Vall de Boí

Vall de Boí (hiszp.: Valle de Bohí) - to dolina w Pirenejach i gmina w powiecie (comarca) Alta Ribagorça (hiszp.: Alta Ribagorza) w Katalonii, w prowincji Lleida, położona w północno-wschodniej części powiatu. Popularny region turystyczny, znany przede wszystkim z ośrodka narciarskiego Boí-Taüll oraz z zespołu 9 romańskich kościołów, znajdującego się na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO. W miejscowości Boí znajduje się też punkt informacyjny i wejście do parku narodowego znanego jako Parc Nacional d'Aigüestortes i Estany de Sant Maurici. Stolicą Vall de Boí jest miejscowość Barruera , położona 14 km na północny wschód od El Pont de Suert , stolicy powiatu, i 134 km na północ od Lleidy , stolicy prowincji (➤ mapka)(➤ mapka). Dojazd drogą N-230 (biegnącą od El Pont de Suert na północ przez tunel Vielha do miejscowości Vielha, stolicy powiatu Val d'Aran i granicy francuskiej, a na południe do Lleidy) do oznaczonego markerem skrzyżowania z drogą L-500, dalej drogą L-500 w górę doliny; od miejsca oznaczonego markerem droga L-500 idzie dalej w górę doliny, w stronę Caldes de Boí , zaś na południe odchodzi tu droga L-501 do Boí , Taüll i dalej do wspomnianego ośrodka narciarskiego, oznaczonego markerem (➤ mapka)(➤ mapka).

Vall de Boí - to dolina rzeki Noguera de Tor , głównego dopływu Noguera Ribagorçana , rzeki mającej swe źródła na wysokości 2750 m n.p.m. w pobliżu wysokiego na 3010 m n.p.m. szczytu El Tuc de Molières (znanego też jako Pic de Molières lub Pic de Mulleres), położonego na granicy między Katalonią a Aragonią, w najwyższym w Pirenejach masywie Maladety (Pic d'Aneto , 3404 m n.p.m.), i wpadającej w pobliżu Lleidy do rzeki Segre. Stolica gminy, Barruera, leży nad Noguerą de Tor; dwie najbardziej znane miejscowości, Boí i Taüll - w dolinie bocznej doliny Vall de Boí, dolinie Sant Martí. Zachowane do dziś informacje o najwcześniejszym okresie średniowiecznej historii doliny odnoszą się do IX-X wieku, gdy w regionie powstawały pierwsze chrześcijańskie hrabstwa, nominalnie zależne od państwa Franków, w praktyce w dużym stopniu niezależne; od XII wieku losy doliny związane były z historią Królestwa Aragonii. Tradycyjna gospodarka regionu opierała się na hodowli i leśnictwie, w niewielkim stopniu na rolnictwie; dziś najważniejszą gałęzią gospodarki doliny Vall de Boí jest obsługa ruchu turystycznego. Główne miejscowości doliny Vall de Boí - to Cóll , Cardet , Barruera , Durro , Erill la Vall , Boí , Taüll i Pla de l'Ermita ; w dalszym ciągu niniejszej strony wspominamy też o dwu miejscowościach leżących w dolnej części doliny Vall de Boí, ale należących do gminy El Pont de Suert (Castilló de Tor i Llesp ), a także o uzdrowisku Caldes de Boí i ośrodku narciarskim Boí-Taüll . Markerem oznaczony jest wspomniany wyżej park narodowy Parc Nacional d'Aigüestortes i Estany de Sant Maurici.

Za największą atrakcję turystyczną doliny Vall de Boí uchodzi niezwykłe nagromadzenie zachowanych tu romańskich kościołów budowanych od XI wieku w stylu zapożyczonym z Lombardii. Kościoły te wzbudziły zainteresowanie historyków na początku XX wieku, dziś przyciągają do doliny rzesze turystów z całego świata. Od 30 listopada 2000 roku dziewięć spośród tych kościołów figuruje na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO: Santa Maria de l'Assumpció w Cóll, Santa Maria w Cardet, Sant Feliu w Barruera, Nativitat de la Mare de Déu i pustelnia San Quirc w Durro, Santa Eulàlia , Sant Joan w Boí, oraz Sant Climent i Santa Maria w Taüll. W Erill la Vall działa specjalne poświęcone romańskiej architekturze sakralnej w Vall de Boí centrum informacyjne (Centro del Románico del Valle de Boí); punkt informacji turystycznej (Patronat de Turisme de la Vall de Boí) jest też w stolicy gminy, Barruera (Passeig Sant Feliu, 43).

Dwie inne atrakcje przyciągające turystów do doliny Vall de Boí - to park krajobrazowy Parc Nacional d'Aigüestortes i Estany de Sant Maurici (w Boí znajduje się jedno z dwu wejść na teren parku i punkt informacyjny), oraz (w zimie) ośrodek narciarski Estació d'esquí Boí-Taüll (zob. niżej).



Castilló de Tor - to mała (niegdyś większa) wieś w gminie El Pont de Suert, położona u wejścia do doliny Vall de Boí, na wysokości 908 m n.p.m., ok. 3 km od centrum El Pont de Suert. Niegdyś stał tu zamek, Castell de Castilló de Tor, wzmiankowany już na początku XI wieku, po którym pozostały jednak tylko ruiny; zachował się natomiast średniowieczny mostek przez rzekę, a także położona na wschód od wsi pustelnia - ermita de Mare de Déu del Remei. XVIII-wieczny ołtarz z tutejszego parafialnego kościoła św. Stefana (Sant Esteve) jest eksponowany w muzeum (Museu d'Art Sacre de la Ribagorça) mieszczącym się w dawnym kościele parafialnym w El Pont de Suert.


Llesp, podobnie jak Castilló de Tor, należy do gminy El Pont de Suert. Wieś, wzmiankowana po raz pierwszy w drugiej połowie XI wieku, leży na prawym brzegu Noguery, na wysokości 940 m n.p.m., niedaleko zbiornika wodnego (hydroelektrownia) Pantà de Llesp. Będąc tu warto zwrócić uwagę na mały romański kościół Sant Martí de Llesp, a także na pozostałości kaplicy San Bernardo.


Cóll jest najbardziej na południe wysuniętą wsią gminy Vall de Boi, położoną na prawym brzegu rzeki Noguera de Tor, na wysokości 1180 m n.p.m. Pierwsze wzmianki o miejscowości pochodzą z połowy XI wieku.

Głównym zabytkiem jest romański kościół Wniebowzięcia NMP (Santa Maria de l'Assumpció de Cóll), stojący na obrzeżach miejscowości, przy cmentarzu. Kościół, konsekrowany w 1110 roku, ma jedną, przykrytą kolebkowym sklepieniem nawę z apsydą, z dodaną kaplicą boczną po stronie północnej i dodaną później dwupiętrową gotycką kwadratową dzwonnicą. Kościół w Cóll należy do grupy dziewięciu kościołów doliny Val de boi umieszczonych na liście UNESCO.


Dzisiejsze Saraís to kilka budynków na lewym brzegu Noguera de Tor. Dawne Saraís (wzmiankowane już w 1070 roku), gdzie istniała parafia św. Wawrzyńca (Sant Llorenç de Saraís), zostało opuszczone.


Cardet - to mała wioska, wzmiankowana po raz pierwszy pod konieć XI wieku, położona na wysokości 1193 m n.p.m., w pobliżu zbiornika wodnego Pantà de Cardet .

Na południowo-wschodnich obrzeżach wsi, na stromym zboczu, stoi romański kościół Santa Maria de Cardet , z jedną nawą i apsydą postawioną na wyższym poziomie niż nawa, z kryptą w podziemiach, z dobudowaną zakrystią i kaplicą dodaną do elewacji północnej. Początki kościoła sięgają XI wieku; później świątynia była kilkakrotnie przebudowywana, m.in. w XII, XIII, XVII i XVIII wieku - stąd barokowy wystój wnętrza. Kościół w Cardet należy do grupy dziewięciu kościołów doliny Val de boi umieszczonych na liście UNESCO.



Pierwsze wzmianki o miejscowości Barruera pochodzą z 1064 roku. Wieś leży na wysokości 1095 m n.p.m., na prawym brzegu rzeki Noguera de Tor. Nowsza cześć miasta rozbudowała się wzdłuż drogi L-500. Stare Miasto znajduje się na północny zachód od tej drogi, natomiast na południowy wschód od niej, na obrzeżach miasta, stoi pochodzący z XI wieku romański kościół parafialny, Sant Feliu de Barruera . Kościół miał pierwotne trzy nawy; zachowała się jedna, przykryta kolebkowym sklepieniem, z połkolistą apsydą od strony południowej i kaplicą w części północnej. Transept jest kwadratowy, z apsydą po stronie południowej i kwadratową kaplicą od północy. W południowo-zachodnim narożniku stoi trzpiętrowa dzwonnica, z oknami na dwóch wyższych piętrach. Kościół był przebudowywany w XVI wieku; w 1970 roku został poddany restauracji. Kościół w Cardet należy do grupy dziewięciu kościołów doliny Val de Boi umieszczonych na liście UNESCO.

Miasto jest stolicą doliny Vall de Boí. Dysponuje rozbudowaną infrastrukturą noclegową i gastronomiczną; w miejscu oznaczonym markerem znajduje się biuro turystyczne.


Durro (wzmiankowane po raz pierwszy w drugiej połowie XI wieku) leży po południowo-wschodniej stronie rzeki Noguera de Tor, na wysokości 1386 m n.p.m., ok. 3 km od Barruery (dojazd drogą lokalną, odchodzącą od drogi L-500 w pobliżu wspomnianego wcześniej biura turystycznego). Układ urbanistyczny średniowiecznego miasta, ze stromymi uliczkami i kamiennymi domami, należą do najlepiej zachowanych w dolinie.

W Durro są dwa spośród dziewięciu romańskich kościołów doliny Vall de Boí umieszczonych na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO: kościół Narodzenia NMP (Nativitat de Durro) i pustelnia - Ermita de Sant Quirc de Durro . Kościół ma jedną nawę pokrytą łupkowym dachem, pierwotnie z apsydą, później zastąpioną przez zakrystię. Od strony północnej są wbudowane dwie kwadratowe kaplice, zaś pięciopiętrowa dzwonnica z małymi otworami okiennymi stoi przy północno-wschodnim narożniku. Główne wejście jest od strony południowej. Kościół, pochodzący z XI wieku, był później wielokrotnie przebudowywany. Mała, mroczna pustelnia San Quirc de Durro, położona na południowy zachód od miejscowości, ma jedną nawę przykrytą sklepieniem kolebkowym, zakończoną prezbiterium.


Pierwsze wzmianki o Erill la Vall pochodzą z XI wieku. Miejscowość leży na wysokości 1240 m n.p.m. Głównym zabytkiem jest umieszczony na liście UNESCO romański kościoł Santa Eulàlia d'Erill de la Vall . Kościół ma jedną długą nawę z potrójną apsydą od strony wschodniej, portyk od północy i wysoką, sześciopiętrową dzwonnicę z podwójnymi oknami, także od strony północnej. Zdobiące dawniej wnętrze świątyni dzieła sztuki, w tym El descendimiento (Zdjęcie z krzyża), są dziś eksponowane w Narodowym Muzeum Sztuki Katalońskiej (Museu Nacional d'Art de Catalunya) w Barcelonie i w Muzeum Diecezjalnym w Vic (Museu Episcopal de Vic). Na północny zachód od miejscowości zachowały się pozostałości kościoła Sant Cristòfol d'Erill. Markerem oznaczony jest znajdujące się w pobliżu kościoła św. Eulalii lokalne centrum informacji i biuro turystyczne (Centre del Romànic de la Vall de Boí).



Caldes de Boí - to uzdrowisko (spa, dwa hotele) w górnej części doliny, ze źródłami wód mineralnych znanymi już podobno w czasach rzymskich, położone 5,5 km na północny wschód od Erill la Vall. Ok. 1,5 km za Erill la Vall, zaraz za mostem na rzece Noguera de Tor, od drogi L-500, którą jedzie się do Caldes de Boí, odchodzi na południe droga L-501, prowadząca do Boí, Taüll, Pla de l'Ermita i ośrodka narciarskiego Boí-Taüll.


Boí (hiszp.: Bohí) - to miejscowość, położona w dolinie Sant Martí (dolinie bocznej doliny Vall de Boí), dająca nazwie całej dolinie rzeki Noguera de Tor i gminie Vall de Boí, choć dziś jej stolicą jest Barruera. W miejscowości, położonej na wysokości 1273 m n.p.m., zachowały się pozostałości Starego Miasta (pozostałości murów i jednej bramy, resztki zamku zniszczonego w XIII wieku, itp.); Dziś jednak Boí jest przede wszystkim całoroczną miejscowością turystyczną, z kontrastującą z układem urbanistycznym i zabudową średniowiecznego miasta nowoczesną zabudową oraz rozbudowaną infrastrukturą noclegową i gastronomiczną.

Głównym zabytkiem jest figurujący na liście UNESCO mały romański kościół Sant Joan de Boí z XII wieku. Z trzech naw zachowała się jedna, z drewnianym sufitem; pierwotny drewniany dach został później zastąpiony kamiennym. Przy południowej ścianie stoi dzwonnica (z sześciu oryginalnych pięter zachowały się trzy). W XVIII wieku kościół został odnowiony i przebudowany, w latach 60. XX wieku przywrócony został w większości pierwotny kształt świątyni. Wnętrze kościoła zdobiły freski, przeniesione w XX wieku do Narodowego Muzeum Sztuki Katalońskiej (Museu Nacional d'Art de Catalunya) w Barcelonie, w Boí pozostawiając kopie.

Jak wspomniano wużej, w Boí znajduje się jest punkt informacyjny oraz wejście do pobliskiego parku krajobrazowego - Centre De Documentacio Del Parc Nacional D'Aiguestortes I Estany De Sant Maurici .


Taüll (hiszp. Tahull) leży ok. 3,5 km na południowy wschód od Boí, w dolinie Sant Martí, na wysokości 1520 m n.p.m. Miejscowość wzmiankowana już w X wieku, dziś jest przede wszystkim miejscowością turystyczną, z rozbudowaną infrastrukturą noclegową i gastronomiczną nastawioną w zimie na obsługę gości korzystających z ośrodka narciarskiego Boí-Taull, ale też znaną z zabytków: w Taüll stoją dwa z dziewięciu romańskich kościołów doliny Vall de Boí, umieszczonych na liście UNESCO. Jednym z nich jest kościoł Sant Climent de Taüll , drugim kościół Santa Maria de Taüll .

Pierwszy z tych kościołów został zbudowany na przełomie XI i XII wieku, w miejscu, gdzie stała jeszcze starsza świątynia. Został konsekrowany w 1123 roku. Jest największym i najlepiej zachowanym ze wszystkich kościołów w dolinie Vall de Boí i uchodzi za jeden z najlepszych przykładów lombardziej architektury romańskiej w Katalonii. Został zbudowany jako trzynawowa bazylika. Główne wejście znajduje się od strony południowej. W południowo-wschodnim rogu stoi sześciopiętrowa kwadratowa dzwonnica, z oknami na każdym piętrze. Zdobiący główną apsydę fresk z wizerunkiem Chrystusa Pantokratora, nieznanego artysty (znanego jako Mistrz z Taüll), eksponowany dziś w Narodowego Muzeum Sztuki Katalońskiej (Museu Nacional d'Art de Catalunya) w Barcelonie (w kościele wyjinao kopię) jest uważany za jeden z najwybitniejszych przykładów sztuki romańskiej w Katalonii.

Drugi kościół - to kościół Santa Maria de Taüll, poświęcony także w 1123 roku, w dzień po konsekracji kościoła św. Klemensa. Zostało zbudowany jako świątynia z trzema nawami (każda nawa z apsydą) i dzwonnicą przy nawie południowej. Podczas jednej z późniejszych renowacji kościoła dodano kopułę, która jednak (podobnie jak inne elementy, dodane w XVIII wieku) została w 1970 roku rozebrana, by przywrócić świątyni pierwotny wygląd. Freski zdobiące niegdyś wnętrze kościoła zostały przeniesione do wspomnianego muzeum w Barcelonie.


Pla de l'Ermita - to miejscowość położona ok 2 km na południowy wschód od Taüll, na wysokości 1608 m n.p.m., licząca ok. 100 mieszkańców, całkowicie nastawiona na obsłgę ruchu turystycznego (spa, hotele, restauracje, kawiarnie, sklepy, usługi różnego typu, wypożyczalnie sprzętu sportowego, itp. Na wschodnich obrzeżach miejscowości stoi mały (jednonawowy, z dwuspadowym dachem z łupków) romański kościoł znany jako La ermita de San Quirce de Taüll, zbudowany prawdopodobnie między końcem XI a początkiem XIII wieku. Kościoł jest uznany za zabytek, chociaż nie znajduje się na liście UNESCO.

Na południowy wschód od Pla de l'Ermita, w odległości ok 10 km znajduje się parking i dolna stacja wyciągów ośrodka narciarskiego Boí-Taüll . Otwarty w sezonie 1988-1989 ośrodek narciarski Boí-Taüll - Estació d'esquí Boí-Taüll (hiszp. La estación de esquí de Boí Taüll) - jest reklamowany jako najwyżej położony ośrodek w Pirenejach: dolna stacja wyciągów znajduje się na wysokości 2020 m n.p.m., a najwyższy punkt tras narciarskich na wysokości 2751 m n.p.m. Ośrodek oferuje 52 trasy zjazdowe (łącznie ok. 45 km) o różnym stopniu trudności i sieć wyciągów zdolnych do obsłużenia ok 20 tys. osób w ciągu godziny. W pobliżu dolnej stacji wyciągów jest parking na 1500 miejsc, restauracje, kawiarnie, wypożyczalnie sprzętu itp.; rozbudowana infrastruktura noclegowa (hotele, pensjonaty, itp.) znajduje się w Boí, Taüll i Pla de l'Ermita.