Kordoba / Córdoba

Miasto (ok. 330 tys. mieszkańców) na południu Hiszpanii, w Andaluzji, położone 397 km na południe od Madrytu , 140 km na północny wschód od Sewilli , stolicy Andaluzji, 160 km na północny zachód od Grenady , 158 km na północ od Malagi , na wysokości 120 m n.p.m., nad rzeką Gwaldakiwir. W starożytności ważne miasto rzymskie, w Średniowieczu, po arabskim podboju znacznej części Półwyspu Iberyjskiego, stolica Kalifatu Kordoby. Dziś Kordoba jest jedną z najważniejszych destynacji turystycznych w Andaluzji i całej Hiszpanii. Z czasów kalifatu pochodzi najważniejszy zabytek miasta - Mezquita (pierwotnie meczet, poźniej, po zdobyciu Kordoby przez Ferdynanda III Kastylijskiego w kolejnym kroku rekonkwisty, przekształcony w kościoł katolicki), budowla uważana za arcydzieło architektury islamu. Dojazd z Madrytu lub Sewilli autostradą A-4; z południa, od strony Malagi, najlepiej dojechać autostradą A-45, zaś z Grenady - drogą N-432 (➤ mapka)(➤ mapka).

Uwaga. Hiszpańską nazwa miasta jest "Córdoba" i taka pisownia bywa stosowana również w innych językach, również w literaturze polskiej, choć częściej używane są formy: "Kordowa" lub "Kordoba". Na tej stronie stosujemy pisownię "Kordoba" (podobnie jak to jest w polskiej wersji Wikipedii i w wielu przewodnikach turystycznych).

Wiadomo, że tereny, na których leży dzisiejsza Kordoba, były zamieszkałe co najmniej od VIII wieku p.n.e., a pierwsze wzmianki historyczne siegają czasów, gdy znalazły się pod panowaniem kartagińskim. W 206 roku p.n.e. opanowali je Rzymianie, zakładając miasto, które później, w czasach Juliusza Cezara, stało się stolicą prowincji Hispania Ulterior, a jeszcze poźniej, za panowania Oktawiana Augusta, stolicą prowincji Hispania Ulterior Baetica. W Kordobie urodzili się m.in. Lukan, Seneka Starszy (Retor) i Seneka Młodszy (Filozof). Po upadku Cesarstwa Rzymskiego Kordoba znalazła się na krótko (552–572) pod panowaniem Bizancjum, a następnie w rękach Wizygotów.

W 711 roku Kordoba została zdobyta przez Arabów, stając się stolicą prowincji podporządkowanej kalifatowi Umajjadów z Damaszku. W 756 jedyny członek rodu Umajjadów, któremu udało się przeżyć przewrót w 750 roku (gdy władzę, po pokonaniu Umajjadów, zdobyli Abbasydzi, rządzący później przez ponad pięć stuleci Kalifatem Bagdadu), Abd ar-Rahman I, zdobył Kordobę ogłaszając się władcą niezależnego od Bagdadu emiratu, później, przez Abd ar-Rahmana III, przekształconego w 929 roku w niezależny kalifat. Za panowania Umajjadów kordobańskich miasto, jako stolica ówczesnej Andaluzji (Al-Andalus) rozkwitło, stając się największym miastem w regionie Morza Śródziemnego, liczącym kilkaset tysięcy mieszkańców (według niektórych źródeł nawet milion), tysiące meczetów (z których największym i najsławniejszym był częściowo zachowany do dziś Wielki Meczet Kordoby, La Mezquita), setki tysiecy budynków mieszkalnych, dziesiątki tysięcy rezydencji, tyleż sklepów, a także dziesiątki szpitali, ośrodków naukowych (w X wieku, założono w Kordobie uniwersytet), bibliotek (szacuje się, że w bibliotece żyjącego w latach 915-976 Al-Hakama II, kalifa Kordoby od roku 961, zgromadzono około 400 tys. manuskrytów) i innych instytucji publicznych. Okres ten charakteryzowało też współistnienie i wzajemna tolerancja kultur islamu, chrześcijaństwa i judaizmu, tworzących jeden z najważniejszych ośrodków politycznych, handlowych, kulturalnych i naukowych ówczesnego świata.

W XI wieku - w wyniku różnych przyczyn, w tym wewnętrznych walk o władzę - zaczął się okres powolnego upadku Kordoby, zakończony w 1031 roku rozpadem kalifatu na dziesiątki niepodległych państw zwanych taifami, z których jednym z najważniejszych stała się taifa ze stolicą w Sewilli. Kordoba początkowo też była stolicą jednej z taif, jednak już w 1070 roku została podporządkowana panującym w Sewilli Abbadydom, których później zastąpili Almorawidzi i Almohadzi. Za panowania tych ostatnich proces upadku miasta uległ przyspieszeniu, skończył się też okres tolerancji, a zaczęły czasy fanatyzmu i dogmatyzmu: wtedy właśnie zmuszeni zostali do opuszczenia miasta myśliciele tak wybitni, jak Awerroes (1126-1198) i Majmonides (1135-1204), obaj urodzeni w Kordobie.

W 1236 roku miasto zdobył, w kolejnym kroku rekonwisty, Ferdynand III Kastylijski znany też jako Ferdynand III Święty, król Kastylii-Leónu panujący w latach 1217-1252, który polecił przekształcenie Mezquity w kościół chrześcijański, wznosząc ponadto w Kordobie 12 innych kościołów zwanych iglesias fernandinas, pełniących zresztą funkcję nie tylko świątyń, lecz także ośrodków administracji dzielnicami, na które Kordoba została wówczas podzielona.

Przez pewien czas po przejęciu Kordoby przez Hiszpanów miasto odgrywało jeszcze na Półwyspie Iberyjskim znaczącą rolę jako ośrodek handlowy i kulturalny (choć nie w takim stopniu, jak w czasach panowania Umajjadów), później jednak - częściowo w wyniku wypędzenia ludności żydowskiej i arabskiej, częściowo na skutek epidemii, częściowo konfliktów wewnętrznych - nastąpił zastój i wreszcie powolny upadek Kordoby, która w XVIII wieku liczyła zaledwie 20 tysięcy mieszkańców i zaczęła się odradzać właściwie dopiero w XX wieku, by dziś znów być sławną - ale teraz przede wszystkim jako jeden z najważniejszych ośrodków turystycznych w Andaluzji, przyciągających każdego roku gości z całego świata.


Głównym zabytkiem i największą atrakcją turystyczną Kordoby jest Mezquita (La Mezquita) - niegdysiejszy Wielki Meczet w Kordobie, najważniejszy meczet emiratu, potem kalifatu Kordoby i jedna z najważniejszych wówczas świątyń muzułmańskich na świecie, później, po zdobyciu Kordoby przez chrześcijan, przekształcona w kościół i dziś służąca jako rzymskokatolicka katedra diecezji Kordoba.

Mezquita zajmuje dziś pokazany na mapce zamieszczonej niżej prostokątny teren o powierzchni prawie 23000 m² (179 x 128 m), otoczony potężnym murem z pełniącą dziś funkcję dzwonnicy wieżą zwaną Torre del Alminar mieszczącą w środku dawny minaret. Teren Mezquity otaczają ulice: Calle del Cardenal Herrero, Calle Torrijos, Calle Cardenal González i Calle de la Grada Redonda. Za główne wejście z zewnątrz na dziedziniec meczetu, Patio de los Naranjos , uchodzi Puerta de Pedrón , od strony Calle Cardinal Herrero (tuż obok dzwonnicy). Można jednak też wejść na dziedziniec od tej samej strony bramą oznaczoną markerem lub bramami od strony Calle de la Grada Redonda czy od strony Calle Torrijos . Z Patio de los Naranjos, z kolei, wchodzi się do dzisiejszej katedry, zbudowanej pośrodku sali modlitw dawnego meczetu, bocznym wejściem oznaczonym markerem .

Meczet zaczął budować w 785 roku pierwszy emir Kordoby, Abd ar-Rahman I (731-788), panujący w latach 756-788. Wcześniej stał w tym miejscu kościół zbudowany przez Wizygotów na fundamentach świątyni rzymskiej. Meczet Abd ar-Rahmana I powstał na planie kwadratu o bokach ok. 70 m, a do budowy wykorzystane zostały elementy wcześniejszych budowli, w szczególności ponad 100 kolumn, zarówno rzymskich, jak wizygockich. Za panowania następców Abd ar-Rahmana I, Abd ar-Rahmana II, al-Hakama II i al-Mansura (Almanzora) świątynia była rozbudowywana i przebudowywana: powstał minaret (później obudowany wieżą dziś pełniącą funkcję dzwonnicy), sala modlitw była stopniowo powiększana, rosła liczba kolumn (w czasach Almanzora było ich podobno prawie 1300, z czego do dziś pozostało ponad 850), a Wielki Meczet w Kordobie - zarówno meczet jako całość, jak też rozmaite szczegółowe rozwiązania architektoniczne, np. zapożyczony od Wizygotów łuk podkowiasty - stały się wzorem dla innych świątyń muzułmańskich budowanych w tym okresie na Półwyspie Iberyjskim.

Po zajęciu Kordoby przez Ferdynanda III Świętego w 1236 roku, meczet został przekształcony w kościół. Za panowania jego następcy, Alfonsa X Mądrego, panującego w latach 1252-1284, powstała na terenie meczetu, w miejscu oznaczonym markerem , zbudowana przez arabskich rzemieślników Capilla de Villaviciosa, kaplica z dekoracjami w stylu mudejar (później przebudowana), pełniąca aż do początków XVII wieku funkcję ołtarza głównego kościoła; za Alfonsa X powstała też, obok Capilla de Villaviciosa, kaplica królewska, Capilla Real . Poźniej, pod naciskiem władz kościelnych, powstały następne, mimo niechęci niektórych władców chrześcijańskich, w szczególności Izabeli I Kastylijskiej (Katolickiej), do niszczenia pierwotnej struktury Mezquity. Wreszcie, w 1523 roku, za panowania wnuka "królów katolickich", Ferdynanda II Aragońskiego i Izabeli I Kastylijskiej, cesarza Karola V Habsburga panującego w latach 1519-1556 (i w latach 1516-1556 jako król Hiszpanii, Karol I), zaczęto, w środku sali modłów meczetu, budowę renesansowej w stylu katedry, znanej dziś jako Santa Iglesia Catedral de Córdoba i służącej jako katedra kordobańskiej diecezji. Budowa wymagała zniszczenia części meczetu, co przez wiele lat było przedmiotem sporów. Ostateczną decyzję podjął sam Karol V, lecz, gdy w kilka lat po rozpoczęciu budowy pokazano mu postępy prac, podobno żałował swej decyzji, widząc, że po to, by zbudować coś, co niczym specjalnym się nie wyróżnia, trzeba było zniszczyć coś wyjątkowego (habéis destruido lo que era único en el mundo, y habéis puesto en su lugar lo que se puede ver en todas partes).

Nie jest oczywiście tak, że katedra w Kordobie nie jest warta zobaczenia (zresztą, jak zwracano uwagę, być może, gdyby katedra w środku meczetu wówczas nie powstała, Mezquita - pod naciskiem hiszpańskiej inkwizycji - zostałaby całkowicie zniszczona). Godne szczególnej uwagi są obie wspomniane wyżej kaplice, Capilla de Villaviciosa i Capilla Real, ale także Capilla Mayor , od 1607 roku główny ołtarz katedry, liczne inne kaplice, dwie ambony (z marmuru, jaspisu i mahoniu), czy barokowe stalle chóru; warto też zobaczyć skarbiec (Tesoro), w kaplicy zwanej Capilla del Cardenal . Warto też przyjrzeć się wspomnianej wyżej dzwonnicy i licznym kaplicom i bramom wbudowanym w mury otaczające Mezquitę.

Niewątpliwie jednak główną atrakcją turystyczną Kordoby i Mezquitu jako meczetu-katedry - są pozostałości oryginalnej świątyni muzułmańskiej, stanowiącej jeden z najważniejszych zabytków architektury w Andaluzji i całej Hiszpanii i uchodzącej za arcydzieło architektury islamu, ze spektakularnym lasem ponad 850 podwójnych łuków i kolumn z granitu, porfiru, jaspisu i marmuru.

Za szczególne dzieło sztuki godne uwagi w Mezquicie uchodzi też mihrab , nadzwyczaj bogato zdobiona nisza modlitewna, zbudowana w czasach al-Hakama i al-Mansura przez budowniczych bizantyjskich, z marmurową inkrustowaną kopułą i pozłacaną kopią fragmentu Koranu we wnęce pod podkowiastym łukiem wbudowanym w prostokątną ramę.


Markerem na mapce niżej oznaczony jest stojący naprzeciwko katedry, po drugiej stronie Calle Torrijos, w miejscu, gdzie niegdyś znajdował się pałac emira Kordoby, Pałac Biskupi (Obispado de Córdoba), w którym mieści się m.in. Museo Diocesano, z bogatą kolekcją eksponatów sztuki sakralnej; w budynkach przylegających od północy do głównej części pałacu mają swe siedziby Palacio de Congresos y Exposiciones, a także biuro informacji turystycznej.

Idąc stąd ulicą Calle Torrijos na południowy wschód, w stronę rzeki, po paru minutach dochodzi się do Triunfo de San Rafael , XVIII-wiecznego pomnika wotywnego św. Rafaela (archanioła), czczonego w Kordobie od czasów jednej z epidemii dżumy w XVII wieku, gdy święty miał obiecać miastu objęcie go swą opieką, a zaraz dalej do Puerta del Puente , renesansowej bramy z drugiej połowy XVI wieku, stojącej w miejscu wcześniejszych bram rzymskich i arabskich. Puerta del Puente jest północną bramą prowadzącą na wielokrotnie przebudowywany most na rzece Gwadalkiwir , zwany Puente Romano , ponieważ zachował fundamenty rzymskie z czasów Oktawiana Augusta. Od strony południowej most zamyka Torre de Calahorra , forteca z czasów arabskich, mieszcząca dziś Museo Vivo de Al-Andalus, małe muzeum poświęcone średniowiecznej Kordobie.

Markerem na zamieszczonych na tej stronie mapkach oznaczony jest Alcázar de los Reyes Cristianos, zamek zbudowany w 1328 roku - w miejscu, gdzie istniały wcześniej fortyfikacje Umajjadów - na polecenie Alfonsa XI, później przebudowany, otoczony ogrodami z sadzawkami, fontannami, itp. Przez pewien czas zamek był siedzibą Izabeli I Kastylijskiej i Ferdynanda II Aragońskiego; przez pewien czas - siedzibą inkwizycji. Część kompleksu jest dostępna dla turystów, którzy mogą tu obejrzeć m.in. zachowane rzymskie mozaiki, a także sarkofag z III wieku; z wież murów obronnych rozciągają się widoki na miasto i okolicę.

Dzielnica otaczająca Mezquitę - to Juderia (Judería), dawna dzielnica żydowska, z niewysokimi domami o białych ścianach, stojących przy wąskich uliczkach, słynąca z dziedzińców, z których część jest stale dostępna dla turystów, a część tylko w pierwszej połowie maja, gdy odbywa się w Kordobie Festival de los Patios - konkurs na najpiękniejsze patio). Do najczęściej odwiedzanych zabytków dzielnicy należą:

• Stojąca przy Calle Judios, pod numerem 20, niewielka synagoga w stylu mudejar, z galerią dla kobiet, zbudowana w początkach XIV wieku, jedna z trzech pochodzących z tego okresu synagog zachowanych w Hiszpanii;
  

  

  KORDOBA

  pomnik Majomidesa
  fot. JD
• Capilla de San Bartolomé (Calle Averroes) - kaplica z XIV wieku, uważana za jeden z najlepszych przykładów architektury w stylu mudejar w Kordobie i dlatego nazywana często Capilla Mudéjar de San Bartolomé; kaplica przylega do budynku dawnego szpitala, Hospital del Cardenal Salazar (Plaza del Cardenal Salazar) z początku XVIII wieku, który później stał się i pozostaje do dziś siedzibą wydziału filozofii uniwersytetu w Kordobie (Universidad de Córdoba, Facultad de Filosofia y Letras);
• Plaza Maimónides , plac biorący nazwę od nazwiska Majmonidesa (1138-1204), urodzonego w Kordobie żydowskiego lekarza i filozofa; pomnik Majmonidesa stoi niedaleko placu, w miejscu oznaczonym markerem .

Będąc w okolicach synagogi warto też przejść ulicą Calle Cairuan , biegnącą wzdłuż murów obronnych, ale już poza nimi, gdzie warto rzucić okiem na pomnik Awerroesa (1126-1198), urodzonego w Kordobie uczonego (matematyka, lekarza, prawnika), teologa i filozofa, który w czasach almohadzkich także musiał opuścić Kordobę, choć nie (jak Majmonides) z uwagi na narodowość, lecz z uwagi na nieprawomyślne, zdaniem ówczesnych władców, poglądy, a także na pomnik urodzonego w Kordobie w 4 roku n.e. filozofa rzymskiego Seneki.

Z innych wartych odwiedzenia miejsc w Kordobie należy wymienić przynajmniej:

KORDOBA
Plaza de la Corredera
fot. ALW
• Plaza de la Corredera - charakterystyczny, położony w centrum miasta XVII-wieczny (później wielokrotnie przebudowywany) prostokątny plac otoczony arkadami, z licznymi straganami, kawiarniami, itp.;
• Plaza de las Tendillas - z konnym pomnikiem Gonzala Fernándeza do Córdoba (zwanego El Gran Capitán), dowódcy wojsk "królów katolickich", Ferdynanda II Aragońskiego i Izabeli I Kastylijskiej, który m.in. w 1492 roku odegrał kluczową rolę w wynegocjowaniu przejęcia przez chrześcijan Grenady, w ostatnim kroku rekonkwisty (pomnik, dłuta urodzonego w Kordobie rzeźbiarza, Matea Inurrii, stanął w tym miejscu po przebudowie placu w pierwszych dekadach XX wieku, w 1927 roku, już po śmierci artysty);
  

  

  KORDOBA

  Plaza del Potro
  fot. ALW
• Plaza de Jerónimo Páez , przy którym stoi m.in. XVI-wieczny renesansowy Palacio de los Páez, zaprojektowany przez Hernána Ruiza, siedziba muzeum archeologicznego (Museo Arqueológico), ze zbiorami przedmiotów iberyjskich, kolekcją rzymską, a także eksponatami z czasów wizygockich i arabskich (za ozdobę zbiorów uważany jest brązowy jeleń z X wieku, znaleziony w położonych 8 km na zachód od Kordoby ruinach miasta Medina Azahara, założonego przez Abd-ar Rahmana III);
• Plaza del Potro - plac, przy którym w budynku pod numerem 1, po przeciwnych stronach dziedzińca, mają siedziby dwa muzea: Museo de Bellas Artes (z kolekcją obrazów szkoły sewilskiej, w tym Murilla, Valdésa Leala i Zurbarana, a także zbiorem rzeźb Matea Inurrii) oraz Museo Julio Romeo de Torres, działające w domu urodzenia kordobańskiego malarza, żyjącego w latach 1874-1930.

• Palacio de Viana (pałac znany także jako Museo de los Patios) - to usytuowana przy Plaza Don Gome rezydencja, której nazwa pochodzi od nazwiska rodziny arystokratycznej, do której przez pewien czas należała (obecnie jest własnością Fundación CajaSur).
  
  Plac, przy którym stoi Palacio de Viana, jest nieco oddalony od centrum. Pałac jest jednak uważany za jedną z ważniejszych atrakcji Kordoby. Mieści się tu, w bogato zdobionych wnętrzach, muzeum z interesującymi kolekcjami porcelany, mebli, tkanin, wyrobów skórzanych (będących niegdyś specjalnością Kordoby), sreber, uzbrojenia, itp., a także galerią malarstwa i biblioteką liczącą ponad 7 tysięcy tomów. Za szczególną atrakcję uchodzi 12 pięknych dziedzińców (skąd druga, wspomniana wyżej, nazwa pałacu).