Bruksela / Bruxelles / Brussel

Bruksela (oficjalnie Region Stołeczny Brukseli, w języku francuskim Bruxelles, oficjalnie Région de Bruxelles-Capitale, w języku niderlandzkim Brussel, oficjalnie Brussels Hoofdstedelijk Gewest) - to jeden z trzech regionów administracyjnych Belgii (pozostałymi dwoma są Walonia i Flandria), składający się z 19 gmin, z których jedną jest miasto znane jako Ville de Bruxelles (w języku niderlandzkim Stad Brussel), stolica zarówno regionu, jak całej Belgii. Bruksela leży w centralnej części kraju (stanowiąc enklawę całkowicie otoczoną terytorium flamandzkiej części kraju), 314 km na północny wschód od Paryża , 373 km na południowy wschód od Londynu , 179 km na południe od Hagi , 199 km na północny zachód od Luksemburga , 441 km na północny zachód od Strasburga , 216 km na zachód od Kolonii i 398 km od Frankfurtu nad Menem (➤ mapka)(➤ mapka). Licząca ok. 1,2 mln mieszkańców Bruksela jest ważnym europejskim węzłem komunikacyjnym (lotnisko leży ok. 15 km na północny wschód od centrum miasta, główny dworzec kolejowy w centrum) oraz największym ośrodkiem finansowym, handlowym, naukowym i kulturalnym Belgii. Po drugiej wojnie światowej Bruksela stała się też jednym z najważniejszych ośrodków polityki międzynarodowej i siedzibą wielu instytucji międzynarodowych - w szczególności jest dziś siedzibą Rady Europejskiej i Komisji Europejskiej, miejscem, gdzie odbywa się większość obrad Parlament Europejskiego (mimo, że jego oficjalną siedzibą jest Strasburg), a także siedzibą NATO. Uważana za de facto stolicę Europy, Bruksela jest jedną z ważniejszych europejskich destynacji turystycznych.

Uwaga. Region Stołeczny Brukseli jest oficjalnie dwujęzyczny (językami urzędowymi są francuski i niderlandzki), ale zdecydowana większość mieszkających w Brukseli Belgów (ok. 80%, według części źródeł nawet więcej) mówi po francusku. Na stronie niniejszej będziemy (z nielicznymi wyjątkami) używali francuskich nazw ulic, placów, itd.

W Starożytności tereny, na których leży dzisiejsza Bruksela, zamieszkiwały plemiona celtyckie, w I wieku p.n.e. podbite przez Rzymian. W czasach rzymskich istniejąca w rejonie dzisiejszej Brukseli osada nie miała, jak się wydaje, większego znaczenia. Początki miasta sięgają końca VI wieku, gdy św. Gaugeryk, ówczesny biskup Cambrai, zbudował na wyspie na rzece Senne (w polskiej litraturze znanej też jako Zenne), w rejonie dzisiejszego placu Saint-Géry, kaplicę, później przekształconą w kościół (Église Saint-Géry); w końcu VII wieku inna kaplica, poświęcona św. Michałowi Archaniołowi, powstała na wzgórzu, gdzie krzyżowały się wówczas ważne szlaki handlowe i gdzie dziś wznosi się brukselska katedra (Cathédrale Saints-Michel-et-Gudule). Jako datę założenia miasta przyjmuje się rok 979 (w 1979 roku odbyły się w Brukseli obochody tysiąclecia), gdy do Brukseli miał przybyć Karol, książę Dolnej Lotaryngii, by przenieść do kaplicy św. Gaugeryka relikwie św. Guduli, pokutnicy, dziś patronki Brukseli, z Moorsel, gdzie zmarła, oraz by zbudować na wyspie pierwsze fortyfikacje miasta.

Trzeba dodać, że informacje te, do niedawna powszechnie przyjmowane jako udokumentowane, od pwnego czasu są kwestionowane przez część historyków, m.in. na tej podstawie, że nigdy nie udało się odnaleźć śladów wspomnianych fortyfikacji - toteż podana data założenia Brukseli powinna być traktowana jako umowna. Tym niemniej można przyjąć, że w drugiej połowie X wieku miasto już istniało i wiadomo też, że następnie przez kilka stuleci funkcjonowało i rozwijało się jako ważny ośrodek handlowy, korzystnie położony na skrzyżowaniu szlaków łączących Brugię i Gandawę z rejonem Kolonii.

W XIII wieku Bruksela została otoczona długim na 4 km pasem murów obronnych, a w drugiej połowie XIV wieku powstał drugi pas fortyfiikacji, długi na 8 km i obejmujący większy obszar o kształcie zbliżonym do pięciokąta (i zwany często "pentagonem" - le Pentagone), dziś stanowiący historyczne centrum miasta. Przez pewien czas istniały obie struktury obronne. W XVI wieku fortyfikacje wcześniejsze zaczęto stopniowo demontować - część murów została rozebrana, część została wykorzystana przy wznoszeniu nowych budynków i jest niewidoczna, część wreszcie (zaledwie kilka fragmentów dawnych budowli) przetrwała do naszych czasów jako widoczne pozostałości najwcześniejszych fortyfikacji Brukseli. Los drugiego pasa fortyfikacji był zmienny i zależał od sytuacji politycznej Brabancji - od początków XII wieku niezależnego księstwa, potem, od 1430 roku, państwa pozostającego najpierw pod władzą książąt Burgundii, potem Habsburgów, wreszcie Napoleona: w pewnych okresach fortyfikacje były rozbudowywane, w innych niszczone w wyniku działań wojennych lub na polecenie aktualnych władców, zależnie od ich strategii.

Historia Brukseli jako stolicy niepodległego państwa sięga roku 1830, gdy w wyniku rewolucji Belgia uniezależniła się od utworzonego po Kongresie Wiedeńskim Królestwa Niderlandów - zapoczątkowało to okres dynamicznego rozwoju miasta, z szybkim wzrostem liczby ludności, rewolucją przemysłową i finansową, a także radykalną przebudową, rozpoczętą już za panowania pierwszego króla Belgów, Leopolda I (1790-1865) i kontynuowaną za panowania jego syna i następcy, Leopolda II (1835-1909).

Szczególną rolę odegrał tu Jules Anspach (1929-1879), zwany niekiedy "brukselskim Haussmannem" (w nawiązaniu do nazwiska Georgesa Haussmanna, francuskiego urbanisty i autora planu przebudowy Paryża w czasach II Cesarstwa), burmistrz Brukseli od 1863 roku, który uruchomił proces wielkiej transformacji miasta, obejmującej m.in. całkowitą likwidację pozostałości drugiego pasa murów obronnych Brukseli i przekształcenie go w ciąg wielkich bulwarów i promenad (jedyną pozostałością jest tzw. Porte de Hal, zaznaczona na zamieszczonych niżej mapkach jako jeden z wierzchołków "pentagonu"), wyburzenie zabudowy wzdłuż rzeki Senne i jej zasypanie (dziś rzeka, zmienionym w stosunku do pierwotnego korytem, płynie przez Brukselę pod ziemią), utworzenie nowych dzielnic i wytyczenie nowych głównych arterii komunikacyjnych rozszerzonego miasta, wniesienie takich budowli, jak budynek sądu (Palais de Justice) czy giełdy (La Bourse), a także budowę inrastruktury komunalnej.

Po drugiej wojnie światowej, odbudowana po zniszczeniach wojennych (spowodowanych głównie bombardowaniami w latach 1940 i 1943-1944) Bruksela stała się jednym z ważniejszych miast Europy: od 1958 roku w Brukseli mieściła się siedziba EWG, zalążka Unii Europejskiej, a w 1967 przeniesiona została do Brukseli z Paryża siedziba NATO. Dziś Bruksela, obok Strasburga i Luksemburga, jest jednym z trzech miast, gdzie mają swe siedziby najważniejsze instytucje UE - Rada Europejska, Komisja Europejska, Parlament Europejski oraz Rada Unii Europejskiej i Trybunał Sprawiedliwości UE, pełniący funkcję europejskiego Sądu Najwyższego i Trybunału Konstytucyjnego. Jako de facto stolica Europy, Bruksela jest też dziś jedną z ważniejszych europejskich destynacji turystycznych.


Jak już wspomninano wyżej, Bruksela jest, obok Walonii i Flandrii, jednym z trzech regionów administracyjnych Belgii (Région de Bruxelles-Capitale). Zajmuje powierzchnię 161,38 km² i liczy ok. 1,2 mln mieszkańców. Region dzieli się na 19 gmin, z których jedna, Ville de Bruxelles, o dość skomplikowanym kształcie, zajmująca ok. jednej piątej powierzchni regionu i licząca ok. 170 tys. mieszkańców, jest stolicą zarówno regionu, jak całej Belgii.

Centralną część Ville de Bruxelles stanowi historyczne centrum miasta, zajmujące ograniczony ciągiem bulwarów obszar "pentagonu", którego umowne wierzchołki zaznaczyliśmy na zamieszczonej mapce: marker oznacza północny koniec bulwaru du Neuvième de Ligne (skrzyżowanie z bulwarem Leopolda II, prowadzącego stąd na północny zachód), marker oznacza miejsce, gdzie łączą się boulevard Barthélemy i boulevard de l’Abattoir, marker - wspomnianą wcześniej budowlę znaną jako Porte de Hal, stanowiącą jedyną pozostałość po drugim, pochodzącym z XIV wieku, pasie brukselskich fortyfikacji, marker - miejsce, gdzie boulevard du Régent zmienia kierunek, wreszcie marker - miejsce, gdzie boulevard Bisschoffsheim zmienia kierunek z połnocnego na północno-zachodni.

Z turystycznego punktu widzenia największe znaczenie ma usytuowana centralnie dzielnica zwana Centre (albo Quartier du Centre), zajmujące północno-zachodnią część "pentagonu" dzielnice Marais-Jacqmain i Quais, zajmujące jego część południową dzielnice Marolles i Sablons oraz położone we wschodniej części "pentagonu" tzw. dzielnica królewska (Royal) oraz dzielnica Libertés.

Najwięcej zabytków i atrakcji turystycznych Brukseli znajduje się w Quartier du Centre. W tej dzielnicy leży m.in. słynny Grand-Place z ratuszem oraz jego najbliższe otoczenie, a także katedra (Cathédrale Saints-Michel-et-Gudule); do Centre należą też okolice budynku giełdy (Bourse) i opery (La Monnaie) oraz rejon Place Saint-Géry . Z południowego zachodu na północny wschód biegną przez centrum dwie ważne brukselskie ulice, Boulevard Anspach i rue du Midi . Głównymi placami dzielnicy Marais-Jacqumain są Place des Martyrs i Place de Brouckère , a najpopularniejszą ulicą - rue Neuve , uważana za główną ulicę handlową Brukseli. W dzielnicy Quais za najbardziej interesujący uchodzi rejon placu św. Katarzyny (Place Sainte-Catherine) i stojącego przy nim kościoła św. Katarzyny (Église Sainte-Catherine). Jednym z naważniejszych zabytków dzielnicy Marolles jest Église Notre-Dame de la Chapelle , zaś w dzielnicy Sablons - słynny brukselski Palais de Justice , stojący przy placu Place Poelaert , a także kościół Notre-Dame du Sablon , wznoszący się między Place du Grand Sablon i Place du Petit Sablon . W dzielnicy królewskiej (Royal) najbardziej interesujące rejony stanowią okolice ogrodu Mont des Arts , Place Royale oraz parku znanego jako Parc de Bruxelles ; markerem oznaczony jest pałac królewski (Palais royal de Bruxelles), a markerem - siedziba belgijskiego parlamentu. Północno-wschodnią część "pentagonu" zajmuje dzielnica Libertés, której nazwa (Libertés w liczbie mnogiej), podobnie jak nazwa placu znanego jako Place des Libertés odnosi się do podstawowych praw i wolności człowieka przysługujących każdemu w demokratycznym państwie prawa, a nie do abstrakcyjnej wolności (toteż używana niekiedy nazwa Place de la Liberté nie jest poprawna). Markerem oznaczona jest wysoka na 47 metrów, wzniesiona w latach 50. XIX wieku kolumna - Colonne du Congrès - upamiętniająca uchwalenie konstytucji Belgii na zorganizowanym w tym celu kongresie w latach 1830-1831, od 1922 roku pełniąca też funkcję Grobu Nieznanego Żołnierza.

Drugą część gminy Ville de Bruxelles stanowi położony na wschód od historycznego centrum miasta obszar obejmujący dzielnice po obu stronach jednej z najważniejszych arterii komunikacyjnych Brukseli, rue de la Loi , prowadzącej od Parc de Bruxelles do innego parku, znanego jako Parc du Cinquantenaire , utworzonego w latach 80. XIX wieku (stąd nazwa - "Park Pięćdziesięciolecia"), z zamykającym go od wschodu łukiem triumfalnym, Les Arcades du Cinquantenaire i przylegającymi do łuku budynkami mieszczącymi klika ważnych brukselskich muzeów. Między Parc du Cinquantenaire a "pentagonem" rozciąga się "dzielnica europejska", z siedzibą Rady Europejskiej , Komisji Europejskiej i budynkiem, w którym odbywają się obrady Parlamentu Europejskiego.

Północną część Ville de Bruxelles stanowią dzielnice Port de Bruxelles, Laeken, z parkiem (Parc de Laeken), pałacem (Château de Laeken), będącym właściwą rezydencją króla (wspomniany wcześniej Palais royal de Bruxelles jest miejscem, gdzie monarcha pełni swe urzędowe funkcje), kościołem Église Notre-Dame de Laeken , a także m.in. słynnym Atomium (uważanym za jeden z najważniejszych symboli dzisiejszej Brukseli), oraz położone na wschód od Laeken dzielnice Neder-Over-Heembeek i Haren, nie mające, podobnie jak Port de Bruxelles, większego znaczenia turystycznego. Południowo-wschodnią część miasta stanowi wąski pas położony wzdłuż innej ważnej arterii komunikacyjnej, avenue Louise , prowadzącej od rejonu Palais de Justice w stronę dawnego opactwa cystersek, Abbaye de la Cambre , oraz dużego parku publicznego, znanego jako Bois de la Cambre .

Do najważniejszych zabytków położonych poza granicami Ville de Bruxelles należą m.in. wzniesiona na początku XX wieku Narodowa Bazylika Najświętszego Serca (Basilique Nationale du Sacré-Cœur) leżąca w dzielnicy Koekelberg, będąca jednym z największych kościołów kiedykolwiek zbudowanych, a także liczne przykłady secesyjnej architektury Brukseli (reprezentowanej oczywiście też przez wiele budynków stojących w granicach Ville de Bruxelles), w tym oznaczone markerem dom i pracownia Victora Horty, słynnego belgijskiego architekta uważanego za twórcę lub przynajmniej za jednego z najwybitniejszych europejskich twórców secesji oraz wiele innych secesyjnych budynków m.in. w dzielnicach Saint-Gilles i Ixelles.
Centrum Starego Miasta stanowi słynny "Wielki Plac", Grand-Place (nazwa niderlandzka: Grote Markt), dawny główny rynek Brukseli pełniący funkcję placu targowego jeszcze w XX wieku (dokładnie - do 19 listopada 1959 roku), z gotyckim ratuszem (Hôtel de Ville ), neogotyckim budnkiem stojącym po przeciwnej niż ratusz stronie placu, zwanym Maison du Roi , oraz kilkudziesięcioma barokowymi kamienicami, będącymi w większości odrestaurowanymi siedzibami cechów kupieckich lub rzemieślniczych dawnej Brukseli. Cały zespół, w 1998 roku wpisany na listę Światowego Dziedzictwa UNSESCO, uważany jest za najważniejszą atrakcję turystyczną miasta i całej Belgii. Początki placu, dziś o kształcie zbliżonym do prostokąta (o wymiarach 110 x 68 metrów), bez zabudowy śródrynkowej, położonego u zbiegu kilku ulic (rue au Beurre, rue de la Tête d'Or, rue Charles Buls, rue des Chapeliers, rue de la Colline, rue des Harengs i rue Chair et Pain) sięgają, o ile wiadomo, końca XI wieku, gdy na osuszonych bagnach na prawym brzegu rzeki Senne, w pobliżu miejsca, gdzie rzeka stawała się żeglowna, funkcjonował rynek pod gołym niebem, zwany początkowo "dolnym rynkiem" (Nedermerkt). W XII-XIII wieku zaczęto wokół rynku budować kryte hale targowe, później domy, początkowo drewniane, następnie przebudowywane na kamienice, należące do bogatych kupców lub, w większości przypadków, do cechów kupieckich lub rzemieślniczych. Gdy w pierwszej połowie XV wieku wzniesiono przy rynku ratusz - siedzibę władz miejskich, a następnie, po przeciwnej stronie placu, siedzibę admministracji władców Brabancji, plac zaczął pełnić rolę nie tylko rynku, lecz także politycznego centrum miasta: tu m.in. informowano mieszkańców o zarządzeniach władz, a także przeprowadzano egzekucje publiczne.

Zabudowa Grand-Place, w jej dzisiejszej postaci, jest w większości wynikiem restauracji lub rekonstrukcji budynków wcześniej uszkodzonych lub nawet niemal całkowicie zniszczonych. Po raz pierwszy Grand-Place został prawie całkowicie zniszczony w sierpniu 1695 roku, gdy Bruksela została ostrzelana, na rozkaz Ludwika XIV, przez artylerię francuską podczas wojny, którą Francja prowadziła przeciwko Lidze Augsburskiej; przetrwały na placu tylko zewnętrzne elewacje ratusza (mimo że ten właśnie budynek stanowił zapewne jeden z głównych celów Francuzów) oraz zaledwie fragmenty innych budynków. Plac został wprawdzie szybko odbudowany przez cechy miejskie w jednolitym, barokowym stylu, jednak mniej więcej sto lat później, gdy miasto zajęli rewolucjoniści francuscy i ich zwolennicy, zabudowa placu została pozbawiona wszystkiego, co mogło przypominać ancien régime (rzeźby, ozdoby, symbole religijne,itp.), a kamienice zostały przejęte przez państwo i sprzedane, w wielu przypadkach właścicielom, którzy szybko doprowadzili je do stanu ruiny. Zakrojoną na dużą skalę odbudowę placu, częściowo restaurację, częściowo rekonstrukcję (w niektórych przypadkach wierną, w innych nie, zależnie od możliwości) zostały podjęte dopiero w kilkadziesiąt lat po uzyskaniu przez Belgię niepodległości, z inicjatywy Charlesa Bulsa, burmistrza Brukseli w latach 1881-1899, i musiały być prowadzone przez kilkadziesiąt lat, by doprowadzić Grand-Place do stanu, w jakim turyści mogą go dziś podziwiać.

Zamieszczone wyżej zdjęcie przedstawia bodaj najważniejszy zabytek na Grand-Place, zajmujący dużą część południowo-zachodniej pierzei ratusz - Hôtel de Ville de Bruxelles , z wysoką na 96 metrów wieżą zwieńczoną 5-metrową figurą św. Michała Archanioła (drugiego, obok św. Guduli, patrona Brukseli) zwycieżającego smoka (szatana), widoczną z wielu miejsc w Brukseli i mogącą stanowić dla turysty dobry punkt orientacyjny. Cały zespół brukselskiego ratusza w jego dzisiejszym kształcie zajmuje obszar czworoboku (z dziedzińcem wewnętrzym) ograniczony pd południowego wschodu rue de l'Amigo, a od północnego zachodu rue de la Tête d'Or. Był budowany etapami (stąd widoczna asymetria budowli) w latach 1401-1455. Najstarszą częścią ratusza jest "prawa" (jesli patrzy się na ratusz od strony Grand-Place) część skrzydła wychodzącego na plac, zbudowana pierwotnie z niewysoką dzwonnicą stanowiącą dolną część dzisiejszej wieży; jego "lewa" część oraz część skrzydła wzdłuż rue Charles Buls zostały zbudowane pod koniec pierwszej połowy XV wieku, a górna część wieży w latach 1449-1455. Te dwa, tworzące literę "L" wschodnie skrzydła ratusza, widoczne na zdjęciu, uważane są za arcydzieło gotyku brabanckiego. Podczas ostrzału Brukseli w 1695 roku zewnętrzne elewacje ratusza, jak wspomniano, przetrwały, natomiast wnętrza (w tym archiwa i kolekcja dzieł sztuki) zostały zniszczone. Szybko je jednak odbudowano, a ponadto dobudowano do zachowanej budowli wzdłuż rue de l'Amigo i rue de la Tête d'Or dwa dodatkowe, niższe skrzydła utrzymane w stylu klasycznym. Ratusz funkcjonuje do dzisiaj jako siedziba władz miejskich; zwiedzanie wnętrz możliwe jest z przewodnikiem.

Po przeciwnej niż ratusz stronie placu stoi oznaczony markerem neogotycki budynek z 1873 roku, znany pod nazwą "Maison du Roi". Budynek zajmuje miejsce, gdzie od XII wieku w krytej hali targowej sprzedawano chleb (stąd jego niderlandzka, używana do dziś nazwa "Broodhuis"). W XV wieku zbudowano tu kamienny budynek (później, w XVI wieku, przebudowany w stylu gotyckim) pełniący funkcję siedziby służb administracyjnych księcia Brabancji i zwany Maison du Duc; gdy Karol V Habsburg, od 1506 roku książę Brabancji (jako Karol II), stał się w 1516 królem Kastylii i Leónu oraz królem Aragonii (jako Karol I), budynek zaczęto nazywać Maison du Roi. Zniszczony w 1695 roku, częściowo odrestaurowany, ale podczas Rewolucji Francuskiej ponownie częściowo zniszczony, przejety przez państwo i sprzedany, nigdy nie wrócił do dawnej świetności - dopiero w 1873 roku został na polecenie burmistrza Charlesa Bulsa zrekonstruowany (w znacznym stopniu według dawnych planów). Od 1887 roku mieści się tu miejskie muzeum historyczne (Musée de la Ville de Bruxelles). Jednym z eksponowanych w muzeum przedmiotów jest uważana za symbol Brukseli figurka przedstawiająca małego siusiającego chłopca (Manneken Pis) wykonana z brązu według projektu Jérôme Duquesnoy l'Ancien (1570-1641) z końca drugiej dekady XVII wieku, ktorej kopia, stanowiąca element fontanny usytuowanej na skrzyżowaniu rue du Chêne i rue de l'Étuve, niedaleko Grand-Place (➤ mapka)(➤ mapka), przyciąga tłumy turystów przekonanych, że bez jej zobaczenia wizyta w Brukseli bedzie niepełna. W muzem przechowywana jest też kolekcja strojów, w które Manneken Pis jest przy różnych okazjach ubierany.

Resztę zabudowy Grand-Place stanowią w większości dawne kamienice cechowe w stylu brabanckiego baroku zbudowane na przełomie XVII i XVIII wieku, odrestaurowane w XIX wieku. Warto zwrócić uwagę m.in. na narożną kamienicę zwaną Maison de L’Étoile przy rue Charles Buls z końca XVII wieku (z umieszczoną w arkadach budynku tablicą upamiętniającą Bulsa, a także neorenesansową rzeźbę z brązu autorstwa Juliena Dillensa przedstawiającą umierającego Éverarda t'Serclaes'a, który w 1356 roku odzyskał dla Brabancji Brukselę z rąk księcia Flandrii), Maison de L’Arbre d’Or (dom znany też jako Maison des Brasseurs), dawną siedzibę cechu piwowarów, mieszczącą dziś małe muzeum browarnictwa, Maison des Ducs de Brabant - siedem domów połączonych wspólną fasadą tworzących południowo-wschodnią pierzeję placu, Maison de la Chaloupe d’Or - dawną siedzibę cechu krawców, Le Pigeon , niegdyś własność korporacji malarzy, a także sześć domów tworzących północno-zachodnią pierzeję Grand-Place: Maison au Roi d’Espagne (budynek znany też jako Maison des Boulangers), dawną siedzibę cechu piekarzy, Maison de la Brouette - dawną siedzibę cechu producentów oleju, Maison du Sac - dawną siedzibę cechu cieśli i bednarzy, Maison de la Louve z bogato zdobioną fasadą - dawną siedzibę cechu producentów łuków, Maison du Cornet - dawną siedzibę cechu przewoźników rzecznych, wreszcie Maison du Renard - dawną siedzibę cechu szmuklerzy, z charakterystyczną płaskorzeźbą nad wejśiem pozłacanego lisa (stąd nazwa kamienicy).

Wieczorem plac jest iluminowany, co pewien czas organizowane są na nim różnego rodzaju imprezy, m.in. koncerty, spektakle teatralne, imprezy typu "son et lumière", itp. Od 1971 roku, co dwa lata, w połowie sierpnia, na placu układany jest ogromny, zajmujący powierzchnię ok. 1800 m² dywan z setek tysięcy kwiatów begonii, który można podziwiać przez kilka dni.


W odległości ok. 350 metrów na północny zachód od Grand-Place leży Place Saint-Géry . W najwcześniejszym okresie historii Brukseli znajdowała się w tym miejscu wyspa na rzece Senne, na której, jak już wspomniano, św. Gaugeryk (Saint-Géry) zbudował pierwszą w Brukseli kaplicę, później przekształconą w kościół (Église Saint-Géry). Kościół ten został zniszczony w końcu XVIII wieku przez rewolucjonistów (zachowany z kościoła św. Gaugeryka ołtarz można zobaczyć w bocznej kaplicy innego, stojącego niedaleko kościoła, Église Notre-Dame aux Riches Claires , pochodzącego z drugiej połowy XVII wieku) i zastąpiony obeliskiem-fontanną, pozostawioną w środku wzniesionego poźniej neorenesansowego budynku znanego dziś jako Hale św. Gaugeryka (Halles Saint-Géry). Okolice placu znane są z licznych lokali gastronomicznych i życia nocnego.

Katedra św. Michała i św. Guduli (Cathédrale Saints-Michel-et-Gudule) wznosi się na północny wschód od Grand-Place, w miejscu, gdzie w średniowieczu krzyżowały się ważne drogi handlowe, na wzgórzu zwanym początkowo Molenberg, później Treurenberg. W końcu VII wieku powstała tu kaplica, przekształcona poźniej w kościół poświęcony św. Michałowi, a po przeniesieniu do niego z kościoła św. Gaugeryka w 1047 roku relikwi św. Guduli - św. Michałowi Archaniołowi i św. Guduli. Obecna świątynia była budowana od 1226 roku do przełomu XV i XVI wieku i później, w XVI i XVII wieku, jeszcze przebudowywana, a w połowie XIX wieku była poddana restauracji. W 1962 roku, po utworzeniu archidiecezji Malines-Bruxelles, kościół, o którym mowa, stał się jedną z dwu jej katedr (konkatedrą). Zachodnia fasada katedry jest uważana za jeden z ważniejszych przykładów gotyku brabanckiego. Najstarsze elementy wystroju wnętrza pochodzą z XVI wieku.

Między Grand-Place a Place Saint-Géry przecinają centrum Brukseli, biegnąc z południowego zachodu na północny wschód, dwie ważne brukselskie ulice: boulevard Anspach oraz mniej więcej równoległa do bulwaru Anspacha ulica znana jako rue du Midi . Pierwsza z tych ulic, cześciowo piesza, zwana do 1879 roku "bulwarem centralnym", prowadząca mniej wiecej wzdłuż dawnego koryta rzeki Senne, biorąca swą nazwę od nazwiska wspominanego tu już burmistrza Brukseli, Julesa Anspacha, łączy Place Fontainas z Place De Brouckère .

Jednym z ważniejszych zabytków przy bulwarze Anspacha jest budynek giełdy , Palais de la Bourse, zbudowany w stylu eklektycznym w latach 1868-1873, podczas prowadzonej wówczas wielkiej przebudowy miasta. Budynek jest publicznie dostępny tylko podczas organizowanych tu wystaw czasowych lub koncertów. Przy bulwarze Anspacha stoi też budynek Ancienne Belgique , sali koncertowej znanej głównie miłośnikom muzyki współczesnej i uważanej za jedną z najważniejszych sal koncertowych w Belgii; jest tu także wiele sklepów, kawiarni, restauracji, itp. Ulica rue du Midi biegnie od Place Rouppe w dzielnicy Midi-Lemonnier na północny wschód, wychodząc na tyły budynku giełdy i na jeden z najstarszych kościołów Brukseli, kościoł św. Mikołaja (Église Saint-Nicolas-au-Marché), którego obecny kształt pochodzi z 1714 roku, lecz którego początki sięgają czasów, gdy stała w tym miejscu kaplica pierwotnie poświęcona św. Guduli, a od 1125 roku św. Mikołajowi.

Za kościołem św. Mikołaja przedłużenie ulicy ru du Midi stanowi rue de Tabora, a dalej, za skrzyżowaniem z rue du Marché aux Herbes, rue des Fripiers , prowadząca do placu (Place de la Monnaie), przy którym stoi budynek opery - Théâtre de la Monnaie - otwartej w 1856 roku i wzniesionej w miejscu, gdzie wcześniej znajdowała się mennica (stąd nazwa). Warto wiedzieć, że tu właśnie, w samej operze i na placu przed operą, 25 sierpnia 1830 roku, pod wpływem spektaklu Niemej z Portici (La muette de Portici), opery, której akcja rozgrywa się w 1647 roku w Neapolu podczas antyhiszpańskiego powstania, wybuchły pierwsze zamieszki skierowane przeciwko ówczesnej władzy, zapoczątkowujące rewolucję, w wyniku której powstała niepodległa Belgia.

Na wschód od rue des Fripiers, w obszarze ograniczonym tą ulicą oraz ulicami rue de l'Écuyer , rue d'Arenberg , rue de la Montagne , oraz rue du Marché aux Herbes , leży obszar zwany Îlot Sacré, znany z jednej strony jako jeden z najstarszych rejonów miasta, z drugiej jako gastronomiczne centrum Brukseli. Jedną ze słynnych ulic z licznymi restauracjami jest rue des Bouchers, prowadząca w przybliżeniu równoleżnikowo między dwiema głównymi częściami słynnej galerii św. Huberta (Galeries royales Saint-Hubert) - jednego z najstarszych w Europie, otwartego w 1847 roku kompleksu pasaży handlowych.

BRUKSELA

Place de l'Ágora
fot. ALW

Główne wejście do galerii znajduje się od strony Place de l'Ágora , do ktorego z jednej strony doprowadza rue de la Montagne, z drugiej rue du Marché aux Herbes, i gdzie od 1999 roku stoi fontanna z rzeźbą upamiętniającą burmistrza Charlesa Bulsa, o którym była już tu mowa, przedstawiającą siedzącego na ławce Bulsa oraz towarzyszącego mu psa. Ok. 100 metrów na południowy wschód od Place de l'Ágora stoi niewielki kościół Sainte-Marie-Madelaine (zwany też często kaplicą) z XV wieku; do kościoła od strony północno zachodniej dobudowana została kaplica św. Anny z pierwszej połowy XVII wieku pierwotnie stojąca przy rue de la Montagne, przeniesiona na obecne miejsce podczas budowy linii kolejowej łączącej północ z południem miasta.

Na północ od Quartier du Centre leży dzielnica Marais-Jacqmain. Jednym z jej ważniejszych miejsc jest prostokątny Place des Martyrs - zbudowany w 1775 roku jako pierwszy klasycystyczny plac w Brukseli. W 1830 roku pochowano tu pierwsze ofiary walk o niepodległość Belgii (stąd nazwa placu). Na środku placu znajduje się krypta i pomnik poświęcony poległym, w jego południowo-zachodniej części - odsłoniety w 1898 roku pomnik hrabiego Frédérica de Merode, jednego z uczestników walk, bohatera narodowego Belgii (inny jego pomnik znajduje się w jednej z kaplic bocznych w belgijskiej katedrze), a w części północno-wschodniej - pomnik Jennevala (Hypolite Louis Alexandre Dechet), aktora i poety francuskiego, również poległego w 1830 roku, autora słów pierwszej wersji belgijskiego hymnu narodowego, La Brabançonne.

Drugim wartym odwiedzenia miejscem dzielnicy Marais-Jacqmain jest wspomniany już wyżej Place de Brouckère (znany m.in. z piosenki Jacquesa Brela Bruxelles), zbudowany pod koniec XIX wieku i uważany wówczas za najbardziej prestiżowy plac w Brukseli. Z południowego zachodu doprowadza do niego bulwar Anspacha; za placem bulwar się rozdwaja - zachodnie ramię litery "Y" stanowi boulevard Emilie Jacqmain, a ramię wschodnie boulevard Adolphe Max . Mniej więcej równolegle do bulwaru Maxa biegnie od placu przed operą, kontynuując kierunek rue du Midi i jej wspomnianych wcześniej przedłużeń, rue Neuve , bodaj najpopularniejsza ulica handlowa Brukseli. W połowie długości ulicy, po jej północno-zachodniej stronie, stoi kościół Notre-Dame du Finistère z XVIII wieku, odwiedzany przez wielu turystów zwiedzających dzielnicę handlową (w jednej z kaplic kościoła przechowywana jest uchodząca za cudowną, drewniana figura Matki Bożej z XVI wieku).

BRUKSELA

kościół św. Katarzyny, z prawej widoczna wieża starego kościoła
fot. ALW

Również w północnej części "pentagonu", ale na zachód od dzielnicy Marais-Jacqmain, leży Quais - dzielnica dawnych basenów portowych, później zasypanych. Jeden z nich, zajmujący północną część obecnego placu św. Katarzyny został zasypany w połowie XIX wieku, by umożliwić budowę nowego kościoła św. Katarzyny (Église Sainte-Catherine), wzniesionego w stylu eklektycznym w latach 1854-1874 przez znanego architekta Josepha Poelaerta i jego ucznia Wynanda Janssensa (z wcześniej istniejącego kościoła św. Katarzyny pochodzącego z pierwszej połowy XVII wieku pozostała jedynie dzwonnica). Zwiedzając okolice kościoła św. Katarzyny warto zwrocić uwagę na oznaczoną markerem wieżę (zwaną Tour Noire) będącą pozostałością pierwszego, pochodzącego z XIII wieku pasa murów obronnych Brukseli, a także podejść do pobliskiego kościoła znanego jako Église Saint-Jean-Baptiste-au-Béguinage , z początków drugiej połowy XVII wieku, którego fasada uchodzi za jedną z ładniejszych barokowych fasad w Belgii.

Południowo-wschodnią część "pentagonu" zajmują dzielnice Marolles, Sablons i tzw. dzielnica królewska (Royal).

BRUKSELA

wieża kościoła Notre-Dame de la Chapelle
fot. ALW

Za najważniejszy zabytek dzielnicy Marolles uważa się romańsko-gotycki kościół Église Notre-Dame de la Chapelle , jeden z najstarszych zabytków miasta. W miejscu, gdzie kościół stoi, już w XII wieku zbudowano kaplicę, w XIII wieku przekształconą w kościół. Świątynia była później wielokrotnie uszkadzania (m.in. w 1695 roku) i odbudowywana, zamykana i przywracana do kultu, rozbudowywana i restaurowana. We wnętrzu warto zwrócić uwagę na chrzcielnicę z 1475 roku, inne cenne dzieła sztuki sakralnej, oraz na grobowiec, w którym pochowany jest malarz Pieter Bruegel zwany Starszym, zmarły w 1569 roku w Brukseli, a także jego żona. Warto też wiedzieć, że w kościele, oprócz "normalnych" organów (równomiernie temperowanych) znajduje się drugi instrument, zbudowany w końcu XX wieku przez Rudiego Jacquesa (znanego belgijskiego organistę i prodycenta organów) w stosowanym niegdyś stroju mezotonicznym, skonsturowany z myślą o festiwalach muzyki dawnej, w tym o festiwalu znanym jako "Orgue d'Août" organizowanym w kościele corocznie w końcu sierpnia. Dla turystów z Polski interesująca może być informacja, że Notre-Dame de la Chapelle jest polskim kościołem parafialym w Brukseli.

Z rejonu kościoła Notre-Dame de la Chapelle wybiegają na południowy zachód, mniej więcej rówmnoległe do siebie, dwie główne ulice dzielnicy Marolles. Jedną jest rue Haute , którą można dojść aż do wspomnianej już wcześniej bramy Porte de Hal, pozostałości po XIV-wiecznym pasie fortyfikacji miasta, w XIX wieku przebudowanej, mieszczącej dziś część zespołu muzeów znanych jako Musées royaux d'art et d'histoire. Drugą główną ulicą Marolles jest rue Blaes , którą można dojść do Place du Jeu de Balle - placu zbudowanego w 1853 jako miejsce przeznaczone do popularnej wówczas gry w pelotę (stąd nazwa placu); później przeniesiono tu działający do dzisiaj, najbardziej znany w Belgii, pchli targ. W pierzei północno-zachodniej stoi przy placu neoromański kościół Niepokalanego Poczęcia NMP (Notre-Dame Immaculée) z połowy XIX wieku, dawniej część zespołu kościelno-klasztornego kapucynów.

Na północny wschód od Marolles leży dzielnica Sablons - w XVII wieku dzielnica zabudowana rezydencjami arystokratów (z których część zachowała się do naszych czasów), od drugiej połowy XX wieku znana przede wszystkim jako dzielnica antykwariatów i galerii sztuki.

BRUKSELA

Palais de Justice
fot. ALW

Jednym z najbardziej znanych zabytków dzielnicy Sablons jest słynny Palais de Justice , wzniesiony w latach 1866-1883 według projektu Josepha Poelaerta. Neoklasycystyczny udynek o powierzchni 26 tys. m², przykryty kopułą wznoszącą się na wysokość 116 metrów, uchodzi za jedną z największych budowli wzniesionych w XIX wieku. Stoi przy Place Poelaert , jednym z większych (155 x 90 metrów) placów Brukseli, położonym ponad 60 metrów wyżej niż "Dolne Miasto" z Grand-Place i jego otoczeniem (dzięki czemu z placu rozciąga się rozległy widok na miasto). Na placu uwagę zwracają dwa pomniki: pomnik poświęcony żołnierzom belgijskiej piechoty (Monument national à l'Infanterie Belge) z 1935 roku, z napisem Salus Patriae Suprema Lex i pomnik poświęcony żołnierzom brytyjskim (Monument aux soldats britanniques) z 1923, pierwotnie ustawiony w innym miejscu, przeniesiony na Place Pelaeet w 1950 roku. Plac jest połączony windą miejską z placykiem przy rue des Minimes , między ulicami rue de l'Epée i rue Notre-Dame de Grâces, gdzie w miejscu oznaczonym markerem znajduje się dolna stacja windy.

BRUKSELA

Place Poelaert
fot. ALW

Markerem oznaczony jest kościół znany jako Église Saints-Jean-et-Étienne-aux-Minimes, gdzie warto zwrócić uwagę na barokowe organy, jedne z najstarszych w Brukseli. Dalej na północny wschód wznosi się drugi kościół, Notre-Dame du Sablon , do którego z Place Poelaert prowadzi rue de la Régence (dalej na północny wschód rude de la Régence dochodzi aż do Place Royale położonego już w dzielnicy królewskiej, Royal). Gotycki kościół, ktorego budowę rozpoczęto na początku XV wieku, a ukończono pod koniec XVI wieku, uważany jest za jeden z najpiękniejszych kościołów w Brukseli.

BRUKSELA

kościół Notre-Dame du Sablon
fot. ALW

Kościół Notre-Dame du Sablon stoi między dwoma placami - Place du Grand Sablon i Place du Petit Sablon . Pierwszy jest znany głównie z odbywającego się w każdy weekend targu antyków; organizowane są tu też jednak inne imprezy.

BRUKSELA

Tour de Anneessens
fot. ALW

Zwiedzjąc okolice Place du Grand Sablon warto zrobic spacer do Tour de Anneessens , pozostałości po XIII-wiecznych fortyfikacjach Brukseli; stąd z kolei niedaleko jest też do innej pozostałości tych fortyfikacji, resztek muru obronnego zachowanego przy rue de Villers (mur jest widoczny z jednej strony z rue de Villers, z drugiej strony z dziedzińca budynku stojącego pod numerem 16 przy rue des Alexiens). Z placu można też podejść do pobliskiego muzeum żydowskiego (Musée Juif de Belgique). Drugi ze wspomnianych placów, Place du Petit Sablon - to skwer i ogród urządzony w 1879 roku w miejscu, gdzie niegdyś znajdował się cmentarz przykościelny. Na skwerze warto zwrócić uwagę na fontannę upamiętniającą hrabiów Egmont i Hornes, sprzeciwiających się władzy hiszpańskiej w XVI wieku i z tego powodu straconych w 1568 roku na Grand-Place, a także na dekoracje rzeźbiarskie zdobiące ogrodzenie skweru.

">

Na północny wschód od Sablons leży tzw. dzielnica królewska (Royal), skupiona wokół Mont des Arts, Place Royale i Parc de Bruxelles. Z dzielnicy Sablons prowadzi do niej od Place Poelaert wspomniana już ulica rue de la Régence, której przedłużenie jest rue Royale.

Mont des Arts - to założenie urbanistyczno-architektoniczne wokół ogrodu Jardin du Mont des Arts. Poza samym ogrodem w stylu francuskim założonym przez architekta krajobrazu René Pechère'a, do zespołu należą biblioteka (Bibliothèque royale de Belgique), największa i najbogatsza biblioteka belgijska, słynąca zwłaszcza z działu mauskryptów, jednego z najważniejszych w skali światowej, archiwa (Archives générales du Royaume) oraz centrum kongresowe Square .

Historia Mont des Arts sięga czasów Leopolda II; obecy kształt zespołu powstał jednak w latach 50. i 60. XX wieku. Od położonego nieco wyżej Place Royale schodzi się w stronę ogrodu, Jardin du Mont des Arts, najpierw rue Montagne de la Cour do placyku z charakterystyczną fontanną z rzeźbą zwaną Oreille Tourbillonnante (dzieło Alexandre'a Caldera przygotowane na Wystawę Światową w 1958 roku), skąd kilka ciągów schodów prowadzi do południowo-wschodniego boku ogrodu. Po przeciwnej, północno-zachodniej stronie Jardin du Mont des Arts, stoi pomnik konny króla Alberta I dłuta Alfreda Courtensa, odsłoniety w 1951 roku, zwrócony w stronę Place de l'Albertine , na którym stoi mało rzucający się w oczy pomnik królowej Elżbiety (1876-1965), panującej jako żona Alberta I w latach 1909-1934, matki króla Leopolda III (imieniem królowej nazwany jest jeden z najbardziej prestiżowych konkursów muzycznych, odbywający się w Brukseli).

BRUKSELA

Mont des Arts
widok w stronę Starego Miasta
fot. ALW

BRUKSELA

Mont des Arts
widok w stronę Place Royale
fot. ALW

Zarówno ogród Mont des Arts, jak Place de l'Albertine, są dobrmi punktami widokowymi: na północny zachód rozciąga się rozległy widok na niżej położone dzielnice Brukseli, gdy zaś patrzy się południowy wschód, w górę, perspektywę zamyka kościół św. Jakuba przy Place Royale, o którym będziemy mówili za chwilę.

Z Place de l'Albertine ulica znana jako boulevard de l'Empereur prowadzi na południowy zachód w stronę kościoła Notre-Dame de la Chapelle , o którym już była mowa; na północny wschód biegnie, obok brukselskiego dworca centralnego Brukseli , ulica Cantersteen , w stronę skrzyżowania z rue Ravenstein i z rue Montagne du Parc, gdzie stoi odsłonięta w 1922 roku charakterystyczna rzeźba z białego marmuru dłuta Victora Rousseau, La Maturité (widoczna na jednym ze zdjęć zamieszczonych w galerii na dole strony).

BRUKSELA

Coudenberg
w głębi kościół św. Jakuba, na pierwszym planie Oreille Tourbillonnante
fot. ALW

Stąd (łukiem w prawo) można wrócić na wzgórze Coudenberg, ponad ogrodem Mont des Arts, mijając po drodze (po lewej stronie) najpierw Palais des Beaux-Arts (Bozar), zbudowaną przez Victora Hortę w latach 20. XX wieku multidyscyplinarna instytucję kultury (wystawy, koncerty, seanse filmowe, itp.), następnie Hôtel Ravenstein , dawną rezydencję arystkoratyczną z przełomu XV i XVI wieku w stylu burgundzkim, mieszczącą dziś filmotekę (Centre de documentation de la cinémathèque royale de Belgique), wreszcie, na rue Montagne de la Cour na wzgórzu Coudenberg, Muzeum Instrumentów Muzycznych (Musée des instruments de musique), uważane za jedno z najlepszych na świecie muzeów tego typu, zajmujące dawny secesyjny magazyn "Old England" oraz sąsiadujący z nim neoklasycystyczny Hôtel de Spangen; z tarasu restauracji na dachu muzeum rozciąga się ładny panoramiczny widok na miasto.

BRUKSELA

Place Royale
kościół św. Jakuba na Coudenbergu
fot. ALW

Place Royale zajmuje teren dawnego rynku przylegającego do zamku-pałacu Coudenberg, położonego na wzgórzu o tej samej nazwie i będącego przez stulecia siedzibą władców Brabancji i prawie całkowicie - z wyjątkiem części pomieszczeń podziemnych - zniszczonego w pożarze w 1731 roku. Nowa, neoklasycystyczna zabudowa placu zajmującego prostokątny obszar o wymiarach 113 x 77 metrów, powstała w latach 70. i 80. XVIII wieku, w ramach szerszego planu urbanistycznego obejmującego także teren, na którym leży dziś Parc de Bruxelles. Na placu miała miejsce inauguracja Wilhelma I jako władcy Królestwa Niderlandów utworzonego po Kongresie Wiedeńskim, tu w 1831 roku złożył przysięgę Leopold I, pierwszy król niepodległej Belgii, tu również odbyły się uroczystości pogrzebowe Leopolda III, i inne wydarzenia ważne dla historii Brukseli. Na środku placu (w miejscu, ktore wcześniej zajmował pomnik Karola Aleksandra Lotaryńskiego, namiestnika Niderlandów Austriackich w latach 1744-1780, obalony i przetopiony przez Francuzów po zajęciu Brukseli przez rewolucjonistów), stoi konny pomnik z brązu Godfryda z Bouillon (Godefroy de Bouillon), jednego z przywódców pierwszej wyprawy krzyżowej, dłuta Eugène Simonisa, przedstawiający rycerza w chwili, gdy wyrusza na tę wyprawę z okrzykiem "Dieu le veut!".

Część południowo-wschodniej pierzei placu zajmuje kościół św. Jakuba (Église Saint Jacques-sur-Coudenberg), konsekrowany w 1787 roku, pełniący funkcję kościoła ordynariatu polowego Belgii. Na północ od kościoła św. Jakuba stoi zbudowany w 1776 roku budynek (Musée BELvue ) będący pierwotnie luksusowym hotelem, później przebudowany i od 1977 roku mieszczący muzem poświęcone historii Belgii; od 2000 roku muzeum udostepnia też zwiedzającym część podziemi dawnego pałacu Coudenberg.

Budynki stojące po przeciwnej stronie placu mieszczą główne brukselskie muzea sztuki, utworzone przez Napoleona w 1801 roku. Do zespołu znanego jako Musées Royaux des Beaux Arts de Belgique należy kilka muzeów, w tym mieszczące się w oznaczonym markerem budynku głównym Musée royal d'art ancien (malarstwo, rzeźba, rysunek od XV do XVIII wieku - m.in. Bouts, Memling, Bosch, Pieter Bruegel Starszy, Rubens, Jordaens, Van Dyck), oraz mieszczące się w innym budynku, oznaczonym markerem , Musée Magritte, poświęcone twórczości wybitnego belgijskiego surrealisty, René Magritte'a; dwa inne muzea sztuki należące do Musées Royaux des Beaux Arts de Belgique, Musée Wiertz i Musée Meunier, znajdują się w innej dzielnicy, Ixelles (zob. niżej).

Pałac Królewski

BRUKSELA

Palais de la Nation
fot. ALW

Markerem oznaczony jest pałac królewski (Palais Royal de Bruxelles), który powstał w latach 1815-1829 w wyniku połączenia kilku budynków wzniesionych wcześniej, w XVIII wieku; później całość została jeszcze parokrotnie przebudowana. Pałac nie jest rezydencją, lecz miejscem, gdzie król sprawuje funkcje urzędowe (rezydencja rodziny królewskiej znajduje się w Laeken, w północnej części miasta - zob. niżej) - np. tu 21 lipca 2013 roku król Albert II podpisał swą abdykację, zrzekając się tronu na rzecz swego syna, Filipa I, obecnego (maj 2017) króla Belgów. Fasada pałacu wychodzi na północny wschód, na Parc de Bruxelles - prostokątny park o powierzchni 11 hektarów, założony po pożarze, który zniszczył pałac Coundengerg, w latach 1776-1783; później, za panowania Leopolda II, został przebudowany). Długi na 350 metrów i szeroki na 70 metrów plac zwany Place des Palais ("des Palais" - w liczbie mnogiej), między pałacem królewskim a parkiem i między rue Royale i rue Ducale , jest miejscem, gdzie organizowane są najważniejsze uroczystości państwowe. Po przeciwnej stronie parku stoi neoklasycystyczny, zbudowany w latach 1778-1783 (później rozbudowany) Palais de la Nation , będący dziś siedzibą belgijskiego parlamentu.

BRUKSELA

Palais Royal
fot. ALW

Oznaczona markerem ulica rue de la Loi , prowadzi od skrzyżowania z rue Royale na południowy wschód, w stronę ronda Schumanna (Rond-point Robert Schuman), jednego z ważniejszych węzłów komunikacyjnych Brukseli, i dalej do parku znanego jako Parc du Cinquantenaire .

BRUKSELA

dzielnica europejska
budynek Komisji Europejskiej
fot. ALW

Między "pentagonem" a tym parkiem, w większości na południe od rue de la Loi, leży tzw. dzielnica europejska. W pobliżu ronda Schumanna, na północ od rue de la Loi, w budynku znanym pod nazwą Berlaymont, mieści się siedziba Komisji Europejskiej , zaś po południowej stronie tej ulicy - kompleks budynków obejmujących główną siedzibę Rady Europejskiej i kilku innych instytucji (np. Rady Unii Europejskiej). Markerem oznaczony jest tzw. Espace Léopold, kompleks zabudowań Parlamentu Europejskiego, położony między Place du Luxembourg a Parc Léopold .

BRUKSELA

dzielnica europejska
Espace Léopold
fot. ALW

BRUKSELA

okolice budynku Komisji Europejskiej
fot. ALW

BRUKSELA

dzielnica europejska
Espace Léopold
fot. ALW

BRUKSELA

dzielnica europejska
Espace Léopold
fot. ALW

Place du Luxembourg, ze stojacym na środku pomnikiem Johna Cockerilla (1790-1840), wybitnego belgijskiego przedsiębiorcy pochodzenia brytyjskiego, w XIX wieku stanowił centrum prestiżowej dzielnicy rezydencjalnej zbudowanej po rewolucji 1830 roku; dziś jest jednym z popularniejszych miejsc dzielnicy europejskiej.

BRUKSELA

widok z rue du Lusembourg w stronę Place du Luxembourg
w głębi budynek Parlamentu Europejskiego
fot. ALW

Z dzielnicy królewskiej można tu dojść rue du Luxembourg (ok. 15 minut spaceru od Place Royale). Parc Léopold, zajmujący teren o powierzchni 10 hektarów - to otwarty w 1880 roku park publiczny, ze stawem i interesującą roślinnością pozostałą po istniejącym tu kiedyś ogrodzie botanicznym. Na południowych krańcach parku stoi budynek będący siedzibą ważnej brukselskiej placówki naukowej, Królewskiego Instytutu Nauk Przyrodniczych Belgiij (Institut royal des Sciences naturelles de Belgique), którego część stanowi muzeum przyrodnicze (Musée royal d'Histoire naturelle de Belgique , znane głównie z największej w Europie wystawie poświęconej w całości dinozaurom (m.in. ze szkieletami 30 iguanodonów znalezionych pod koniec XIX wieku w jednej z belgijskich kopalń), ale też z bogatej kolekcji minerałów, itp.

Parc du Cinquantenaire - to park publiczny stworzony z inicjatywy króla Leopolda II dla uczczenia pięćdziesięciolecia niepodległości Belgii (stąd nazwa). Bodaj najbardziej spektakularnym elementem tego założenia urbanistyczno-architektonicznego jest upamiętniający rewolucję belgijską z 1830 roku, zaprojektowany przez architekta francuskiego Charlesa Giraulta łuk triumfalny - Arcades du Cinquantenaire - zwieńczony kwadrygą.

BRUKSELA

łuk triumfalny (Arcades du Cinquantenaire)
widok od strony ronda Schumanna
fot. ALW

Będąc w rejonie Parc du Cinquantenaire warto pamiętać o kilku interesujących, znajdujących się tu muzeach. Bodaj najważniejszym z nich jest położone w północnej części parku Musée du Cinquantenaire de Bruxelles , stanowiące część zespołu muzeów znanego jako Musées royaux d'Art et d'Histoire, gromadzące znaleziska archeologiczne i dzieła sztuki z całego świata i ze wszystkich epok; brukselskie Musée du Cinquantenaire jest jednym z największych i najważniejszych tego typu muzeów w skali światowej. Na południe od łuku triumfalnego znajdują się dwa inne muzea: muzeum historyczno-wojskowe (Musée royal de l'armée et de l'histoire militaire) oraz muzeum poświęcone motoryzacji, Musée de l'automobile , znane też pod nazwą "Autoworld".

Laeken

Laeken, samodzielna gmina położona w óołnocnej części Brukseli, w 1921 roku przyłączona do gminy Ville de Bruxelles, jest, jeśli chodzi o północne dzielnice Ville de Bruxelles, najbardziej interesująca z turystycznego punktu widzenia.

Część gminy zajmuje Park Laeken - park publiczny (o charakterze parku krajobrazowego) o powierzcni ponad 186 hektarów, założony w XIX wieku z inicjatywy króla Leopolda II. Leży po zachodniej stronie Avenue du Parc Royal . Po przeciwnej stronie tej ulicy rozciągają się tereny rezydencji królewskiej (Parc Royal), na której stoi rezydencja królewska, Château Royal de Laeken , pochodząca z XVIII wieku, później przebudowywana. Oznaczone markerem szklarnie królewskie, zbudowane także za panowania Leopolda II, są otwarte dla publiczności przez pewien czas (parę tygodni) corocznie na wiosnę. Markerem oznaczony jest neogotycki kościół Notre-Dame de Laeken, wzniesiony w XIX wieku dla uczczenia pamięci królowej Ludwiki Marii Orleańskiej (Louise-Marie), żony Leopolda I; w krypcie kościoła pochowani są też inni przedstawiciele belgijskiej rodziny królewskiej (warto też odwiedzić przykościelny cmentarz).

Markerami i oznaczone są odpowiednio położone na obrzeżach posiadłości królewskich dwa pochodzące z początków XX wieku budynki w stylu azjatyckim, Pavillon Chinois i Tour Japanese, gdzie mieściły się Muzea Dalekiego Wschodu (Musées d'Extrême-Orient). Muza są aktualnie (maj 2017) remontowane, park jednak można zwiedzać (część zbiorów jest eksponowana w Musée du Cinquantenaire).

Na północny zachód od Parc de Laeken leży Heysel, gdzie znajdowały się główne tereny ekspozycyjne dwu Wystaw Światowych organizowanych w Brukseli w latach 1935 i 1958 (markerem oznaczony jest zbudowany w 1935 roku główny budynek mieszczący powierzchnie wystawowe, Palais des expositions du Heysel). W tym rejonie znajduje się też zbudowany w 1930 roku stadion sportowy, zwany dziś Stade Roi Baudouin , pierwotnie Stade du Centenaire, a poźniej Stade du Heysel, znany z tragicznych wydarzeń (z ofiarami śmiertelnymi), jakie miały tu miejsce w 1985 roku podczas meczu piłkarskiego; na stadionie, oprócz zawodów sportowych, organizowane są też różne imprezy kulturalne. Markerem oznaczone jest słynne Atomium, wysoka na ponad 100 metrów konstrukcja przedstawiająca powiększony 165 miliardów razy model kryształu żelaza, uważana za jedną z największych atrakcji Brukseli; z jednej z kul rozciąga się spektakularny widok na Brukselę i okolicę.

BRUKSELA

Atomium
fot. ALW

Avenue Louise i Bois de Cambre

Czwartą - obok "pentagonu", dzielnicy europejskiej i rejonu Cinquantenaire oraz dzielnic północnych - dzielnicą gminy Ville de Bruxelles, jest wąski pas zabudowy ciągnący się wzdłuż Avenue Louise , ulicy biegnącej od Place Louise, placu położonego na jednym z boków "pantagonu", ok. 300 metrów od Place Poelaert , na południowy wschód, w stronę dużego miejskiego parku publicznego znanego jako Bois de la Cambre (ulica stanowi początkowo granicę między gminami Ixelles i Saint-Gilles, następnie prowadzi między dwiema odseparowanymi od siebie częściami gminy Ixelles, wreszcie między gminami Ixelles i Uccle).

Nazwa ulicy, będącej jedą z głównych arterii komunikacyjnych Brukseli, pochodzi od imienia księżniczki Luizy, najstarszej córki króla Leopolda II. Powstała w drugiej połowie XIX wieku, by ułatwić połączenie centrum miasta z rejonem Bois de la Cambre. W końcu XIX i na początku XX wieku aleja była bodaj najbardziej arystokratyczną promenadą Brukseli; dziś jest jedną z najdroższych ulic handlowych miasta. Markerem oznaczone jest położone na granicy gmin Ville de Bruxelles i Ixelles dawne opactwo cystersek (założone w XIII wieku), z ładnymi dostępnymi publicznie ogrodami. W zdesakralizowanym w okresie Rewolucji Francuskiej, ale później przywróconym do kultu kościele warto zwrócić uwagę na kilka cennych dzieł sztuki sakralnej.

Poza Ville de Bruxelles

Klika godnych uwagi atrakcji turystycznych Regionu Stołecznego Brukseli znajduje się poza granicami Ville de Bruxelles. Należą do nich m.in.:

• w gminie Saint-Josse-ten-Noode oznaczony markerem ogród botaniczny ;
• w gminie Schaerbeek Église Royale Sainte Marie - kościół z połowy XIX wieku, w którym w 1924 roku odbył się pogrzeb Giacomo Pucciniego, zmarłego w tym roku w Brukseli;
  
  
• w gminie Jette oznaczone markerem Musée René Magritte (nie mylić z Musée Magritte w pobliżu Place Royale), otwarte w 1999 roku w domu, w którym Magritte mieszkał przez parędziesiąt lat;
• w gminie Koekelberg kościół znany jako Basilique du Sacré-Cœur de Koekelberg , będący jednym z największych kościołów na świecie;
• w gminie Anderlecht zachowany w pobliżu kolegiaty Saints-Pierre-et-Guidon późnogotycki budynek z końca XV wieku, znany jako Maison d’Érasme , w którym w roku 1521 mieszkał przez pewien czas Erazm z Rotterdamu (stąd nazwa);
• w gminie Ixelles wspomniane już wcześniej dwa muzea należące do Królewskich Muzeów Sztuki - Musée Wiertz , mieszczące się w dawnym atelier Antoine'a Wiertza (1806-1865) w pobliżu Parc Léopold, oraz Musée Meunier , poświęcone życiu i twórczości Constantina Meuniera (1831-1905), miesczące się w jego domu niedaleko Bois de la Cambre.

Secesja

BRUKSELA

Hotel Ciamberlani (projekt Paula Hankara)
fragment elewacji
fot. ALW

Bruksela może być szczególnie interesującym celem turystycznym dlla miłośników architektury secesyjnej, której liczne przykłady zachowały się w mieście, zwłaszcza w dzielnicach Saint-Gilles i Ixelles.

BRUKSELA

Maison Horta
fot. ALW

Z tego punktu widzenia bodaj najważniejszym zabytkiem Brukseli jest wspomniane już Maison Horta - muzeum Victora Horty (1861-1947), uważanego za jednego z pionierów lub przynajmniej za jednego z najwybitniejszych europejskich twórców secesji, mieszczące się w dwóch sąsiadujących ze sobą budynkach pod numerem przy rue Americaine, będących kiedyś domem i pracownią architekta. Pierwszym secesyjnym dziełem Horty był Hôtel Tassel , zbudowany w latach 1892-1893, pod numerem 6 przy rue Paul-Emile Janson, tuż obok Avenue Louise. Oba wspomniane budynki, Maison Horta i Hôtel Tassel są wpisane na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, podobnie jak dwa inne dzieła Horty: Hôtel Solvay (1895-1900), przy avenue Louise pod numerem 224 (dom zbudowany dla Armanda Solvaya, krewnego Ernesta Solvaya, słynnego uczonego i przemysłowca), oraz Hôtel Eetvelde (1895-1898) przy avenue Palmerston 4, zbudowany dla Edmond van Eetvelde (1853-1925), amidnistratora Konga w czasie, gdy kolonia należała formalnie jeszcze nie do pańśtwa belgijskiego, lecz do króla Leopolda II.

BRUKSELA

Hôtel Tassel (projekt Victora Horty)
fot. ALW

Z innych ważniejszych zabytków architektury secesyjnej w Brukseli, poza zaprojektowanym także przez Hortę, oznaczonym markerem budynkiem przy ulicy rue des Sables 20, w którym dziś mieści się muzeum komiksu (Centre Belge de la Bande Dessinée) oraz wsomnianym już wyżej, zaprojektowanym przez Paula Saintenoya w 1899 roku budynku "Old England", w którym mieści się dziś muzeum instrumentów muzycznych , warto zobaczyć m.in. Maison Saint-Cyr (Square Ambiorix 11, projekt Gustave'a Strauvena, ucznia i współpracownika Horty), Maison Cauchie (rue des Francs 5, projekt Paula Cauchie), Maison Autrique (chaussée d'Haecht 266, projekt Horty), Hôtel Ciamberlani (Rue Defacqz 48, projekt Paula Hankara), Maison Beukman (rue Faider 83, projekt Alberta Roosenbooma), La Maison Delune (avenue Franklin Roosevelt 86, projekt Léona Delune), Palais Stoclet (Woluwe-Saint-Pierre, projekt Josefa Hoffmanna), a także zaprojektowane przez Hortę Hôtel Max Hallet (avenue Louise 346), Hôtel Dubois (avenue Brugmann 80), Maison Sander Pierron (rue de l'Aqueduc 157) i Maison Vinck (rue Washington 85).

BRUKSELA

Hotel Ciamberlani z lewej i Hôtel René Jasssens z prawej (oba budynki zaprojektowane przez Paula Hankara)
fot. ALW

Niektóre z wymienionych budynków pełnią funckję muzeów i są dostepne dla zwiedzających, inne nie.

BRUKSELA

widok z rue Paul-Émile Janson w stronę rue Faider
w środku Maison Beukman (projekt Alberta Roosenbooma), obok nego z lewej pod numerem 85 dom zaprojektowany przez Armanda Van Waesberghe
fot. ALW

">

Okolice

Mając w Brukseli więcej czasu warto wybrać się na kilka niedługich wycieczek poza granice regionu stołecznego.

Jedną z nich można zrobić do słynnego ogrodu botanicznego, Le Jardin botanique de Meise , położonego na granicy flamandzkich gmin Meise i Wemmel (we Flandrii), ok. 3 km na północ od granic Brukseli w Laeken, jednego z największych (zajmującego teren o powierzchni 92 hektarów) ogrodów botanicznych na świecie.

Inna wycieczka może prowadzić do trzech dobrze zachowanych zamków położonych na zachód i południowy zachód od Brukseli, kiedyś należących do pasa fortyfikacji chroniących miasto. Jednym z nich jest Château de Grand-Bigard (Kasteel van Groot-Bijgaarden), otoczony fosą zamek w miejscowości Grand-Bigard, w gminie Dilbeek, ktorego początki sięgają XII wieku. W zajmującym powierzchnię 14 hektarów, dostępnym dla zwiedzających parku odbywają się corocznie wiosną pokazy kwiatowe (głównie setki odmian tulipanów, ale też narcyzów, żonkili, itp.). Bardziej na południe leży twierdza zwana Château de Gaasbeek (Kasteel van Gaasbeek), której początki sięgają XIII wieku. Od 1980 roku w zamku, należącym dziś do Wspólnoty Flamandziej, fukncjonuje prestiżowe muzeum (historia, dzieła sztuki). Trzecim zamkiem jest oznaczony markerem Château de Beersel (Kasteel van Beersel), pochodzący z XIV wieku i uważana za jeden z najwspanialszych średniowiecznych zamków w Belgii.

Kilkanaście kilometrów na południe od Brukseli leży Waterloo, miejscowość, w pobliżu której rozegrana była historyczna bitwa w 1815 roku między armią Napoleona a wojskami tzw. VI koalicji - angielskimi wojskami Wellingtona i pruskimi Blüchera. Za główną atrakcję turystyczną uchodzi możliwość obejrzenia pola bitwy ze szczytu wysokiego na 41 metrów sztucznego wzgórza (na które wchodzi się pokonując 226 stopni), zwanego Butte du Lion ; u stóp wzgórza stoi okrągły budynek, w którym można obejrzeć ogromną panoramę pędzla malarza francuskiego Louisa-Julesa Dumoulina, przygotowaną na obchody stulecia bitwy. W samej miejscowości można odwiedzić małe muzeum urządzone w miejscu, gdzie mieściła się kwatera główna Wellingtona, a także, na farmie zwanej Ferme du Caillou, ostatnią kwaterę Napoleona.

Wreszcie - markerem oznaczony jest stojący w miejscowości Tervuren duży pałac zbudowanym w latach 1905-1908 na terenie parku krajobrazowego, gdzie eksponowane były zbiory Królewskiego Muzeum Afryki Cetralnej (Musée royal de l'Afrique centrale, Koninklijk Museum voor Midden-Afrika) zgromadzone w okresie kolonialnym. Uchodzące za nadzwyczaj interesujące muzeum jest obecnie (maj 2017) w trakcie remontu; ma być ponownie otwarte w 2018 roku.