[Col du] Grand-Saint-Bernard

Col du Grand-Saint-Bernard - to położona na wysokości 2469 m n.p.m. przełęcz w Alpach Zachodnich, stanowiąca największe obniżenie w głównej grani Alp między dwoma najwyższymi alpejskimi szczytami - Mont Blanc i Monte Rosa (➤ mapka)(➤ mapka). Przełęcz, będąca historycznie jednym z najważniejszych przejść przez Alpy, znana jest ze stojącego na niej klasztoru kanoników regularnych i zbudowanego przez nich w XI wieku schroniska, udzielającego przez stulecia pomocy pielgrzymom i podróżnym. Dzisiaj, wobec istnienia tunelu pod przełęczą, nie ma już ona takiego znaczenia, jak kiedyś, pozostaje jednak miejscem chętnie odwiedzanym przez turystów.

Wielka Przełęcz św. Bernarda (fr. Col du Grand-Saint-Bernard, wł. Colle del Gran San Bernardo, niem. Grosser Sankt Bernhard, ret. Pass dal Grond Son Bernard), niegdyś nazywana Mont-Joux, jest trzecią pod względem wysokości przełęczą drogową w Szwajcarii. Łączy Martigny w dolinie Rodanu z Aostą we Włoszech. Ważniejszymi miejscowościami w pobliżu są Bourg-Saint-Pierre po stronie szwajcarskiej i Saint-Rhémy-en-Bosses po stronie włoskiej (➤ mapka)(➤ mapka). Z powodów historycznych (ponieważ klasztor na przełęczy podlegał biskupowi Sionu) przełęcz leży w Szwajcarii; granica z Włochami przebiega kilkaset metrów dalej.

Zdjęcie powyżej przedstawia widok z okolic przełęczy na zabudowania przy granicy z Włochami; na wzgórku powyżej drogi, na tle charakterystycznego szczytu Aiguille des Sasses, widać pomnik św. Bernarda, od którego imienia przełęcz wzięła nazwę.


Wielka Przełęcz św. Bernarda używana była jako przejście przez Alpy prawdopodobnie już w czasach prehistorycznych, a z pewnością w Starożytności (Tytus Liwiusz wspomina o plemionach celtyckich, które w tym miejscu przekroczyły Alpy w IV wieku p.n.e.).

Rzymska droga przez przełęcz, łącząca Italię z Galią Zaalpejską, ukończona została za panowania Klaudiusza w I wieku n.e. (po wcześniejszym założeniu, przez Oktawiana Augusta, miasta obronnego i kolonii - Augusta Praetoria Salassorum - w miejscu dzisiejszej Aosty), z mansio (miejscem postoju) i świątynią, poświęconą Jupiterowi (skąd później nazwy Mons Jovis, Monte Jove, wreszcie Mont Joux). W Średniowieczu przez przełęcz prowadził jeden z najważniejszych i najdłuższych europejskich szlaków pielgrzymkowych do Rzymu - Via Francigena.

W czasach nowożytnych najsłynniejszym przejściem przez przełęcz było przeprowadzenie w maju 1800 roku 40-tysięcznej armii z uzbrojeniem (w tym ciężką artylerią) przez podówczas pierwszego konsula Republiki Francuskiej, Napoleona Bonapartego, w ramach tzw. drugiej kampanii włoskiej, zakończonej zwycięstwem armii francuskiej nad Austriakami w słynnej bitwie pod Marengo, 14 czerwca 1800 roku. Przejście to zostało uwiecznione m.in. przez Jacquesa-Louisa Davida na znanym obrazie Bonaparte franchissant le Grand-Saint-Bernard.

Pierwszymi zabudowaniami na przełęczy, jakie widzi się wjeżdżając na nią od strony szwajcarskiej, są budynki klasztoru kanoników regularnych i schroniska (Hôtel de l'Hospice du Grand-St-Bernard (oznaczone markerem na mapce zamieszczonej niżej), założonego - jako pierwszy w historii punkt ratownictwa górskiego - w 1049 roku przez świętego katolickiego, Bernarda z Menthon (zwanego też św. Bernardem z Aosty), z myślą o zapewnieniu bezpieczeństwa oraz niesieniu pomocy pielgrzymom i wędrowcom, zagubionym lub zagrożonym na niebezpiecznym alpejskim szlaku.

Markerem oznaczona jest granica włoska; w jej pobliżu stoi brązowy pomnik świętego Bernarda, od którego imienia pochodzi zresztą nie tylko nazwa samej przłęczy, ale też nazwa specjalnej rasy psów (bernardynów) - odpowiednio niegdyś szkolonych, by pomagać mnichom w ich akcjach ratowniczych. Dzisiaj oczywiście psy nie pełnią swej historycznej funkcji, a ich hodowla została przejęta przez powstałe w tym celu organizacje, działające m.in. w Martigny (gdzie funkcjonuje też specjalne muzeum poświęcone historii rasy oraz udziału bernardynów w dziejach schroniska na przełęczy św. Bernarda). Kilka psów jednak zawsze w lecie jest na przełęczy, aby zadowolić turystów, którzy spodziewają się je tam zobaczyć. Tuż poniżej przełęczy, na wysokości 2447 m n.p.m., leży niewielkie (o długości nie przekraczającej 350 m) jezioro zwane Jeziorem św. Bernarda (fr. Lac du Grand St-Bernard, wł. Lago del Gran San Bernardo), zazwyczaj przez prawie cały rok zamarznięte, z wyjątkiem paru miesięcy letnich.

Droga E27 przez przełęcz św. Bernarda, gdzie leży niekiedy 10 metrów śniegu, a temperatura spada do -30^oC, jest przejezdna tylko w lecie (a od października do maja zazwyczaj zamknięta). W latach 1958-1964 zbudowano pod przełęczą blisko sześciokilometrowy (5798 m) tunel; w owym czasie był to najdłuższy tunel drogowy na świecie - wcześniej pierwszeństwo pod tym względem należało do Túnel de Viella w Pirenejach, o długości 5240 m, tunelu otwartego w 1948 roku.

Miejsca wjazdu do tunelu oznaczone są markerami (wjazd po stronie szwajcarskiej, na wysokości 1918 m) i (wjazd po stronie włoskiej, na wysokości 1875 m). Oba wjazdy są dodatkowo zabezpieczone przed skutkami złej pogody, lawin itp., dzięki czemu przejazd jest możliwy przez cały rok. Warto pamiętać, że przejazd przez tunel św. Bernarda (w odróżnieniu od tunelu św. Gotarda czy przełęczy Simplon) jest płatny (nawet jeśli ma się wykupioną szwajcarską winietkę autostradową), co sprawia, że jest może mniej zatłoczony niż inne główne drogi transalpejskie.

Po stronie szwajcarskiej, między Bourg-Saint-Pierre i Bourg-Saint-Bernard, leży na wysokości 1810 m n.p.m. (przy najwyższym poziomie lustra wody) Lac des Toules – sztuczny zbiornik retencyjny, zbudowany w latach 1955-1963 na potoku Dranse d’Entremont, o długości prawie 2 km i maksymalnej pojemności 20,5 m³. Jezioro często jest niewidoczne z powodu zalegjącej nad nim mgły.

• Ok. 30 km na południowy zachód (licząc w linii prostej, szosą prawie 100 km), na wysokości 2188 m n.p.m. leży tzw. Mała Przełęcz św. Bernarda (fr. Col du Petit Saint-Bernard, wł. Colle del Piccolo San Bernardo, niem. Kleiner Sankt Bernhard), łącząca dolinę Aosty z Sabaudią (➤ mapka)(➤ mapka). Również na tej przełęczy stoi pomnik świętego Bernarda, od którego imienia bierze nazwę.