Mediolan / Milano

Miasto i gmina w północnych Włoszech, stolica regionu Lombardia i prowincji Mediolan, położona na północno-zachodnim skraju Niziny Padańskiej, na wysokości 122 m n.p.m., 575 km na północny zachód od Rzymu , 267 km na zachód od Wenecji , 283 km na południowy wschód od Zurychu i 320 km na południowy wschód od Genewy (➤ mapka)(➤ mapka). Mediolan jest drugim (po Rzymie) pod względem liczby ludności miastem Włoch, najważniejszym włoskim centrum przemysłowym i finansowym (siedzibą włoskiej giełdy, licznych banków, towrzystw ubezpieczeniowych, itp.), ważnym węzłem komunikacyjnym, ośrodkiem kulturalnym i naukowym, oraz jednym z najważniejszych ośrodków mody w skali światowej; jest też jedną z najpopularniejszych destynacji turystycznych Włoch, przyciągającą rocznie prawie 10 mln zwiedzających. Port lotniczy Mediolan-Malpensa, połączony z Mediolanem specjalną linią kolejową, jest położony 48 km na północny zachód od miasta. Głównym dworcem kolejowym jest dworzec Milano Centrale. Miasto otaczają obwodnice A50 (Tangenziale Ovest), A51 (Tangenziale Est) i A52 (Tangenziale Nord), tworzące sześciopasmowy pierścień wokół Mediolanu. Do obwodnicy można dojechać: z południa (Neapol, Rzym, Florencja, Bologna) autostradą A1 (Autostrada del Sole), z zachodu (Francja, Turyn) lub ze wschodu (Wenecja, Padwa, Werona, Brescia) autostradą A4, z południa (Genua, włoska riwiera) autostradą A7, z północy (Jezioro Como, Jezioro Maggiore, Szwajcaria) autostradą A8, od strony Varese i zachodniego Ticino w Szwajcarii autostradą A9, od strony Pawii autostradą A53.

Tereny, na których leży dzisiejszy Mediolan, były zamieszkałe już w czasach prehistorycznych. Około 400 roku p.n.e. zasiedlili je Celtowie, a w 222 roku p.n.e. osadę leżącą w miejscu dzisiejszego Mediolanu zdobyli Rzymianie, nadając jej nazwę Mediolanum. Znaczenie położonego w strategicznym miejscu miasta stopniowo rosło; w 286 roku, po tym, jak cesarz rzymski Dioklecjan podzielił się władzą z Maksymianem, przekazując mu zarządzanie zachodnimi prowincjami Cesarstwa Rzymskiego, Mediolan stał się głównym miastem tej części imperium i siedzibą Maksymiana, który zbudował tu kompleks pałaców cesarskich (po którym pozostały do dziś tylko resztki fundamentów) i inne budynki podkreślające znaczenie miasta.

W 313 roku, po pokonaniu Maksencjusza, syna Maksymiana, cesarz Konstantyn I (wspólnie z Licyniuszem, zarządzającym wschodnią cześcią Cesarstwa) ogłosił w Mediolanie edykt gwarantujący wolność wyznania w całym Cesarstwie Rzymskim i w szczególności oznaczający zaprzestanie prześladowań chrześcijan. W 374 roku, gdy biskupem Mediolanu został św. Ambroży, miasto było już jednym z najsilniejszych ośrodków chrześcijaństwa w zachodniej części Cesarstwa - tu nawrócił się św. Augustyn i tu został przez św. Ambrożego ochrzczony. Po 402 roku, gdy po oblężeniu Mediolanu przez Wizygotów stolica zachodniej części Cesarstwa została przeniesiona do Ravenny, miasto zaczęło tracić na znaczeniu. W 569 roku Mediolan, po długim okresie wojen toczonych przez Rzym w schyłkowym okresie Cesarstwa, znalazł się w rękach Longobardów, a nieco ponad dwa wieki później, w 774 roku, przeszedł pod panowanie Franków.

W Średniowieczu miasto prosperowało jako ośrodek handlowy, próbując zachować możliwie dużą niezależność od władców Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Po tym, jak w 1158 roku odmówiło posłuszeństwa Fryderykowi Barbarsossie, zostało cztery lata później przez wojska Barbarossy zdobyte i zniszczone; później jednak odegrało kluczową rolę w tworzeniu Ligi Lombardzkiej i ostatecznie, po bitwie pod Legnano w 1176 roku i po zawarciu pokoju w Konstancji w 1183 roku odzyskało znaczny stopnień autonomii, by w 1395 roku stać się stolicą księstwa (Ducato di Milano), które przetrwało do czasów napoleońskich. Początkowo, za panowania rodu Viscontich, a potem Sforzów, Księstwo Mediolanu pozostawało formalnie częścią Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Później znalazło się pod panowaniem francuskim, potem hiszpańskim, wreszcie austriackim. W 1796 roku Lombardia została zajęta przez wojska Napoleona, który w 1797 roku utworzył tzw. Republikę Cisalpińską ze stolicą w Mediolanie, a w 1805 roku koronował się w Mediolanie na króla Włoch; po Kongresie Wiedeńskim Lombardia, jako część Królestwa Lombardzo-Weneckiego, znalazła się ponownie pod panowaniem Habsburgów austriackich, by ostatecznie w 1861 roku stać się prowincją zjednoczonych Włoch.

W drugiej połowie XIX wieku i pierwszej połowie XX wieku Mediolan przekształcił się w jeden z najważniejszych włoskich ośrodków przemysłowych, handlowych i finansowych. Pozostaje nim do dzisiaj, będąc zarazem, jak już wspomniano, jedną z najpopularniejszych destynacji turystycznych Włoch.



Najważniejszym z turystycznego punktu widzenia miejscem Mediolanu, punktem orientacyjnym i najlepszym punktem startowym do zwiedzania miasta jest bez wątpienia Piazza del Duomo , utworzony na przełomie lat 60. i 70. XIX wieku duży, położony mniej więcej równoleżnikowo, prostokątny plac, przy którym od strony wschodniej wznosi się najsłynniejszy zabytek Mediolanu, katedra Santa Maria Nascente (Duomo di Milano). Na placu stoi pomnik konny Vittorio Emanuele II , zwrócony ku katedrze. W północno-wschodnim narożniku Piazza del Duomo zaczyna się ulica Corso Vittorio Emanuele II , jedna z najważniejszych ulic handlowych Mediolanu, biegnąca w stronę placu Piazza San Babila i kolejnej handlowej arterii miasta, Corso Venezia (zob. niżej). Na południe od katedry stoją Palazzo Reale , dawny pałac królewski, oraz budynek, w którym mieści się jedno z ważniejszych muzeów mediolańskich, Museo del Novecento . W pobliżu placu, na południowy zachód od jego południowo-zachodniego narożnika znajdują się tzw. Pinacoteca Ambrosiana oraz renesansowy kościół Santa Maria presso San Satiro (zob. niżej). Z tego samego, południowo-zachodniego narożnika placu wybiega na północny zachód ulica Via Orefici , prowadząca do Piazza Cordusio , Via Dante , placu Largo Cairoli i Castello Sforzesco , dawnego pałacu Sforzów, za którym rozciąga się jeden z ważniejszych parków Mediolanu, Parco Sempione ; za oznaczonym markerem łukiem triumfalnym znanym jako Arco della Pace zaczyna się bulwar Corso Sempione (zob. niżej). Piazza Cardusio może też być punktem startowym innego spaceru - ciągiem ulic prowadzących mniej więcej równoleżnikowo na zachód, Via Meravigli i Corso Magenta , z licznymi położonymi w pobliżu zabytkami, z których jednym z najważniejszych jest kościół i klasztor Santa Maria delle Grazie ze słynnym freskiem Leonarda da Vinci - Ostatnia Wieczerza / Ultima Cena. Na południe od osi Via Meravigli-Corso Magenta zmajdują się dwa inne ważne mediolańskie kościoły: Basilica San Lorenzo (z zachowaną kolumnadą z czasów rzymskich) oraz kościół św. Ambrożego (Sant'Ambrogio), uważany za drugi pod względem ważności (po katedrze) kościół w Mediolanie (zob. niżej).

Z północno-zachodnim narożnikiem Piazza del Duomo łączy się Piazza dei Mercanti , średniowieczne centrum miasta, z zachowanym broletto, siedzibą władz miejskich, znanym dziś jako Palazzo della Ragione ; ulica Via dei Mercanti łączy Piazza dei Mercanti ze wspomnianym wyżej Piazza Cordusio (zob. niżej). Z kolei na północnym boku Piazza del Duomo, mniej więcej w połowie jego długości, znajduje się wejście do ogromnej galerii handlowej, znanej jako Galleria Vittorio Emanuele II , którą można przejść na plac Piazza della Scala , biorący swą nazwę od stojącego przy nim od północnego zachodu jednego z najsłynniejszych teatrów operowych na świecie, Teatro alla Scala , zwanego najczęściej krótko - La Scala (zob. niżej). Na północny zachód z Piazza della Scala biegnie Via Giuseppe Verdi , której przełużenie, Via Brera , doprowadza do bodaj najsłynniejszej mediolańskiej galerii sztuki, Pinacoteca di Brera - (zob. niżej). Natomiast na północny wschód z Piazza della Scala ulicą Via Alessandro Manzoni , jedną z najelegantszych, prestżowych ulic Mediolanu, można dojść do muzeum znanego jako Museo Poldi-Pezzoli oraz do położonego nieco dalej skrzyżowania z najsłynniejszą ulicą mediolańskiej dzielnicy mody, Quadrilatero della moda, legendarnej Via Monte Napoleone (zob. niżej).
Katedra mediolańska, Santa Maria Nascente, Duomo di Milano - to jedna z najsłynniejszych budowli sakralnych w Eropie, symbol Mediolanu i Włoch oraz główna atrakcja turystyczna miasta. Zbudowana z cegły obłożonej białym marmurem z kamieniołomów Candoglia (położonych w gminie Mergozzo w pobliżu zachodnich brzegów Jeziora Maggiore), jest największym kościołem we Włoszech (większa od niej Bazylika św. Piotra w Rzymie formalnie leży na terenie Watykanu) i jednym z największych kościołów na świecie, mogącym pomieścić, na powierzchni 11700 m², 40 tys. osób - jest długa na prawie 160 m i szeroka na ponad 90 m, a jej wysokość, liczona od poziomu Piazza della Duomo do najwyższego punktu złoconej figury Madonny na szczycie świątyni, sięga prawie 110 m. Tym, co rzuca się w oczy każdemu, kto staje na Piazza del Duomo, jest dekoracja fasady i całej elewacji katedry, a także (a może przede wszystkim) charakterystyczny dach z setkami sterczyn, gargulców i rzeźb, z których największą jest wspomniana wyżej, widoczna z daleka figura Madonny, La Madonnina, wysoka na ponad 4 m, w 1774 roku umieszczona na wieżyczce stojącej na skrzyżowaniu nawy głównej i transeptu. Na dach można wejść po schodach (kilka minut wspinaczki) lub wjechać windą - rozciągają się stąd widoki na Mediolan, a przy dobrej widoczności (co w Mediolanie nie jest zbyt częste) nawet na Alpy. Fasadę i całą elewację katedry zdobią tysiące rzeźb.

Katedra została zbudowana w miejscu, gdzie wcześniej, od czasów rzymskich, stały dwie świątynie: katedra Santa Maria Maggiore oraz kościół św. Tekli. Obie budowle zostały rozebrane, by zrobić miejsce dla nowej katedry, której wznoszenie rozpoczęto w 1386 roku, za panowania Giana Galeazzo Viscontiego. W 1418 roku ołtarz główny poświęcił ówczesny papież, Marcin V, zaś w 1572 roku nowa katedra, wciąż w budowie, została konsekrowana przez kardynała i arcybiskupa Mediolanu, Karola Boromeusza. Fasadę ukończono w 1805 roku (26 maja tego roku Napoleon Bonaparte został w mediolańskiej katedrze koronowany na króla Włoch), a ostatnią bramę do świątyni - w styczniu 1965 roku (i tę właśnie datę, choć pewne prace wykończeniowe wciąż trwają, przyjmuje się jako datę zakończenia budowy). Katedra uważana jest za jeden z najwspanialszych przykładów gotyku, bo ten styl w architekturze i wystroju Duomo dominuje, ale są też obecne elementy renesansowe, barokowe, neoklasycystyczne i neogotyckie, dodawane w ciągu sześciu wieków wznoszenia świątyni. Podczas drugiej wojny światowej katedra ucierpiała w wyniku bombardowań (choć nie tak bardzo, jak wiele innych obiektów w Mediolanie), ale po wojnie została szybko odbudowana.

Kościół został zbudowany na planie krzyża łacińskiego, z pięcioma nawami (rozdzielonymi kilkudziesięcioma potężnymi filarami), trójnawowym transeptem oraz głębokim prezbiterium z obejściem i wieloboczną apsydą. We wnętrzu warto zwrócić uwagę m.in. na prezbiterium, uchodzące za arcydzieło późnego Renesansu, ogromne witraże, nagrobki arcybiskupów i innych osobistości, ołtarze Pellegrina Tibaldiego (znanego też jako Pellegrino di Tibaldo de Pellegrini), który zaprojektował też posadzkę, liczne rzeźby, z których bodaj najbardziej znanymi są stojąca obok ołtarza rzeźba św. Bartłomieja Apostoła odartego ze skóry (dzieło Marca d'Agrate z 1562 roku) oraz rzeźby Leone Leoniego zdobiące pomnik pochowanego w katedrze Giana Giacoma Medici di Marignano (znanego jako Medeghino), brata Giovanniego Angela Medici, poźniejszego papieża Piusa IV, witraże, pochodzące z IV wieku baptysterium (w którym w 387 roku św. Amroży miał dokonać chrztu św. Augustyna), czy stojący w lewym transepcie ogromny tzw. kandelabr Trivulzia (którego część pochodzi z XII wieku). W krypcie pod prezbiterium są przechowywane relikwie św. Karola Boromeusza, a w skarbcu można obejrzeć naczynia i szaty liturgiczne, cenne dzieła sztuki sakralnej, itp.).


Z północno-wschodniego narożnika placu Piazza del Duomo wybiega na północny wschód, w stronę Piazza San Babila , piesza ulica Corso Vittorio Emanuele II , jedna z ważniejszych ulic handlowych Mediolanu, zabudowana domami z XVIII i XIX wieku, biegnąca znanym już w czasach rzymskich szlakiem z centrum ówczesnego miasta do jednej z jego bram wschodnich (zwanej później przez pewien czas Porta Orientale). Po północnej stronie ulicy, niedaleko Piazza San Babila, stoi neoklasycystyczny kościół San Carlo z pierwszej połowy XIX wieku, z ogromną kopułą i najwyższą w Mediolanie, wysoką na 84 m dzwonnicą. Piazza San Babila otoczony jest w większości secesyjnymi budynkami z lat 30. XX wieku - wyjątkiem jest mały romański kościoł San Babila , wzniesiony w obecnej postaci w końcu XI wieku w pobliżu dawnych murów miasta, później parokrotnie restaurowany, biorący swą nazwę od imienia męczennika, biskupa Antiochii, który zginął w 250 roku, za panowania cesarza Decjusza.

Za Piazza San Babila zaczyna się kolejna słynna handlowa ulica Mediolanu, Corso Venezia , prowadząca do Porta Venezia , bramy składającej się z dwóch bliźniaczych neoklasycznych budynków zbudowanych na przełomie lat 20. i 30 wieku w miejscu, gdzie wcześniej znajdowała się jedna z sześciu głównych bram w murach obronnych miasta, Porta Orientale. Corso Venezia - to jedna z najbardziej eleganckich i prestiżowych arterii Mediolanu (stanowiąca na pewnym odcinku południowo-wschodnie ograniczenie dzielnicy mody, Quadrilatero della moda, o której będziemy mówili niżej), z licznymi stojącymi przy niej godnymi uwagi pałacami, głownie barokowymi i neoklasycystycznymi, w tym Palazzo Castiglioni z początków XX wieku czy XVII-wieczny Palazzo Serbelloni z neoklasycystyczną fasadą z końca XVIII wieku.

Z Corso Venezia można wejść na teren najstarszego w Mediolanie, założonego w 1784 roku oznaczonego markerem parku miejskiego, znanego dawniej jako Giardini Pubblici lub Giardini di Porta Venezia, dziś zwanego Giardini Pubblici Indro Montanelli (od nazwiska słynnego włoskiego dziennikarza i historyka żyjącego w latach 1909-2001); na terenie parku znajdują się m.in. założone w 1838 roku Muzeum Historii Naturalnej (Museo Civico di Storia Naturale di Milano), jedno z największych i najważniejszych tego typu muzeów we Włoszech i w Europie, mieszczące się dziś w specjalnie w tym celu zbudowanym budynku z końca XIX wieku, Planetarium , a także XVII-wieczny, w XVIII wieku odnowiony w stylu rokowym Palazzo Dugnani (od nazwiska rodu, w którego rękach w drugiej połowie XVIII wieku znajdowały się tereny parku), pałac słynący z uważanych za jedne z najbogatszych barokowych wnętrz w Mediolanie (w Palazzo Dugnani przez pewien czas, dopóki nie powstał obecny budynek, były eksponowane zbiory Muzeum Historii Naturalnej).

Przedłużenie Corso Venezia stanowi kolejna ulica handlowa, Corso Buenos Aires , nastawiona, w odróżnieniu od Corso Venezia, okolic Piazza del Duomo czy ulic Quadrilatero della moda, w większym stopniu na masowego klienta. Corso Buenos Aires kończy się na stanowiącym wielki węzeł komunikacyjny placu znanym jako Piazzale Loreto , położonym nieco ponad 1 km na wschód od głównego dworca kolejowego Mediolanu, Milano Centrale . Na Piazza Loreto miało miejsce jedno z ważnych wydarzeń we współczesnej historii Włoch: tu właśnie 29 kwietnia 1945 roku zostały wystawione na widok publiczny (powieszone do góry nogami na dachu stacji benzynowej) zwłoki Benita Mussoliniego (i innych osób towarzyszących mu podczas próby ucieczki do Szwajcarii w ostatnich dniach wojny), dzień wcześniej schwytanego i zastrzelonego przez partyzantów w pobliżu Jeziora Como (warto wiedzieć, że rok wcześniej na Piazzale Loreto faszyści zabili i wystawili na widok publiczny zwłoki 15 mieszkańcow Mediolanu zamordowanych w odwecie zadziałalność partyzancką, a plac był przez pewien czas nazywany "placem 15 męczenników" - Piazza Quindici Martiri).
Na południe od katedry, przy sąsiadującym z Piazza del Duomo placyku zwanym Piazetta Reale, stoi Palazzo Reale , budynek, który w Średniowieczu pełnił przez pewien czas funkcję siedziby władz miasta (nosił wówczas nazwę "Palazzo del Broletto Vecchio"), a później przez wiele stuleci był siedzibą kolejnych władców Mediolanu. Pałac był wielokrotnie przebudowywany. Poważnie zniszczony w wyniku bombardowań w 1943 roku, po wojnie odbudowany, pełni dziś rolę ważnego mediolańskiego ośrodka kultury (mieści się tu m.in. Muzeum Katedralne - Museo del Duomo, organizowane są też wystawy czasowe). W pobliskim Palazzo dell'Arengario mieści się Museo del Novecento , słynące z kolekcji sztuki współczesnej, głównie włoskiej.

W odległości ok. 500 m na południowy wschód od Museo del Novecento stoi Ca' Granda , pochodzący z drugiej połowy XV wieku budynek dawnego szpitala, Ospedale Maggiore, wzniesiony na polecenie Franscesca Sforzy przez słynnego architekta z Florencji znanego jako Filarete (Antonio Averulino detto Filarete). Była to jedna z pierwszych renesansowych budowli w Mediolanie; dziś mieści się tu siedziba uniwersytetu Università degli Studi di Milano. Będąc w tych okolicach, warto pamiętać o co najmniej dwu stojących w pobliżu Ca' Granda godnych uwagi kościołach. Jednym z nich jest Basilica dei Santi Apostoli e Nazzaro Maggiore - kompleks sakralny składający się z pierwszego kościoła zbudowanego na zachodzie Europy na planie krzyża łacińskiego zamiast greckiego, konsekrowanego przez św. Ambrożego w 386 roku, renesansowej kaplicy, gdzie pochowany jest Gian Giacomo Trivulzio, arystokrata i aktywny w czasie wojen włoskich kondotier, i kaplicy św. Katarzyny z Aleksandrii (Cappella di Santa Caterina d'Alessandria), zbudowanej według projektu Antonio da Lonate w końcu pierwszej połowy XVI wieku, z freskami Bernardino Lanino. Drugim z tych kościołów jest kościół Sant'Antonio Abate , którego początki sięgają 1272 roku. Obecny budynek powstał w wyniku gruntownej przebudowy wcześniejszej świątyni w końcu XVI wieku w stylu manierystycznym.

Bliżej Piazza del Duomo stoi zaprojektowany przez Bramantego kościół Chiesa di Santa Maria presso San Satiro , uważany za jedną z najpiękniejszych renesansowych budowli w Mediolanie. Trzynawowy kościół z transeptem i kopułą na na skrzyżowaniu nawy głównej i transpetu został zbudowany w drugiej połowie XV wieku (dzwonnica jest wcześniejsza, zaś fasada została ukończona dopiero w XIX wieku); obejmuje jednak znacznie wcześniejsze, IX-wieczne sanktuarium, zbudowane przez ówczesnego biskupa Mediolanu, Ansperto (Anspertus), i poświęconego bratu św. Ambrożego, św. Satyrusa (San Satiro). Kościół jest też znany z namalowanej przez Bramantego fałszywej apsydy (której nie można było zbudować z braku miejsca), uważanej za pierwszy w historii sztuki przykład malarstwa iluzjonistycznego; zdobiące niegdyś kościół cenne freski są dziś eksponowane w Pinacoteca Brera.

Na południowy zachód od kościoła Santa Maria presso San Satiro, nieco dalej od Piazza del Duomo, stoją dwa inne ważne mediolańskie kościoły: San Lorenzo Maggiore i Basilica di Sant Eustargio.

Pierwszy z nich, San Lorenzo Maggiore - to bazylika zbudowana na przełomie IV i V wieku (według niektórych źródeł nawet wcześniej, na początku drugiej połowy IV wieku), jeden z najstarszych kościołów Mediolanu, rozbudowany w XII i XVI wieku. Do pierwotnej konstrukcji należała oznaczona markerem kolumnada (Colonne di San Lorenzo) z III wieku, pierwotnie stanowiąca część którejś z budowli wzniesionych przez Maksymiana, później przeniesiona na obecne miejsce. Szczególną uwagę należy zwrócić na jedną z kaplic, znaną jako Cappella di Sant'Aquilino, z mozaikami z IV wieku i dwoma wczesnochrześcijańskimi grobowcami, a także na pozostałości z czasów rzymskich w krypcie pod kaplicą. Drugim ze wspomnianych kościołów jest Basilica di Sant'Eustorgio , której początki sięgają także IV wieku (choć ukończona została w XVI wieku). W Średniowieczu pielgrzymi przybywali tu, by zatrzymać się przy sarkofagu, w którym przechowywane były, jak wierzono, szczątki Trzech Króli, przywiezione z Konstantynopola. Od XIII wieku świątynia była głównym kościołem dominikanów, którzy przebudowali ją zachowując ze średniowiecznego romańskiego kościoła tylko część apsydy, pod którą zachowały się też resztki kościoła wczesnochrześcijańskiego. Z wielu kaplic za najważniejszą uchodzi Cappella Portinari, zbudowana w latach 1462-1468 i uważana za jeden z najlepiej zachowanych przykłądów renesansu lombardzkiego z czasów Francesca Sforzy.

Innym ważnym zabytkiem położonym w pobliżu południowo-zachodniego narożnika Piazza del Duomo jest tzw. Biblioteka Ambrozjańska (Biblioteca Ambrosiana) - założona przez kardynała Fryderyka Boromeusza (1564-1631) biblioteka, mająca gromadzić rzadkie książki i manuskrypty. Budowę rozpoczęto w 1603 roku; w 1609 roku biblioteka została otwarta, jako jedna z pierwszych w Europie bibliotek publicznych; później kardynał Boromeusz założył też akademię mającą gromadzić także obrazy i grafiki (Pinacoteca Ambrosiana). Zbiory biblioteki obejmują dziesiątki tysięcy pozycji, w tym ilustrowaną Iliadę z V wieku (Ilia Picta), wczesne wydania Boskiej Komedii Dantego, Kodeks Atlantycki Leonarda da Vinci, i in. Kolekcja malarstwa obejmuje m.in. Portret muzyka (Ritratto di musico) przypisywany Leonardo da Vinci i słynny Kosz z owocami (Canestra di frutta) Caravaggia, a także bogate zbiory malarstwa weneckiego, szkice Rafaela, itp.


Ulica Via Orefice łączy południowo-zachodni narożnik Piazza del Duomo z placem Piazza Cardusio , do którego można dojść też z Piazza del Duomo przez Piazza dei Mercanti i Via dei Mercanti .

Piazza dei Mercanti - to niewielki plac, który w Średniowieczu stanowił centrum miasta (do końca XIX wieku odbywał się tu główny targ Mediolanu, dzisiaj w okresie Bożego Nardozenia organizowany jest jarmark świąteczny); plac nosił wówczas nazwę "Piazza del Broletto", pochodzącą od nazwy budynku Broletto Nuovo (dziś zwanego Palazzo delle Ragione), wzniesionego na przełomie lat 20. i 30. XIII wieku, poźniej przebudowanego, i pełniącego funkcję broletto, tzn. siedziby władz miasta i sądu. Innymi godnymi uwagi budynkami na Piazza dei Mercanti są: po stronie północno-zachodniej gotycki budynek Casa Panigarola (znany też jako Palazzo dei Notai) z XV wieku, po stronie południowo-wschodniej barokowy Palazzo delle Scuole Palatinei oraz Loggia degli Osii, zbudowana w 1316 roku, od strony północno-wschodniej XVI-wieczny Palazzo dei Giureconsulti, zbudowany na początku lat. 60. XVI wieku, dziś siedziba Camera di commercio.

Piazza Cordusio uważany jest za centrum handlowej i finansowej dzielnicy Mediolanu. Położony jest w miejscu, gdzie niegdyś znajdowała się siedziba władców longobardzkich, zwana De curte ducis lub Curia Ducis (stąd nazwa placu). Plac został gruntownie przebudowany na przełomie XIX i XX wieku, przekształcony w ważny węzeł komunikacyjny i otoczony reprezentacyjnymi budynkami, takich jak wzniesiony w latach 1899-1901 Palazzo Broggi (gdzie w latach 1900-1932 mieściła się siedziba włoskiej giełdy papierów wartościowych, Borsa di Milano) czy Palazzo delle Assicurazioni Generali, pałac zbudowany w latach 1887-1889, i wiele innych budynków mieszczących banki, towarzystwa ubezpieczeniowe, itp.

Z punktu widzenia turysty Piazza Cordusio ma znaczenie przede wszystkim jako dogodny punkt startowy do zwiedzania zachodnich i północno-zachodnich dzielnic miasta, w szczególności rejonu ulic Via Meravigli - Corso Magenta oraz rejonu ulicy Via Dante , prowadzącej w stronę placu Largo Cairoli i dawnego zamku Sforzów, Castello Sforzesco.
Oś Via Meravigli - Corso Magenta biegnie mniej więcej równoleżnikowo, ze wschodu na zachód, w stronę jednego z najsłynniejszych zabytków Mediolanu, kościoła Santa Maria delle Grazie.

Pierwsza z wymienionych ulic, zaczynająca się na oznaczonym markerem skrzyżowaniu z ulicą Via Dante (łączącą Piazza Cordusio z Largo Cairoli ), położonym nieco na północny zachód od Piazza Cordusio , i prowadząca do oznaczonego markerem skrzyżowania, gdzie zbiegają się Via Meravigli, Via Santa Maria della Porta, Via Brisa, Via San Giovanni sul Muro i Corso Magenta, nie jest szczególnie interesująca, choć stoi przy niej kilka godnych uwagi budynków, np. Casa dei Meravigli z XV wieku pod numerem 4 czy neorenesansowy Palazzo Turati z drugiej połowy XIX wieku pod numerem 7, dziś siedziba Camera di Commercio di Milano (w podziemiach tego budynku są dostępne dla publiczności resztki fundamentów teatru rzymskiego z przełomu tysiącleci). Można też rzucić okiem na stojący przy wspomnianym skrzyżowaniu XVII-wieczny kościół Santa Maria alla Porta (który dla turysty z Polski może być interesujący jako kościół polskiej parafii rzymsko-katolickiej w Mediolanie) oraz zachowane po przeciwnej stronie ulicy Via Santa Maria alla Porta resztki fundamentów pałacu cesarskiego Maksymiana , widoczne z ulicy Via Brisa.

Znacznie bardziej interesująca jest elegancka ulica Corso Magenta , biegnąca w stronę Piazzale Francesco Baracca (placu, za którym zaczyna się jej przedłużenie, Corso Vercelli).

Jednym z ważniejszych zabytków położonych przy Corso Magenta (na rogu Corso Magenta i Via Luini) jest kościół San Maurizio al Monastero Maggiore . Obecny renesansowo-barokowy kościół, stojący w miejscu wcześniejszej świątyni, której początki sięgały czasów karolińskich, wzniesiony na początku XVI wieku, konsekrowany w 1518 roku, był siedzibą najważniejszego żeńskiego klasztoru miasta należącego do zakonu benedyktynów, Monastero Maggiore. Klasztor jest dziś jest siedzibą części muzeum archeologicznego (Civico museo archeologico di Milano), którego inne oddziały mieszczą się w Castello Sforzesco. Kościół, słynący ze zdobiących jego wnętrze fresków, jest często nazywany "mediolańską Kaplicą Sykstyńską" (Cappella Sistina di Milano).

Naprzeciwko kościoła, po północnej stronie Corso Magenta, stoi Palazzo Litta , znany też jako Palazzo Arese-Litta, wzniesiony w XVII wieku, później przebudowany, uchodzący za jeden z najlepszych przykładów mediolańskiego baroku.

Nieco ponad 600 m dalej na zachód od San Maurizio, stoi słynny XV-wieczny kościoł i klasztor dominikanów Santa Maria delle Grazie , zaprojektowany przez Guiniforte Solariego (w budowie zespołu brał udział także Donato Bramante). Klasztor, którego budowę nakazał Francesco I Sforza, został ukończony w 1469 roku; wkrótce potem jednak, na polecenie Ludovica Sforzy (zwanego Ludovico il Moro), który chciał przekształcić kościoł w mauzoleum rodu, rozpoczęto przebudowę całego zespołu, ukończoną w ostatniej dekadzie XV wieku (w 1497 roku została tu pochowana żona władcy, Beatrice). Cały zespół (od 1980 roku figurujący na liście Światowego Dziedzictwa UNESCO) uchodzi za jeden z najważniejszych renesansowych zabytków w Mediolanie i w całych północnych Włoszech. W refaktarzu klasztoru znajduje się pochodzący z lat 1495-1497 fresk Leonarda da Vinci Ostatnia Wieczerza (Ultima Cena), uważany za jedno z najważniejszych dzieł sztuki w historii ludzkości. Z powodu użytej przez artystę techniki fresk okazał się bardzo nietrwały i dziś jest już niemal w całości wynikiem pracy współczesnych konserwatorów i restauratorów; jest jednak wciąż jedną z najsłynniejszych atrakcji Mediolanu, przyciągającą tak wielu turystów, że konieczne było wprowadzenie pewnych ograniczeń - wizytę trzeba rezerwować z dużym wyprzedzeniem, telefonicznie lub przez Internet.

Markerem oznaczony jest stojący na południe od Santa Maria delle Grazie kościół San Vittore al Corpo, zbudowany w miejscu wcześniejszej, pochodzącej z IV wieku świątyni. Obecny barokowy kościół, wziesiony w XVI-XVII wieku, był początkowo kościołem zakonu oliwetanów, którzy mieszkali w przyległym klasztorze, dziś mieszczącym Museo della scienza e della tecnologia "Leonardo da Vinci" , największe we Włoszech (i jedno z największych w Europie) muzeum nauki i technologii. Zbiory muzeum obejmują największą w skali światowej kolekcję modeli maszyn i urządzeń wykonanych według rysunków Leonarda da Vinci.

W odległości ok. 400 m na wschód od muzeum, o którym mówiliśmy przed chwilą, i w podobnej odległości na południe od Corso Magenta, stoi jeden z najwspanialszych zabytków sakralnych Mediolanu, kościół Sant'Ambroggio (Basilica di Sant' Ambrogio), której budowę rozpoczął w 379 roku ówczesny biskup Mediolanu, św. Ambroży (od którego imienia świątynia bierze nazwę). Kościół stoi przy Piazza Sant'Ambrogio, w dzielnicy, w której byli pochowani chrześcijańscy męczennicy, zamordowani podczas prześladowań poprzedzających edykt mediolański. Dzisiejsza romańska świątynia pochodzi z końca XI wieku. Ma trzy nawy (każda z apsydą) przykryte sklepieniem krzyżowo-żebrowym, nie ma transeptu; wejście poprzeda czworokątny dziedziniec z arkadami. Fasadę flankują dwie dzwonnice o różnej wysokości. We wnętrzu warto zwrócić uwagę m.in. na ołtarz główny, kaplicę San Vittore in Ciel d'oro z mozaikami z IV wieku, i marmurową ambonę z X wieku. W krypcie pod prezbiterium znajduje się grób św. Ambrożego. Kościół uważany jest za jeden z najlepszych przykładów romańskiej architektury Lombardii.


Drugą wycieczką, dla której Piazza Cordusio może być dobrym punktem startowym, jest spacer w stronę Castello Sforzesco , dawnego zamku Sforzów. Pierwszy etap stanowi ulica Via Dante , prowadząca z Piazza Cordusio do Largo Cairoli . Poczynając od skrzyżowania oznaczonego markerem (gdzie na zachód odchodzi ulica Via Meravigli) Via Dante jest ulicą pieszą, zabudowaną domami z XVIII i XIX wieku, z licznymi sklepami, restauracjami, kawiarniami, barami, klubami, itp. Po przejściu ok. 500 m dochodzi się do dużego placu znanego jako Largo Cairoli, za którym ulica Luca Beltrami doprowadza do rejonu Castello Sforzesca, z fontanną Piazza Castello Springbrunnen i nieco dalej główną wieżą bramną , najwyższym elementem całego kompleksu zamkowego.

Na zapleczu zamku rozciągają się ogrody - Parco Sempione , z nieregularnym stawem oznaczonym markerem oraz stojącym dalej na północny zachód łukiem triumfalnym zwanym Arco della Pace , wzniesionym dla uczczenia zwycięstwa Napoleona w typowym stylu neoklasycystycznych łuków triumfalnych budowanych na początku XIX wieku w wielu miejscach w Europie; za łukiem zaczyna się bulwar znany jako Corso Sempione , prowadzący dalej w tym samym kierunku, na północny zachód. Markerem oznaczny jest budynek Palazzo dell'Arte, zaprojektowany przez Giovanniego Muzio i zbudowany na początku lat. 30. XX wieku, mieszczący Triennale di Milano, przestrzeń ekspozycyjną poświęconą współczesnej sztuce współczesnej, wzornictwu, planowaniu przestrzennemu, architekturze, sztuce multimedialnej, związkom sztuki z przemysłem, itp.


Castello Sforzesco
Sam zamek Sforzów, Castello Sfrorzesco - to ceglana budowla z połowy XV wieku, zbudowana przez Francesca I Sforzę na planie kwadratu, z dziedzińcem w środku, otoczona murem z narożnymi basztami i suchą fosą (wcześniej znajdował się tu zamek Viscontich, po wygaśnięciu rodu zburzony). Budowla była wielokrotnie rozbudowywana i przebudowywana, w latach 1893-1906 zrekonstruowana w postaci zbliżonej do pierwotnej. W latach 1954-1956 zamek został odrestaurowany po zniszczeniach wojennych i przystosowany do tego, by gościć otwarte dla zwiedzających powierzchnie muzealne - Musei di Castello Sforzesco. Do najcenniejszych eksponatów galerii sztuki (Pinacoteca del Castello Sforzesco) należą: nieukończona rzeźba Michała Anioła znana jako Pietà Rondanini, a także dzieła takich twórców, jak Filippo Lippi, Antonello da Messina, Andrea Mantegna, Canaletto (Bernardo Bellotto), Correggio (Antonio Allegri), Giovanni Battista Tiepolo, i in. W zamku funkcjonują też: Muzeum Sztuki Użytkowej (Museo delle Arte Decorative), Muzeum Instrumentów Muzycznych (Museo delgi Strumenti Musicali), a także cześć muzeum archeologicznego (Civico museo archeologico di Milano).

Stosunkowo niedaleko od Castello Sforzesco, na północny wschód, stoi Bazylika San Simpliciano , której budowa zaczęła się prawdopodobnie za życia św. Amrbożego, a ukończona została przez następcę św. Ambrożego, św. Symplicjana (stąd nazwa kościoła), który złożył tu ciała kilku męczenników i sam też został pochowany. Za najcenniejsze dzieło sztuki w kościele uważa się Ukoronowanie Matki Bożej Bergognonego, zdobiące apsydę. Warto wiedzieć, że w kościele odbywają się często koncerty muzyki barokowej.

Nieco dalej, w odległości ok. 1,5 km na północ od Castello Sforzesco znajduje się wejście na Cimitero Monumentale , słynny zabytkowy cmentarz, zaprojektowany i utworzony w latach 60. XIX wieku, z grobami wielu słynnych mieszkańców Mediolanu (np. Alessandra Manziniego, Arturo Toscaniniego czy Salvatore Quasimodo), nazywany często "najpiękniejszym cmentarzem świata", a także "największym na świecie muzeum secesji", z licznymi wspaniałymi budowlami wzniesionymi jako mauzolea czy grobowce, pomnikami, itp.; jednym z godnych uwagi pomników jest oznaczony markerem Pomnik Ofiar Faszyzmu - Monumento ai Caduti Milanesi della Rivoluzione Fascista.
Na północnym boku Piazza del Duomo, mniej więcej w połowie jego długości, znajduje się oznaczone na poniższej mapce markerem , przypominające łuk triumfalny, jedno z czterech wejść do słynnej mediolańskiej galerii handlowej, znanej jako Galleria Vittorio Emanuele II .

Galeria, której nazwa pochodzi od imienia Wiktora Emanuela, pierwszego króla zjednoczonych Włoch - to czteropiętrowy kryty pasaż handlowy łączący Piazza del Duomo z placem, o którym będziemy mówili za chwilę, znanym jako Piazza della Scala. Jej budowę zaczęto z 1865 roku. W 1877 roku, jeszcze za życia króla (zmarł 9 stycznia 1878 roku), oddano ją do użytku jako jeden z pierwszych i jeden z największych tego typu obiektów na świecie. Galeria została zaprojektowana przez Giuseppe Mengoniego, który zginął tragicznie spadając z dachu przed zakończeniem budowy. Strukturę budynku wyznacza krzyż św. Jerzego, dwa przecinające się pod kątem prostym odcinki o różnej długości, z których jeden, biegnący południkowo, między Piazza del Duomo a Piazza della Scala, ma 196 m, a drugi, biegnący równoleżnikowo między ulicami via Foscolo i via Pellico - 105 m. Centrum galerii, w miejscu przecięcia wspomnianych ramion, ma kształt ośmioboku z bogato zdobionymi ścianami (mozaiki, dekoracje rzeźbiarskie), przykrytego ogromną kopułą, zbudowaną (podobnie jak dachy obu ramion galerii) z metalu i szkła - materiałów, które po raz pierwszy we Włoszech zostalu tu właśnie użyte jako materiały konstrukcyjne, a nie tylko dekoracyjne. Galeria funkcjonuje jak "zwykła" hala handlowa, chociaż osoby z ograniczonymi środkami finansowymi nie powinny wybierać się tu na zakupy, ponieważ dominują w galerii butiki znanych firm projektanckich, sklepy jubilerskie, księgarnie, galerie sztuki, a restauracje, kawiarnie i bary też nie należą na ogół do najtańszych; z drugiej strony, choćby z uwagi na położenie galerii, odwiedza ją zapewne każdy turysta przyjeżdżający do Mediolanu.

Północne wyjście z galerii, oznaczone na mapce markerem , wyprowadza na Piazza della Scala , plac o kształcie zbliżonym do kwadratu, którego północno-zachodnią pierzeję stanowi Teatro alla Scala , klasycystyczny budyek, zwany popularnie La Scala, będący siedzibą jednego z najbardziej prestiżowych teatrów operowych na świecie. Budynek pochodzi z XVIII wieku; później był kilkakrotnie odnawiany lub nawet odbudowywany, m.in. po zniszczeniach w wyniku bombardowań podczas drugiej wojny światowej. Nazwa opery pochodzi od nazwiska Beatrice Regina della Scala, żony Bernabò Viscontiego, który przez kilkadziesiąt lat w drgiej połowie XIV wieku współrządził (z braćmi, Matteo i Galeazzo) Mediolanem i który ufundował, z inicjatywy żony, kościoł Santa Maria della Scala, na którego miejscu wzniesiono później budynek opery.

Budynek ten, zaprojektowany przez architekta Giuseppe Piermariniego, został zbudowany w latach 1776-1778. Na inauguracyjnym przedstawieniu wykonana została opera Salieriego, L'Europa riconosciuta. Teatr niemal od razu stał się jedną z najważniejszych i najbardziej prestiżowych scen operowych w skali międzynarowoej. Występowali tu najsłynniejsi dyrygenci i najsłynniejsi śpiewacy. W Teatro alla Scala miały miejsce prapremiery wielu oper, takich jak m.in. Turek we Włoszech (Il turco in Italia) Gioacchina Rossiniego (1814), Norma Vincenza Belliniego (1831), Lucrezia Borgia Gaetano Donizettiego (1833), Nabucco, Otello i Falstaff Giuseppe Verdiego (odpowiednio 1842, 1887 i 1893), a także Madama Butterfly i Turandot Giacoma Pucciniego (odpowiednio 1904 i 1926). Do opery przylega muzeum teatralne (Museo Teatrale alla Scala), z kolekcją różnego rodzaju przedmiotów związanych z dziejami mediolańskiej sceny operowej i historią opery w ogóle.

Po przeciwnej niż La Scala, tzn. po południowo-wschodniej stronie placu stoi Palazzo Marino , budynek ratusza, uważany za jeden z najpiękniejszych w Mediolanie. Pierzeję północno-wschodnią tworzy Palazzo della Banca Commerciale Italiana (gdzie mieści się część pomieszczeń ekspozycyjnych należących do tzw. Gallerie d'Italia - Piazza Scala, poświęconych XIX wieku - druga część galerii ma siedzibę w Palazzo Anguissola Antona Traversi , a trzecia w Palazzo Brentani , przy Via Manzoni). Po stronie południowo-zachodniej mamy wejście do galerii oraz Palazzo Beltrami , budynek biorący swą nazwę od nazwiska architekta, Beltramiego (Luca Beltrami), który go zaprojektował, podobnie jak fasadę Palazzo Marino i budynek wspomnianego przed chwilą banku. Na środku placu stoi pomnik Leonarda da Vinci , dzieło rzeźbiarza Pietra Magniego pochodzący z 1872 roku.

Markerem oznaczony jest położony ok. 200 m (w linii prostej) na południowy zachód od Piazza alla Scala) Palazzo Clerici, dawna rezydencja Viscontich, zbudowana w XVII wieku, później kupiona przez Clericich (bogatej rodziny zajmującej się m.in. handlem jedwabiem i operacjami finansowymi) i przez dłuższy czas pozostająca w ich rękach, dziś siedziba Istituto di Studi di Politica Internazionale, słynąca z dostępnej dla zwiedzających (wizyty z przewodnikiem) sali zdobionej freskami Tiepolo z końca pierwszej połowy XVIII wieku.

Będąc na Piazza della Scala warto podejść do stojącego przy Via Giuseppe Verdi kościoła San Giuseppe z pierwszej połowy XVII wieku, uważanego za jeden z najbardziej reprezentatywnych przykładów baroku lombardzkiego.

Drugą (obok Via Verdi) ważną ulicą, wychodzącą z północnego narożnika Piazza della Scala, jest Via Alessandro Manzoni , biorąca swą nazwę od nazwiska pisarza, czołowego przedstawiciela włoskiego romantyzmu, autora Narzeczonych (I promessi sposi), dzieła uważanego za arcydzieło włoskiej powieści historycznej. W XIX wieku Via Manzoni była uważana za najbardziej elegancką i luksusową ulicę Mediolanu (a przez wielu nawet za jedną z najpiękniejszych ulic Europy), stanowiącą bramę do słynnej mediolańskiej dzielnicy mody (Quadrilatero della moda), o której będziemy mówili w następnym rozdziale.

Przy Via Manzoni, niedaleko Piazza della Scala, stoi budynek mieszczący Museo Poldi Pezzoli . Nazwa muzeum pochodzi od nazwiska Giana Giacoma Poldi Pezzoliego, zamożnego szlachcica miediolańskiego, zmarłego w 1879, który zapisał miastu swą bogatą kolekcję różnego rodzaju przedmiotów, w tym dzieł sztuki. Muzeum zostało otwarte w 1881 roku, gdy w Mediolanie odbywała się Wystawa Światowa. Zbiory muzeum obejmują kolekcję malarstwa (z dziełami takich artystów, jak Piero della Francesca, Boticello czy Mantegna) i rzeźby, ale także broń, wyroby ze szkła i porcelany, zegary, meble, biżuterię, i in.

Natomiast przy Via Brera , ulicy stanowiącej przedłużenie Via Verdi, znajduje się bodaj najsłynniejsza mediolańska galeria sztuki, znana jako Pinacoteca di Brera , mieszcząca się w XVII-wiecznym Palazzo di Brera, powstałym w wyniku przebudowy wcześniejszego zespołu kościelno-klasztornego. Muzeum zostało otwarte w 1803 roku. Wejsxcie główne znajduje się pod adresem Via Brera 28. Na dziedzińcu stoi rzeźba Canovy z 1809 roku, przedstawiająca Napoleona. Pinacoteca di Brera jest uważana za jedno z najważniejszych włoskich muzeów sztuki. Do najsłynniejszych dzieł należą m.in. dzieła Piera della Francesca (Madonna z Dzieciątkiem w otoczeniu świętych Sacra / Conversazione con la Madonna col Bambino, sei santi, quattro angeli e il donatore Federico da Montefeltro, dzieło znane też jako Pala Montefeltro lub Pala Brera), Mantegni (Martwy Chrystus / Cristo morto), Belliniego (Pietà), Rafaela (Zaślubiny Madonny / Sposalizio della Vergine), Francesca Hayeza (Pocałunek / Il Bacio) Tintoretta (Odnalezienie ciała św. Marka> / Ritrovamento del corpo di San Marco) i Caravaggia (jedna z wersji Wieczerza w Emaus / Cena in Emmaus).

Będąc w Pinacoteca Brera, warto podejść nieco dalej na północ, gdzie zaraz za skrzyżowaniem z Via Fatebenefraelli stoi kościoł San Marco , drugi pod względem wielkości (jeśli chodzi o długość nawy) kościół w Mediolanie, z wartym obejrzenia wnętrzem, znany jednak też jako miejsce, gdzie w 1874 roku po raz pierwszy wykonano słynne Requiem (Messa da requiem) Verdi, poświęcone Alessandro Manzoniemu (i wykonane w rocznicę jego śmierci).


Mediolan, jak już wspomniano wyżej, jest jednym z najważniejszych w skali światowej centrum mody i wzornictwa. Mediolańskie Tygodnie Mody (Settimana della moda di Milano, Milan Fasgion Week) należą do czwórki najważniejszych imprez tego typu organizowanych na świecie, obok targów w Londynie, Paryżu i Nowym Jorku. W mieście działa ponad 10 tys. firm projektanckich, setki salonów, tysiące sklepów i kilkanaście szkół kształcących projektantów mody, a biznes modowy stanowi jedną z ważniejszych pozycji mediolańskiej gospodarki. W mieście działają wszystkie liczące się włoskie domy mody, takie jak Versace, Dolce & Gabbana, Trussardi, Armani, Valentino, Prada czy Zegna, a wiele z nich ma tu swe główne siedziby; salony i sklepy mają tu też oczywiście wszystkie najważniejsze firmy zagraniczne, jak Cartier, Abercrombie & Fitch, Yves Saint Laurent, Givenchy, Christian Lacroix, Dior, Calvin Klein i in.

Szczególne nagromadzenie sklepów najbardziej znanych projektantów, w tym butików z wyrobami houte couture, znajduje się w dzielnicy zwanej "dzielnicą mody", Quadrilatero della moda, którą od północnego zachodu ogranicza Via Alessandro Maznoni , na odcinku od skrzyżowania z ulicą Via Bigli do Archi di Porta Nuova , od północnego wschodu - Via Senato , od południowego wschodu wspominana już wyżej Corso Venezia (na odcinku od skrzyżowania z Via Senato do Piazza San Babila ), od południa - odcinek Corso Matteotii , wreszcie od zachodu i południowego zachodu - ciąg ulic Via San Pietro all'Orto , Via Pietro Verri i Via Bigli . Najsłynniejszą ulicą dzielnicy jest legendarna ulica-symbol Via Monte Napoleone ; inne to równoległa do Via Monte Napoleone ulica Via della Spiga , poprzeczne do tych dwu: Via Borgospesso , Via Santo Spirito , Via Gesù i Via Sant'Andrea , a także Via Bagutta .

Zamieszczone niżej przykładowe zdjęcia witryn sklepowych zostały zrobione na jesieni 2014 roku.