Grenada / Granada

Miasto (ok. 240 tys. mieszkańców) na południu Hiszpanii, w Andaluzji, położone 410 km na południe od Madrytu, 248 km na wschód od Sewilli , stolicy Andaluzji, ok. 160 km na południowy wschód od Kordoby , na wysokości 738 m n.p.m., u stóp pasma górskiego Sierra Nevada, nad rzeką Genil, dopływem Gwaldakiwiru (➤ mapka)(➤ mapka). Grenada jest stolicą prowincji o tej samej nazwie i ważnym ośrodkiem gospodarczym i kulturalnym, a także jednym z najpopularniejszych w Hiszpanii ośrodków turystycznych. Główną atrakcją Grenady jest powstały w XIII i XIV wieku (za panowania arabskich władców z dynastii Nasrydów) zespół architektoniczny złożony z Alhambry (pałace królewskie) i Generalife (pałac letni i ogrody), uważany za arcydzieło architektury arabskiej w Hiszpanii i jeden z najlepszych przykładów dziedzictwa kulturowego andaluzyjskiego islamu.

Uwaga. Hiszpańską nazwa miasta jest "Granada" i taka pisownia jest najczęściej stosowana również w innych językach. W literaturze polskiej używane są dwie formy: "Granada" lub "Grenada". Na tej stronie stosujemy pisownię "Grenada" (podobnie jak to jest w polskiej wersji Wikipedii i w wielu przewodnikach turystycznych).

Tereny, na których leży dzisiejsza Grenada, były zamieszkałe co najmniej od VIII wieku p.n.e., pierwotnie przez Iberoceltów. Później pozostawały pod wpływem Fenicjan, Greków, Kartagińczyków, Rzymian, następnie Wizygotów, wreszcie - po muzułmańskim podboju znacznej części Półwyspu Iberyjskiego zapoczątkowanym w VIII wieku - znalazły się na mniej więcej trzy stulecia pod rządami Umajjadów. Założone wówczas w pobliżu starożytnej osady iberyjskiej i rzymskiej (zwanej za czasów rzymskich Illiberis) osady arabskie i żydowskie (w tym leżąca mniej więcej w miejscu, gdzie leży dzisiejsza Grenada, osada zwana podobno Gárnata lub Gárnata al-yahūd), podlegające emiratowi, a następnie kalifatowi Kordoby, nie odgrywały początkowo większej roli, później jednak zaczęły zyskiwać na znaczeniu, zwłaszcza po upadku kalifatu w XI wieku i rozpadzie arabskiej Andaluzji na parędziesiąt niepodległych państw zwanych taifami.

Poczynając od lat 30. XI wieku Grenada, stopniowo stając się coraz ważniejszym ośrodkiem politycznym i kulturalnym ówczesnej Andaluzji, była najpierw stolicą państwa rządzonego przez jedną z gałęzi berberyjskiej dynastii Ziridów, później została przejęta przez inne berberyjskie dynastie - Almorawidów i Almohadów, wreszcie - w XIII wieku, po zdobyciu w 1236 roku Kordoby i znacznej części Andaluzji przez Ferdynanda III Kastylijskiego (Świętego), znalazła się w rękach dynastii Nasrydów, której założyciel, Muhammad I (Muhammad ibn Jusuf ibn Nasr), od 1238 roku emir Grenady, uznając zwierzchnictwo Kastylii, zapewnił swym następcom panowanie nad Grenadą aż do roku 1492, gdy ówczesny emir, Muhammad XII, znany też jako Boabdil, został zmuszony do poddania miasta, wówczas ostatniego już muzułmańskiego punktu oporu na Półwyspie Iberyjskim, "królom katolickim": Ferdynandowi II Aragońskiemu i Izabeli I Kastylijskiej.

Okres panowania Nasrydów oraz stulecie następujące po przejęciu miasta przez "królów katolickich", ostatecznie kończącym długi okres rekonkwisty, można uważać za złoty wiek Grenady. Z tego okresu pochodzą słynne zespoły pałacowo-ogrodowe Alhambry (obejmujące m.in. pałace królewskie Nasrydów i pałac Karola V) i Generalife, a także katedra i Capilla Real (grobowa kaplica królewska, gdzie pochowani są m.in. "królowie katoliccy"). Później miasto straciło nieco na znaczeniu, odzyskując je dopiero w XIX i XX wieku - wówczas przede wszystkim jako destynacja turystyczna, ze wspomnianymi zabytkami z XIII, XIV i XV wieku jako jej głównymi atrakcjami.


Za główną atrakcję Grenady uchodzi warowny kompleks zbudowany za panowania dynastii Nasrydów w XIII i XIV wieku, później rozbudowywany i przebudowywany, zwany Alhambrą, obejmujący Pałac Nasrydów , twierdzę Alcazaba (której początki sięgają XI wieku), powstały w XVI wieku pałac Karola V , ogrody pałacowe , a także położoną poza murami, na wschód od centrum Alhambry, letnią rezydencję władców znaną jako Generalife . O Alhambrze i Generalife, zob. niżej.

Do najważniejszych ulic Grenady należą Calle Reyes Católicos i Calle Gran Vía de Colón ; na południowy wschód od oznaczonego markerem miejsca, gdzie te ulice się łączą, leży Plaza de Isabel la Católica, z wykonanym w 1892 roku brązowym pomnikiem przedstawiającym Izabelę I Kastylijską akceptującą propozycje Krzysztofa Kolumba. Idąc od tego skrzyżowania Calle Gran Vía de Colón w przeciwną stronę po paru minutach dochodzi się do katedry i przylegającej do niej grobowej kaplicy królewskiej (zob. niżej). Markerem na mapce powyżej zaznaczony jest wart zobaczenia klasztor św. Hieronima (Monasterio de San Jerónimo), którego budowę rozpoczęto już w końcu XV wieku dla uczczenia pamięci słynnego hiszpańskiego dowódcy wojskowego Gonzala Fernándeza de Córdoby, a markerem klasztor kartuzów (Cartuja), gdzie na szczególną uwagę zasługuje późnobarokowa zakrystia.

Jeśli ulicą Calle Reyes Católicos pójdzie się od skrzyżowania na północny wschód, po kilku minutach dojdzie się do jednego z ważniejszych placów Grenady, Plaza Nueva (gdzie warto zwrócić uwagę na budynek kancelarii królewskiej (Real Chancillería ) z 1530 roku, a dalej, w pobliżu kościoła San Gil y Santa Ana, za placem św. Anny (Plaza de Santa Ana), na budynek zwany Casa de los Pisa (gdzie można obejrzeć dzieła sztuki należące do zakonu boniifratrów, założonego w XVI wieku przez św. Jana Bożego w XVI wieku (zob. ➤ Museo San Juan de Dios). Dalej, na północ od ulicy Carrera del Darro, biegnącej wzdłuż rzeki Darro (dopływem rzeki Genil), rozciąga się dzielnica Albaicín, z wyraźnie zachowanym klimatem z czasów arabskich.

Idąc ulicą Carrera del Darro wzdłuż rzeki (która na tym odcinku jest widoczna, podczas gdy od miejsca w pobliżu wspomnianego kościoła San Gil y Santa Ana Darro płynie w kierunku swego ujścia do Genilu kanałem podziemnym i dlatego nie jest zaznaczana na mapach i planach Grenady) warto zwrócić uwagę na łaźnię arabską z XI wieku - Baños Arabos (El Bañuelo) , nieco dalej na zabudowania Convento de Santa Catalina de Zafra , klasztoru ufundowanego w 1521 roku, a jeszcze dalej na budynek Casa del Castril , gdzie mieści się muzeum archeologiczne (Museo Arqueológico) oraz stojący tuż obok kościół św. św. Piotra i Pawła - Iglesia di San Pedro y San Pablo . Z punktu znanego jako Mirador de San Nicolás, oznaczonego markerem , w pobliżu kościoła św. Mikołaja (Iglesia de San Nicolás), rozciąga się legendarny widok na Alhambrę (szczególnie spektakularny o zachodzie słońca). Markerem oznaczony jest położony na zachód od tego miejsca klasztor założony przez Izabelę I Kastylijską w 1501 roku - Convento de Santa Isabel la Real.


Droga z centrum Grenady do Alhambry wiedzie od Plaza Nueva ulicą Cuesta de Gomérez , do bramy zwanej Puerta de las Granadas z XV wieku, dalej zadrzewioną aleją o tej samej nazwie w stronę Puerta de la Justicia (bramy będącej niegdyś głównym wejściem do Alhambry), skąd, już w obrębie murów, można alejką biegnącą w pobliżu pałacu Karola V dojść do kolejnej, zbudowanej w 1345 roku bramy zwanej Puerta del Vino , za którą otwiera się obszerny plac, Plaza de los Aljibes (Plac Cystern lub Plac z Cysterną). Na zachód od tego placu wznoszą się mury i wieże twierdzy Alcazaba ; po przeciwnej stronie - pałac Karola V i (na północ od niego) Palacios Nazaríes (królewskie pałace Nasrydów), a za nimi rozległe tarasowe ogrody Jardines de Partal .

Alhambra, Pałac Nasrydów
Główny zespół pałacowy Alhambry, pałace królewskie Nasrydów (Palacios Nazaríes ), zbudowany w XIV wieku za panowania emirów Ismaila I, Jusufa I i Muhamada V labirynt pałaców, pawilonów, dziedzińców, ogrodów, basenów itp., odznaczający się nadzwyczajnym bogactwem dekoracji wnętrz i uchodzący za arcydzieło architektury islamu, jest zorganizowany wokół dwóch głównych dziedzińców, Patio de los Arrayanes (Dziedziniec Mirtów) i Patio de los Leones (Dziedziniec Lwów).

Pałac Mexuar , położony po zachodniej stronie Dziedzińca Mirtów, stanowił miejsce pracy administracji państwowej, sądowej i urzędników dworskich. W głównej sali, ukończonej w 1365 roku, odbywały się posiedzenia rządu oraz miały miejsce audiencje publiczne; audiencje prywatne miały miejsce w tzw. Złotej Komnacie (Cuarto Dorado), z której okien rozciąga się wspaniały widok na dzielnicę Albaicín.

W budynkach otaczających Patio de los Arrayanes , z dużym basenem, które brzegi porasta mirt (stąd nazwa dziedzińca), w szczególności we wznoszącej się od strony północnej wieży zwanej Torre de Comares zbudowanej w latach 1334-1354, mieści się jedna z najbardziej znanych sal pałacu Nasrydów, tzw. Sala Ambasadorów (Salón de Embajadores), słynąca m.in. z kopulastego, bogato intarsjowanego sklepienia z drewna cedrowego przedstawiającego podobno siedem sfer niebieskich muzułmańskiego kosmosu, a także Sala de la Barca (poczekalnia), z sufitem w kształcie łodzi.

Patio de los Leones (Dziedziniec Lwów), z fontanną podtrzymywaną przez 12 marmurowych lwów (stąd nazwa), otoczone arkadami wspartymi na 124 kolumnach, także uchodzi za arcydzieło zdobnictwa. Do najsłynniejszych sal w budynkach otaczających dziedziniec należą: wielka Sala Królów (Sala de los Reyes) zdobiona XIV-wiecznymi malowidłami na skórze, tzw. Sala Dwóch Sióstr (Sala de las Dos Hermanas), z kopułą przypominjącą plaster miodu, a także tzw. Sala Abencerragów (Sala de los Abencerrajes), której nazwa pochodzi od nazwiska arystokratycznej rodziny rywalizującej z ostatnim emirem Grenady, Muhammadem XII (Boabdilem), zaproszonej przez emira na ucztę i wymordowanej.


Tzw. Pałac Karola V (chodzi o Karola Habsburga, najstarszego syna Filipa I Kastylijskiego i Joanny Szalonej, córki "królów katolickich", króla Hiszpanii w latach 1515-1556 i cesarza rzymskiego w latach 1519-1556) jest największą budowlą wzniesioną na wzgórzu Alhambry. Został dobudowany do wcześniej istniejącego zespołu pałacowego Nasrydów (po wyburzeniu jego części) w XVI wieku, gdy Grenada znajdowała się już w rękach katolickiej Hiszpanii, dla podkreślenia chrześcijańskiego zwycięstwa nad islamem, i sfinansowany ze secjalnie utworzonego podatku płaconego przez pokonanych Arabów. Pałac, zaprojektowany przez hiszpańskiego architekta Pedra Machuca, z okrągłym dziedzińcem wewnętrznym otoczonym galeriami i dwukondygnacyjną kolumnadą, uchodzi za wybitny przykład architektury Renesansu (i jeden z najlepszych przykładów architeltury renesansowej poza Włochami). W pałacu mają swą siedzibę dwa muzea - Museo de la Alhambra i Museo de Bellas Artes (malarstwo i rzeźba głównie z XVI-XVIII wieku).
Generalife , założony w XIV wieku zespół ogrodowy z pawilonami, będący niegdyś letnią rezydencją emirów Grenady, leży na północny wschód od Alhambry, poza jej murami. Centrum Generalife stanowi Patio de la Acequia (zwany też Patio de Ria), zamknięty ogród w stylu orientalnym, z długim wąskim basenem. Jedną z atrakcji tzw. Górnych Ogrodów, obok głównego zespołu budowli Generalife, są schody, po których spływa woda ("schody wodne", Escalera del Aqua); Dolne Ogrody (Jardines Bajo) można podziwiać idąc z Alhambry do Generalife.

Warto wiedzieć, że na terenie Generalife odbywa się co roku (na przełomie czerwca i lipca) odbywa się Międzynarodowy Festiwal Muzyki i Tańca (Festival Internacional de música y Danza).
Katedrę w Granadzie (Calle Gran Vía de Colón, 5) - Catedral de Santa María de la Encarnación , zaczęto budować na polecenie "królów katolickich" w stylu gotyckim w 1523 roku, według projektu Enrique de Egasa, hiszpańskiego architekta, który wcześniej projektował katedrę w Toledo, jego z prekursorów stylu plateresco. Później plany zmieniono i budowę kontynuował - ale już w stylu renesansowym - architekt i rzeźbiarz Diego de Siloé, którego zachowanym do dziś dziełem jest m.in. przykryte kopułą, wsparte na 12 korynckich filarach prezbiterium (Capilla Mayor). Diego de Siloé zaprojektował też fasadę, która jednak później, w połowie XVII wieku, przekomponował urodzony w Grenadzie, zmarły tamże i pochowany w katedrze Alonso Cano (1601-1667). Katedra jest pięcionawowa, z bogato zdobionym wnętrzem o długości 116 m i szerokości 67 m.

Do katedry przylega Capilla Real (Calle Officios 3), zaprojektowana w stylu gotyku izabelińskiego i zbudowana dla "królów katolickich" w latach 1505-1507 przez Enrique de Egasa kaplica grobowa mieszcząca w prezbiterium marmurowe nagrobki Ferdynanda II Aragońskiego i Izabeli I Kastylijskiej (autorstwa Domenica Fancellego, wykonane w 1517 roku), a także ich córki Joanny I Kastylijskiej (Joanny Szalonej) i jej męża Filipa I Pięknego (których autorem jest Bartolomé Ordóñez). Warto zwrócić uwagę m.in. na wspaniałą kratę oddzielającą prezbiterium oraz na wykonane przez Felipe Vigarny'ego retabulum ołtarza głównego (m.in. z płaskorzeźbami przedstawiającymi zdobycie Grenady). W skarbcu w zakrystii przechowywane są m.in. berło i korona Izabeli I Kastylijskiej, cenne obrazy z jej kolekcji malarstwa (m.in. autorstwa Sandra Boticellego, Rogiera van der Weydena i Hansa Memlinga), a także miecz Ferdynanda II Aragońskiego.

Tuz obok Capilla Real, po przeciwnej stronie ulicy, przy Calle Oficios 14, warto rzucić okiem na budynek zwany Palacio de la Madraza - będący pierwotnie siedzibą arabskiego uniwersytetu, później przez pewien czas siedzibą ratusza (dlatego też bywa nazywany w orzewodnikach i na mapach - Antiguo Ayuntamiento). Od południowo-zachodniej strony katedry stoi Pałac Arcybiskupi . Markery , i oznaczają odpowiednio Corral de Carbón (pozostały z czasów arabskich dziedziniec otoczony krużgankami, niegdyś zajazd dla kupców i skład towarów), stojący przy Plaza del Carmen dzisiejszy ratusz (Ayuntamiento) i pochodzący z pierwszej połowy XVI wieku pałac zwany Casa de los Tiros, dziś mieszczący muzeum historyczne.

• Warto wiedzieć, że w 1531 roku powstał w Grenadzie założony przez Karola V uniwersytet, jeden z najstarszych w Europie, dziś jeden z największych (ponad 80 tys. studentów) i jeden z najbardziej prestiżowych w Hiszpanii.
  
  
  
  
  Szczególną, interesującą z turystycznego punktu widzenia cechą Grenady jest jej położenie - z jednej strony stosunkowo niedaleko od wybrzeża Morza Śródziemnego (67 km od połączenia autostrady A-44 z biegnącą wzdłuż wybrzeża autostradą A-7, oznaczonego markerem ), ale blisko również do najwyższych szczytów pasma górskiego Sierra Nevada (markerem oznaczony jest Mulhacén, szczyt o wysokości 3478 m n.p.m., najwyższy w Górach Betyckich, do których należy pasmo Sierra Nevada, i zarazem najwyższy na Półwyspie Iberyjskim), a także do oznaczonego markerem popularnego ośrodka narciarskiego Estación de Esquí, Snowboard y Montaña de Sierra Nevada, gdzie w 1996 roku rozegrane były - jedyny raz w Hiszpanii - mistrzostwa świata w narciarstwie alpejskim.