 roku. Dla turysty polskiego interesujący może być pomnik znany jako Polish War Memorial , poświęcony lotnikom polskim pomagającym aliantom podczas II wojny światowej, stojący w gminie Hillingdon, na skrzyżowaniu dróg A40 i A4180, w pobliżu bazy RAF Northolt, gdzie stacjonowały polskie dywizjony.


City of London (The City, Square Mile) - nawiększy na świecie międzynarodowy ośrodek finansów i biznesu, miejsce, gdzie działa otwarty w 1694 roku, jako ósmy najstarszy bank na świecie, słynny Bank of England, centralny bank Anglii, "strażnik brytyjskiego funta", będący wzorem dla większości nowoczesnych banków centralnych, setki innych banków (w tym najważniejszych zagranicznych), przedsiębiorstw hadlowych, wszystkich liczących się firm ubezpieczeniowych i wielkich kancelarii prawnych, a także giełda londyńska (London Stock Exchange), zajmuje obszar o powierzchni zaledwie 2,9 km², czyli 1,12 mili kwadratowej (stąd nazwa "Square Mile") i liczy zaledwie ok. 10 tys. stałych mieszkańców (choć pracuje tu ok. 300 tys. osób). City of London leży, jak już mówiliśmy, w tym miejscu, gdzie w Starożytności znajdowało się rzymskie Londinium, a później miasto średniowieczne. Z administracyjnego punktu widzenia City jest autonomiczną jednostką mającą prawa miejskie, enklawą położoną w granicach Wielkiego Londynu i otoczoną składającą się na Wielki Londyn gminami (boroughs). Władzę w City sprawuje City of London Corporation, którą kieruje Lord Mayor of the City of London. Do szczególnych przywilejów City należy prawo do zarządzania słynnym mostem zwodzonym znanym jako Tower Bridge (mimo, że z administracyjnego punktu widzenia most leży poza granicami City), a także to, że do City zaliczane są w całości dwa mosty na Tamizie (Blackfriars Bridge i London Bridge ), mimo że w przypadku pozostałych mostów przyjmuje się, iż granica między jednostami administracyjnymi, które są przez te mosty połączone, przebiega środkiem rzeki. Oznaczona markerem wysoka kolumna (Monument) z dostępym dla turystów tarasem widokowym upamiętnia wielki pożar, jaki zniszczył miasto w 1666 roku; trudne momenty miasto przeżywało też jednak w innych okresach swej historii, m.in. w XX wieku, w szczególności podczas drugiej wojny światowej, gdy było intensywnie bombardowane przez Niemców, a także po wojnie, gdy wybuchały bomby podkładane przez IRA, np. w 1973 roku przed budynkiem sadu, Old Baiiley , lub w 1992 roku w miejscu, gdzie dziś stoi jeden z najwyższych budynków Londynu, 30 St Mary Axe .

Do najważniejszych zabytków City zalicza się katedrę św. Pawła dawny ratusz, znany jako Guildhall oraz muzeum historyczne (Museum of London ). Markerem oznaczony jest gmach Bank of London, markerem - położony w pobliżu katedry Paternoster Square, przy którym stoi budynek londyńskiej giełdy, a markerem - oficjalna rezydencja Lorda Mayora.


Tower of London
Oznaczona markerem twierdza Tower (Tower of London), jeden z czterech zabytków Londynu wpisanych na Listę Światowego Dziedzictwa UNSESCO, nie leży w granicach City of London, lecz w gminie Tower Hamlets, sąsiadującej z City od wschodu.

Twierdza, której oficjalną nazwą jest nazwa "Her Majesty's Royal Palace and Fortress, The Tower of London", zbudowana w drugiej połowie XI wieku przez Wilhelma Zdobywcę (później rozbudowana przez jego następców) jako zamek strzegący Londynu i zarazem jako rezydencja królewska, pełniła tę drugą funkcję do czasów Jakuba I, pierwszego wladcy z dynastii Stuartów (później dwór został przeniesiony do Pałacu Westminsterskiego). Wznosi się nad północnym brzegiem Tamizy, otoczona kilkoma rzędami murów oraz fosą. Najstarszym i centralnym elementem twierdzy jest tzw. Biała Wieża - White Tower - zbudowana na planie prostokąta, wysoka na prawie 30 metrów budowla z murami, których grubość u podstawy sięga 4,5 metra. Stoi na środku dziedzińca, otoczonego kilkoma innymi wieżami i innymi obiektami, w tym skarbcem (Jewel House), kaplicą (The Chapel Royal of St. Peter ad Vincula), siedzibą i muzeum Królewskiego Pułku Fizylierów (Royal Regiment of Fusiliers) i tzw. Domem Królowej (Queen's House). Od XVI wieku twierdza londyńska, wielokrotnie w swej historii przebudowywana, pełniła różne funkcje, w szczególności mieściła więzienie i była miejscem egzekucji: tu m.in. został stracony w 1535 roku Tomasz Morus (Thomas More), w 1536 roku Anna Boleyn, druga żona Henryka VIII, w 1540 roku Thomas Cromwell, w 1554 roku Jane Grey, a w 1618 roku Walter Raleigh. Dziś twierdza, uważna za jeden z najwybitniejszych przykładów zachowanej w Europie XI-wiecznej architektury militarno-pałacowej, jest udostępniona zwiedzającym: eksponowane są m.in. zbroje, broń, a także przechowywane w skarbcu królewskim klejnoty i insygnia koronacyjne.

Położony w pobliżu twierdzy zwodzony most na Tamizie, Tower Bridge , jeden z symboli Londynu i jeden z najbardziej popularnych zabytków miasta, został zbudowany w stylu wiktoriańskim w latach 1872-1894. Most zaprojektował architekt brytyjski, Horace Jones. Środkowa część mostu składa się z dwóch przęseł, z których każde waży 1100 ton. Specjalny mechanizm (pierwotnie napędzany parą, dziś elektrycznością) może podnieść te przęsła do ponad 40 metrów ponad poziom wody. Z górnego pomostu, udostępnionego turystom, rozciąga się rozległy widok na Londyn; w wieżach mostu mieści się muzeum poświęcone jego historii.

Jednym z najważniejszych zabytków City jest wspomniany już wyżej budynek znany jako Guildhall , pochodzacy z pierwszej połowy XV wieku, przez stulecia pełniący funkcje ratusza i nadal wykorzystywany jako administracyjne i ceremonialne centrum oraz siedzibą władz City, tzn. City of London Corporation (czego z jednej strony nie należy mylić ani z oficjalną rezydencją Lorda Mayora, ani z ratuszem Wielkiego Londynu położonym w gminie Southwerk). Budynek był uszkodzony podczas pożru Londynu w 1666 roku, ale, jako jeden z niewielu, przetrwał i został odrestaurowany. Był także uszkodzony w wyniku bombardowań niemieckiech w 1940 roku, lecz także przetrwał. W czasie swej długiej historii był wielokrotnie przebudowywany i dzisiaj jest elementem całego kompleksu zabudowań (z których część pochodzi z XX wieku) pełniących różne funkcje (pomieszczenia biurowe, biblioteka, muzea, galeria sztuki, pomieszczenia, w których organizowane są różnego rodzaju imprezy itp.). Budynek stoi w miejscu rzymskiego amfiteatru, niegdyś największego na terenie dzisiejszej Wielkiej Brytanii; pozostałości amfiteatru można zobaczyć w podziemiach Guildhall Art Gallery, a zarys areny został zaznaczony na dziedzińcu kompleksu (pozostałości po czasach rzymskich znajdują się też na terenie City w innych miejscach, np. w okolicach muzeum historycznego, Museum of London , przy Noble Street czy London Wall ). Wspomniane przed chwilą lodyńskie muzeum historyczne (Museum of London) muzeum ma siedzibę w jednym z budynków składających się na Barnican Estate, obszarze poważnie zniszczonym w bombardowaniach podczas drugiej wojny światowej, zabudowanym w latach 60. i 70. XX wieku kontrowersyjnym architektonicznie, zaprojektowanym w stylu brutalistycznym kompleksem budynków obejmującym w szczególności Barbican Centre - wielkiej (największej tego typu w Europie), sfinansowanej przez City of London Corporation, otwartej w 1982 roku przez królową Elżbietę II, składającej się z sal koncertowych (z których jedną jest sala koncertowa Londyńskiej Orkiestry Symfonicznej i Orkiestry Symfonicznej BBC), przestrzeni wystawowej, kin, sceny teatralnej (uzytkowanej przez londyński oddział Royal Shakespeare Company), biblioteki, sal konferencyjnych, itp. Muzeum (nie należące do Barbican Center), ale mieszczące się w budynku położonym na terenie Barbican Estate, otwarte w 1976 roku, jest poświęcone historii Lodynu od czasów prehistorycznych do naszych czasów i jest największą na świecie kolekcją tego typu obejmującą ponad 6 milionów obiektów; obecnie istnieją plany przeniesienia muzeum w inne miejsce.

Wspomniany wyżej Bank of England , położony w odległości ok. 300 m na południowy wschód od Guildhall, został pierwotnie zbudowany na ruinach starożytnej rzymskiej świątyni Mitry w dzielnicy Walbrook. W 1734 roku został przeniesiony na obecne miejsce na Threadneedle Street, a w XX wieku poważnie przebudowany (co oznaczało m.in. zniszczenie części XVIII-wiecznej fasady). Bank do 1946 roku był bankiem prywatnym i został upaństwowiony dopiero przed rząd Clementa Attlee. W gmachu banku działa interesujące muzeum (wejście od Bartholomew Lane). Na Paternoster Square , niedaleko katedry św. Pawła , ma siedzibę założona w 1801 roku giełda londyńska (London Stock Exchange), jedna z najważniejszych na świecie. Markerem oznaczony jest wspomniany wyżej tzw. Mansion House, zbudowany w latach 1739-1752 w stylu palladiańskim, pełniący funkcję oficjalnej rezydencji Lorda Mayora City of London, a markerem - Old Bailey, glówy gmach Centralnego Sądu Karnego Anglii i Walii. Historia budynku sięga drugiej połowy XVI wieku. Obecny budynek pochodzi z początków XX wieku; został zbombardowany przez Niemców w 1940 roku i poważnie uszkodzony, po wojnie odbudowany. W 1973 roku na ulicy przed sądem wybuchła bomba podłożona przez IRA - jedna osoba zginęła, ok. 200 zostało rannych.

Najważniejszym zabytkiem sakralnym City i całego Londynu jest katedra św. Pawła (St Paul's Cathedral) - siedziba biskupów Londynu, jedna z najważniejszych świątyń anglikańskich w Wielkiej Brytanii. Stoi na wzgórzu znanym jako Ludgate Hill, w najwyższym punkcie City. Pierwszy kościół w tym miejscu, zbudowany na gruzach rzymskiej świątyni, istniał tu już w VII wieku. Później powstało kilka dziś już nieistniejących kolejnych wersji świątyni, z których ostatnia spłonęła w wielkim pożarze Londynu w 1666 roku. Katedra w jej obecnym kształcie została zaprojektowana w stylu angielskiego baroku przez Christophera Wrena i zbudowana w latach 1675-1710 (aczkolwiek nabożeństwa były w świątyni odprawiane już pod koniec XVII wieku).

Katedra św. Pawła jest drugim pod względem wielkości (po katedrze w Liverpoolu) kościołem w Wielkiej Brytanii - ma prawie 160 metrów długości i ok. 75 metrów serokości. Przez długi czas, do 1967 roku, była najwyższym budynkiem w Londynie: jej wysokość wynosi 111 metrów, licząc do krzyża na szczycie charakterystycznej, widocznej z wielu punktów Londynu kopuły o średnicy 34 m. Poza kopułą warto zwrócić uwagę na fasadę zachodnią, z dwiema wieżami (z których jedna, południowo-zachodnia, pełni role wieży zegarowej i dzwonnicy), a także na liczne dzieła sztuki we wnętrzu kościoła. Katedra była sceną wielu ważnych uroczystości, w tym ślubu księcia Walii, Karola i Diany Spencer i jubileuszowych uroczystości królwej Elżbiety II, a także miejscem wielu słynnych pogrzebów, m.in. admirała Nelsona, księcia Wellingtona, Winstona Churchilla i Margaret Thatcher.

Poza katedrą warto, zwiedzając City, zwrócić uwagę na kilka zabytkowych, bardzo starych kościołów, mimo że żaden z nich nie zachował się oczywiście w swej pierwotnej postaci. Należą do tej grupy m.in.: położony w pobliżu wschodnich granic City i twierdzy Tower kościół All Hallows-by-the-Tower , którego początki sięgają VII wieku, zbudowana jako kościół założonego w 1123 roku klasztoru augustianów świątynia znana jako St Bartholomew-the-Great , kościół templariuszy (Temple) z końca XII wieku, pochodzacy z tego samego stulecia kościół St Magnus the Martyr , a także dwa kościoły zniszczone w pożarze w 1666 roku, ale odbudowane przez Christophera Wrena, St Mary-at-Hill z pierwszej połowy XIV wieku oraz pochodzący z czasów anglosaskich kościół St Mary-le-Bow , uważany za drugi, po katedrze, najważniejszy kościół City, wreszcie jeden z nielicznych kościołów, które uniknęły zniszczeń podczas drugiej wojny światowej, kościół St Margaret Pattens , zbudowany w 1687 roku przez Wrena w miejscu zniszczonego w pożarze kościoła z poczatków XI wieku.

Szczególną atrakcją City jest kontrastująca z zachowanymi tu i ówdzie fragmentami rzymskich czy średniowiecznych murów oraz zabytkowych kościołów supernowoczesna wielkomiejska zabudowa z należącymi do pierwszej dziesiątki najwyższych budynków dzisiejszego Londynu wieżowcami takimi jak Heron Tower (230 m), 122 Leadenhall Street (225 m), Tower 42 (183 m) czy zaprojektowany przez Normana Fostera, wspomniany już wyżej, wysoki na 180 m budynek znany jako 30 St Mary Axe (także: Swiss Re, Gherkin).


Drugim - obok rejonu twierdzy Tower oraz City of London - obszarem Londynu obfitującym w zabytki i atrakcje turystyczne jest dzielnica Westminster, stanowiąca część gminy City of Westminster, położonej w zachodniej części centralnego Londynu.

Najwazniejszymi z turystycznego punktu widzenia częściami dzielnicy są:

• najbliższe okolice opactwa westminsterskiego i kolegiaty św. Piotra oraz stojącego obok kościoła św. Małgorzaty (St Margaret's), pałacu Westminsterskiego (Westminster Palace), placu znanego jako Parliament Square oraz mostu Westminsterskiego (Westminster Bridge);
• dzielnica rządowa skupiona wzdłuż ulicy Whitehall , między Parliament Square a Trafalgar Square ;
• rejon parków królewskich St James's Park i Green Park , pałacu Buckingham (rezydencji królewskiej) i repreentacyjnej alei znanej jako The Mall łączącej pałac Buckingham z Trafalgar Square.

Kościół opactwa westminsterskiego - kolegiata św. Piotra w Westminsterze (Collegiate Church of St Peter at Westminster), - to najważniejsza, obok katedry św. Pawła w londyńskim City oraz katedry w Canterbury, świątynia anglikańska (niekiedy mylona z rzymskokatolicką Katedrą Westminsterską , główną świątynią katolicką Anglii i Walii, zbudowaną w stylu neobizantyńskim na przełomie XIX i XX wieku, stojącą ok. 900 m na południowy zachód od kolegiaty św. Piotra, przy Victoria Street ). O ile wiadomo, pierwszy klasztor (benedyktynów) w miejscu, gdzie dziś znajduje się opactwo westminsterskie, powstał ok. 800 roku (część źródeł mówi o drugiej połowie X wieku). W końcu pierwszej połowy XI wieku klasztor został przebudowany (w stylu romańskim) przez Edwarda Wyznawcę, który zmarł w 1065 roku, wkrótce po konsekracji kościoła, i został tam pochowany; w 1066 roku w świątyni został koronowany na króla Anglii Wilhelm Zdobywca, nieco ponad 2 miesiące po zwycięskiej bitwie pod Hastings, i odtąd świątynia była stałym miejscem koronacji wszystkich (z paroma wyjątkami) królów Anglii i Wielkiej Brytanii, a także miejscem pochówku władców i innych osobistości.

Zbliżony mniej więcej do dzisiejszego, gotycki kształt świątyni jest wynikiem przebudowy opactwa przez Henryka III w 1220 roku, a następnie przez Henryka VII w wieku XVI, choć dwie zachodnie wieże w stylu neogotyckim zostały dobudowane dopiero w 1754 roku, a w XIX wieku kościół był jeszcze raz przebudowywany. Kolegiata, choć do dziś używana jest nazwa "Westminster Abbey", od stuleci nie jest już de facto opactwem, bowiem dawny klasztor benedyktynów w 1534 roku przejął, a w 1539 roku zlikwidował - w ramach walki z Kościołem katolickim, po uchwaleniu tzw. Aktu supremacji i zerwaniu kontaktów dyplomatycznych i kościelnych z Rzymem - syn Henryka VII, Henryk VIII. Później opactwo funkcjonowało ponownie przez kilka lat za panowania Marii I, lecz zostało ostatecznie zlikwidowane po wstąpieniu na tron Elżbiety I. Poz władcami i członkami rodzin królewskich w kościele pochowani są m.in. Isaac Newton, Karol Darwin, Lord Kelvin, Ernest Rutherford, Stephen Hawking, Georg Friedrich Händel, Karol Dickens, Ryduard Kipling; wielu innym zasłużonym dla Anglii i Wielkiej Brytanii osobom (takimi jak m.in. William Szekspir, William Blake, Benjamin Britten, John Keats czy George Gordon Byron) poświęcone są tablice pamiątkowe. Poza nagrobkami i licznymi dziełami sztuki sakralnej warto we wnętrzu kościoła zwrócić uwagę m.in. na kaplice (Edwarda Wyznawcy, św. Jerzego, św. Pawła, Królewskich Sił Powietrznych, i in.), Grób Nieznanego Żołnierza, Salę Kapitulną, krzesło koronacyjne, a także na jedną z najstarszych zachowanych części dawnego opactwa, znaną jako Pyx Chamber, gdzie niegdyś sprawdzano, czy nowo wybite monety spełniają przyjęte standardy.

Stojący obok kolegiaty św. Piotra kościół parafialny św. Małgorzaty (St Margaret's), należący do zespołu opactwa westminsterskiego figurującego na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO, pochodzi z XII wieku. Przebudowany w latach 1486-1523 (i później jeszcze parokrotnie), od 1614 roku jest kościołem parafialnym pałacu Westminsterskiego (w którym m.in. członkowie parlamentu mogą zawierać związki małżeńskie). We wnętrzu warto zwrócić uwage na witraże, z których jeden jest poświęcony Walterowi Raieighowi, straconemu w 1618 roku i pochowanemu w świątyni.

Markerem oznaczony jest neogotycki pałac Westminsterski (Palace of Westminster), stojacy między kolegiatą św. Piotra a Tamizą w miejscu wcześniej istniejącego tu budynku z XI wieku (później wielokrotnie przebudowywanego), który spłonął w pożarze w 1834 roku i w latach 1840-1870 został odbudowany. Pałac został też częściowo zniszczony podczas drugiej wojny światowej, w wyniku bombardowań niemieckich; po wojnie został wyremontowany, a w latacj 1981-1994 poddany renowacju. Budynek, wraz z kolegiatą św. Piotra i kościołem św. Malgorzaty, został w 1987 roku wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNSESCO. Jest siedzibą brytyjskiego parlamentu - Izba Gmin zajmuje północną część kompleksu, a Izba Lordów południową.

Historia budowli sięga, jak wspomniano, XI wieku i czasów panowania Kanuta I Wielkiego z dynastii duńskiej i jego następców, w tym Edwarda Wyznawcy z dynastii z Wesseksu. Pod koniec XI i w XII wieku władcy Anglii z dynastii normandzkiej, poczynając od Wilhelma Zdobywcy, zaczęli przenosić do stopniowo rozbudowywanego pałacu Westminsterskiego kolejne urzędy i instytucje. Na przełomie XII i XIII wieku Londyn stał się stolicą Anglii (wcześniej rolę tę pełnił Winchester), a także siedzibą władców i dworu. Później, choć pałac był określany jako "królewski", przestał być faktyczną rezydencją królewską, pozostał natomiast siedzibą Parlamentu (którego posiedzenia odbywały się tu od poczatków drugiej połowy XIII wieku). Wschodnia, wychodząca na Tamizę fasada odbudowanego po pożarze w 1834 roku fasada pałacu ma 287 m długości. Cały kompleks ma trzy główne części - północną (zajmowaną przez Izbę Gmin), środkową (Central Lobby) i południową (Izba Lordów), oraz trzy wieże - centralną , z charakterystyczną strzelistą iglicą, o wysokości 91,4 m, wznosząca się nad Central Lobby, południową, znaną jako Victoria Tower , najwyższą, wznoszącą się na wysokość 98,5 m, oraz północną, Elizabeth Tower , (oficjalnie: The Queen Elizabeth II Tower), pełniąca rolę wieży zegarowej (z zaprojektowanym przez Augustusa Pugina zegarem, którego tarcze, o średnicy 7 metrów, wychodzą w czterech kierunkach) oraz dzwonnicy - z pięcioma dzwonami, w tym słynnym dzwonem znanym jako Big Ben (ważącym 13,7 tony, długim na 2,2 metra wysokości i mającym 2,7 metra średnicy). Wieża północna ma 96,3 m wysokości (aby dostać się na szczyt, trzeba pokonać 399 stopni schodów, na poziom dzwonnicy - 334 stopnie). Pałac Westminsterski (w tym Elizabeth Tower) jest udostępniony zwiedzającym (szczegółowe informacje można znaleźć na oficjalnej stronie pałacu) i przyciąga rocznie ok. 1 miliona turystów z całego świata.

Westminster Bridge - to najstarszy z istniejacych, zbudowany w latach 1739-1750 i przebudowany w latach 1854-1862 most na Tamizie, łączący Westminster z gminą Lambeth. Jadąc nim lub idąc ze wschodu na zachód, zaraz po dotaciu na lewy brzeg, mija się po lewej stronie Eilzabeth Tower, skąd stanowiąca przedłużenie mostu ulica Bridge Street po zaledwie 150 m doprowadza do północno-wschodniego narożnika placu znanego jako Parliament Square .

Na tym właśnie placu, wytyczonym w 1868 roku i później w XX wieku przeprojektowanym, pojawiły się pierwsze w Londynie światła drogowe. Dziś plac jest - głównie z uwagi na położenie - jest jedną z największych atrakcji turystycznych Londynu; jest także miejscem, gdzie często dochodzi do różnego rodzaju protestów, demonstracji, itp.. Od wschodu sąsiaduje z nim ogród z fontanną upamiętniającą obchody 25-lecia rządów Elżbiety II, położony w miejscu na północny-zachódod pałacu Westminsterskiego, gdzie niegdyś znajdował się tzw. New Palace Yard (dziś pod placem znajduje się zbudowany w latach 70. XX wieku wielopoziomowy parking mieszczący około 450 samochodów). Na połnoc od placu zaczyna się dzielnica rządowa, na zachód stoi budynek Sądu Najwyższego (Supreme Court ), a na południe kościół św. Małgorzaty. Warto zwrócić uwagę na stojące na placu pomniki: m.ib. Winstona Churchilla i innych historycznych premierów Wielkiej Brytanii, Abrahama Lincolna Mahatmy Ghandiego i Nelsona Mandeli .

Markerem oznaczona jest stojąca po zachodniej stronie ulicy Abngdon Street pochodząca z lat 1365-1366 niewielka budowla w kształce litery "L", znana jako Jewel Tower, pierwotnie położona na południowym krańcu kompleksu opactwa i pałacu Westminsterskiego, będąca jednym z niewielu obiektów tego kompleksu, który przetrwał wspomniany pożar w 1834 roku. Początkowo przechowywano w niej królewskie kosztowności (stąd nazwa), później pełniła inne funkcje; dziś mieści się w niej muzeum poświęcone historii samego budynku, jak urzedów i instytucji, które się w niej niegdyś mieściły. Na tzw. Old Palace Yard, placu przylegającym do pałacu Westminsterskiego od południowego zachodu, stoi od 1860 roku oznaczony markerem pomnik Ryszarda Lwie Serce autorstwa Carla Marochettiego, a nieco dalej, na północny zachód, oznaczony markerem pomnik Oliviera Cromwella. Na północ z Parliament Square wybiega Parliament Street , ulica, której przedłużeniem jest Whitehall , główna ulica dzielnicy rządowej prowadząca do Trafalgar Square, zaś na zachód - Great Gweorge Street biegnąca w stronę południowo-wschodniego narożnika parku St James's Park.

Najważniejszą atrakcją turystyczną rejonu parku św. Jakuba i jedną z najważniejszych atrakcji Londynu jest pałac Buckingham - londyńska rezydencja królewska, położona na wschód od St James's Park , a na południe od Green Park , dwóch z tzw. królewskich parków Londynu. Pałac, uważany za największy na świecie pałac królewski, jest oficjalną rezydencją władców Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii od 1837 roku, gdy na tron brytyjski wstąpiła królowa Wiktoria. Został zbudowany w 1703 roku w stylu późnobarokowym jako rezydencja miejska dla Johna Sheffielda, księcia Buckingham, i przeszedł w ręce Jerzego III, dziadka Wiktorii Hanowerskiej, w 1761 roku.

W ciągu następnych 75 lat pałac został przebudowany i rozbudowany - do zbliżonej do współczesnej postaci trzech skrzydeł otaczających dziedziniec centralny. Później, w XIX wieku i na początku XX wieku, pałac był jeszcze kilkakrotnie przebudowywany, co m.in. dotyczyło fasady północno-wschodniej, ze znanym wszystkim balkonem, na którym rodzina królewska pojawia się przy szczególnych okazjach. W pałacu jest podobno ponad 750 pomieszczeń, w tym dziewiętnaście komnat reprezentacyjnych (położonych w oznaczonej markerem południowej części kompleksu pałacowego), z których część bywa udostępniana zwiedzającym. Markerem oznaczone są ogrody pałacy Buckingham, najwieksze z prywatnych ogrodów w Londynie. Na placu przed pałacem znajduje się pomnik królowej Wiktorii z białego marmuru wykonany przez Thomasa Brocka w 1931 roku. Atrakcją turystyczną jest odbywająca się przed pałacem oo godzinie 11:30 uroczysta zmiana warty (od kwietnia do lipca codziennie, w pozostałych miesiącach co drugi dzień). Markerem oznaczona jest dostępna dla zwiedzających galeria sztuki (Queen's Galery), eksponująca część kolekcji dzieł sztuki należących do rodziny królewskiej.

Od Trafalgar Place prowadzi do pałacu Buckingham szeroka aleja znana jako The Mall , w niedziele i święta oraz podczas oficjalnych uroczystości zamykana dla ruchu drogowego. Na południowy wschód od The Mall prawie na całej długości rozciąga się St James's Park. Po stronie północno-zachodniej, nieco w głębi, stoi kilka zabytkowych budowli, należących do rodziny królewskiej albo pozostających w dyspozycji rządu, o których warto wspomnieć, mimo że nie są udostępniane turystom. Markerem oznaczony jest St James's palace z pierwszej połowy XVI wieku, jeden z najstarszych pałaców w Londynie, markerem - Clarence House (oficjalną siedzibą księcia Walii), a markerem - Lancaster House, pozostający w dyspozycji brytyjskiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych (Foreign and Commonwealth Office).

Na północ od rejonu opactwa westminsterskiego, na północy wschód od St James's Park leży londyńska dzielnica rządowa, z główną ulicą Whitehal , stanowiąca przedłużenie wybiegającej z Parliament Square na północ ulicy Parliament Street i prowadząca do Trafalgar Square . Przy poprzecznej do Whitehall ulicy Downing Street, pod numerem 10, mieści się oznaczona markerem siedziba premiera Wielkiej Brytanii.

Przy Whitehall znajdują się budynki Ministerstwa Spraw Zagranicznych , Ministerstwa Obrony (Ministry of Defence), Admiralicji (Admirality House), a także pochodzący z połowy XVIII wieku budynek Horse Guards , stojący w miejscu, gdzie wcześniej znajdowało się wejście do pałacu Whitehall (Palace of Whitehal), głównej rezydencji królewskiej w latach 1530-1698, która niemal w całości (z wyjątkiem pochodzącego z 1622 roku budynku zwanego Banqueting House ) została w 1698 roku zniszczona w pożarze. Na zachód od budynku Horse Guards, miedzy tym budynkiem a St James's Park, leży Horse Guards Parade - największy plac defilad w centrum Londynu, gdzie corocznie odbywa się uroczystość, podczas której królowa dokonuje przeglądu wojsk, a nastepnie obserwuje paradę wojskową.

Na ulicy Whitehall, między pasmami ruchu, stoją dwa pomniki: odsłonięty w 1920 roku The Cenotaf , pierwotnie upamiętniający żołnierzy walczących i poległych podczas pierwszej wojny światowej, oraz pomnik znany jako The Monument to the Women of World War II , upamiętniający bohaterstwo kobiet podczas drugiej wojny światowej, odsłonięty przez królową Elżbietę II w 2005 roku.


Trafalgar Square , jeden z najważniejszych dziś placów centralnego Londynu, leży w miejscu, gdzie pierwotnie znajdowały się stajnie królewskie, później przeniesione do pałacu Buckingham. Został wytyczony według projektu Johna Nasha w latach 1813-1830, ale następnie przeprojektowany przez Charlesa Barry'ego i otwarty w roku 1844. Jego nazwa upamiętnia słynną bitwę morską pod Trafalgarem, która miała miejsce 21 października 1805 roku, stając się, wobec zwycięstwa floty brytyjskiej nad połączonymi siłami francusko-hiszpańskimi, początkiem hegemonii Wielkiej Brytanii na morzach i powstania brytyjskiegi imperium kolonialnego. Na środku placu stoi wysoka na 52 m, otoczona rzeźbami lwów i flankowana przez dwie fontany zaprojektowane przez Edwina Lutyensa kolumna Nelsona (Nelson's Column) upamiętniająca admirała Horatio Nelsona, dowódcę zwycięskiej floty brytyjskiej, a w południowej części placu konny posąg Karola I dłuta Hubert Le Sueur, stojący w obecnym miejscu od 1678 roku. Trafalgar Square, przebudowany na początku XXI wieku, jest dziś ważnym węzłem komunikacyjnym Londynu, sceną zgromadzeń publicznych i demonstracji politycznych, miejscem, gdzie stawia się w okresie Bożego Narodzenia choinkę i gdzie świętuje się nadejście Nowego Roku. Głównymi ulicami wybiegającymi z placu są The Mall (prowadząca na południowy zachód w stronę pałacu Buckingham), Whitehall (prowadząca na południe, w stronę Parliament Square), Strand (prowadząca na północny wschód w stronę City) oraz Charing Cross Road , łącząca Trafalgar Square z Leicester Square . Pierzeję północną placu tworzy gmach National Gallery , a w pobliżu północno-wschodniego narożnika placu stoi kościół St Martin-in-the-Fields .

National Gallery - to założona w 1824 roku jedna z najważniejszych instytucji kultury w Londynie i jedna z najlepszych galerii malarstwa w Europie. Mieści się w budynku zaprojektowanym przez Williama Wilkinsa i ukończonym w 1838 roku, później kilakrotnie powiększanym. W galerii prezentowana jest kolekcja ok. 2300 dzieł malarstwa europejskiego z lat 1250-1900, w tym obrazy takich artystów, jak Leonardo da Vinci, Rembrandt van Rijn, Vincent van Gogh, Tycjan, Sandro Botticelli, Jan van Eyck, Diego Velasquez, Pierre-Auguste Renoir, Claude Monet i inni impresjoniści francuscy. Z budynkiem National Gallery sąsiaduje National Portrait Gallery - założona w 1856 roku galeria portretów (National Portrait Gallery).

Wspomniany wyżej kościół St Martin-in-the-Fields - to anglikański kościół zbudowany w latach 1722-1726 w stylu neoklasycystycznym, będący, z uwagi na położenie, jednym z najsłynniejszych kościołów Londynu, znanym też z prowadzonej przez tutejszych księży działalności społecznej (m.in. na rzecz bezdomnych).

Jak już mówiliśmy wyżej, nazwa "West End" nie ma ścisłego znaczenia. Wczęści przewodników przyjmuje się, że zachodnią granicę West Endu tworzy ulica Park Lane (biegnąca wzdłuż wschodniej granicy Hyde Parku), północną - Oxford Street i dalej jej przedłużenie, New Oxford Street, wschodnią Kingsway , zaś południową - na wschodzie Strand , a w części zachodniej ulica Picadilly .

Według innych północną granicę West Endu należy przesunąć bardziej na północ, tak, aby oprócz dzielnic Mayfair , Soho i Covent Garden obejmowała przynajmniej część dzielnic Marleybone i Fitzrovia , a także Bloomsbury , w gminach City of Westminster i Camden. Jeśli przyjmie się tę szerszą definicję, to obszar, o którym mowa, widoczny na zamieszczonej mapce, będzie obejmował, w przybliżeniu, te dzielnice centralnego Londynu, które leżą na zachód od City i na północ od Westminsteru i dzielnicy rządowej oraz okolic pałacu Buckingham. Dla jego wschodniej części leży wiele ważnych londyńskich instytucji nauki i kultury; dla cześci zachodniej charakterystyczne są przede wszystkim najsłynniejsze londyńskie ulice handlowe oraz dzielnice rozrywki.

Jedną z najważniejszych atrakcji północnej części omawianego obszaru jest położone w Bloomsbury, w gminie Camden, przy Great Russell Street, słynne British Museum , założone w 1753 roku, otwarte w 1759 roku, jedno z największych na świecie muzeów historycznych, z nadzwyczaj bogatą kolekcją przedmiotów pochodzacych ze wszystkich epok historycznych i z całego świata (obejmującą m.in. słynny kamień z Rosetty, mumie egipskie, tzw. Marmury Elgina, list amarneńskie, kolekcję Steina z Azji Środkowej, tzw. skarb z Sutton Hoo, i inne eksponaty tej klasy). Niektóre działy szybko rozwijającego się w drugiej połowie XVIII wieku i w XIX wieku (m.in. w wyniku rosnącej potęgi Wielkiej Brytanii i rozrastania się brytyjskiego imperium kolonialnego) zostały z czasem wydzielone i przeniesione w inne miejsca: dotyczy to np. Muzeum Historii Naturalnej, dziś niezależnego od British Museum i mającego siedzibę w Kensington (zob. niżej) oraz Biblioteki Brytyjskiej (British Library), niegdyś stanowiącej dział British Museum, dziś przeniesionej do oznaczonej markerem nowej siedziby przy Euston Road.

W pobliżu British Museum, w Bloomsbury, znajduje się też główny kampus Uniwersytetu Londyńskiego (markerem oznaczona jest siedziba władz Uniwersytetu, Senate House), natomiast w dzielnicy Covent Garden, w pobliżu Trafalgar Square , na północny wschód od placu, siedziby dwu ważnych instytucji muzycznych Londynu. Jedną jest założona w końcu XIX wieku English National Opera , z siedzibą w budynku znanym jako The London Coliseum, przy St Martin's Lane, deugą Royal Opera House , siedziba Opery Królewskiej (The Royal Opera House) i Królewskiego Baletu (The Royal Ballet), uważana, obok Teatro alla Scala w Mediolanie, Wiener Staatsoper w Wiedniu, Gran Teatre del Liceu w Barcelonie i Metropolitan Opera w Nowym Jorku, za jedną z najważniejszych scen operowych świata.

Jeszcze dalej na wschód od rejonu Trafalgar Square (w okolicy, która nie jest już na ogół zaliczana do West Endu) stoją dwie inne godne uwagi londyńskie budowle. Jedną jest tzw. Sommerset House - stojący w pobliżu Waterloo Bridge gmach wzniesiony w latach 1776-1796 w stylu neoklasycystycznym, siedziba różnych urzędów i instytucji nauki (m.in. we wschodnim skrzydle budynku mieści się siedziba wydziału prawa King’s College London) oraz kultury (galeria sztuki). Na publicznie dostępnym dziedzińcu Sommerset House organizowane są różnego rodzaju imprezy, w tym koncerty muzyczne i pokazy filmowe; zimą jest tu czynne lodowisko. Drugą ze wspomnianych instytucji jest Royal Courts of Justice , zbudowany w latach 70. XIX wieku, otwarty przez królową Wiktorię w 1882 roku, jeden z największych gmachów sądu w Europie, stojący w pobliży granicy między gminą City of Westminster a City of London, z fasadą wychodzącą na Strand , mieszczący sądy wyższej instancji (High Court oraz Court of Appeal of England and Wales).

Zachodnia część omawianego obszaru, właściwy West End - to słynne londyńskie ulice handlowe, sieć wszelkiego rodzaju lokali gastronomicznych, od restauracji i kawiarni do barów i pubów, a także dzielnice rozrywki, od sal kinowych, słynnych teatrów West Endu i klubów z salami koncertowymi do klubów nocnych orazw większych i mniejszych "przedsiębiorstw" zajmujących się seksbiznesem.

Jednym z najważniejszych placów tego rejonu jest Leicester Square , położony niecałe 300 metrów na północny zachód od Trafalgar Square . Plac powstał w XVII wieku i już pod koniec XVIII wieku stał się londyńskim centrum rozrywki, popularnym również wśród turystów, zwłaszcza po zbudowaniu wokół i w pobliżu placu hoteli oraz uruchomieniu kasyn, restauracji, barów i pubów. Leicester Square uchodzi za centrum londyńskiego świata filmu - tu miały miejsce światowe premiery wielu bestesellerów filmu komercyjnego (najczęściej w wielkim kompleksie kin znanym jako Odeon Leicester Square, jednym z kilku usytowanych przy placu), tu także odbywa się coroczny Festiwal Filmowy. W zimie na Leicester Square organizowany jest jarmark.

Piccadilly Circus to plac (i duże skrzyżowanie) położony 500 metrów na północny zachód od Trafalgar Square i ok. 250 m od Leicester Square, z charakterystyczną fontanną (Shaftesbury Memorial Fountain) z figurką Anterosa w jego południowo-wschodniej części. Plac, leżący w pobliżu głównych punktów handlowych i rozrywkowych West Endu i łatwo rozpoznawalny dzięki stale tu wyświetlanym wielkim reklamom, jest jedną z najpopularniejszych atrakcji Londynu, miejscem odwiedzanym przez niemal każdego turystę przyjeżdżającego do miasta.

Do najważniejszych i najcześciej odwiedzanych ulic West Endu należą: Oxford Street , Picadilly , Charing Cross Road oraz Shaftesbury Avenue .

Oxford Street , najsłynniejsza ulica handlowa Londynu, zaczyna się, idąc z zachodu na wschód, przy łuku triumfalnym znanym jako Marble Arch , stojącym na skrzyżowaniu z Park Lane , ulicą biegnącą wzdłuż wschodnich granic Hyde Parku. Wzrorowany na rzymskim Łuku Konstantyna, zaprojektowany przez Johna Nasha Marble Arch, stał pierwotnie naprzeciwko pałacu Buckingham i pełnił rolę ceremonialnej bramy wjazdowej na pałacowy dziedziniec; później został przeniesiony na obecne miejsce. Ulica Oxford Street, z kilkoma setkami różnego rodzaju sklepów, odwiedzana dziennie przez pół miliona osób, biegnie stąd mniej więcej równoleżnikowo przez plac Oxford Circus (skrzyżowanie z Regent Street) na wschód, przechodząc następnie w New Oxford Street doprowadzającą aż do ulicy Kingsway . W okresie Bożego Narodzenia Oxford Street jest jedną z ulic najbogatszych w świąteczne dekoracje.

Ulica Piccadilly także zaczyna się przy łuku triumfalnym - mianowicie Łuku Wellingtona (Wellington Arch), wzniesionego w 1825 roku z inicjatywy króla Jerzego IV w celu upamiętnienia zwycięstwa wojsk brytyjskich nad Napoleonem. Picadilly prowadzi stąd na północny wschód, początkowo wzdłuż granic Green Parku, aż do Picadilly Circus. Między Oxford Street na północy a Picadilly na południu, oraz między Park Lane na zachodzie a łączącą Oxford Circus z Picadilly Circus ulicą Regent Street na wschodzie rozciąga się położona w całości na terenie gminy City of Westminster skluzywna dzielnica handlowa znana jako Mayfair ; jedną z najpopularniejszych ulic dzielnicy (obok Oxford Street i Regent Street) jest ulica Bond Street (formalnie New Bond Street i Old Bond Street) łącząca Oxford Street i Picadilly.

Innymi ważnymi ulicami West Endu są: Charing Cross Road , ulica łącząca Trafalgar Square z St Giles Circus (skrzyżowanie z Oxford Street), oraz Shaftesbury Avenue , prowadząca od Picadilly Circus na północny wschód aż do przecięcia z New Oxford Street (wcześniej przecina Charing Cross Road). Obie ulice zostały wytyczone pod koniec XIX wieku. Pierwsza słynie ze znajdujących się przy niej księgarń i antykwariatów, zaś druga jest uważana za centrum dzielnicy teatrów West Endu (w większości, o czym warto pamiętać, czysto komercyjnych, wystawiających komedie, musicale, itp.).

Oznaczony markerem kwartał ulic położony między Regent Street , Oxford Street , Charing Cross Road i Shaftesbury Avenue , wraz z najbliższym jego otoczeniem, nosi nazwę Soho i jest dzielnicą stanowiącą centrum handlu i rozrywki znaną z setek sklepów , restauracji, barów, pubów, klubów, dyskotek, salonów gier i lokali oferujących seks w takiej lub innej postaci, z jednej strony mającą złą reputację (prostytucja, narkotyki, itp.), z drugiej strony wielokulturową, otwartą obyczajowo, artystyczną i snobistyczną. Jedną z najbardziej znanych ulic jest handlowa, zamknięta dla samochodów ulica Carnaby Street . Częścią Soho jest Chinatwon, dzielnica chińska, z główną ulicą Gerrard Street, znaną z licznych orientalnych restauracji.

Czwartym, obok City, Westminsteru i West Endu, ważnym rejonem turystycznym Londynu jest południowa część gminy Kensington and Chelsea, położona na zachód od pałacu Buckingham. Jest to jedna z najgęściej zaludnionych i zarazem jedna z najdroższych dzielnic Londynu, zamieszkała przez wielu przybyszów z innych krajów, w tym ze Stanów Zjednoczonych, Francji, itp. (warto, będąc tu, zwrócić uwagę na specjalne plakietki umieszczane od drugiej połowy XIX wieku na domach, ktore były własnością lub miejscem zamieszkania znanych polityków, pisarzy, itp., np. Winstona Churchilla, Alfreda Hitchcocka, Oskara Wilde'a, Marka Twaina, i in.)

Z turystycznego punktu widzenia najbardziej interesujące są położone w tej dzielnicy dwa spośród tzw. królewskich parków Londynu (Hyde Park i Kensington Gardens ), rejon zwany Albertopolis, czyli okolice Exhibition Road gdzie znajduje się kilka ważnych muzeów londyńskich oraz kilka ważnych instytucji nauki oraz - ale tylko pod warunkiem, że dysponuje się odpowiednio wysokim budżetem - luksusowe sklepy dzielnicy Knightsbridge .

Hyde Park, zajmujący teren o powierzchni ok. 160 hektarów, podzielony na dwie części przez jezioro Serpentine, był niegdyś własnością benedyktynów, później własnością królewską, a od 1637 roku parkiem publicznym. Od XIX wieku park jest popularnym miejscem spotkań i różnego rodzaju wydarzeń kuluralnych. Najbardziej znany jest z położonego w pobliżu północno-wschodniego narożnika parku oraz Marble Arch miejsca, gdzie każdy może wypowiedzieć swoje poglądy (pod warunkiem, że nie obraża króla czy królowej). Drugi z wymienionych parków, Kensington Gardens, jest mniejszy. Markerem oznaczony jest Kensington Palace, jedna z londyńskich rezydencji królewskich, niegdyś będąca rezydencją księżnej Diany, częściowo udostępniona zwiedzającym. Jedną z atrakcji parku jest oznaczony markerem pomnik księcia Alberta, małżonka królowej Wiktorii.

Na południe od Kensington Gardens i wspomnianego pomnika księcia Alberta leży, po obu stronach ulicy Exhibition Road, tzw. Albertopolis, bogaty w ważne instytucje nauki i kultury obszar utworzony z inicjatywy księcia Alberta po sukcesie Wystawy Światowej, jaka odbyła się w Londynie w 1851 roku i jest uważana przez wielu za pierwszą wielką międzynarodową wystawę światową, mimo że już wcześniej podobne imprezy zostały, w Londynie i następnie dwokrotnie w Paryżu, zorganizowane (stąd nazwa "Wielka Wystawa" / "Great Exhibition", jaką się londyńską wystawę często określa). W tym rejonie, naprzeciwko pomnika księcia Alberta, usytuowana jest jedna z najsłynniejszych na świecie sal koncertowych znana jako Royal Albert Hall ; najczęściej odbywają się tu koncerty muzyki klasycznej, ale od czasu do czasu również inne imprezy muzyczne, a także organizowane są różnego rodzaju wystawy. Marker oznacza słynne Królewskie Towarzystwo Geograficzne (Royal Geographical Society) - założone w 1830 roku towarzystwo naukowe mające na celu propagowanie i rozwój geografii, z siedzibą w obecnym miejscu od 1913 roku (wcześniej w dzielnicy Mayfair), a marker - Imperial College of Science, Technology and Medicine, prestiżową uczelnię wyższą o historii sięgającej czasów wiktoriańskich, do 2007 roku stanowiącą część Uniwersytetu Londyńskiego, obecnie niezleżną.

Trzema wielkimi muzeami, usytuowanymi przy Exhibition Road, są: Science Museum , Natural History Museum oraz Victoria and Albert Museum . Pierwsze, poświęcone historii nauki i techniki, zostało otwarte wkrótce po zakończeniu Wielkiej Wystawy i stanowiło jej bezpośrednią kontynuację. Drugie, pierwotnie stanowiące część British Museum, zostało otwarte w 1881 roku.Dziś dysponuje kolekcją liczącą ponad 70 milionów eksponatów (botanika, entomologia, mineralogia, paleontologia i zoologia) i jest uważane za jedną z największych atrakcji turystycznych Londynu i jedno z najbardziej interesujących tego rodzaju muzeów w skali światowej. Victoria and Albert Museum, założone w 1852 roku muzeum sztuki i rzemiosła artystycznego (meble, ceramika, wyroby z metalu, rzeźby, ubiory) dysponuje ogromną kolekcją przemiotów pochodzących z całego świata (w szczególności z Indii i Dalekiego Wschodu). W pobliżu działa też kilka innych,mniejszych muzeów, z których dla turystów z Polski najbardziej interesujący może być Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego (Polish Institute and Sikorski Museum) .


Wszystkie cztery rejony Londynu (City, Westminster, West End i Kensington), o których mówiliśmy wyżej, leżą na lewym, północnym brzegu Tamizy. Kilka interesujących z turystycznego punktu widzenia zabytków i atrakcji znajduje się na południowym brzegu rzeki (South Bank), w gminach Lambeth i Southwark . Gmina Lambeth jest polączona z City of Westminster mostami Vauxhall Bridge , Lambeth Bridge , Westminster Bridge , Hungerford Bridge (jest to most kolejowy, ale biegną przy nim dwa chodniki piesze, nazywane Golden Jubilee Bridges), oraz Waterloo Bridge - mostem słynącym (dzięki położeniu w miejscu, gdzie Tamiza zmienia kierunek z północnego na wschodni) z widoków, natomiast gmina Southwartk z City of London mostami Blackfriars Bridge , Millenium Bridge (most pieszy), Southwark Bridge , London Bridge (otwartym w obecnym kształcie 1973 roku w miejscu, gdzie znajdowała się pierwsza rzymska przeprawa przez Tamizę, później most średniowieczny, tzw. "Old" London Bridge, a następnie, w latach 1831-1967, tzw. "New" London Bridge), a z gminą Tower Hamlets - słynnym, omówionym już wyżej, zwodzonym mostem znanym jako Tower Bridge .

W Lambeth leży m.in. Lambeth Palace , londyńska oficjalna rezydencja arcybiskupa Canterbury, honorowego zwierzchnika Kościoła anglikańskiego, Imperial War Museum - poświecone historii wojskowości muzeum otwarte w 1920 roku przez króla Jerzego V, pierwotnie w celu uczczenia pamięci żołnierzy poległych podczas pierwszej wojny światowej, oraz London County Hall - dawna siedziba lokalnych władz Londynu (dziś siedziba klku instytucji). W gminie Lambeth leży też znany szpital, St Thomas' Hospital , w którym można zwiedzić niewielkie muzeum poświecone Florence Nightingale. Szczególną atrakcję dzielnicy jest tzw. London Eye , zwane też Millenium Wheel, zainstalowane w pobliżu London County Hall koło obserwacyjne ("diabelski młyn") z wynoszonymi do wysokości 135 metrów kabinami pasażerskimi, z których rozciąga się rozległy widok na Londyn.

Do najważniejszych atrakcji w gminie Southwark należą: nowoczesny, zaprojektowany przez Normana Fostera, otwarty w 2002 roku budynek ratusza, London City Hall , słynna galeria sztuki nowoczesnej Tate Modern , oraz tzw. Globe Theatre.

Galeria Tate Modern mieści się w dawnym budynku elektrowni Bankside. Powstała w wyniku przekształcenia galerii Tate (Tate Gallery), która została podzielona na cztery galerie: Tate Britain, Tate Modern, Tate Liverpool i Tate St Ives. Tate Britain, prezentująca dzieła sztuki brytyjskiej od początku XVI wieku do czasów współczesnych, mieści się w pierwotnej siedzibie galerii Tate na lewym brzegu Tamizy, oznaczonej markerem . Tate Modern, prezentująca sztukę współczesną i nowoczesną (również w formie wystaw czasowych), uważana jest za jedną z najbardziej interesujących galerii tego rodzaju w Londynie i w Europie.

Globe Theatre założyli w 1599 roku bracia Richard i Cuthbert Burbage dla grupy aktorskiej Lord Chamberlain's Men, którego jednym z członków i udziałowców, a także autorem wystawianych dramatów był William Szekspir. Budynek teatru, w kształcie okręgu, mogący pomieścić ok. 3 tys. widzów, spalony w pożarze w 1613 roku, ale odbudowany, został podczas angielskiej wojny domowej zamknięty przez purytanów w 1642 roku i zburzony. W końcu XX wieku budowla została zrekonstruowana. Nazwa teatru związana jest z umieszczonym na dachu teatru posągiem Atlasa dźwigającego kulę ziemską.

Zwiedzając dzielnicę Southwark warto zwrócić uwagę na stojący niedaleko London Bridge nowoczesny wieżowiec znany jako Shard (także: Shard London Bridge, London Bridge Tower), będący najwyższym (stan na 8 grudnia 2019 roku) budynkiem w Europie (306 m). Na 72. piętrze znajduje się dostępny dla turystów (konieczna rezerwacja za pośrednictwem strony Internetowej) taras widokowy. Szczególną atrakcję mogą stanowić dla części turystów dwa okręty: zakotwiczony na Tamizie krążownik brytyjskiej marynarki (Royal Navy) z okresu II wojny światowej, HMS "Belfast" , przekształcony w największe tego rodzaju na świecie muzeum, oraz "Golden Hind" , flagowy okręt Francisa Drake'a podczas jego podróży dookoła świata, wodowany w 1576 roku w Plymouth, dziś stojący przy nabrzeżu St Mary Overie, przekształcony w muzeum historii żeglarstwa ery elżbietańskiej.


Dawne miasto Greenwich, położone w należącej do Londynu Wewnętrznego gminie Greenwich, leży na południowym wschodzie Londynu, w odległości ok. 5,5 km w linni prostej od twierdzy Tower. Jest, obok twierdzy Tower, Westminsteru oraz Królewskich Ogrodów Botanicznych w Kew, jednym z miejsc w Londynie wpisanych na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Tereny te były zamieszkałe co najmniej od czasów rzymskich, ale sama osada przez stulecia było tylko niewielkim miasteczkiem rybackim. W Średniowieczu władcy Anglii przyjeżdżali tu początkowo tylko na polowania, później jednak, w 1428 roku, wzniesiono tu na polecenie księcia Gloucester otoczony parkiem pałac (Palace of Placentia), pełniący przez następne 200 lat rolę jednej z rezydencji królewskich. Tu urodził się w 1491 roku Henryk VIII, dla którego pałac w Grennwich był przez pewien czas jego główną londyńską rezydencją; w Greenwich urodziły się też córki Henryka VIII, Maria (później królowa Maria I) i Elżbieta (później królowa Elżbieta I). Podczas angielskiej wojny domowej pałac został zniszczony, popadł w ruinę i ostatecznie został zburzony. W XVII wieku budynek został przez Christophera Wrena częściowo odbudowany, ale już nie jako pałac królewski, lecz jako szpital dla marynarzy (Royal Naval Hospital for Sailors), w drugiej połowie XIX wieku przekształcony w morską uczelnię wojskową (Royal Naval College), działającą do 1998 roku. Dziś część zabudowań tej "dawnej" szkoły morskiej (Old Royal Naval College ), pozostających w dyspozycji Greenwich Foundation (utworzonej w 1997 roku organizacji zajmującej się ochroną historycznego dziedzictwa miasta), jest dostępna dla zwiedzających, jako National Maritime Museum ; inne pomieszczenia dawnej szkoły morskiej zajmuje Uniwersytet Greenwich i inne instytucje.

Najprawdopodobniej tak "królewska", jak "morska" historia Greenwich miała wpływ na wybór miasta jako miejsca, gdzie powstało Królewskie Obserwatorium Astronomiczne (The Royal Greenwich Astronomical Observatory), zbudowane przez króla Karola w 1675 roku w celu poszerzania wiedzy geograficznej, niezbędnej dla rozszerzania obecności Anglii na morzach świata i tworzenia jej potęgi - dziś będące drugim, obok dawnej szkoły morskiej, głównym zabytkiem Greenwich. Obserwatorium zostało po drugiej wojnie światowej przeniesione w inne miejsce (do miejscowości Hertsmonceux w Sussex), zaś w budynkach dawniej przez nie wykorzystywanych funkcjonuje muzeum astronomiczne, ktorego jedną z głównych atrakcji przyciągających rzesze turystów jest oznaczony na jednej ze ścian przebieg południka zerowego ("południka Greenwich"), wyznaczającego jeszcze do niedawna tzw. czas uniwersalny (Greenwich Mean Time, GMT), poźniej zastąpiony przez tzw. Coordinated Universal Time (UTC).

Szczególną atrakcją Greenwich jest stojący tu w suchym doku sławny kliper "Cutty Sark" , zbudowany w 1869 roku jako żaglowiec mający służyć przewozowi herbaty z Chin (wówczas najszybszy kliper na świecie); w pobliżu jest też eksponowany kecz "Gypsy Moth IV", na którym 28 maja 1967 roku, po wypłynięciu 27 sierpnia 1966 roku z Plymuth, zakończył rejs dookoła świata 67-letni wówczas sir Francis Chichester.

• Warto wiedzieć, że w Londynie jest osiem parków publicznych należących do zespołu tzw. Królewskich Parków Londynu (Royal Parks of London), zajmujących łącznie ok. 22 km². Leżą na terenach niegdyś należących do rodziny królewskiej, później zostały udostępnione mieszkańcom miasta. Pięć spośród tych ośmiu parków królewskich leży w centrum Londynu. O czterech (St James's Park , Green Park , Hyde Park i Kensington Gardens ) wspominaliśmy już wyżej. Piąty, Regent's Park , zajmujący teren o powierzchni prawie 200 hektarów, leży na północ od zachodniej części West Endu, częściowo w City of Westminster, a częściowo w gminie Camden. Markerem oznaczony jest londyński ogród zoologiczny (London Zoo), zaś markerem - popularne Muzeum Figur Woskowych Madame Tussaud.