Tirano

Liczące ok. 9 tys. mieszkańców miasto położone w prowincji Sondrio we włoskiej Lombardii, w dolinie Valtellina , 32 km na półocny wschód od Sondrio , stolicy prowincji, i 41 km na południowy zachód od Bormio, jednego z najważniejszych ośrodków turystycznych górnej części doliny (Alta Valtellina) (➤ mapka)(➤ mapka). Ważny węzeł komunikacyjny, miejscowość turystyczna znana z sanktuarium maryjnego (Madonna di Tirano) oraz jako stacja końcowa jednej z linii zabytkowych Kolei Retyckich.

Tirano leży w Alpach Retyckich, na wysokości 441 m n.p.m., nad rzeką Addą, płynącą doliną Valtellina, w pobliżu początku górnego odcinka doliny biegnącego z południowego zachodu na północny wschód w stronę kotliny Bormio, 2,5 km od granicy ze Szwajcarią . Na północ od Tirano rozciąga się pasmo Alp Retyckich znane jako Alpi di Livigno, na północny zachód - pasmo Bernina (Berninagruppe), na południe- Alpy Bergamskie, na wschodzie - grupa Ortlera (na północy) i grupa Adamello e Presanella (na południu). Przez miasto przebiega droga krajowa SS38 (znana jako Strada Statale dello Stelvio), której odgałęzienie doprowadza do granicy szwajcarskiej; stąd szwajcarska droga kantonalna 29 biegnie w górę doliny Val Poschiavo, przez Brusio i Poschiavo na przełęcz Bernina (2328 m), a następnie w dół doliny Val Bernina, będącej doliną boczną Engadyny. Przez przełęcz Bernina prowadzi też wąskotorowa linia kolejowa (Bernina Express) należąca do zabytkowych sieci Kolei Retyckich, łącząca Tirano z Sankt Moritz i będąca jedną z najppularniejszych atrakcji turystycznych regionu.


Rejon dzisiejszego Tirano był zamieszkały już w czasach prehistorycznych. Historia Tirano jako miasta sięga czasów rzymskich. Po upadku Cesarstwa Rzymskiego miasto zostało zdobyte przez Longobardów, później znalazło się w strefie wpływów biskupów Como, a następnie - z uwagi na jego strategiczne położenie - było wielokrotnie, podobnie jak cała Valtellina, sceną działań wojennych, i przechodziło wielokrotnie z rąk do rąk (w szczególności, przez długi czas pozostawało pod kontrolą niezależnego wówczas państwa znanego jako Freistaat der Drei Bünde, będącego zalążkiem dzisiejszej Gryzonii).

Najważniejszym zabytkiem Tirano, dziś jednej z ważniejszych miejscowości turystycznych Valtelliny, jest sanktuarium maryjne (Madonna di Tirano, Santuario della Beata Vergine di Tirano), położone mniej więcej w połowie drogi między centrum Tirano a granicą szwajcarską, wzniesione na początku XVI wieku. Będąc w Tirano warto też zwrócić uwagę na kilka innych zabytków sakralnych i świeckich pochodzących najczęściej z XVI-XVII wieku zachowanych w większości w historycznym centrum miasta na lewym brzegu Addy (m.in. na kościół patrafialny San Martino , Palazzo Salis , częściowo udostępniony zwiedzającym, czy Palazzo Marinoni , będący dziś siedzibą władz miejskich, z przyległym kościołem Sant'Agostino), na pozostałości dawnych murów i trzech bram miejskich (Porta Poschiavina, Porta Bormina i Porta Milanese) pochodzących z XIV-XV wieku, a także na piękne miejskie parki i ogrody.