Val d'Aran

Val d'Aran (używana jest też skrócona nazwa: Aran) - to dolina i jednostka administracyjna w Katalonii, w prowincji Lleida, położona w północno-zachodniej części prowincji, przy granicy z Francją. Popularny region turystyczny, znany przede wszystkim z ośrodka narciarskiego Baqueira-Beret oraz licznych romańskich kościołów w różnych miejscowościach doliny. Stolicą Val d'Aran jest miejscowość Vielha , położona 303 km na północny zachód od Barcelony , stolicy Katalonii, i 160 km na północ od Lleidy , stolicy prowincji (➤ mapka)(➤ mapka). Dojazd z Francji drogą N-230 z przejścia granicznego w Canejan lub drogą N-141 z granicznej przełęczy Col du Portillon ; połączenie z resztą Katalonii zapewniają droga N-230 prowadząca na południe przez tunel Vielha oraz droga C-28 przez przełęcz Port de la Bonaigua (➤ mapka)(➤ mapka).

Val d'Aran - to nazwa w języku aranejskim (wariant spokrewnionego z katalońskim języka oksytańskiego), którym mówi duża część mieszkańców doliny i który jest tu jednym z języków urzędowych. W języku katalońskim i hiszpańskim (kastylijskim) dolina nosi nazwę, odpowiednio, Vall d’Aran i Valle de Arán. Administracyjnie Val d'Aran ma specjalny status (zapewniające autonomię doliny w stosunku do Katalonii), zbliżony do statusu katalońskiego powiatu (comarca). Obejmuje 9 gmin (w kolejności alfabetycznej: Arres, Es Bòrdes, Bossòst, Canejan, Les, Naut Aran, Vieiha e Mijaran i Vilamòs). Cała dolina liczy nieco ponad 10 tys. mieszkańców, z czego ponad połowa mieszka w gminie Vieiha e Mijaran, w tym ok. 3,5 tys. w miejscowości Vielha, która jest stolicą gminy i całego powiatu. Na północy i częściowo na zachodzie Val d'Aran graniczy z Francją, na południowym zachodzie z hiszpańską Aragonią, na południu i na wschodzie z katalońskimi powiatami (należącymi, podobnie jak Val d'Aran, do prowincji Lleida), odpowiednio, Alta Ribagorça i Pallars Sobirà.

Val d'Aran, jako jedyne terytorium Katalonii (i jedno z dwóch w Hiszpanii), leży po północnej stronie głównej grani Pirenejów. Główną rzeką doliny jest Garonna, mająca swe źródła w pobliżu przełęczy Port de la Bonaigua, wpadająca, jako Żyronda (Gironde), po połączeniu z Dordogne, do Oceanu Atlantyckiego (w odległości kilkuset metrów od źródeł Garonny, ale po drugiej stronie Pirenejów, bierze swój początek rzeka Noguera Pallaresa, dopływ Ebro - rzeki wpadającej do Morze Śródziemnego).

Do powiatu Val d'Aran należy też mała część doliny Vall de Barravés (Mulleres i Conanglios). Położenie Val d'Aran sprawia, że klimat doliny jest oceaniczny, nie śródziemnomorski, jak klimat regionów położonych po południowej stronie Pirenejów. Tradycyjna gospodarka doliny opierała się na hodowli, leśnictwie i rolnictwie; obecnie, po otwarciu drogi przez przełęcz Port de la Bonaigua oraz wspomnianego tunelu, zapewniającego całoroczne łatwe połączenie Val d'Aran z resztą Katalonii, główną gałęzią gospodarki jest obsługa ruchu turystycznego.


Dolina Val d'Aran była zamieszkała już w czasach prehistorycznych. W Starożytności znalazła się na pewien czas w granicach Cesarstwa Rzymskiego, a w Średniowieczu (pierwsze wzmianki pochodzą z X wieku) kilkakrotnie przechodziła z rąk do rąk - od królów Aragonii do różnych feudalnych władców lokalnych, w tym panujących na terenach należących do dzisiejszej Francji, i z powrotem. Ostatecznie stała się częścią Królestwa Aragonii w 1512 roku, choć również po tej dacie przechodziła od czasu do czasu w ręce francuskie - np. w okresie napoleońskim, gdy została włączona do francuskiej prowincji Haute-Garonne i zwrócona Hiszpanii dopiero po Kongresie Wiedeńskim. W XX wieku najważniejszymi wydarzeniami były wspomniane już wyżej inwestycje w połączenia drogowe doliny z Katalonią, od której wcześniej region Val d'Aran w zimie był praktycznie odcięty.

Główne walory turystyczne Val d'Aran - to szerokie możliwości uprawiania turystyki pieszej i rowerowej, liczne warte zwiedzenia, często dobrze zachowane kościoły romańskie (Vielha i okolice, Bossost , Arties , Salardú , i in.), a w zimie - ośrodek Baqueira-Beret , największy i jeden z najpopularniejszych w Hiszpanii. Stosunkowo niedaleko jest też z większości położonych w Val d'Aran miejscowości do parku narodowego znanego jako Parc Nacional d'Aigüestortes i Estany de Sant Maurici .