Bazylea

Bazylea (nazwa niemiecka: Basel; nazwa francuska: Bâle) - to liczące ok. 180 tys. mieszkańców niemieckojęzyczne miasto w północno-zachodniej Szwajcarii, położone w kantonie Basel-Stadt, nad Renem, na granicy z Francją i z Niemcami, ok. 100 km na północ od Berna , ok. 90 km na północny zachód od Zurychu (➤ mapka)(➤ mapka). Stolica kantonu Basel-Stadt. Ośrodek przemysłowy, handlowy, finansowy, naukowy i kulturalny, ważny węzeł komunikacyjny. Miasto jest też znane z organizowanego corocznie słynnego 72-godzinnego karnawału - Basler Fasnacht.



Historia Bazylei, sięgająca co najmniej czasów rzymskich, jest zbyt długa i bogata, by ją na tej stronie szerzej omawiać; musimy ograniczyć się do przypomnienia, że po upadku Cesarstwa Rzymskiego miasto znalazło się w V wieku pod panowaniem Franków, w VIII wieku stało się stolicą biskupstwa, w XI wieku znalazło się w granicach Świętego Cesarstwa Rzymskiego, na początku XVI wieku przystąpiło, jako jedenasty członek, do (pierwszej) Konfederacji Szwajcarskiej, a wkrótce potem, w 1529 roku, przyjęło reformację. Dziś Bazylea jest trzecim, po Zurychu i Genewie, największym miastem Szwajcarii, ważnym ośrodkiem przemysłowym i handlowym, węzłem komunikacyjnym, centrum finansowym, miastem uniwersyteckim (słynącym z najstarszego w Szwajcarii Uniwersytetu - Universität Basel - założonego w 1460 roku i uważanego za jedną z kolebek europejskiego humanizmu), a także, last but not least, kulturalną stolicą Szwajcarii znaną z licznych ważnych muzeów i innych instytucji kultury.


Miasto leży nad Renem , w miejscu, gdzie stykają się terytoria Szwajcarii, Francji i Niemiec, i gdzie rzeka zmienia kierunek z zachodniego na północny. Dzielnice na lewym, południowo-zachodnim brzegu Renu określa się jako Grossbasel, dzielnice na prawym brzegu - jako Kleinbasel. Łączy je m.in. most Mittlere Brücke , stanowiący umowną granicę między odcinkami Renu znanymi jako Hochrhein (Wysoki Ren) i Oberrhein (Górny Ren), położony w miejscu jednej z najstarszych przepraw przez Ren między Jeziorem Bodeńskim a Morzem Północnym, czynnej już w XIII wieku. Pierwszy most w tym miejscu był - do chwili otwarcia w 1879 roku mostu Wettsteinbrücke - jedynym mostem w Bazylei i stał (wcześniej wielokrotnie przebudowywany) aż do 1903 roku, gdy został zastąpiony przez obecną konstrukcję.

Wszystkie najważniejsze zabytki i atrakcje Bazylei znajdują się na terenie Grossbasel; większość leży w bezpośrednim sąsiedztwie lub w okolicach trzech najbardziej znanych placów Bazylei: Münsterplatz (Plac Katedralny), Marktplatz (Rynek) i Barfüsserplatz .

Pierwszy z nich, położony na niewielkim wzgórzu bezpośrednio nad Renem, jest jednym z najstarszych placów Bazylei. Z północnego zachodu doprowadza do niego wąska malownicza uliczka Augustinergasse , z południowego wschodu - Rittergasse , natomiast od strony Freie Strasse , głównej ulicy historycznego centrum Bazylei, trzeba podejść dość stromo wąskimi uliczkami Schlüsselberg lub Münsterberg. Plac był zasiedlony już w czasach rzymskich, ale obecny kształt przybrał (w przybliżeniu) w Średniowieczu, gdy wznoszono katedrę - Basler Münster - i otaczające plac, zachowane do dziś domy kanoników. Przez pewien czas w Średniowieczu plac stanowił centrum miasta (pełnił w szczególności funkcje targu, ale organizowano tu też uroczystości procesje, turnieje, itp.), później jednak stracił na znaczeniu.

Wspomniana romańsko-gotycka katedra - Basler Münster - pierwotnie katolicka, obecnie ewangelicka, uważana za jedną z najważniejszych atrakcji Bazylei i symbol miasta, zbudowana z czerwonego piaskowca, stoi w miejscu, gdzie wcześniej znajdowała się romańska świątynia z pięcioma wieżami o historii sięgającej pierwszej połowy XI wieku, zniszczona w trzęsieniu ziemi w 1356 roku. Została odbudowana w XIV-XV wieku jako pięcionawowa bazylika z transeptem i krużgankami oraz dwiema wieżami i w tym kształcie przetrwała do dzisiaj (chociaż utraciła większość wyposażenia wnętrza podczas reformacji, a później, w połowie XIX wieku, została przebudowana). Warto zwrócić uwagę na portal główny (zdobiące portal rzeźby przedstawiają m.in. fundatora kościoła, cesarza Henryka II, i jego żonę Kunegundę), romański portal w północnym ramieniu transeptu z XII wieku, witraże, kilka cennych dzieł sztuki we wnętrzu świątyni, a także na gotycki krużganek przylegający do katedry od strony południowej. Od strony rzeki, na północny wschód od katedry znajduje się podwyższony taras, zwany Pfalz , z którego rozciąga się spektakularny widok na Ren i Kleinbasel. Rozległy widok roztacza się także z dostęnej dla zwiedzających jednej z wież świątyni.

Markerem oznaczone jest położone na południowy wschód od katedry i Münsterplatz bodaj najważniejsze i najbardziej znane muzeum Bazylei, Kunstmuseum, dysponujące największą i najważniejszą publiczną kolekcji sztuki w Szwajcarii, a zarazem będące jednym z najstarszych muzeów sztuki w skali światowej, działającym od 1661 roku. Zgromadzone przez muzeum zbiory obejmują obrazy, rzeźby, rysunki, grafiki, instalacje i filmy od XV wieku do naszych czasów, w tym m.in. największą na świecie kolekcję dzieł Holbeinów oraz dzieła niemal wszystkich najwybitniejszych artystów europejskich. Oddziałem muzeum jest Muzeum Sztuki Współczesnej (Museum für Gegenwartskunst) mieszczące się w oddzielnym budynku (oznaczonym na jednej z mapek zamieszczonych na tej stronie niżej) markerem ). W pobliżu Kunstmuseum, po przeciwnej stronie ulicy St. Alban-Graben, znajduje się Antikenmuseum Basel - jedno z najważniejszych w Szwajcarii muzeów poświęconych Starożytności, z bogatymi zbiorami sztuki greckiej, etruskiej, rzymskiej i egipskiej.

Przy północno-zachodnim krańcu placu Münsterplatz, na Augistinergasse (ale z wejściem od placu) znajduje się inne godne uwagi muzeum w Bazylei, znane jako Museum der Kulturen . Jest jednym z najważniejszych muzeów etnograficznych w Europie, z kolekcją kilkuset tysięcy eksponatów pochodzących ze wszystkich kontynentów, a także kilkudziesięciu tysięcy fotografii. Nieco dalej na północ na Augustinergasse znajduje się wejście do założonego w 1821 roku Muzeum Historii Naturalnej (Naturhistorisches Museum Basel).

W odległości kilku minut spaceru od Münsterplatz leży drugi z trzech głównych placów Bazylei, Marktplatz , o którym pierwsze wzmianki pochodzą z końca XI wieku, ale który w obecnym kształcie powstał na początku XX wieku. Najważniejszym zabytkiem przy Marktplatz jest ratusz (Basler Rathaus ), budynek z czerwonego piaskowca zbudowany na początku XVI wieku po przystąpieniu Bazylei do Konfederacji Szwajcarskiej, później przebudowany i rozbudowany (m.in. w XVII wieku oraz na przełomie XIX i XX wieku, gdy dodano m.in. charaterystyczną wieżę), z malowidłami ściennymi zdobiącymi elewacje zewnętrzne i elewacje wokół wewnętrznego dziedzińca, stojący w miejscu, gdzie pierwotnie znajdował się tzw. Ricthaus, zniszczony przez trzesienie ziemi w 1356 roku. W pobliżu placu i ratusza, na północnym krańcu wzgórza katedralnego, stoi kościół Martinskirche o historii sięgającej XII wieku, uważany za najstarszy kościół parafialny Bazylei, pierwotnie katolicki, w XVI wieku przejęty przez protestantów; kilkadziesiąt metrów na północ od kościoła jest południowo-zachodni kraniec wspomnianego mostu Mittlere Brücke .

Markerem oznaczone jest założone w 1924 roku Muzeum Farmacji (Pharmaziemuseum der Universität Basel), dysponujące jedną z największych i najważniejszych w skali światowej kolekcji eksponatów związanych z historią farmacji (naczynia i przyrządy, zabytkowe wyposażenie aptek, laboratorium alchemiczne, historyczne apteczki pierwszej pomocy, książki, stosowane niegdyś lekarstwa, itp.), mieszczące się w zabytkowym budynku zwanym "Zum Vorderen Sessel", w którym mieszkali niegdyś i pracowali tacy ludzie, jak drukarze Johann Amerbach i Johann Froben (Johannes Frobenius), Erazm z Rotterdamu, Hans Holbein Młodszy czy Theophrastus von Hohenheimm, znany jako Paracelsus.

Na południowy zachód od Placu Katedralnego, w odległości ok. 200 m, leży trzeci ze wspomnianych głównych placów Bazylei, Barfüsserplatz , jeden z najważniejszych węzłów komunikacyjnych miasta (osiem linii tramwajowych), przy którym wznosi się Barfüsserkirche, dawny kościół klasztorny franciszkanów, splądrowany, sprofanowany i częściowo zburzony podczas reformacji, pod koniec XIX wieku odrestaurowany, będący dziś siedzibą głównego oddziału otwartego w 1894 roku Muzeum Historycznego (Historisches Museum Basel – Barfüsserkirche), jednego z największych i najważniejszych muzeów tego rodzaju w Szwajcarii. Oddziałami Muzeum Historycznego są też mieszczące się w położonym niedaleko budynku "Lohnhof" (należącego dawniej do zespołu zabudowań klasztornych) Muzeum Historii Muzyki (Musikmuseum), z bogatą kolekcją instrumentów muzycznych, oraz pałac znany jako Haus zum Kirschgarten z drugiej połowy XVIII wieku, dziś mieszczący muzeum wnętrz.

Marker oznacza Kunsthalle, budynek, w którym mieści się Muzeum Architektury (Schweizerisches Architekturmuseum) i organizowane są wystawy czasowe sztuki współczesnej, zaś markery i - dwa kościoły, odpowiednio Elisabethenkirche, uważany za najwybitniejszy przykład neogotyckiej architektury sakralnej w Szwajcarii, oraz Leonhardskirche, pochodzący z połowy XIV wieku, w czasie reformacji przejęty przez protestantów.

Jeśli chodzi o zabytki i atrakcje turystyczne Bazylei położone nieco dalej od ścisłego centrum, to do najważniejszych należą m.in. trzy zachowane bramy miejskie, niegdyś stanowiące elementy fortyfikacji - gotycka Spalentor z drugiej połowy XIV wieku, odrestaurowana w stylu neogotyckim w XIX wieku, St. Alban-Tor z pierwszej połowy XIII wieku, zniszczona przez trzesienie ziemi w 1356 roku, odbudowana, później parokrotnie przebudowana, oraz St. Johanns-Tor , z drugiej połowy XIV wieku. W pobliżu drugiej z wymienionych bram miejskich znajdują się dwa muzea: Muzeum Sztuki Współczesnej (Museum für Gegenwartskunst), będące oddziałem Kunstmuseum, oraz oznaczone markerem muzeum poświęcone historii papiernictwa i drukarstwa (Basler Papiermühle, także: Schweizerisches Museum für Papier, Schrift und Druck).

Mając w Bazylei więcej czasu można też wybrać się w okolice placu zwanego Petersplatz . Od strony południowej stoi przy tym placu główny budynek słynnego Uniwersytetu w Bazylei (Universität Basel), gdzie pracowali m.in. Erazm z Rotterdamu, Paracelsus, matematycy Daniel Bernoulli i Leonhard Euler, Friedrich Nietzsche, czy Karl Jaspers i Carl Gustav Jung, a na zachód od niego znajduje się Ogród Botaniczny (Botanischer Garten der Universität Basel), jeden z najstarszych ogrodów botanicznych na świecie. Markerem oznaczony jest stojący po stronie północnej patrycjuszowski dom znany jako Wildt'sches Hau, zaś markerem - Muzeum Żydowskie (Jüdisches Museum Schweiz). Sam plac jednym z najpopularniejszych miejsc w mieście podczas organizowanych corocznie w Bazylei Targów Jesiennych; w ciągu całego roku w soboty funcjonuje tu pchli targ.



Na mapce zamieszczonej niżej oznaczone są jeszcze cztery inne atrakcje turystyczne, o których warto, zwiedzając Bazyleę, pamiętać.

Pierwszą z nich jest położone ok 1,5 km na wschód od centrum miasta Museum Jean Tinguely , poświęcone twórczości żyjącego w latach 1925-1991 słynnego szwajcarskiego malarza i rzeźbiarza, należącego do ruchu Nouveau réalisme, może najbardziej znanego z dzieł zaliczanych do tzw. sztuki kinetycznej, mieszczące się w budynku zbudowanym według projektu Mario Botty. Markerem oznaczone jest Beyeler Museum, prezentujące prywatną kolekcję handlarzy dziełami sztuki, Ernsta Beyelera (1921-2010) i Hildy Kunz (1922-2008), wystawionej po raz pierwszy w 1989 rou w Madrycie, poźniej w Berlinie i w Sydney. Kolekcja, należąca do Fondation Beyeler, fundacji utworzonej w 1982 roku, jest od 1997 roku eksponowana w budynku zaprojektowanym przez Renzo Piano. Trzecią ze wspomnianych atrakcji jest oznaczony markerem Ogród Zoologiczny, założony w 1874 roku, najstarszy w Szwajcarii, uważany za jedą z najlepszych tego rodzaju instytucji na świecie, odwiedzany corocznie przez blisko 2 mln osób.

Czwarta atrakcja leży kilkanaście kilometrów na południowy wschód od Bazylei, w pobliżu Renu, między autostradą 3 i drogą o tym samym numerze. Jest nią Augusta Raurica - stanowisko archeologiczne i skansen położone w miejscu, gdzie prawdopodobnie w drugiej połowie I wieku p.n.e. Rzymianie założyli miasto zwane Augusta Raurica, bedące do II wieku n.e. ważnym ośrodkiem handlowym i przez pewien czas stolicą rzymskiej prowincji, liczącą, jak się szacuje, nawet ok. 20 tys. mieszkańców. Teren stanowiska obejmuje kilkadziesiąt obiektów dostępnych dla zwiedzających, w tym pozostałości świątyni, amfiteatru, teatru, łaźni i budynków mieszkalnych. W znajdującym się na terenie Augusta Raurica muzeum (Römermuseum) eksponowane są znaleziska z terenu twierdzy Castrum Rauracense, zbudowanej na przełomie III i IV wieku przez Rzymian w pobliżu pierwotnej osady Augusta Raurica (w rejonie dzisiejszych miejscowości Augst i Kaiseraugst) po tym, jak Augusta Raurica została w połowie III wieku n.e. zniszczona najpierw przez trzęsienie ziemi, a później przez działania wojenne. Po upadku Cesarstwa Rzymskiego twierdza została zajęta przez plemiona germańskie, w IV istniejąca wokół niej osada stała się siedzibą biskupstwa, by stracić na znaczeniu dopiero w VII wieku, gdy biskupstwo zostało przeniesione do Bazylei.