Zamek Chillon / Château de Chillon

Zamek Chillon (Château de Chillon) - to średniowieczny zamek obronny położony w Szwajcarii, w kantonie Vaud, 104 km na północny wschód od Genewy i 40 km na południowy wschód od stolicy kantonu, Lozanny . Zamek stoi nad Jeziorem Genewskim, na skalistej wysepce tuż przy brzegu jeziora między Montreux a Villeneuve (➤ mapka)(➤ mapka). Od XII wieku będący główną twierdzą i rezydencją dynastii sabaudzkiej, w 1536 roku zdobyty przez Berneńczyków i do końca XVIII wieku pozostający w ich rękach, obecnie stanowiący własność kantonu Vaud, w XIX i XX wieku starannie odrestaurowany, uchodzi za jedną z największych atrakcji turystycznych Szwajcarii.

Zamek stoi na niewielkiej skalistej wyspie tuż przy brzegu Jeziora Genewskiego, blisko jego wschodniego krańca. Ma kształt mniej więcej owalny, o długości ok. 110 m i szerokości ok. 50 m. Naturalna fosa oddzielająca zamek od stałego lądu w XIII wieku została poszerzona, w XIX wieku całkowicie zasypana, ale w 1903 roku ponownie odkopana. W centrum dominuje wysoka na 25 m kwadratowa wieża obronna , zbudowana prawdopodobnie w X wieku i będąca jedną z najstarszych elementów całej kompleksu. Markerem oznaczona jest wieża strażnicza, zwana też zegarową, służąca niegdyś głównie do obrony prowadzącego na zamek mostu; widoczne są też od strony wschodniej trzy baszty obronne. W części zachodniej, zwróconej ku jezioru, znajdowała się część rezydencjalna kompleksu. Na zamek wchodzi się przez drewniany kryty most , zbudowany w XVIII wieku w miejscu wcześniej istniejącego tu mostu zwodzonego. Markerami - oznaczone są cztery zamkowe dziedzińce wewnętrzne.

Na położony u stóp południowej wieży strażniczej pierwszy dziedziniec wewnętrzny, oznaczony markerem , wchodzi się bezpośrednio po przejściu mostu. Dziedziniec, niegdyś mniejszy, powiększony po trzęsieniu ziemi w 1584 roku, był otoczony zamkowymi budynkami gospodarczymi. Dziś w pomieszczeniach otaczających dziedziniec mieści się m.in. punkt informacyjny, wypożyczalnia przewodników audio, a także sklepik, gdzie można kupić pamiątki, widokówki, itp., ale też wina Clos de Chillon z apelacji Vevey-Montreux (części regionu Lavaux), produkowane ze szczepu winnego chasselas (obecne posiadłości zamku obejmują 12 500 m² winnic). Z pierwszego dziedzińca wchodzi się też do podziemi, niegdyś służących jako składy żywności i broni, piwnice, a później też jako więzienie.


Drugi wewnętrzny dziedziniec, oznaczony markerem , położony u stóp głównej wieży obronnej, na południe od niej, od wschodu sąsiadujący z zabudowaniami obronnej części zamku, od strony zachodniej był niegdyś otoczony budynkami pozostającymi w dyspozycji kasztelana; dziedziniec trzeci, oznaczony markerem , otaczały prywatne apartamenty rodziny sabaudzkiej (później przez Berneńczyków w wielu przepadkach przebudowane i przystosowane do innych niż pierwotne celów). Czwarty dziedziniec, najmniejszy, oznaczony markerem , zwany dziedzińcem kurtyny, należy do obronnej części kompleksu. Można tu zobaczyć grube mury z wąskimi otworami obserwacyjnymi i strzelniczymi, inne obronne elementy architektoniczne, a także przejść całą dawną drogę obchodu straży zamkowej (z widokami na wewnętrzne dziedzińce zamku, a także na otoczenie skały Chillon, Jezioro Genewskie i Alpy).

Skała, na której stoi zamek, leży w miejscu pozwlającym kontrolować stosunkowo wąskie przejście między Alpami a Jeziorem Genewskim na jednym z głównych szlaków łączących północ Europy z południem przez przełęcz zwaną dziś Wielka Przełęcz św. Bernarda - toteż już w Starożytności, co najmniej od czasów rzymskich, tworzono tu pierwsze umocnienia. W Średniowieczu fortyfikacje, pozostające początkowo pod kontrolą biskupów Sionu, zostały znacznie rozbudowane, zwłaszcza w IX, X i XI wieku.

W XII wieku zamek i okolice znalazły się pod kontrolą rodziny sabaudzkiej (najstarsze zaświadczające o tym wzmianki pochodzą z 1150 roku), pozostając w rękach hrabiów, a potem książąt Sabaudii do 1536 roku. Sabaudczycy, zwłaszcza w XIII wieku, znacznie rozbudowali twierdzę, znaną wówczas pod nazwą Castrum Quilonis, przekształcając ją w duży kompleks architektoniczny, obejmujący część rezydencjalną (od strony zachodniej i północno-zachodniej), fortyfikacje (od strony wschodniej), zabudowania pozostające do dyspozycji kasztelana i budynki gospodarcze (od strony południowo-zachodniej), a także rozbudowane podziemia, służące początkowo głównie jako magazyny, poźniej także jako więzienie.

Bodaj najsłynniejszym więźniem stał się François Bonivard [lub: Bonnivard] (1496-1570), genewski duchowny, przeor klasztoru świętego Wiktora, który sprzeciwił się próbom podporządkowania Genewy władzy Karola III Dobrego, księcia Sabaudii w latach 1504–1553. Więziony przez Sabaudczyków w latach 15919-1521 w Gex, uwolniony, został ponownie uwięziony w 1530 roku i podobno przykuty na kilka lat do jednego z filarów podziemi zamku Chillon. Losy Bonivarda, opisane w poemacie Więzień Chillonu przez George'a Gordona Byrona, który podczas podróży do Szwjacarii w 1816 roku zwiedzał zamek, stały się jednym z ważnych czynników późniejszego szybko rosnącego zainteresowania zamkiem Chillon jako jedną z największych atrakcji turystycznych Szwajcarii.


Sabaudzka epoka zamku Chillon skończyła się, jak wspomniano, w roku 1536 roku, wkrótce po tym, jak do Lozanny przybył Wilhelm Farel (1489-1565), wybitny francuski kaznodzieja protestancki. Lozanna została wówczas zajęta przez wojska Berna (wspomagane przez Genewę), które już wcześniej przyjęło reformację; w tym samym roku Berneńczycy zdobyli zamek Chillon (m.in. uwalniając Bonivarda). Panowanie Berna nad Lozanną oraz całym regionem dzisiejszego kantonu Vaud trwało do końca XVIII wieku, gdy po wkroczeniu wojsk napoleońskich region najpierw odzyskał formalną niezależność (pozostając jednak w strefie wpływów Francji), by niedługo potem, w 1803 roku, stać się, jako niezależny kanton, częścią Szwajcarii. W czasach berneńskich zamek pełnił rolę fortecy, arsenału i więzienia.

W 1803 roku zamek stał się własnością kantonu Vaud. Przez pewien czas służył, podobnie jak w poprzednim okresie, jako kompleks obejmujący składy towarów, arsenał, archiwa, itp., także więzienie wojskowe. W 1891 roku zamek został uznany za zabytek. Podjęto wówczas oparte na archiwalnej dokumentacji niezwykle staranne prace konserwatorskie i restauratorskie, według nowatorskich reguł, które później stały się kanonem obowiązującym w wielu innych podobnych przedsięwzięciach (szczególną rolę odegrał tu żyjący w latach 1862-1936 lozański archeolog i historyk sztuki, Albert Naef). Dziś zamek Chillon jest jedną z największych atrakcji turystycznych Szwajcarii; wybierając się tam, warto przygotować się do wizyty zaglądając na oficjalną stronę zamku, ➤ www.chillon.ch.

• Co najmniej od połowy XVIII wieku wyjątkowo malownicze położenie zamku Chillon i jego historia budziły zainteresowanie i inspirowały europejskich pisarzy i poetów (takich jak Jean-Jacques Rousseau, wspomniany już George Gordon Byron, a później m.in. Victor Hugo, Alexandre Dumas czy Gustave Flaubert) i artystów; jeśli chodzi o tych ostatnich, to bodaj najbardziej znanymi dziełami są Le Prisonnier de Chillon Eugène'a Delacroixa z 1834 roku, Le château de Chillon Gustave'a Courbeta z 1874 roku i La délivrance de Bonivard Francka-Edouarda Lossiera z 1898 roku.