Lombardia

Lombardia - to kraina historyczna i jeden z 20 regionów administracyjnych, na które podzielone są Włochy. Leży w północnych Włoszech. Od północy graniczy ze Szwajcarią (z kantonami Ticino i Gryzonia), od zachodu z Piemontem, od południa z regionem Emilia-Romania, wreszcie od wschodu z Wenecją Euganejską i regionem Trydent-Górna Adyga. Powierzchnia Lombardii wynosi 23863,65 km², liczba ludności - ok. 10 mln.

Region dzieli się na 12 prowincji (a te na ponad 1500 gmin). Jedną z prowincji jest stolica regionu, Mediolan [Citta Metropolitana di Milano]. Pozostałe prowincje - to Monza e Brianza (ze stolicą w Monza ), Bergamo (Bergamo ), Lecco (Lecco ), Como (Como ), Varese (Varese ), Pawia [Pavia] (Pawia [Pavia]), Lodi (Lodi ), Cremona (Cremona ), Mantua [Mantova] (Mantua [Mantova]), Brescia (Brescia ) i Sondrio (Sondrio ).

Północną granicę Lombardię tworzą Alpy - na zachód od położonej na wysokości 2115 m n.p.m. przełęczy Spluga (Passo dello Spluga, Splügenpass), znanego od czasów starożytnych i niegdyś ważnego przejścia transalpejskiego, Alpy Lepontyńskie, zaś na wschód od niej Alpy Retyckie, w tym grupa Bernina (Alpi del Bernina), z najwyższym w Alpach Retyckich i w całych Centralnych Alpach Wschodnich masywem Bernina, którego wznoszący się na 4050 m n.p.m. wierzchołek Pizzo di Bernina (Piz Bernina) leży tuż przy granicy włosko-szwajcarskiej, po jej północnej stronie. W granicach Lombardii leży inna grupa Centralnych Alp Wschodnich, Alpy i Prealpy Bergamskie, położona między Bergamo, Lecco i Sondrio, oddzielona od Alp Retyckich od północy doliną Valtellina , a od wschodu doliną Val Camonica . Południową część Lombardii (prowincje Pawia, Lodi, Cremona i Mantua) zajmuje dolina Padu (Po), najdłuższej i największej rzeki Włoch; prowincje Lodi i Cremona leżą w całości na lewym, północnym brzegu rzeki, zaś prowincje Pawia i Mantua częściowo na lewym, a częściowo na prawym brzegu.

Północny odcinek zachodniej granicy Lombardii stanowi wielkie jezioro polodowcowe, Lago Maggiore , a na południe od jeziora odcinek rzeki Ticino , mającej swe źródła na przełęczy Nufenen w Szwajcarii i płynącej najpierw na wschód, potem na południe w stronę Bellinzony, stolicy szwajcarskiego kantonu Ticino (biorącego nazwę od nazwy rzeki), wreszcie przez Lago Maggiore w stronę Pawii, w pobliżu której wpada do Padu. Na wschodzie granica Lombardii zaczyna się, licząc od północy, na położonej na wysokości 2757 m n.p.m. przełęczy Passo dello Stelvio (najwyższej przełęczy drogowej we Włoszech i drugiej pod względem wysokości w całych Alpach) i przebiega przez Lago di Garda , największe jezioro Włoch. Między Lago Maggiore i Lago di Garda, na północ od Mediolanu, leży trzecie wielkie jezioro, Lago di Como , w całości mieszczące się na terytorium Lombardii, podobnie jak wiele innych mniejszych jezior, m.in. Lago di Varese w prowincji Varese, czy Lago d'Iseo na granicy prowincji Brescia i Bergamo. Między Lago Maggiore a Lago di Como leży Lago di Lugano , prawie w całości położone na terytorium Szwajcarii, częściowo jednak też w Lombardii, w prowincji Varese (południowo-zachodnie krańce jeziora) oraz w prowincji Sondrio (część północno-wschodnia).

Innymi ważnymi rzekami Lombardii, poza wspomnianymi już Padem i Ticino, są Adda , Mincio i Oglio . Adda ma swe źródła w Alpach Retyckich. Płynie doliną Valtellina w stronę Jeziora Como, do którego wpada w pobliżu jego północno-wschodniego krańca, a wypływa na południowo-wschodnim krańcu, w Lecco, skąd płynie na południowy wschód, by wpaść do Padu w pobliżu Cremony. Mincio wypływa z Jeziora Garda w pobliżu miejscowości Peschiera del Garda (w prowincji Werona, w regonie Enecja Euganejska) i płynie na południe w stronę Padu, do ktorego wpada na południowy wschód od Mantui. Oglio płynie doliną Val Camonica, przepływa przez Lago d'Iseo i także wpada do Padu w prowincji Mantua.


Tereny dzisiejszej Lombardii były zamieszkałe już w czasach prehistorycznych. W IV wieku p.n.e. przybyły tu i osiedliły się różne plemiona celtyckie, a pod koniec III wieku p.n.e. podbój doliny Padu rozpoczęli Rzymianie. W 81 roku p.n.e. tereny dzisiejszej Lombardii znalazły się w granicach utworzonej wówczas prowincji rzymskiej zwanej Galią Przedalpejską (Gallia Cisalpina), a wkrótce potem zostały przyłączone do Italii. W pierwszych wiekach n.e. region był już jednym z bogatszych i ważniejszych w Italii - pod koniec III wieku n.e. miasto Mediolanum stało się na pewien czas stolicą zachodniej części Cesarstwa Rzymskiego, a w 313 roku n.e. tu właśnie został przez cesarza Konstantyna ogłoszony tzw. edykt mediolański, zapewniający wolność wyznania (a więc w szczególności wolność wyznawania wiary chrześcijańskiej) w całym imperium. Po upadku Cesarstwa Rzymskiego tereny dzisiejszej Lombardii przechodziły w wyniku toczących się wojen z rąk do rąk, by w 568 roku znaleźć się na dłużej (na ponad dwa stulecia) pod panowaniem germańskiego plemienia Longobardów, którzy podbili dużą część Italli i utworzyli na tych terenach królestwo ze stolicą w Pawii (stąd wzięła się nazwa "Lombardia", która początkowo odnosiła się do całości terytorium podbitego przez Longobardów, a później została zawężona do terenów w przybliżeniu odpowiadających dzisiejszej Lombardii).

W 774 roku Longobardów zastąpili Frankowie i Lombardia znalazła się formalnie pod panowaniem Karolingów, później ich następców - władców Świętego Cesarstwa Rzymskiego, choć w praktyce składała się z wielu małych, niezależnych państw-miast, walczących między sobą o wpływy, ale zarazem wspólnie sprzeciwiającym się próbom ograniczenia ich autonomii przez cesarzy niemieckich (Liga Lombardzka). Z czasem największe wpływy spośród państw lombardzkich uzyskał Mediolan, kontrolujący przez parę stuleci, jako Księstwo Mediolanu, dużą część terenów dzisiejszej Lombardii (bez części wschodniej, podporządkowanej Republice Weneckiej, części północno-wschodniej, od 1512 roku podporządkowanej pzostającemu w sojuszu z Konfederacją Szwajcarską, ale niezależnemu państwu znanemu jako Freistaat der Drei Bünde, będącemu zalążkiem dzisiejszej Gryzonii, oraz przez pewien czas bez Mantui, która zachowała niezależność aż do 1708 roku). Na przełomie XV i XVI wieku Księstwo Mediolanu znalazło się na krótko pod panowaniem francuskim, potem, po bitwie pod Pawią w 1515 roku, pod panowaniem hiszpańskim, a na poczatku XVIII wieku, po wojnie o sukcesję hiszpańską, pod rządami Habsburgów austriackich (którzy przejęli wówczas także Mantuę).

W latach 1796-1797 roku opanował tereny Lombardii Napoleon, który najpierw, w 1797 roku, utworzył tzw. Republikę Cisalpińską, potem Republikę Włoską, by wreszcie w 1805 roku koronować się w Mediolanie na króla Włoch. Po Kongresie Wiedeńskim Lombardia, wraz z przyłączonymi do Królestwa Włoch przez Napoleona terenami kontrolowanymi wcześniej przez Szwajcarów, wróciła pod panowanie Habsburgów austriackich, jako część Królestwa Lombardzko-Weneckiego, a w 1859 roku weszła w skład zjednoczonych Włoch. Koniec XIX wieku, a potem lata 50. i 60. XX wieku, były dla Lombardii okresem szybkiego rozwoju gospodarczego. Dziś Lombardia jest najbogatszym regionem Włoch, a także jednym z najważniejszych włoskich regionów turystycznych.



Najważniejszymi i najpopularniejszymi ośrodkami turystycznymi Lombardii są: Mediolan (z katedrą Santa Maria Nascente, słynnym teatrem operowym La Scala, zespołem sakralnym Santa Maria delle Grazie z freskiem Ostatnia Wieczerza Leonarda da Vinci, jednym z najważniejszych europejskich muzeów sztuki znanym jako Pinacoteca di Brera, a także z legendarną "dzielnicą mody" - Quadrilatero della moda), Pawia (z XIV-wiecznym klasztorem kartuzów - Certosa do Pavia), Bergamo (z zabytkowym zespołem architektonicznym tzw. "Górnego Miasta", Bergamo Alta, otaczającym Piazza Vecchia), Brescia (z zabytkami z czasów rzymskich i longobardzkich), Cremona (ze średniowiecznymi zabytkami wokół Piazza del Comune oraz muzeum Stradivariusa) i Mantua (ze słynnym zespołem zamkowo-pałacowym, dawną siedzibą Gonzagów).

Na turystów czeka tu też wiele mniejszych, malowniczo położonych miast i miejscowości nad wielkimi lombardzkimi jeziorami, np. Luino nad Jeziorem Maggiore, Menaggio , Tremezzo , Como , Bellagio i Varenna nad Jeziorem Como, Sirmione , Desenzano del Garda czy Limone sul Garda nad Jeziorem Garda, a także zachowane w różnych miejscach zabytkowe zamki (np. Rocca di Angera nad Jeziorem Maggiore w prowincji Varese) czy sanktuaria (np. Sacro Monte di Varese i Sacro Monte di Ossuccio oraz Eremo di Santa Caterina del Sasso ). Miejscowości położone nad jeziorami oferują bogate możliwości plażowania, kąpieli, uprawiania wszelkiego rodzaju sportów wodnych, a także wycieczek statkami, a Alpy - nieograniczone możliwości uprawiania turystyki górskiej, pieszej (od łatwych spacerów czy wycieczek pieszych poprzez poważne wyprawy górskie do wspinaczki, zarówno w rejonie doliny Valtellina , jak w Alpach Bergamskich, np. w masywie Grigna ) i rowerowej. W zimie do dyspozycji turystów jest kilka nowoczesnych ośrodków narciarskich, m.in. Madesimo-Campodolcino w rejonie Valchiavenna, Bormio czy Livigno . Dla części turystów szczególną atrakcję mogą stanowić liczne w Lombardii ślady obecności ludzi na tych terenach w czasach prehistorycznych, np. słynny, jeden z największych na świecie zbior petroglifów w dolinie Val Camonica lub prehistoryczne osady palafitowe, zachowane w wielu miejscach, np. w pobliżu południowego krańca Jeziora Garda. Wiele z atrakcji Lombardii, w tym wspomniany fresk Leonarda w Mediolanie, oba wspomniane wyżej sanktuaria z grupy Sacri Monti, Mantua i położona niedaleko Mantui Sabbioneta (założone w 1530 roku idealne miasto renesansowe), pozostałości po Longobardach w Brescii oraz w parku archeologicznym Castelseprio , a także Val Camonica i osady palafitowe, figuruje na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO.