Valle del Lys

Valle del Lys (nazwa francuska: Vallée du Lys) - to dolina w Alpach Pennińskich położona we włoskim regionie Dolina Aosty. Jest doliną boczną doliny rzeki Dora Baltea, odgałęziającą się od niej w okolicy miejscowości Pont-Saint-Martin i biegnącą na północ w stronę masywu Lyskamm (4527 m) (➤ mapka)(➤ mapka). Położone w dolinie miejscowości mogą być punktem wyjścia wycieczek i ekspedycji górskich o różnym stopniu trudności; w zimie przyjeżdżający tu goście korzystają z terenów narciarskich należących do dużego ośrodka sportów zimowych znanego jako Monterosa Ski.

Valle del Lys (znana również jako Valle di Gressoney) jest położoną najbardziej na wschód orograficznie lewą doliną boczną doliny rzeki Dora Baltea; pierwsza nazwa pochodzi od nazwy płynącego doliną potoku Lys wypływającego z lodowca o tej samej nazwie, druga zaś od nazwy dwu miejscowości (i gmin) położonych w górnej części doliny - Gressoney-Saint-Jean i Gressoney-La-Trinité. Valle del Lys graniczy na północy z doliną Mattertal w szwajcarskim kantonie Valais - markerem oznaczona jest główna turystyczna miejscowość doliny Matterhorn, Zermatt, a markerami i , odpowiednio, dwa bodaj najbadziej znane, położone w stanowiącej tu granicę między Szwajcarią a Włochami głównej grani Alp szczyty Alp Pennińskich, Matterhorn (4478 m) i Monte Rosa (4634 m). Na zachód od Valle del Lys leży dolina Val d'Ayas (markerem oznaczona jest główna miejscowość doliny, Champoluc), a na wschodzie oddzielone od Valle del Lys długim grzbietem opadającym na południe z Ludwigshöhe (4341 m), należące do prowincji Piemont prowincje Biella i Vercelli (markerem oznaczona jest miejscowość Alagna Valsesia, położona w dolinie Valsesia).

Gminami zajmującymi dolinę Valle del Lys są (z południa na północ): Perloz, Lillianes i Fontainemore oraz Issime, Gaby, Gressoney-Saint-Jean i Gressoney-La-Trinité . Pierwsze trzy należą do wspólnoty Comunità Montana Mont Rose (Unité des Communes valdôtaines Mont-Rose), ostatnie cztery, położone w górnej części doliny (Issime leży na wysokości 956 m n.p.m., Gaby na wysokości 1047 m n.p.m., Gressoney-Saint-Jean na wysokości 1385 m n.p.m., a Gressoney-La-Trinité na wysokości 1635 m n.p.m.), zasiedlone niegdyś przez Walserów i zachowujące przynajmniej częściowo tradycje walserowskiego dziedzictwa - do Comunità montana Walser Alta Valle del Lys (Unité des Communes Valdotaines Walser). Ślady tej tradycji, widoczne m.in. w architekturze (podobnie zresztą jak inne zachowane w dolinie zabytki), mogą być dla wielu interesujące; wydaje się jednak, że o turystycznym znaczeniu doliny decyduje dziś przede wszystkim jej położenie w pobliżu wysokich szczytów Alp, dzięki czemu może być bazą wypadową dla wspinaczy działających w rejonie masywu Monte Rosa, a także dla turystów wyruszających na wycieczki i ambitniejsze górskie wyprawy.


Najwyższymi szczytami w otoczeniu doliny Valle del Lys, oprócz głównego, wschodniego wierzchołka masywu Lyskamm, są - położone w grani główej Alp, na granicy ze Szwajcarią - szczyty Castor (4221 m), Lyskamm Zachodni (4479 m), oraz wspomniany już wyżej zwornikowy szczyt Ludwigshöhe, z którego opada na południe długi grzbiet biegnący w kierunku nie zaznaczonego na mapce Corno Nero (4322 m) i dalej szczytów Piramide Vincent (4215 m) i Punta Giordani (4046 m) oraz dwu położonych blisko siebie wysokich przełęczy - przełęczy Passo dei Salati (2980 m) i Col d'Olen (2881 m), przez którą przebiega słynny szlak trekkingowy, Tour Monte Rosa. Na przełęcz Passo dei Salati od strony doliny Valsesia, jak od strony doliny Valle del Lys, można się dostać kolejkami linowmi. Po stronie wschodniej najpierw wyjeżdża się na wysokość 2046 m na Pianalunga , a następnie, kolejną kolejką, na przełęcz. Punktem startu po stronie zachodniej jest należąca do gminy Gressoney-la-Trinité miejscowość Staffal (używana jest też pisownia "Stafal", przez jedno "f"), skąd na Passo dei Salati można wyjechać dwoma kolejkami, przesiadając się na hali Gabiet - markerem oznaczone jest schronisko Rifugio Gabiet, położone na wysokości 2375 m w pobliżu sztucznego jeziora Gabiet , utworzonego przez zbudowaną w latach 1919-1922 zaporę. Z przełęczy Passo dei Salati nowoczesnym (uruchomionym stosunkowo niedawno) wyciągiem można się dostać do miejsca znanego jako Punta Indren (3275 m), które może być - i dla wielu osób jest - początkiem drogi wiodącej w górę do schroniska Rifugio città di Mantova (3498 m) i stojącego nieco wyżej schroniska znanego jako Capanna Giovanni Gnifetti (3647 m), skąd wspinacze, a także wystarczająco przygotowani i doświadczeni turyści wyruszają na wyprawy w rejonie masywu Monte Rosa.

Od zachodu dolinę Valle del Lys ogranicza grzbiet odgałęziający się od głównej grani Alp w pobliżu głównego wierzchołka masywyu Lyskamm i biegnący na południe w kierunku przełęczy Colle Bettaforca (2672 m), szczytów Rothorn (3152 m) i Testa Grigia (3315 m), przełęczy Colle Pinter (2776 m) i położonego dalej na południe szczytu Mont Néry (3075 m), oznaczonego markerem na pierwszej z mapek zamieszczonych na tej stronie. Na leżącą - podobnie jak Rifugio Gabiet i Col d'Olen - na trasie słynnego szlaku trekkingowego znanego jako Tour Monte Rosa (zob. Monte Rosa) przełęcz Colle Bettaforca można się dostać kolejką linową zarówno ze wspomnianej wyżej miejscowości Staffal w Valle del Lys, jak z doliny Val d'Ayas; przełęcz z kolei może być punktem początkowym drogi do położonego na wysokości 3585 m, na skraju lodowca Felik, schroniska Rifugio Quintino Sella al Felik , skąd można wyjść stosunkowo łatwo (ale po śniegu lub lodzie) na wierzchołek Castora.

Osobom, dla których wejścia na nawet najłatwiejsze czterotysięczniki głównej grani Alp są zbyt ambitnym celem, dolina Valle del Lys oferuje liczne znacznie łatwiejsze (choć też wymagające odpowiedniej kondycji, przygotowania i wyposażenia) szlaki piesze, w tym wspomniane już odcinki szlaku Tour Monte Rosa albo przejście z Gressoney-Saint-Jean przez Rifugio Alpenzu (1779 m) i przełęcz Colle Pinter (2776 m) do doliny Val d'Ayas (stanowiące odcinek szlaku znanego jako Alta Via della Valle d'Aosta n. 1) i inne drogi o podobnym charakterze i podobnym poziomie trudności.


W zimie dolina Valle del Lys leży w centrum dużego ośrodka narciarskiego, Monterosa Ski, obejmującego, obok terenów w narciarskich w Gressoney-La-Trinité, także tereny w dolinie Val d'Ayas (via Colle Bettaforca) oraz w dolinie Valsesia (via Passo dei Salati) i oferującego łącznie ok. 180 km tras o różnym stopniu trudności; rejon Alagna Valsesia słynie ponadto jako jeden z najważniejszych w skali światowej ośrodków narciarstwa pozatrasowego, z głównymi terenami w rejonie Punta Giordani, dostępnymi m.in. dzięki kolejce, którą z Passo dei Salati można wyjechać na Punta Indren, ale także dzięki użyciu helikopterów (heliskiing). Poza terenami w rejonie Staffal działa w dolinie Valle del Lys jeszcze jeden niewielki ośrodek narciarski, Weissmatten (na południe od Gressoney-Saint-Jean), oznaczony na pierwszej z zamieszczonych na tej stronie mapek markerem ; ośrodek ten nie jest polączony infrastrukturą narciarską z terenami w Gressoney-La-Trinité, ale jest także zaliczany do Monterosa Ski.