Salzburg

Liczące ok. 150 tys. mieszkańców miasto w Austrii położone nad rzeką Salzach, na wysokości 424 m n.p.m., na północnych obrzeżach Alp, w pobliżu granicy z Niemcami, 296 km na zachód od Wiednia , 186 km na północny wschód od Innsbrucka , 144 km na południowy wschód od Monachium w Niemczech. Czwarte pod względem liczby ludności miasto Austrii, główne miasto i stolica kraju związkowego Salzburg (Land Salzburg). Węzeł komunikacyjny. Salzburg jest jednym z najpopularniejszych celów turystycznych w Austrii, słynącym z malowniczego położenia, licznych zabytków (zwłaszcza z barokowej architektury dobrze zachowanego historycznego centrum miasta), znanym też jako miasto rodzinne Mozarta oraz miasto słynnego festiwalu muzycznego - Salzburg Festspiele. Salzburg leży w pobliżu miejsca, gdzie łączą się austriackie autostrady A1 (którą można dojechać z Wiednia) i A10, prowadzącą do Villach , miasta położonego w pobliżu granic z Włochami i ze Słowenią. Z Monachium najlepiej jechać autostradą 8, a z Innsbrucka przez Kufstein i Rosenheim (kombinacją austriackiej autostrady A12 i niemieckich autostrad 93 i 8) (➤ mapka)(➤ mapka). Duże międzynarodowe lotnisko (drugie największe w Austrii, po lotnisku wiedeńskim), Flughafen Salzburg , leży niecałe 5 km na zachód od historycznego centrum Salzburga (➤ mapka)(➤ mapka).

W czasach przedrzymskich tereny, na których leży dzisiejszy Salzburg, zamieszkiwali Celtowie. Zajęta przez Rzymian w 15 roku p.n.e. osada celtycka nosiła nazwę Iuvavum i przez pewien czas była ważnym ośrodkiem prowincji Noricum; poźniej jednak, gdy granice prowincji, narażone na częste najazdy plemion germańskich, przestały być bronione, zaczęła podupadać. Powtórne założenie miasta miało miejsce pod koniec VII wieku, gdy do miejsca znanego dziś jako Salzburg przybył działający na polecenie ówczesnego księcia Bawarii św. Rupert (Rupert z Salzburga, św. Ruprecht), który zbudował tu dwa klasztory - najpierw męski, znany dziś jako klasztor benedyktyński św. Piotra, następnie żeński, znany dziś jako Stift Nonnberg, i został pierwszym biskupem miasta, zwanego od czasów św. Ruperta Salzburgiem (co miało związek z wydobywaniem i handlem solą, stanowiącymi jedno z głównych źródeł bogactwa regionu). Pod koniec VIII wieku miasto stało się siedzibą arcybiskupstwa, które pod koniec XIV wieku uzyskało niezależność od Bawarii i aż do czasów napoleońskich funkcjonowało jako stolica niezależnego państwa rządzonego przez książąt-arcybiskupów. Szczytowy okres rozkwitu Salzburga przypadł na okres od drugiej połowy XVII wieku do czasów napoleońskich, w szczególności na okres panowania Wolfa Dietricha von Raitenaua (1587-1612) i jego następców; centrum miasta zostało wówczas radykalnie przebudowane uzyskując kształt zachowany do dzisiaj. Po zajęciu Salzburga przez wojska Napoleona w roku 1800 arcybiskupstwo zostało zsekularyzowane. Później miasto kilkakrotnie przechodziło z rąk do rąk, by po Kongresie Wiedeńskim znaleźć się w granicach Cesarstwa Austriackiego, a po pierwszej wojnie światowej - Republiki Austrii.

Dziś Salzburg jest jednym z najważniejszych austriackich ośrodków turystycznych. Miasto słynie z malowniczego położenia i licznych zabytków, zwłaszcza barokowej zabudowy historycznego centrum miasta (w całości wpisanego na listę światowego dizedzictwa UNESCO) a także jako miasto rodzinne Wolfganga Amadeusza Mozarta, który urodził się tu w 1756 roku i przez pewien czas pracował na dworze księcia-arcybiskupa. Od 1920 roku Salzburg jest siedzibą słynnego festiwalu - Salzburger Festspiele - uchodzącego za najważniejszy w skali światowej festiwal muzyki klasycznej i szutk performatywnych, odbywającego się corocznie w lipcu i sierpniu, trwającego 6 tygodni i przyciągającego 250 tys. gości. Tysiące miłośników muzyki klacycznej przyjeżdżają też do Salzburga każdego roku w okresie Wielkanocy, na festiwal muzyczny zapoczątkowany w 1967 roku przez Herberta von Karajana, a także na organizowane corocznie (od 1956 roku) pod koniec stycznia (Mozart urodził się 27 stycznia) koncerty w ramach tzw. Tygodni Mozartowskich (Mozart Woche). Salzburg uchodzi też za ważną destynację turystyczną w zimie: choć bowiem w samym mieście ani w jego najbliższej okolicy nie jeździ się na nartach, to na lotnisko w Salzburgu przylatuje w zimie większość turystów zmierzających do licznych ośrodków narciarskich położonych na południe od miasta.



Jedną z ważniejszych atrakcji Salzburga jest górujący nad miastem zamek znany jako Festung Hohensalzburg , stojący na szczycie niewysokiego wzgórza Festungsberg, położonego na południowy wschód od historycznego centrum miasta, Altstadt. Na wzgórze można wjechać uruchomioną w 1892 roku kolejką linowo-szynową, której dolna stacja, oznaczona markerem , znajduje się przy Festungsagesse 4, w pobliżu południowo-zachodniego narożnika Kapitelplatz. Zamek Hohensalzburg, zajmujący teren o wymiarach 250 x 150 m, jest jednym z największych i najlepiej zachowanych średniowiecznych zamków w Europie. Jego budowę rozpoczął arcybiskup Gebhard w 1077 roku. Później twierdza była wielokrotnie powiększana i wzacniana. Jej obecny wygląd pochodzi z XV-XVI wieku. Z twierdzy rozciąga się rozległy widok na Salnburg i okolice.

U stóp wzgórza zamkowego, po jego północno-wschodniej stronie, znajduje się wspomniany już wyżej klasztor benedyktynek, Stift Nonnberg , założony przez św. Ruperta na początku VIII wieku, na przełomie XI i XII wieku przebudowany w stylu romańskim i później przebudowywany jeszcze kilkakrotnie. Stift Nonnberg jest najstarszym działającym nieprzerwanie do dnia dzisiejszego żeńskim klasztorem na obszarze niemieckojęzycznym i jednym z najstarszych takich klasztorów na świecie.

Markerem oznaczona jest barokowa salzburska katedra, Salzburger Dom (znana też jako Sanktrupertkathedral). Zbudowana w latach 1614-1628 według projektu włoskiego architekta Santina Solariego na miejscu wcześniejszej świątyni, uważana jest za pierwszy barokowy kościół wzniesiony na północ od Alp. Pierwsze plany budowy nowej katedry powstały jeszcze za panowania arcybiskupa Wolfa Dietricha von Raitenau, później jednak powstały nowe i budowę rozpoczęto już za panowania kolejnego władcy Salzburga, Markusa Sitticha von Hohenems, a ukończono (i konsekrowano świątynię), gdy arcybiskupem był Paris von Lodron. Katedra Salzburska, z wychodzącą na zachód boogato zdobioną fasadą z dwiema wieżami i trzema portalami, ma ponad 150 m długości; może pomieścić ok. 10 tys. wiernych. W świątyni przechowywane są relikwie św. Ruperta. We wnętrzu warto zwrócić uwagę na chrzcielnicę, w której został ochrzczony m.in. Mozart, a także odwiedzić muzeum katedralne (z dziełami sztuki sakralnej i eksponatami związanymi z historią kościoła). Pod katedrą (i częściowo pod sąsiadującą z nią dawną rezydencją arcybiskupów) zachowały się pozostałości wcześniejszych kościołów, a nawet resztki budowli z czasów rzymskich.

Katedrę otaczają trzy place: Kapitelplatz, Domplatz i Residenzplatz.

Rozległy Kappitelplatz leży na południe od katedry. Jego wschodnią pierzeję stanowi pałac arcybiskupi (Erzbischöflichen Palais). W pobliżu południowego boku placu, przed budynkiem zwanym Kardinal-Schwarzenberghaus, dawnym spichlerzem, mieszczącym dzisiaj różnego rodzaju archiwa, znajduje się Kapitelschwemme (dawny wodopój), a od zachodu leżą tereny opactwa św. Piotra. Plac katedralny, Domplatz, oznaczony markerem , od wschodu ogranicza fasada katedry, od północy zabudowania dawnej rezydencji arcybiskupów (Residenz), a od południa tereny opactwa św. Piotra. Wszystkie trzy zespoły architektoniczne są ze sobą połączone; w północno-wschodnim narożniku znajduje się łącznik między katedrą i rezydencją, a południowo-wschodnim - łącznik między katedrą i opactwem; pod arkadami można z Domplatz przejść na Residenzplatz na północy, a na Kapitelplatz na południu. W pierzei zachodniej (Hofbogengebäudes) można z kolei przejść pod arkadami na Franziskanergasse . Domplatz w obecnym kształcie powstał, podobnie jak wiele innych rozwiązań urbanistycznych i architektonicznych w historycznym centrum Salzburga, na zlecenie arcybiskupa Wolfa Dietricha von Raitenau. Kolumna Mariensäule na placu jest późniejsza i pochodzi z drugiej połowy XVIII wieku. Dziś na placu przed katedrą organizowane są często różnego rodzaju imprezy, m.in. przedstawienia w ramach festiwalu Salzburger Festspiele; w okresie Bożego Narodzenia odbywa się tu jarmark świąteczny. Wspomniany przed chwiląResidenzplatz przez północno-wschodni narożnik łączy się z kolejnym salzburskim placem, Mozartplatz , z odsłoniętym w 1842 roku pomnikiem kompozytora. Residenzplatz, podobnie jak Domplatz, pochodzi z okresu przebudowy miasta na przełomie XVI i XVII wieku. Na środku placu stoi widoczna na kilku zdjęciach zamieszczonych na tej stronie XVII-wieczna bogato zdobiona, marmurowa fontanna, zwana Residenzbrunnen, uchodząca za największą barokową fontannę w Środkowej Europie. Na placu, podobnie jak na Placu Katedralnym, organizowane są często rozmaite imprezy, w szczególności podczas Salzburger Festspiele.

Od zachodu zamyka Residenzplatz dawna rezydencja arcybiskupów Salzburga, zwana "starą" rezydencją, Alte Residenz . Budowę rezydencji w tym miejscu rozpoczęto już w XIII wieku, później jednak była kilkakrotnie zmieniana i rozbudowywana. W obecnym kształcie pochodzi z czasów Wolfa Dietricha von Raitenau (choć poźniej też była jeszcze modyfikowana). Po przejęciu Salzburga przez Austrię, do 1918 roku, pałac pełnił funkcję rezydencji rodziny cesarskiej. Dziś jest, jako muzeum, udostępniony dla zwiedzających; jedną z atrakcji jest eksponowana na drugim piętrze, otwarta w 1923 roku galeria malarstwa.

Od wschodu przy Residenzplatz stoi "nowa" rezydencja, Neue Rezidenz , wzniesiona na polecenie arcybiskupa Wolfa Dietricha von Raitenau. Dzisiaj budynek ten jest siedzibą jednego z głównych muzeów Salzburga, znanego jako Salzburg Museum, poświęconego historii i kulturze regionu; budynek jest też znany z widocznej na zdjęciu wieży, Glockenspiel. Początki muzeum sięgają połowy XIX wieku; jego zalążkiem było Museum Carolino-Augusteum (od imion wdowy po cesarzu Franciszku I), mieszczące się przy Museumplatz, na zachodnich krańcach Altstadt. Później muzeum było kilkakrotnie przekształcane i rozbudowywane, a w 2007 roku przeniesione do budynku przy Residenzplatz (jego dawna siedziba została przejęta przez Haus der Natur, muzeum przyrodnicze, o którym będzie mowa niżej). Organizacyjnie do zespołu Museum Salzburg należą też inne instytucje, m.in. Festungsmuseum mieszczące się w twierszy Hohensalzburg, muzeum archeologiczne (Domgrabungsmuseum) w pobliżu katedry, muzeum zabawek (Spielzeug Museum), muzeum kultury ludowej (Volkskunde Museum) w parku Hellbrunn, i inne.

Ze środka zachodniego boku Domplatz wybiega na północny zachód wspomniana już ulica Franziskanergasse , prowadząca w stronę Max-Reinhardt-Platz (od nazwiska znanego austriackiego aktora i reżysera Maxa Reinhardta, jednego z założycieli festiwalu salzburskiego). Na południe od Franziskanegasse rozciągają się tereny opactwa św. Piotra, zaś po przeciwnej stronie wznosi się zabytkowy kościół franciszkanów, Framziskanerkirche.

Klasztor św. Piotra (Stift Sankt Peter, Erzabtei St. Peter, Archiabbatia sancti Petri Salisburgensis) został, jak już wspomniano, założony w końcu VII wieku przez św. Ruperta, jako najstarszy z zakonów benedyktyńskich na obszarze niemieckojęzycznym. W Średniowieczu opactwo słynęło jako związana z arcybiskupstwem instytucja naukowa - zachowała się najstarsza w Austrii, bogata biblioteka, z cennymi opracowaniami dotczącymi historii zakonu, historii kościoła w ogóle i historii sztuki, a także archiwum muzycznym. Obecny romański kościół św. Piotra, wzniesiony w 1130 roku na miejscu wcześniejszego karolińskiego kościoła, dedykowany w 1147 roku św. Piotrowi, był później parokrotnie przebudowywany. Przy kościele znajduje się stary cmentarz, Petersfriedhof, założony prawdopodobnie w tym samym czasie, co opactwo - najstarsze zachowane groby pochodzą z końca XIII wieku, a zachowane pod cmentarzem katakumby - prawdopodobie z początków chrześcijaństwa.

Po drugiej stronie Franziskanergasse stoi kościół franciszkanów, Franziskanerkirche , jeden z najstarszych kościołów Salzburga. Pierwszy kościoł został tu zbudowany w VIII wieku; w XV wieku świątynia była parokrotnie przebudowywana. Do 1635 roku kościół był kościołem parafialnym; później przejęli świątynię franciszkanie. Barokowe wnętrze pochodzi z XVIII wieku.

Ok. 100 m na zachód od kościoła franciszkanów leży wspomniany przed chwilą Max-Reinhartd-Platz , na którym zaczyna się prowadząca na północny wschód ulica Wiener-Philharmoniker-Gasse. Pod numerem 9 przy tej ulicy znajduje się wejście do jednego z budynków muzeum sztuki współczesnej znanego jako Museum der Moderne, zwanego Rupertnium , gdzie organizowane są wystawy czasowe (druga część muzeum mieści się w budynku położonym dalej na zachód, na wzgórzu Mönchsberg). Markerem oznaczony jest kolejny zabytkowy kościół Salzburga - Kościół Uniwersytecki, Kollegienkirche, barokowa świątynia uważana za główne dzieło architekta Johanna Bernharda Fischera von Erlacha (który projektował też inne trzy inne kościoły w Salzburgu). Marker oznacza Universitätsplatz, plac utworzony po założeniu Uniwersytetu w Salzburgu i po wzniesieniu Kollegienkirche, na terenach dawnych ogrodów klasztornych.

Jeśli się natomiast pójdzie z Max-Reinhardt-Platz na północny zachód ulicą Hofstallgasse , mijając po lewej stronie trzy stojące obok siebie budynki (Haus für Mozart, Felsenreitschulei i Grosse Festspielhaus), oznaczone markerem , mieszczące główne sale koncertowe Salzburger Destspiele, po kilku minutach spaceru dojdzie się do kolejnego placu, znanego jako Herbert-von-Karajan-Platz , z dawnym wodopojem Pferdeschwemme ; markerem oznaczony jest Sigmundstor, zbudowany w XVIII wieku (jako pierwszy w Austrii), długi na 131 metrów tunel łączący centrum Salzburga z dzielnicą Riedenburg.

Stąd warto podejść ulicą Bürgerspitalgasse jeszcze dalej na północy zachód, do placu Bürgerspitalplatz . Markerem oznaczone jest uchodzące za atrakcję turystyczną muzeum zabawek (Spielzeug Museum - Bürgerspital), a markerem - Mönchsbergaufzug, dolna stację windy, którą można wjechać na stojący na wzgórzu Mönchsberg drugi budynek wspomnianego wyżej Museum der Moderne (Museum der Moderne - Mönchsberg ). Wreszcie, marker oznacza Haus der Natur, założone w 1924 roku interesujące muzeum przyrodniczo-techniczne.

Wrócić do centrum Starego Miasta można nad brzegiem rzeki (widoki na przeciwległy brzeg), ale lepiej wybrać drogę przez jedną z najstarszych ulic Salzburga, Getreidegasse , dalej przez Rathausplatz , Kranzlmarkt i Judengasse - ciągiem pieszych handlowych ulic i placów, z licznymi sklepikami, galeriami i lokalami gastronomicznymi, tłumnie uczęszczanych przez turystów. Pod numerem 9 na Getreidegasse stoi budynek bedący dla wielu turystów jedną z najważniejszych atrakcji Salzburga - dostępny dla zwiedzających dom urodzenia Mozarta, Mozarts Geburtshaus .

Na przeciwległym brzegu Salzachu za najważniejszy zabytek uchodzi pałac znany jako Schloss Mirabell , otoczony wspaniałymi ogrodami (Mirabellgarten), z których rozciąga się piękny widok na Salzburg. Pałac zbudował na początku XVII wieku wielokrotnie tu już wspominany arcybiskup Wolf Dietrich von Raitenau, dla siebie i swej kochanki, Salome Alt. Pałac został przebudowany w stylu neoklasycystycznym w pierwszej połowie XIX wieku. Ogrody były publicznie dostępne już w czasach Franciszka Józefa I. Będąc w tej okolicy warto rzucić okiem na budynek będący siedzibą założonej w 1841 roku, później wielokrotnie przekształcanej uczelni muzycznej znanej jako Universität Mozarteum , oraz na oznaczony markerem dom (Mozart-Wohnhaus), do którego rodzina Mozartów przeniosła się w 1773 roku z mniejszego mieszkania przy Getreidegasse. Warto też pamietać o dwóch stojących w tym rejonie zabytkach sakralnych - kościele św. Trójcy (Dreifaltigkeitskirche), oraz pochodzącym z przełomu XV i XVI wieku klasztorze kapucynów stojącym na wgórzu Kapuzinenberg, z którego także, podobnie jak z ogrodów Mirabell, rozciąga się piękny widok na Salzburg i górującą nad nim twierdzę.



Schloss Hellbrunn
Za główną atrakcję turystyczną w najbliższych okolicach Salzburga uchodzi pałac Hellbrunn (Schloss Hellbrunn), położony ok. 5 km na południowy wschód od historycznego centrum miasta. Barokowy pałac został zbudowany za panowania arcybiskupa Markusa Sittikusa von Hohenems, następcy Wolfa Dietricha von Raitenau. Otoczony rozległymi ogrodami, nie pełnił funkcji rezydencji, lecz był tylko od czasu do czasu odwiedzany przez arcybiskupa i jego gości. Szczególnym sposobem zabawiania spacerowiczów miało być uruchamianie ukrytych w instalacjach ogrodowych mechanizmów oblewających ich wodą w momentach, w których się tego nie spodziewali; te same wyrafinowane zabawy zdają się równieź dzisiaj przyciągać do ogrodów Hellbrunn tysiące turystów. Jeden ze znajdujących się w ogrodach Hellbrunn budynków mieści dziś muzeum etnograficzne.

Markerami , i są oznaczone trzy inne godne uwagi zamki-pałace położone niedaleko Salzburga: odpowiednio rokokowy pałąc Schloss Leopoldskron, zbudowany w pierwszej połowie XVIII wieku, dziś mieszczącu luksusowy hotel, Schloss Klessheim z początków XVIII wieku, niegdyś letnia rezydencja arcybiskupów Salzburga, po przyłączeniu Austrii do Niemiec w 1938 roku do końca drugiej wojny światowej wykorzystywany do celów reprezentacyjnych przez nazistów, od 1993 roku siedziba salzburskiego kasyna, oraz Schloss Anif, położony na sztucznej wyspie "zamek na wodzie", w pierwszej połowie XIX wieku przebudowany w stylu neogotyckim, znany głównie stąd, że stanowił część scenerii kilku popularnych filmów (dziś własność prywatna, wnętrza niedostępne dla zwiedzających).

Przy dobrej pogodzie można się wybrać na wycieczkę na wzgórze Gaisberg (1288 m n.p.m.), z platformą, z której rozciągają się rozległe widoki na Salzburg i Alpy Berchtesgadeńskie, lub (nieco dalej) na górę Untersberg (1973 m n.p.m.), położoną na granicy austriacko-niemieckiej (sam wierzchołek leży po stronie niemieckiej), łatwo dostępną (kolejka linowa), znaną z kilku związanych z nią legend, oraz - podobnie jak Gaisberg - oferującą wspaniałe widoki na Salzburg i okolice.

Nieco dalej jest do Berchtesgaden w Niemczech i nad Jezioro Königssee ; jeśli jednak ma się w Salzburgu choćby kilka godzin wolnego czasu, warto taką wycieczkę zrobić.