Etna

Etna (łac. Aetna, nazywana też po włosku Mongibello lub Montebello, a w dialekcie sycylijskim - Mungibeddu lub Muntagna) - to czynny stratowulkan położony we Włoszech, na Sycylii, w pobliżu wybrzeża Morza Jońskiego, ok. 40 km na północ od Katanii , ok. 100 km na południowy zachód od Messyny (➤ mapka)(➤ mapka). Wysokość góry w wyniku aktywności wulkanicznej stale się zmienia, co powoduje, że w różnych źródłach można znaleźć różne informacje: można przyjąć, że obecnie (maj 2015) wysokość Etny wynosi niewiele mniej niż 3350 m n.p.m. W każdym razie jest to jest najwyższy stożek wulkaniczny w Europie, a także jeden z największych na świecie, jeśli chodzi o zajmowaną powierzchnię (według włoskiej wersji Wikipedii masyw Etny zajmuje 1570 km ² powierzchni, a obwód podstawy całego masywu wynosi ok. 180 km). W 1987 roku powstał na zboczach wulkanu rezerwat przyrody (area naturale protetta) - Parco dell'Etna, o powierzchni nieco ponad 58 tys. hektarów, z siedzibą w Nicolosi . Etna jest jedną z najważniejszych atrakcji turystycznych na Sycylii. W lecie zboczami wulkanu biegną liczne szlaki turystyczne, z których część prowadzi w pobliże kraterów szczytowych; w zimie zbocza Etny stanowią tereny narciarskie. Dwiema głównymi miejscowościami stanowiącymi punkty wypadowe wycieczek na Etnę są: wspomniana przed chwilą miejscowość Nicolosi położona na południowych obrzeżach Parco dell'Etna, skąd wyruszają wyprawy na Etnę od strony południowej, przez Rifugio Sapienza , oraz Linguaglossa , na północno-wschodnich obrzeżach parku, gdzie zaczynają się wycieczki na Etnę jej północnymi zboczami, przez Piano Provenzana (➤ mapka)(➤ mapka).

Wulkan powstał, jak twierdzą uczeni, około 600-500 tys. lat temu, w wyniku podwodnych erupcji, jakie miały wówczas miejsce wzdłuż wybrzeża Sycylii. Kolejne erupcje, zarówno efuzywne, jak eksplozywne, stopniowo budowały górę, kształtując jej dzisiejszą formę i strukturę. Mniej więcej 8 tys. lat temu po wschodniej stronie góry doszło do gigantycznego osuwiska, które spowodowało tsunami na Morzu Śródziemnym, i po którym pozostała głęboka na ok. 1000 m depresja, znana jako Valle de Bove, oznaczona na mapce poniżej markerem , widoczna z niektórych miejsc położonych na dzisiejszych szlakach turystycznych; później doszło jeszcze wielokrotnie do podobnych wydarzeń, lecz na mniejszą skalę.

Etna jest jednym z najaktywniejszych wulkanów na świecie, właściwie stale czynnych, co powoduje nieustanne zmiany w wielkości i kształcie góry. Zmienia się, jak już wspomniano, jej wysokość, ale też ukształtowanie rejonów szczytowych oraz liczba kraterów położonych w pobliżu wierzchołka i na zboczach wulkanu. Od kilkudziesięciu lat istnieją cztery kratery szczytowe: krater centralny, nazywany "Voragine", oraz trzy kratery pasożytnicze, zwane "Nord-est" (powstały w 1911 roku), "Bocca Nuova" (1968) oraz "Sud-est" (1971). Z tych kraterów pary i gazy wydobywają się nieustannie, niekiedy z większym nasileniem, niekiedy z mniejszym, a co pewien czas dochodzi do wyrzucenia w górę materiałów piroklastycznych, w tym bomb wulkanicznych i popiołów. Dla gęsto zaludnionych okolic Etny oraz winnic, sadów i pól uprawnych położonych na żyznych zboczach wulkanu do wysokości 800-900 m n.p.m. groźniejsze są jednak występujące co pewien czas erupcje dyfuzywne z licznych większych i mniejszych (istniejących lub mogących się w każdej chwili utworzyć) kraterów wyrzucających lawę w różnych miejscach położonych niżej niż rejon wierzchołka.

Pierwsze znane informacje o wybuchach Etny odnoszą się do czasów prehistorycznych, poprzedzających kolonizację Sycylii przez Fenicjan. Ponad 100 erupcji zanotowano w czasach Starożytnych - do najczęściej wymienianych należy m.in. erupcja w 396 roku p.n.e., która jakoby miała przeszkodzić Kartagińczykom w zdobyciu Syrakuz podczas tzw. drugiej wojny sycylijskiej, a także potężny wybuch z 122 roku p.n.e., który zniszczył wiele miejscowości na południe i na południowy wschód od wulkanu.

Jednym z najgroźniejszych wybuchów Etny w historii była erupcja w 1669 roku, gdy lawa wypływająca z wielu kraterów, w tym z krateru otwartego na południowych zboczach wulkanu na wysokości zaledwie 1000 m n.p.m. kilkaset metrów od centrum dzisiejszego Nicolosi, dotarła aż do morza, niszcząc wiele miejscowości między Etną a Katanią i częściowo Katanię.

W XX wieku do najgroźniejszych wybuchów doszło w latach 1928, 1971, 1981, 1983 oraz 1991-1993. Wybuch z 1928 roku zniszczył Mascali (marker na mapce poniżej). Wybuch z 1971 roku, w wyniku którego powstał wspomniany już wyżej krater "Sud-est", zniszczył działające wówczas (założone w końcu XIX wieku) obserwatorium wulkanologiczne położone na wysokości ok. 2600 m n.p.m. i część infrastruktury turystycznej (m.in. kolejki linowej Funivia dell'Etna), zagrażając też poważnie wielu miejscowościom na wschodnich zboczach wulkanu. W 1981 roku niebezpieczeństwo groziło miejscowości Randazzo na północno-zachodnich obrzeżach wulkanu. W 1983 roku trwająca 131 dni erupcja ponownie zniszczyła częśc infrastruktury turystycznej. W latach 1991-1993 miała miejsce trwająca aż 473 dni erupcja, która poważnie zagrażała miejscowości Zafferana Etnea położonej na wschodnich zboczach Etny (i uratowanej częściowo w wyniku podjętych działań obronnych - budowa wałów, przekierowanie potoku lawy, itp.).

Do szczególnie potężnej erupcji doszło w 2002 roku (erupcja trwała od 27 października 2002 roku do 29 stycznia 2003 roku), z wypływem lawy z wielu kraterów położonych zarówno po północnej, jak południowej stronie góry. Po stronie północnej zniszczone zostały hotele w miejscu zwanym Piano Provenzana ; po stronie południowej - ponownie Funivia dell'Etna, a także schronisko zwane Torre del Filosofo , położone na wysokości 2920 m n.p.m., niemal całkowicie zasypane (zob. zdjęcie poniżej); przetrwało natomiast schronisko Rifugio Sapienza .

Po 2002 roku tak gwałtownej erupcji już nie było, ale wulkan jest stale aktywny. Warto o tym pamiętać wybierając się tu na wycieczkę, zwłaszcza jeśli ma to być wyprawa samodzielna, bez towarzystwa profesjonalnego przewodnika. Trzeba się liczyć z tym, że informacje, jakie można znaleźć w przewodnikach turystycznych lub na większości stron internetowych, nie wyłączając niniejszej (zamieszczone tu zdjęcia były robione 18 i 23 września 2011 roku, a sama strona była ostatnio aktualizowana 14 maja 2015 roku), mogą być nieaktualne i powinny być traktowane jako zaledwie orientacyjne. Etna może wszystko zmienić niemal z dnia na dzień - toteż najwłaściwsze będzie tu zawsze zasięgnięcie informacji o aktywności wulkanu i funkcjonowaniu infrastruktury turystycznej bezpośrednio przed wyruszeniem na wycieczkę, najlepiej w punktach informacyjnych działających na Etnie przewodników górskich w Nicolosi lub w Linguaglossa (zob. niżej).


Jak już wspomniano wyżej, dwoma głównymi miejscami na zboczach Etny mogącymi stanowić punkt wyjścia wycieczek w kierunku kraterów szczytowych wulkanu są (a w każdym razie były do 2002 roku): na zboczach południowych Rifugio Sapienza na wysokości 1910 m n.p.m. (schronisko, bary, sklep, duży parking), na zboczach północnych Piano Provenzana na wysokości 1810 m n.p.m. Do obu tych miejsc można dojechać samochodem - do Rifugio Sapienza najlepiej z Nicolosi (prawie pozbawionymi roślinności zboczami południowymi), do Piano Provenzana najlepiej z Linguaglossa (przez las); dobrym punktem początkowym na obrzeżach Etny może też być Zafferana Etnea .

Oba miejsca, zarówno Rifugio Sapienza, jak Piano Provenzana, od jakiegoś czasu funkcjonowały w zimie (Rifugio Sapienza funkcjonuje nadal, co do Piano Provenzana - nie mam sprawdzonych aktualnych informacji) jako ośrodki narciarskie (chociaż oczywiście sieć tras i wyciągów nie była tak rozbudowana jak np. w ośrodkach alpejskich). W lecie oba mogą być punktem startowym wycieczek pieszych.

Jeśli chodzi o Rifugio Sapienza, to można sobie wycieczkę uławić kupując bilet na kolejkę linową (Funivia dell'Etna), którą można wyjechać kilkaset metrów w górę (górna stacja kolejki, według stanu z roku 2011, jest oznaczona na zamieszczonej wyżej mapce markerem ), skąd z kolei można (oczywiście kupując kolejny bilet - łączne koszty są dość wysokie) dotrzeć samochodem terenowym do miejsca położonego w pobliżu wspomnianego już wyżej schroniska dawnego Torre del Filosofo na wysokości 2920 m n.p.m. Stąd, jeśli warunki na to pozwalają, można iść dalej, ku kraterom szczytowym.

Infrastruktura Piano Provenzana została, jak wspomniano, zniszczona w wyniku erupcji z 2002 roku i nie została odbudowana (przynajmniej do roku 2012); czynnym schroniskiem położonym niedaleko Piano Provenzana jest oznaczone markerem Rifugio Citelli, położone na wysokości 1741 m n.p.m. O ile mi wiadomo, wycieczki samochodami terenowymi przez Piano Provenzana w stronę kraterów szczytowych wulkanu są w dalszym ciągu organizowane, ale osoby, które chciałyby z takiej możliwości skorzystać, powinny sie co do tego upewnić.


Etna - obok samej Katanii - jest najważniejszą atrakcją turystyczną prowincji Katania (Provincia di Catania); warto jednak zwiedzić nie tylko rejony szczytowe i zbocza wulkanu, lecz również miejscowości położone u jego stóp, otaczające masyw. Jedną z możliwości jest przejażdżka uruchomioną w latach 1889-1895 kolejką wąskotorową zwaną Ferrovia Circumetnea (lub krócej: Circumetnea), której okrężna trasa biegnie z Katanii do Riposto , m.in. przez Paternò , Adrano , Bronte i Randazzo . Długość trasy wynosi 110 km, podróż trwa ok. 5 godzin (z Riposto można wrócić do oddalonej o niecałe 30 km Katanii autobusem); pociągi jeżdżą mniej więcej co godzinę. Na każdej ze stacji kolejki można wysiąść, by po zwiedzeniu wybranej miejscowości kontynować wycieczkę kolejnym składem.

Można też objechać masyw Etny samochodem - np. trasą przebiegającą przez miejscowości zaznaczone na mapce powyżej brązowymi markerami od do . O kilku spośród nich (Nicolosi , Linguaglossa i Zafferana Etnea ) już wspominaliśmy - jako o wygodnych punktach początkowych wycieczek na Etnę. Poza tymi trzema miejscowościami jest jeszcze kilkanaście, których terytoria przynajmniej częściowo leżą na terenie Parco dell Etna; są to: Viagrande , Trecastagni , Pedara , Belpasso , Ragalna , Santa Maria di Licodia , Biancavilla , Adrano , Bronte Maletto , Randazzo , Castiglione di Sicilia , Piedimonte Etneo , Mascali , Sant'Alfio i Milo . Nie wszystkie są równie interesujące, ale wszystkie warte odwiedzenia. Informacje o niektórych z nich są już gotowe i można je znależć na odpowiednich stronach naszej witryny oraz, w wersji skróconej, poniżej; informacje o pozostałych miejscowościach są przygotowywane.



Nicolosi - to niewielka miejscowość (ok. 7,5 tys. mieszkańców), położona ok. 20 km na północny zachód od Katanii, na wysokości 698 m n.p.m. na południowych zboczach Etny.

Początki miasta wiązane są z klasztorem benedyktynów poświęconym św. Mikołajowi (San Nicolò l'Arena) - stąd nazwa Nicolosi. Sam klasztor i miejscowość wokół niego zostały prawie całowicie zniszczone podczas wybuchu Etny w 1669 roku; odbudowane miasto zostało ponownie zniszczone w wielkim trzęsieniu ziemi w 1693 roku - i ponownie odbudowane. Głównym zabytkiem Nicolosi jest Chiesa Madre dello Spirito Santo, kościół stojący przy głównym placu miasta, Piazza Vittorio Emanuele.

Nicolosi, jak wspomniano wyżej, jest jedną z dwu głównych (drugą jest Linguaglossa) baz wypadowych do wycieczek na Etnę i siedzibą Gruppo Guide Alpine Etna Sud Nicolosi.





Giarre to dość duże miasto (ponad 27 tys. mieszkańców), położone 30 km na północ od Katanii, niecałe 20 km (w linii prostej) na wschód od wierzchołka Etny, na wysokości ok. 80 m n.p.m.

Centrum Giarre - to Piazza Duomo, przy którym stoi wzniesiona w końcu XVIII wieku neoklasycystyczna katedra z dwiema identycznymi dzwonnicami. Inna wartym zauważenia kościołem w Giarre jest kościół San Francesco al Carmine, przy Piazza Carmine; kościół jest widoczny po lewej stronie Corso Italia, gdy jedzie się z Giarre do Riposto. Główną ulicą samego Giarre jest zabudowana mieszczańskimi rezydencjami Via Callipoli, stanowiąca odcinek biegnącej wzdłuż wybrzeża Morza Jońskiego drogi SS114.





Zafferana Etnea (ok. 9,5 tys. mieszkańców) leży ok. 25 km na północ od Katanii, na wschodnich zboczach Etny (centrum miasta - na wysokości 585 m n.p.m.), w odległości zaledwie 12 km w linii prostej od wierzchołka góry. Miasto leży w w miejscu szczególnie zagrożonym zarówno wstrząsami sejsmicznymi, jak wybuchami wulkanu - toteż wielokrotnie było niszczone i odbudowywane. Ostatnie poważne zagrożenie, jak wspomniano wyżej, miało miejsce podczas wybuchu trwającego od grudnia 1991 do marca 1993 roku.

Powstanie miasta związane jest z budową klasztoru benedyktynów, ufundowanego w 1387 roku, całkowicie zniszczonego (wraz z przyległym kościołem) podczas katastrofalnego trzęsienia ziemi w roku 1693. Głównym zabytkiem jest kościół parafialny Santa Maria della Provvidenza (mapka), którego charakterystyczna fasada z dwiema bliźniaczymi wieżami wykonana jest z białego kamienia z Syrakuz

Większość turystów odwiedza miasto głównie z uwagi na bliskość wierzchołka wulkanu; obok Nicolosi i Linguaglossa Zafferana Etnea jest w ostatnich latach głównym punktem startowym letnich i zimowych wypraw na Etnę.