Monachium / München

Monachium / München - to stolica i największe pod względem liczby ludności miasto Bawarii oraz trzecie największe, po Berlinie i Hamburgu, miasto Niemiec, liczące ok 1,5 mln mieszkańców (w tym ponad 35% ludności pochodzącej z zagranicy), położone na wysokości 519 m n.p.m. na Wyżynie Bawarskiej, nad rzeką Izarą (dopływem Dunaju), ok. 50 km na północ od Alp Bawarskich, jednego z pasm górskich należących do łańcucha Północnych Alp Wapiennych. Siedziba rejencji Górna Bawaria. Miasto jest liczącym się w skali światowej ośrodkiem finansowym, przemysłowym, naukowym, technologicznym i kulturalnym, a także ważnym węzłem komunikacyjnym, z dużym międzynarodowym portem lotniczym i kilkoma dworcami kolejowymi, z których największym jest Hauptbahnhof, oraz otaczającą miasto obwodnicą A 99, z którą łącza się doprowadzające do rejonu Monachium autostrady A8,A9, A91, A94, A95 i A96 (➤ mapka(➤ mapka)). Monachium, wzmiankowane w dokumentach po raz pierwszy w 1158 roku, od 1180 roku do końca pierwszej wojny światowej było rządzone przez władców z dynastii Wittelsbachów, od 1806 roku jako niezależne królestwo. W epoce Reformacji, podobnie jak cała Bawaria, Monachium opowiedziało się za pozostaniem przy katolicyzmie i przetrwało jako miasto katolickie czasy wojen religijnych, mimo że w 1632 roku było przez pewien czas okupowane przez wojska szwedzkie. W latach 20. XX wieku miasto było ośrodkiem ruchu nazistowskiego (w szczególności, w 1923 roku, sceną tzw. puczu monachijskiego). Podczas drugiej wojny światowej uległo powżnym zniszczeniom. Dziś jest jednym z najważniejszych, najbogatszych i najszybciej rozwijających się miast Niemiec oraz jedną z najważniejszych europejskich destynacji turystycznych, z godnymi uwagi zabytkami architektury (w dużej części zrekonstruowanymi), licznymi światowej klasy instytucjami kultury (muzea, galerie, sale koncertowe), a także przyciągającymi rzesze odwiedzających imprezami, w tym organizowanym od 1810 roku słynnym, trwającym dwa tygodnie festynem znanym jako Oktoberfest i popularnym jarmarkiem Bożonarodzeniowym (Weihnachtsmarkt), będącym jedną z największych tego typu imprez na świecie.

Do najważniejszych rejonów, zabytków i atrakcji turystycznych historycznego centrum miasta (Innere Stadt) zalicza się wytyczony za panowania Henryka Lwa w drugiej połowie XII wieku Plac Mariacki - Marienplatz (i otaczającą go strefę ruchu pieszego o powierzchni ok. 1 km²), z postawioną w 1638 roku, mającą upamiętniać koniec szwedzkiej okupacji miasta kolumną maryjną (Mariensäule), fontanną Fischbrunnen z drugiej połowy XIX wieku, oraz stojącym przy placu od strony północnej, wzniesionym w stylu neogotyckim w latach 1867-1909, tzw. Nowym Ratuszem (Neue Rathaus), z sześcioma dziedzińcami, fasadą o długości prawie 100 metrów, bogato zdobioną elewacją i wieżą (Rathaus-Glockenspiel) z dzwonami i zegarem. Z wieży ratusza, na którą można wyjechać windą, rozciaga się rozległy widok na miasto i okolice. Obok Nowego Ratusza warto zwrócić uwage na zrekonstruowaną gotycką wieżą XV-wiecznego Starego Ratusza (Alte Rathaus), który spłonął po uderzeniu pioruna. Na Placu Mariackim organizowany jest corocznie, przed Bożym Narodzeniem, wspomniany wyżej jarmark (Weihnachtsmarkt). Na zachód od Marienplatz stoi najważniejsza i najbardziej znana świątynia monachijska, katedra Najświętszej Marii Panny (Frauenkirche), wzniesiona w XV wieku w miejscu wcześniej istniejącejgo kościoła, później wielokrotnie przebudowywana, z dwiema wysokimi na 99 metrów wieżami nakrytymi charakterystycznymi renesansowymi cebulastymi hełmami, widocznymi z prawie każdego miejsca miasta, oraz zachowanym w dużej części oryginalnym wyposażeniem wnętrza. Markerem oznaczony jest kościół św. Ducha (Heiliggeistkirche) pochodzący z końca XI wieku, pierwotnie gotycki,w latach 1724-1730 przebudowany w stylu barokowym, a markerem - gotycki kościół św. Piotra (Peterskirche), najstarszy w Monachium (z historią sięgajacą połowy XII wieku), z wnętrzem przebudowanym w stylu barokowym w XVII wieku. W lutym 1945 roku kościół został prawie całkowicie zniszczony podczas bombardowania miasta; po wojnie odbudowany. Z galeryjki na wysokiej na 92 metry wieży kościoła, nakrytej strzelistym hełmem z iglicą, rozciąga się piękny widok.

Na południe od kościoła św. Piotra leży Viktualienmarkt , popularny wśród mieszkańców miasta i turystów plac targowy o powierzchni ponad 20 tys. m², na początku XIX wieku przeniesiony w obecne miejsce z Placu Mariackiego. Na zachód od Viktualienmarkt znajduje się mieszczące się w dwóch późnogotyckich budynkach historyczne muzeum miejskie (Münchner Stadtmuseum), założone w 1888 roku.

Na północ od Placu Mariackiego leży park miejski znany jako Marienhof , a na wschód od niego - tzw. Alter Hof , pochodząca z XIII wieku dawna rezydencja cesarska Ludwika IV Bawarskiego, zrekonstruowana po zniszczeniach wojennych. Zwiedzając ten rejon Monachium warto zwrócić uwagę na stojący przy Max-Joseph-Platz , po północnej stronie jednej z ważniejszych ulic Monachium, uważanej za odpowiednik paryskich Pól Elizejskich, Maximilianstrasse , neoklasycystyczny budynek Opery (Nationaltheater), jednej z ważniejszych scen operowych Europy, prawie całkowicie zniszczony podczas drugiej wojny światowej, po wojnie zrekonstruowany, a także na Hofbräuhaus (zwany też Hofbräuhaus am Platzl) - historyczny browar i piwiarnię dworską, jedną z najsłynniejszych piwiarni na świecie i jedną z najpopularniejszych atrakcji turystycznych Monachium.



Najważniejsze miejsca, zabytki i atrakcje turystyczne Monachium położone nieco dalej od centrum:

• Residenz - pałac Wittelsbachów wzniesiony w latach 1570-1620 w stylu manierystycznym w miejscu wcześniej stojącej w tym miejscu twierdzy, później wielokrotnie przebudowywany, prawie całkowicie zniszczony podczas drugiej wojny światowej, po wojnie zrekonstruowany. Największy pałac miejski w Niemczech. Od 1920 roku pełni funkcje reprezentacyjne, kulturalne i muzealne. Pałac jest zespołem budynków stojących wokół dziesięciu zamkniętych lub cześciowo zamkniętych dziedzińców; obejmuje m.in. skarbiec (Schatzkammer) i pochodzacy z połowy XVIII wieku rokokowy budynek Cuvilliéstheater, niegdyś prywatny teatr Wittelsbachów. Mniej więcej połowa pomieszczeń pałacowych, w tym praktycznie wszystkie pomieszczenia o wartości historycznej, jest udostępniona do zwiedzania.
• Hofgarten - ogród położony na północ od Rezidenz, założony w drugiej dekadzie XVII wieku przez Maksymliana I. W centrum ogrodu stoi budynek zwany pawilonem albo świątynią Diany (Dianatempel) z 1615 roku. Od wschodu ogród zamyka gmach Bayerische Staatskanzlei, , siedziba władz Bawarii. Przed budynkiem stoi pomnik Kriegerdenkmal , odsłonięty w 1924 roku w celu upamiętnienia pochodzących z Monachium żołnierzy poległych podczas pierwszej wojny światowej.
• Odeonsplatz - jeden z najważniejszych placów Monachium. W 1923 roku plac był sceną starć policji Republiki Weimarskiej z bojówkami nazistowskimi (w ramach tzw. puczu monachijskiego, nieudanej próby przejęcia władzy przez Hitlera). Markerem oznaczony jest stojący przy placu barokowy, XVII-wieczny kościół św. Kajetana, zwany najczęściej Kościołem Teatynów (Theatinerkirche), jeden z najważniejszych zabytków sakralnych Monachium. Marker oznacza tzw. Portyk Marszałków (Feldherrnhalle), wzorowany na Loggia dei Lanzi we Florencji wzniesiony w pierwszej połowie XVIX wieku przez Ludwika I na cześć armii i bawarskich bohaterów wojennych (marszałka Johanna Tilly'ego z czasów wojny trzydziestoletniej oraz Karla Philippa von Wrede, dowódcy wojsk z czasów wojen napoleońskich), zaś marker - konny pomnik samego Ludwika I.
• Ludwigstrasse - wybiegająca z Odeonsplatz na północ jedna z najważniejszych i najciekawszych architektonicznie ulic Monachium, oraz stanowiąca jej przedłużenie Leopoldstrasse , zaczynająca się za Siegestor , pochodzącym z połowy XIX wieku trzyskrzydłowym łukiem triumfalnym mającym upamiętniać czyny armii bawarskiej w okresie wojen napoleońskim. Przy Ludwigstrasse stoi kilka ważnych monachijskich budynków, w tym gmach Bawarskiej Biblioteki Państwowej (Bayerische Staatsbibliothek), kompleks Uniwersytetu Ludwika i Maksymiliana (Ludwig-Maximilians-Universität München), a także pochodzący z pierwszej połowy XIX wieku kościół św. Ludwika (Ludwigskirche). Leopoldstrasse jest główną arterią mieszkalnej, handlowej, ale mającej też tradycje artystyczne dzielnicy Monachium znanej jako Schwabing. Markerem oznaczony jest tzw. Ogród Angielski (Englischer Garten), jeden z największych na świecie parków miejskich (zajmujący powerzchnię 4,17 km²), położony wzdłuż Izary , ze słynną herbaciarnią, jednym z największych w Monachium ogródkiem piwnym, a także z obszarem przeznaczonym dla nudystów.

• Briennerstrasse - ulica biegnąca od Odeonsplaz na północny zachód do neoklasycystycznego, wzorowanego na ateńskim Akropolu placu znanego jako Königsplatz , ze stojącymi na środku Propylejami (Propyläen), bramą z dwiema wieżami, majacą upamiętniać wstąpienie na tron grecki Ottona, syna Ludwika I, oraz dwoma, stojącymi odpowiednio po poludniowej i północnej stronie placu muzeami poświęconymi sztuce klasycznej (Staatliche Antikensammlungen i Glyptothek ).
  
  
  W rejonie między Ludwigstrasse i Königsplatz (zwanym Kunstareal) oraz w pobliżu samego placu znajdują się też inne ważne monachijskie instytucje kultury, w tym muzeum archeologiczne poświęcone sztuce starożytnego Egiptu (Staatliches Museum Ägyptischer Kunst), do 2013 roku mieszczące się w Residenz, słynna Stara Pinakoteka (Alte Pinakothek) ze zbiorami malarstwa od XIV do XVIII wieku, uważana za jedną z najważniejszych galerii sztuki w Europie, Nowa Pinakoteka (Neue Pinakothek) z kolekcją sztuki europejskiej XVIII i XIX wieku, "trzecia pinakoteka", znana jako Pinakothek der Moderne , bedąca jednym z największych w skali światowej muzeów poświęconych sztuce nowoczesnej i współczesnej, a także otwarte w 2009 roku muzeum sztuki nowoczesnej Brandhorst Museum , eksponujące dzieła z kolekcji Anette Brandhorst (prawnuczki założyciela firmy Henkel) i jej męża, Udo Fritz-Hermanna. Markerem oznaczony jest Lenbachhaus, dom należący niegdyś do malarza Franza von Lenbacha, dziś będący siedzibą muzeum sztuki, eksponującym m.in. dzieła artystów grupy "Der Blaue Reiter", a także artystów współczesnych, zaś markerem - gmach mieszczący dziś wyższą szkołę muzyczną (Hochschule für Musik), niegdyś, od 1930 roku, będący główną siedzibą monachijskich nazistów.
• Maximilianstrasse - ulica biegnąca od Max-Joseph-Platz na wschód, w stronę leżacego za Izarą, na wschodnim brzegu rzeki, wzniesionego w 1876 roku neogotyckiego budynku zwanego Maximilianeum , będącego dziś siedzibą parlamentu Bawarii. Markerem oznaczone jest Museum Fünf Kontinente (dawniej znane jako Staatliches Museum für Völkerkunde) - mzeum etnograficzne poświęcone kulturom pozaeuropejskim.
• Prinzregentenstrasse - biegnąca równolegle do Maximilianstrasse ulica prowadząca w stronę stojącego za Izarą pomnika zwanego Friedensengel , odsłoniętego w końcu XIX wiekui mającego upamiętniać okres 25 lat pokoju po wojnie francusko-pruskiej z lat 1870-1971. Przy Prinzregentenstrasse znajduje się kilka ważnych instytucji kultury, m.in. zbudowany w latach 30. XX wieku Haus der Kunst , budynek w przeszłości pełniący różne funkcje (pierwotnie, w okresie nazistowskim, głównie funkcję propagandową), dziś będący przede wszystkim przestrzenią wystawową, Bayerisches Nationalmuseum , jedno z ważniejszych europejskich muzeów sztuki użytkowej i rzemiosła artystycznego, muzeum archeologiczne (Archäologische Staatssammlung, do 2000 roku zwane Prähistorische Staatssammlung, obecnie czasowo zamknięte) i Sammlung Schack , galeria prezentująca dzieła z kolekcji hrabiego Adolfa Friedricha von Schacka, jednego z najważniejszych XIX-wiecznych monachijskich mecenasów sztuki.
• Ciąg złożony z dwu popularnych handlowych ulic Monachium, Kaufingerstrasse i Neuhauserstrasse - łączący Marienplatz i Karlsplatz . Przy Neuhausestrasse znajdują się dwa godne uwagi kościoły, późnorenesansowy kościół jezuitów pod wezwaniem św. Michała (Michaelskirche) z końca XVI wieku oraz Bürgersaal , dwukondygnacyjny barokowy kościół z początków XVIII wieku zbudowany pierwotnie jako oratorium i sala zgromadzeń dla monachijskiej męskiej Kongregacji Mariańskiej, znany przede wszystkim z krypty mieszczącej grób księdza Ruperta Mayera, przeciwnika nazistów, więzionego w obozie koncentracyjnym Sachsenhausen, ale ostatecznie pod naciskiem opinii publicznej zwolnionego. W pobliżu stoi inna ważna świątynia Monachium, barokowy kościół św. Trójcy (Dreifaltigkeitskirche) z początków XVIII wieku. W pobliżu placu, noszącego nazwę "Karlsplatz" od 1797 roku (znanego też jako Stachus, od nazwy piwiarni, "Beim Stachus", należącej niegdyś do Eustachiusa Föderla i istniejącej, zanim plac powstał), stoi jedna z zachowanych trzech bram należących niegdyś do średniowiecznych fortyfikacji miasta, Karlstor . Drugą z tych bram jest Sendlinger Tor , w pobliżu której stoi wzniesiony przez słynnych braci Asamów, wybitnych niemieckich architektów okresu przełomu baroku i rokoka, kościół św. Jana Nepomucena , znany też jako Asamkirche, a trzecią - Isartor , skąd, jeśli zwiedza się te okolice Monachium, warto podejść do położonego na wyspie na Izarze Deutschesmuseum , jedno z najstarszych, największych i najważniejszych w skali światowej muzeów nauki i techniki.

Na zachód od centrum, w odległości 5,8 km w linii prostej od Odeonsplatz , leży zespół pałacowo-parkowy znany jako Nymphenburg (markerem oznaczony jest park, Schlosspark Nymphenburg, a markerem - pałac, Schloss Nymphenburg. Park, zajmujący obszar o powierzchni 180 hektarów, założony w pierwszej ćwierci XVIII wieku, na początku XIX wieku został przekształcony w park krajobrazowy, z licznymi elementami architektonicznymi, fontannami, rzeźbami, itp.

Dalej od centrum (ok. 12 km w linii prostej) leży duży kompleks pałacowy Schleissheim , obejmujący trzy pałace (Schloss Schleissheim, Neue Schloss Schleissheim i Schloss Lustheim) oraz położony między nimi rozległy zespół parkowy. W pobliżu pałacu Schleissheim znajduje się najstarsze działające lotnisko w Niemczech (z otwartym w 1992 roku muzeum lotnictwa, będącym filią wspomnianego wyżej Deutsches Museum).